Orta Çağ - WordPress.com
advertisement
Orta Çağ ları arttı. Daha önce ticaret ilişkileri içinde bulundukları kabileler imparatorluğun içine sızarak zenginliğinden yararlanmaya çalıştılar. Diocletian reformlarıyla vergi sistemini ve orduyu düzenledi ayrıca yönetimde güçlü bir bürokrasi oluşturdu. Bu reformlar imparatorluğa zaman kazandırdı ancak bu reformlar çok fazla para gerektirdi. Roma’nın düşen geliri imparatorluğu vergilere bağımlı kıldı. Gelecekte aksilikler Roma’nın zenginliğini ordusuna harcamasına neden olacaktı. Bu sınır genişletme döneminde ekonomik sorunlar kritik bir problem haline gelecekti. 378’deki Adrianople Savaşı yenilgisi Roma ordusuna çok fazla zarar verdi ve imparatorluğun batısını savunmasız bırakılmasına neden oldu. Batı da güçlü ordu olmaması ve imparator Konstantin’den herhangi bir kurtuluş vaadi gelmemesinden dolayı imparatorluğun batısı uzlaşma yoluna girdi. Fransa'nın kuzey kıyısındaki Mont Saint-Michel manastırı ve tahkimatlı yerleşimi, Orta Çağ'ın sembolikleşmiş yapıtıdır ve Limbourg kardeşlerin resmini yaptığı 1430'lardan beri çok az değişmiştir. Geleneksel tarihte ‘Barbar akınları’ olarak bilinen ‘Göç Dönemi’ oldukça anlaşılması güç ve aşamalı bir dönemdi. Bazı tarihçiler bu döneme ‘Karanlık Çağ’ adını verdi. Bu dönemdeki barbar kavimlerin bazıları Roma’nın klasik kültürünü inkar ederken, bazıları ise tamamen kabullendi hatta göz dikti.Ostrogot lideri Thedoric bu kültürü kabullenen ve kendini Roma kültürünün mirasçısı olarak görenlere bir örnektir. Avarlar, Bulgarlar, Hunlar, Macarlar’ın yanında birçok Cermen kavim ve Slav halklar, Roma sınırlarına göç ettiler. Bazı gruplar Roma senatosu ya da imparatorunun onayıyla Roma sınırlarına yerleşti. Tarımsal arazi karşılığında bu kavimler Roma’ya askeri destek sundu. Diğer saldırılar küçük çaplı, yağmalama amaçlı saldırılardı. Bu saldırıların en bilineni 410'da Vizigotlar tarafından gerçekleştirilen ve Roma’nın yağmalanmasıyla sonuçlananıdır. Orta Çağ, Avrupa tarihinin geleneksel ve şematik olarak üç bölüme ayrılmasında ortada kalan çağa verilen isimdir. Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü ile başlayıp Rönesans Hareketi ile biten bir dönem içerisinde kademeli olarak son bulur. Bu üç çağ, Antikitenin klâsik medeniyetleri (Antik Çağ), Orta Çağ ve Modern Zamanlar’dır. Batı Avrupa'nın Orta Çağ'ı genellikle Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşü ile millî monarşilerin yükselişi, Avrupalılarca denizaşırı keşiflerin başlaması, hümanist canlanma ve 1517'de başlayan Protestan Reformasyon’u arasındaki zaman dilimi olarak tanımlanmıştır. Bu çeşitli değişiklikler Erken Dönem Modern Zaman’ın başlangıcını oluşturmaktadır ve Sanayi Devrimi'ne öncülük etmiştir. 1453'teki İstanbul'un Fethi, sonrasında gelişen olaylar ve Avrupa'ya olan etkileri nedeniyle, Avru- 5. yüzyılda Roma’nın kurumları çökmeye başladı. Bapa'da Orta Çağ'ın bitişini işaret eden önemli olaylardan tı’nın son imparatoru Romulus Augustus 476'da barbar kral Odoacer tarafından tahttan indirildi. Doğu Roma biri olarak görülmektedir. İmparatorluğu (batının tamamen düşmesinden sonra Bizans İmparatorluğu) düzenini batıyı kendi kaderine terk ederek sağladı. Bizans imparatorlarının bu sınırlarda hak 1 Geç Roma İmparatorluğu iddia etmesine rağmen barbar krallar kendilerini batının imparatoru olarak görmeye başladı. Bundan sonraki üç Roma İmparatorluğu en geniş sınırlarına ikinci yüzyıl- yüzyıl boyunca batının yasal bir imparatoru olmayacaktı. da ulaştı. Bunu takip eden iki yüzyıl Roma İmparatorlu- Bunun yerine barbar desteği sağlayan krallar tarafından ğu'nun ağır ağır çöküşüne ve sınırlardaki kontrolü yitir- yönetildi. Bazı krallar sadece vekillik alarak kral unvamesine şahit oldu. 285’te imparator Diocletian imparator- nıyla yönetirken bazıları kendi isimleriyle yönetti. 5. yüzluğu doğu ve batı olmak üzere ikiye bölmüştü. Bu doğu- yıl boyunca şehirler düşmeye başladı ve güçlendirilen dubatı ayrımı imparatorluğun başkentini Konstantinopolis’e varlarla korunmaya çalışıldı. İmparatorluğun batısı altyapısal olarak çöküşler yaşadı ve merkez yönetim tarafıntaşıyan Konstantin döneminde de devam etti. dan müdahale edilmedi. Şehirlerde yapılan savaş arabası Roma İmparatorluğu'nun sınır komşuları daha güçlü hale yarışları, yolların düzenlenmesi, su kemerleri gibi düzengeldiğinden, 4. yüzyılda imparatorluğun askerî harcama1 2 2 ERKEN DÖNEM ORTA ÇAĞ lemeleri genellikle piskoposlar tarafından yapıldı. Hippo toplumlar için hâlâ tehlike oluşturuyordu. piskoposu Augustinus yönetici gibi davranan piskoposla- Erken Dönem Ortaçağı monastizmin doğuşuna da tanık rın bir örneğidir. oldu. Toplumdan ayrılıp ruhani hayata yönelmek kişilerin tercihiyken, Avrupa monastizmi şeklini Mısır ve Suriye’de meydana çıkan gelenek ve ideolojilerden aldı. Mo1.1 Zaman çizelgesi nastizmin ruhani uygulamalara yaklaşımına kenobitizm dendi ve öncülüğünü 4. yüzyılda Aziz Pachomius yaptı. Monastik düşünce Mısır’dan Avrupa’ya 5. yüzyılda hi2 Erken Dönem Orta Çağ yeroglif edebiyatla yayıldı. 6. yüzyılda Aziz benedictus monastismizn belirleyici kurallarını idare ve dinî âyinler 8. yüzyılda Roma merkezi otoritesini kaybetmiş, kırsalhakkında detaylı bir şekilde yazdı. Ortaçağda manastırlar laşmış ve büyük güç olma özelliğini kaybetmişti. 5’inve keşişler dini ve politik konularda derin etkiye sahipti, ci ve 8’inci yüzyıllar arasında Roma merkezi yönetimimesela zengin ailelerin toprak güvencesi, yeni fethedilen nin bıraktığı boşluğu yeni halklar ve güçlü bireysel hayerlerde kraliyet propagandası ve eğitim gibi konularda reketler doldurdu. Cermen kabileleri imparatorluğun esçok etkiliydiler. ki sınırlarında bölgesel egemenlikler kurdular. Bu kabileler İtalya’da Ostrogotlar, İspanya’da Vizigotlar, Gaul’de Romanesk sanatın doğuşu olan 8. yüzyıla kadar İtalya (Fransa) Frenkler, Britanya’da Anglo-Saxonlar ve Kuzey dışında taş binalara ilgi yoktu. Roma’daki bina malzeAfrika’da Vandallardır. Roma’nın gücünü kaybetmesinin meleri, bu türde eserler yapmak için çalındı. Roma ve sosyal etkilerinin anlaşılması güçtür. Şehirler ve tüccarlar Bizans etkisi baskın kalsa da Çeltik ve Cermen barbar güvenli ticaretin ekonomik yararlarından mahrum kaldı- kavimlerin mimari şekilleri Hıristiyan sanatıyla birleştilar ve imparatorluğun entelektüel gelişimi kültürel ve eği- rildi. Batı Avrupa’da yüksek kalitede mücevherler ve dini sanat eserleri yapıldı. Charlamagne ve diğer krallar dini timsel birliğin olmamasından dolayı olumsuz etkilendi. sanat eserlerinin yapılmasına büyük destek verdiler. Bu Roma sosyal yapısının bozulması dramatiktir. Ticaret dönemdeki bazı sanat eserlerinde altın gümüş ve değerli yapmak ve şehirlerarası ulaşım eskisi kadar güvenli olmapigmentler kullanılarak İncil’den öyküler anlatılmaya çadığından ticarette ve üretimde düşüş görüldü. Uzun melışıldı. safeli ticarete dayanan sanayiler; örneğin çanak-çömlek ticareti kısa sürede ortadan kalktı. 7 ve 8. yüzyıllarda Müslümanların İspanya, Kuzey Af- 2.1 Karolenjler rika, Mısır, Pers İmparatorluğu, Portekiz, Suriye ve Akdeniz’in diğer kısımlarını ele geçirmesiyle deniz tica- Fransa’nın Gaul bölgesinde iki yeni güç ortaya çıkretlerini arttırdı. tı; Austrasia ve Neustria.Bu krallıklar efsanevi kralları Beceriksiz yöneticilerin üstünkörü çalışmaları kütüpha- Merovec’den sonra üç yüzyıl boyunca Merovenj Hanedane, umumi banyo, meydan ve eğitim kurumları kurmak nından gelen krallar tarafından yönetildi. Merovenj ailesi için yeterli değildi. Yeni yapılar eskilerinden çok daha dönem dönem aile bireyleri arasında anlaşmazlıklar çıkan küçük ve gösterişsizdi. Şehir duvarları ardındaki Romalı bir aileydi. Merovenj tahtına geçme kuralı kanbağı idi. mülk sahipleri büyük değişikliklere sıcak bakmıyorlardı Ancak 7.yüzyılda Austrasian ailesi güç kazandı ve Meve kolayca topraklarını bırakıp başka bir yere hareket et- rovenjler geleneksel figür olarak korundu. Merovenjler mek istemiyorlardı. Bazılarının elinden malları alındı ve Baltık üzerinden Avrupayla ticaret ilişkilerinde bulundu. Bizans sınırlarına kaçtılar, diğerleri ise yeni yöneticileriy- Merovenj kültürü ‘Romanlaştırılmış’ olarak tanımlanabile iyi ilişkiler geliştirmeye çalıştılar. İspanya ve İtalya gibi lir, örneğin Roma paralarındaki yönetici sembollerine, yerlerde Roma yasalarının ve inançlarının sürdürülmesi piskoposluğa ve manastırlara çok önem verdiler. Bazıları gerektiğine inanıldı. Diğer nüfusun yoğun olduğu bölge- Merovenjlerin Bizans’la ilişki içinde olduğunu düşündü. lerdekiler yeni giyinme şekilleri, yeni bir dil ve yeni ge- Ancak Merovenjler seçkin kişilerin ölülerini toprak mezarlara gömdüler ve nesillerini hayvan figürleriyle işaretlenek ihtiyacı duydular. Katolik Kilisesi’nin kültürel açıdan birleştirici bir etki- lediler. si vardı. Katolikler tarafından nüfuslanmış bazı bölgeler Aryan yöneticiler tarafından işgal edildi. Frankların lideri I. Clovis Aryanizme karşı Katolikliği seçen liderlerden biridir. I. Clovis’in Katolikliği benimsemesi Gaul’deki Frank kabileleri açısından bir dönüm noktasıdır. Piskoposlar aldıkları eğitimden dolayı Ortaçağ toplumunun merkezindeydi. Sonuç olarak yönetimde önemli rol oynadılar. Ancak Batı Avrupa’nın merkezinin dışında kalan bazı bölgeler Hıristiyanlık ya da klâsik Roma geleneğinden hiç etkilenmeden kaldılar. Avarlar ve Vikingler gibi savaşçı toplumlar Batı Avrupa’da yeni doğmakta olan 7. yüzyıl Austrasia ve Neustria arasında iç savaşların yaşandığı bir dönemdir. Bazı aile büyükleri bu savaş ortamından yararlandı. Örneğin Pippin bu durumdan yararlanarak kendini Merovingian Sarayı’nın başkanı ilan etti ve büyük zenginlik ve destek elde etti. Kendi soyundan gelen diğer nesiller de onun bu konumundan yararlandı ve sarayda danışmanlık ve vekillik gibi görevlere geldiler. Hanedanlık 732’de Charles Martel’in Müslümanları yenmesiyle yeni bir yön aldı. Karolenj hanedanlığı III. Pippin önderliğinde 753'te Austrasia ve Neustrialar’ın yönetimlerini ele geçirdi. Çağdaş kayıtlara göre Pippin bu darbe 3.1 Haçlı Seferleri 3 için gücünü Papa’dan aldı. Pippin’in darbesi Morevenjlerin beceriksiz ve zalim yöneticiler olduğu yolunda yapılan propagandalarla kuvvetlendirildi ve Charles Martel’in başarıları ve ailesinin dindarlığı yüceltilerek öyküleştirildi. 783’te Pippin öldüğünde imparatorluğu oğulları Karl ve Carloman’ın ellerine bıraktı. Carloman doğal nedenlerle öldükten sonra Karl Carloman’ın küçük oğlunun tahta geçmesini engelledi ve kendini birleşmiş Austrasia ve Neustria krallıklarının imparatoru ilan etti. Karl çağdaşları tarafından ‘Büyük Karl’ ya da Şarlman olarak bilindi. 774’te başlayan sistemli toprak genişlemesi Avrupa’yı büyük oranda bir araya getirdi. 800’den sonraki savaşlarda birçok soylu müttefik edinerek geniş toprakları yönetti. Ortaçağ’ın soylularının çoğu köklerini bu genişleme sürecinde ortaya çıkan Karolenj hanedanlığına dayandırmak istedi. özerk yönetimli şehirlerin ortaya çıkması ekonomik hareketlenmeye, yeni dini ve ticari kurumların ortaya çıkmasına neden oldu. Baltık kıyısındaki ticaret şehirleri Hansa Birliği olarak bilinen anlaşmayı yaptılar ve bu antlaşmada Venedik, Ceneviz ve Pisa gibi İtalyan şehir-devletleri yer aldı ve ticaret alanlarını Akdeniz boyunca genişlettiler. Bu dönem Fransa, İngiltere ve İspanya kralları için şekillenme dönemiydi; güçlerini pekiştirdiler ve yönetimi kolaylaştıracak yeni kurumlar kurdular. Laik krallardan bağımsızlık fikrini oluşturan Papazlık, Hıristiyan dünyasında laik bir hâkimiyet kurdu. Tarihçilerin Papazlık Monarşisi dedikleri düşünce 13.yüzyılda, III. Innocent’in papalığı döneminde en yüksek noktasına ulaştı. Kuzey Haçlı Seferleri, Baltık ve Finlerdeki pagan bölgelerdeki Hıristiyan krallıklardaki ve askeri düzedeki gelişmeler Avrupa’daki birçok yerli halkı asimile olmaya zorladı.Moğol Şarlman’in 800 yılının yılbaşı günü taç giyme töreni, istilaları dışında barbar saldırıları durdu. 476’dan beri mevcut olan güç boşluğunu doldurduğu için ortaçağ tarihinin dönüm noktası olarak bilinir. Bu tören 3.1 Haçlı Seferleri Şarlman’nin liderliğinde de değişikliğe yol açtı. İmparatorluğun otoritesini görmüş olan din adamlarını sistematik bir şekilde etrafında toplandı ve imparatorluğun en uç yerlerine otoritesini ulaştırdı. Ayrıca kendi sınırları içindeki kiliselerde değişmez ayin düzenini bir kenara iterek Haçlı Seferleri Kudüs’ü Müslüman kontrolünden kurtarmak için yapılan donanımlı seferlerdir. Kudüs 7. yüzyıldeğişiklikler yapmaya çalıştı. da, Yakın Doğu, Kuzey Afrika ve Anadolu’yla birlikte Müslüman kontrolü altına girmişti. Birinci Haçlı Seferi, Bizans imparatoru I. Aleksios Komnenos’ yardım etme2.2 Karolenj Rönesansı sini istemesi nedeniyle, bunu sağlamak için 1095 yılında Papa II. Urbanus’un Clermont Konseyi’nde verdiği vaazŞarlman’nin Aachen’deki sarayı kültürün yeniden doğuş la başladı. Urbanus Haçlı seferlerine katılan Hıristiyanlamerkeziydi ve ‘Karolenj Rönesansı’ olarak da bilinir. Bu rın günahlarının daha bu dünyada iken bağışlanacağını ve dönemde okur-yazarlık oranında artış görüldü, sanatta, kutsal Kudüs’e yerleşme imkanları olacağını vaat etti. Bu mimaride, hukukta ve dini eserlerde gelişmeler görülür. arzuyla Avrupa toplumunun her sınıfından binlerce insan Klasik Latin edebiyatı almış olan İngiliz keşiş Alcuin, bu amaçla harekete geçti ve uzun, serüvenli ve çok çarpışAachen’a davet edildi. Bu Latin kültürüne dönüş Orta malı geçen bir kara yolculuğu sonunda 1099'da Kudüs ve Çağ Latin gelişmeleri için önemli bir basamaktır. Bu dödiğer bölgeler ele geçirildi. Hareket ilk desteğini Franknemde bütün Avrupa’da iletişimi kolaylaştıran bir yazı lardan aldı; Arapların Haçlı Seferlerine “Franj” demesi düzeni kullanıldı. Almanya’da Karolenj hanedanlığının bu yüzdendir.Bu bölgede çok küçük bir azınlık olmaladüşmesi ve Anglosaksonlar’ın güç sahibi olmasını Otto rına rağmen, Haçlılar işgallerini pekiştirmek için Haçlı Rönesansı izledi. devletleri kurdular, bunlar ; Kudüs Krallığı, Urfa Kontluğu, Antakya Prensliği, Trablus Kontluğu’dur. 13. yüzyılda bu şehirler arasında ve etrafındaki Müslüman şehirleri arasında birçok anlaşmazlık çıktı. Haçlı Seferleri’nin 3 Orta Çağ’ın Zirve Dönemi temel amacı kurulan bu şehirlerle kaybedilen yerleri geri Orta Çağ’ın Zirve Dönemi, tarihçiler tarafından 11. ve almaktı. Tapınak Şövalyeleri bu amaçta destek sağlanma13. yüzyıllar arasında Avrupa’nın şehirleşme süreci, aske- sı için oluşturulmuş birliklerdir. ri gelişme ve düşünsel etkinliklerin canlandığı dönem olarak tanımlanır. Bu canlanma yağmacı İskandinavya’nın ve Macarlar’ın Hıristiyanlığı kabullenmesiyle ivme kazandı. Bu dönemde Avrupa’nın nüfusu büyük miktarda artış göstermiştir. Nüfus şehirlerde yoğunlaştı ve buradaki insanlar uzaklardaki tarım alanlarını işgal etmeye çalıştılar. Antik şehirler Akdeniz kıyısında toplandı. 1200’de gelişmekte olan merkez şehirler yollar ve nehirlerle birbirlerine bağlı ve kıtanın ortasında bulunuyorlardı. Bu dönemin sonunda Paris’in nüfusu yaklaşık olarak 200.000’di.İtalya’nın merkezi, kuzeyi ve Flandra’da Orta Çağın büyük bir döneminde 8. yüzyıldan itibaren Avrupa’nın büyük bir kısmı olan güneyi Müslümanlar eline geçmişti ve Avrupa'nın politik etkisi dışında kalmıştı. 11. yüzyıldan başlayarak ta 15. yuzyillara kadar Avrupa içinde yapılan Hristiyan hucumları ve Haçlı Seferleri ile Hıristiyanlar Müslümanların egemenliği altındaki Guney Fransa, İspanya, Portekiz ve Güney İtalya’daki tüm toprakları geri aldılar. Buna karşılık Müslümanlar geri saldırıları ile Asya’daki Haçlıların fethettikleri tüm toprakları geri aldılar. Bu dönemde Bizans İmparatorluğu çöküşe geçmişti. 1071'de Malazgirt Savaşı’ndan son- 4 3 ORTA ÇAĞ’IN ZİRVE DÖNEMİ ra imparatorluk ciddi anlamda çöküş ve yenilenme sürecine girdi. Dördüncü Haçlı Seferi’nde 1204'te Konstantinopolis’in Haçlı Frankların eline geçmesi çöküşü iyice açığa çıkardı. Konstantinopolis’in Bizanslılarca 1261'de geri alınmasına rağmen devlet artık sadece ismen bir imparatorluk olmuştu ve Bizans devleti 1453'e kadar ayakta kaldı. 3.2 Bilim ve teknoloji Erken Dönem Orta Çağ ve İslam’ın Altın Çağı’nda, İslam felsefesi, bilimi ve teknolojisi Batı Avrupa’dan çok daha fazla gelişmişti. İslam âlimleri eski gelenekleri incelediler ve kendilerinin yeni buluşlarını, yeniliklerini de ekleyerek yeni bir kültür oluşturdular. Romen rakamlarının yerini onluk sisteme dayalı numara sisteminin alması ve cebir matematiksel işlemlerde kolaylık sağladı. Diğer bir sonuç ise Latince konuşan toplumların geçişte kaybolan felsefe ve edebiyata ulaşmasıdır. 12. yüzyıldaki Latince çeviriler Aristoteles’in felsefesine ve 12. yüzyılın Rönesansı olarak bilinen İslam bilimsel gelişmelerine olan tutkuyu besledi. Ticaret yollarının eskiden olduğu gibi güvenli hale gelmesi ve düzeli ekonomik gelişme, ticaretin gelişmesine zemin hazırladı. Avrupa’nın belli başlı şehirlerinde üniversiteler kurulduğunda, 11. yüzyılın katedral okulları ve manastırlar eğitimin ana kaynağıydı. Eğitim daha geniş kitlelere ulaşabildi, sanatta müzikte ve dini eserlerde gözle görülür gelişmeler görüldü. Avrupa’da görkemli katedraller inşa edildi, ilk önce Romanesk ve daha sonra daha dekoratif olan Gotik tarzda mimari kullanıldı. Cluny Manastırı dönemin en etkili manastırlarındandır. kendi başrahibini kendi seçti ve ekonomik ve politik açıdan bağısızlığı sağlamak için Papa’nın koruması altına girdi. Kötü manastır kanunların karşı pratik bir çözüm üretti ve 11. yüzyılda Cluny’nin başrahipleri imparatorluğun politik işlerinde fikir bildirmeye, Fransa ve İtal12 ve 13. yüzyılda Avrupa’da köklü icatlar, yenilikler, ya’daki manastırları düzenlemeye çağırıldı. geleneksel üretim şekillerinde ve ekonomide köklü değişiklikler görülür. Bu dönem top, gözlük ve artezyenin Monastik reformlar laik kiliseleri de etkiledi. 1049’da IX. icadı gibi teknolojik gelişmelerin görüldüğü ve doğudan Leo’nun Papalığa atanması önemli bir sorun oluşturdu. barut, ipek, pusula gibi yeniliklerin alındığı dönemdir. Bu sürtüşme bazı piskoposların atanması hakkındaydı ve Ayrıca gemicilik ve saat yapımında büyük gelişmeler gö- Papa VII. Gregorius, IV. Henry ve Kutsal Roma İmpararülür ve bu gelişmeler ‘Coğrafi Keşifler’e zemin hazırla- toru arasında geçti. Daha sonra atama, rahiplerin evlenmıştır. Birçok sayıda tıp, bilim konularındaki Arapça ve mesi ve dinsel unvanların satılmasını kapsayan ideolojik Yunanca eser çevrilmiş ve Avrupa’ya dağıtılmıştır. Özel- bir savaş haline geldi. İmparator Kilise’nin korunmasını likle Aristoteles yeni düzenlenen üniversitelerin kurulma- kendinin en önemli hakkı ve sorumluluğu olduğunu düsı aşamasında gerçekçi ve mantıksal yaklaşımı nedeniyle şündü. Buna karşılık Papa kilisenin yerel hükümdarlardan bağımsız olması gerektiğini savundu. Bu savaş ortabüyük önem kazanmıştır. mı IV. Henry’nin 1085’te Roma’yı ziyaret etmesi ve birkaç ay sonra da Papa’nın ölmesiyle son buldu ancak problem çözülmeden kaldı.Bu anlaşmazlık papalık monarşi3.3 Din Alanında Değişiklikler sinin otoritelerden bağımsız geliştiğini gösterir. Bu olay 11.yüzyılda seçkinler keşişlerin iyi bir dini temel kurmak ayrıca Cermen prenslerinin Cermen İmparatoruna karşı için keşişlerin kendi kurallarına uymadıklarını düşündü- güçlenmesinin sonucudur. ğünden monastik düşünce önem kazandı. Bu dönemde keşişlerin dua edenleri Tanrı’ya ulaştırarak dünyayı daha iyi bir yer haline getirdikleri için çok faydalı bir iş yaptığına inanılıyordu. Ancak eğer keşişler erdemli kişiler değilse bu vakit boşa gitmiş olacaktı. Bu korkudan dolayı 909’da Macon’da Cluny Manastır’ı kuruldu. Bu reformlaştırılmış manastır kısa zamanda katılığıyla ün saldı. Cluny daha kaliteli bir ruhani düzen oluşturmak için Bu dönem büyük dini hareketlerin olduğu dönemdir. Daha önce bahsedilen Haçlı Seferleri’nin etkisi inkâr edilemez. Aynı şekilde monastik reform seçkinleri ve keşişleri etkileyen bir olaydır. Diğer gruplar dini yaşamı yenide şekillendirmeye çalıştılar. Geniş topraklara sahip seçkinler yeni kiliseler yapılmasını finanse ederek Kilise’nin günlük yaşamdaki etkisini arttırdılar. Katedral yasaları monastik kuralları benimsedi. İşçi sınıfı ve toplumun alt ta- 5.1 Mutfaktakiler 5 baka insanları Havariler gibi yaşamaya son verdiler ve dinin belirlenmiş doktrinleri konusunda yeni fikirler ortaya oydular. 12. yüzyılda papalığın Kilise’yi yenileme çabalarının sıradan insanları etkilediği inkar edilemese de insanların da onları etkilediği kolayca görülebilir. Waldensian ve Humiliati gibi yeni dini gruplar monastik manastırı kabullenmediği için kınandılar. 4 Geç Dönem Orta Çağ Geç Dönem Orta Çağ felaketler ve zorluklar dönemiydi. Bu dönemde iklim tarihçilerinin de ortaya koyduğu gibi tarım iklim değişiminden oldukça etkilendi ve 1315-1317 yılları arasındaki ‘Büyük Kıtlık’a neden oldu.Bakteriyel hastalık olan ‘veba’ iyi beslenemeyen nüfusa söndürülemeyen bir ateş gibi yayıldı ve 14. yüzyıldaki nüfusun neredeyse dörtte üçünü hatta bazı bölgelerde yarısını öldürdü. Büyük miktarda toprak terk edildi ve buradaki ürünler işlenmeden kaldı. İşçi sayısında azalma sonucunda işçilerin maaşı arttı ve toprak sahipleri işçileri topraklarında çalışmaya ikna etmeye çalıştı. Ayrıca işçiler de daha çok kazanç hak ettiklerini savunarak isyan ettiler. Bu kriz dönemi aksine Erken Modern Çağlar’a zemin hazırlayan yaratıcı sosyal, ekonomik, ve teknolojik Harman döven köylüler. Takvim es-sıhha'dan, 15'nci yüzyıl. gelişmelere şahit oldu. Bu dönem Katolik kilisesinin de kendi içinde bölünmeye başladığı dönemdir. Bu bölünme döneminde Kilise üç farklı papa tarafından aynı zamanda yönetildi. Kilise papalığın otoritesini yitirdi ve ulusal kiliselerin oluşmasına neden oldu. Roma İmparatorluğunun son düşüşü Konstantinopolis’in 1453’te Osmanlı Türkleri egemenliği altına girmesidir. Bu olay Avrupa’nın ekonomisi, kültürü ve dininde büyük etkiye sahiptir. 5 5.1 Kültür Mutfaktakiler Ortaçağ mutfağı dekoru Orta Çağ mutfağı, 5. ve 16. yüzyıl Avrupa kültürlerinin besinlerine, yeme alışkanlıklarına ve yemek pişirme yöntemlerine verilen genel addır. Bu dönem boyunca beslenme düzeni ve pişirme yöntemleri Avrupa genelinde değişimlere uğramış ve tüm bu değişiklikler Avrupa'nın modern mutfak kültürünün temelini oluşturmuştur. reksinimini büyük ölçüde morina ve ringa balıkları ile sağlar, bunun yanında diğer tatlı ve tuzlu su balıkları da yaygın biçimde tüketilirdi. Bademin hem acı hem de tatlısı yemeklerde garnitür olarak kullanılır ya da öğütülerek çorba ve yahnilere kıvam vermek için serpilirdi. Badem sütü, oruç ve paskalya perhizleri boyunca hayvan sütüne Bu dönemde ekmek tüm Avrupa'da ana besin ögesi ola- alternatif olarak içilen bir içecekti. rak kullanılır, tüketimde bunu yulaf lapası ve makarna Bu dönemlerde yavaş ulaşım ve yetersiz saklama koşullagibi tahıldan yapılmış yemekler izlerdi. Et ise sebze ve ta- rı pek çok yiyeceğin uzun mesafeli ticaretini engelliyorhıllardan daha pahalı ve seçkin bir yiyecekti. Çeşni olarak du. Birçok yerde sadece varlıklı kişilerin, genellikle de en çok kullanılan ürünler şarap, koruk suyu ve sirkeydi. soylu takımının baharat ve otlar gibi pahalı ürünleri geYemekleri tatlandırmak için almaya gücü yetenler en sık tirmeye gücü yetiyordu. Bu nedenle zenginlerin ve soylubal ve şekere başvururdu. Et türlerinde en çok tercih edi- ların mutfakları, yabancı kültürlerden etkilenmeye daha lenler tavuk ve domuz eti olur, toprak işlemede büyük açık olmuştur. Toplumda bulunan her sınıfın bir üst sınıöneme sahip olan büyükbaş hayvanların etleri ise her za- fı taklit etmesi sonucu, uluslararası ticaretle ve savaşlarla man daha az kullanılırdı. Kuzey Avrupa toplumları et ge- edinilen yeni alışkanlıklar zamanla yoksullar arasında da 6 6 KAYNAKLAR yaygınlaşmıştır. Açlık ve kıtlığın olağan hâle geldiği ve toplumdaki sınıf ayrılıklarının en ağır biçimde hissedildiği bu dönemlerde yiyecekler, sosyal statünün en önemli göstergelerinden biri olmuştur. Piyasada güçlükle bulunmalarının yanı sıra lüks gıdaların tüketimi yasalarca da toplumun kimi sınıflarına yasaklanmış ve soylular sınıfına mensup olmayan sonradan görmelerin ("nouveau riche") göze çarpan tüketimine bir sınır getirilmiştir. Ayrıca, kişinin yediği yemekle işgücünün arasında kutsal ya da doğal bir bağ olduğu inancı yaygın olduğu için, yasalar, çalışan sınıfın yiyeceklerinin daha az inceltilmiş olması koşulunu getirmiştir. Bu nedenle, o dönemde beden gücü ile çalışan sınıfın yemekleri daha iri parçalı ve daha ucuzdur. Aynı dönemde tıp alanında da hekimler pahalı tonikleri, egzotik baharatları soylu kesimin hastalarına tavsiye ederken, daha kokulu, düşük kaliteli otları alt sınıflara önerirlerdi. 6 Kaynaklar 7 7 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans 7.1 Metin • Orta Çağ Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Orta_%C3%87a%C4%9F?oldid=17018765 Katkıda bulunanlar: Lighterside, Noumenon, İncelemeelemani, FlaBot, Yzkoc, Mukaddime, Wisdom, Vikiyazar, Kalemguzeli, Nosferatü, Khutuck, Sae1962, Dünya vatandaşı, İsmet Özel, Kibele, Escarbot, Mskyrider, Thijs!bot, Krkzn, JAnDbot, Stambouliote, Tema, Mach, Düşünenadam, Eldarion, VolkovBot, TXiKiBoT, Gökhan, Levent, Numbo3, YonaBot, SieBot, Vikiçizer, Loveless, AlleborgoBot, Homonihilis, Idioma-bot, PipepBot, Noyder, Bambi'nin annesi, Sabri76, Takabeg, Kemal K., Melihsen, Alexbot, Morwen~trwiki, Gkhn45493, Alecs.bot, MelancholieBot, Théoden, Luckas-bot, Superyetkin, Ptbotgourou, Nallimbot, Dogstar, ArthurBot, Khutuck Bot, Tuleytula, Xqbot, RibotBOT, Rapsar, Cekli829, TobeBot, Furkan9250, Milesbroke, EmausBot, Tolqadernek, ZéroBot, YBot, ChuispastonBot, FoxBot, MerlIwBot, Vagobot, PixelBot, SiLveRLeaD, Muratero, Peykbot, Gray Budgie, İnteraction, Addbot, Kırmızı renk, Yozer1, Marmase, Alperenakkaya, Xwedêda Ozyilmaz, HakanIST, Merhabaviki, FİÇUV2 ve Anonim: 80 7.2 Resimler • Dosya:Cluny_Transept_exterior.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/74/Cluny_Transept_exterior.jpg Lisans: CC BY-SA 2.0 Katkıda bulunanlar: http://flickr.com/photos/rtpeat/1086420685/ Özgün yazarı: RTPeat / Richard Peat • Dosya:Medieval_kitchen_-_geograph.org.uk_-_531916.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/ Medieval_kitchen_-_geograph.org.uk_-_531916.jpg Lisans: CC BY-SA 2.0 Katkıda bulunanlar: From geograph.org.uk Özgün yazarı: Richard Croft • Dosya:Mont-Saint-Michel_depuis_la_mer.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/60/Mont-Saint-Michel_ depuis_la_mer.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ? • Dosya:Tacuinum_Sanitatis-threshing.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c2/Tacuinum_ Sanitatis-threshing.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Tacuinum Sanitatis – The Gode Cookery Özgün yazarı: Bilinmiyor<a href ='//www.wikidata.org/wiki/Q4233718' title ='wikidata:Q4233718'><img alt ='wikidata:Q4233718' src ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png' width ='20' height ='11' srcset ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x' data-filewidth ='1050' data-file-height ='590' /></a> 7.3 İçerik lisans • Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0
