Sağlıklı Beslenelim

Sağlık ve Çevre
1
Sağlıklı Beslenelim
Ana Tema
Önerilen Süre
Kazanımlar
Öğrenciye
Kazandırılacak
Beceriler
Yöntem ve Teknikler
Araç ve Gereçler
Sağlığımızı korumak için beslenmemize dikkat etmeliyiz.
1-2 ders saati
•
•
•
•
Sağlıklı beslenmenin önemini kavrar.
Sağlıklı beslenmek için yapılması gerekenleri sıralar.
Sağlıklı çevreyle sağlıklı besinler arasında ilişki kurar.
Bilinçli bir birey olarak, besinlerini satın alırken nasıl
davranması gerektiğini belirtir.
Yaratıcı düşünme, karşılaştırma, ilişkilendirme, çıkarımda
bulunma, yorumlama, yansıtıcı düşünme, eleştirel düşünme
Anlatım, canlandırma
Kâğıt, boya kalemleri, karton, termometre (cıvalı)
Giriş
Sağlığımızı korumanın en önemli yollarından biri dengeli ve sağlıklı beslenmektir. Dengeli ve
sağlıklı beslenebilmek için besinlerde bulunan karbonhidratlar, proteinler, yağlar, vitaminler ve
minerallerden yeterli miktarlarda alınmalıdır. Çünkü vücudun tüm bu besin maddelerine
gereksinimi vardır. Yalnızca protein ya da karbonhidratla beslenmek doğru değildir! Etler ve
tahılların yanı sıra karbonhidrat, vitamin ve mineral içeren sebze ve meyveler de tüketilmelidir.
Sağlıklı Beslenelim
211
1
Sağlık ve Çevre
Besinlerin sağlıklı ortamlarda yetiştirilmesine de özen
gösterilmesi gerekir. Daha çok ürün elde etmek amacıyla
tarımda ve hayvancılıkta yapılan yanlış uygulamalar çeşitli
sorunlara yol açar. Örneğin, çiftçiler ürünlerini zararlı
bakteri ve böceklerden korumak için tarım ilaçları
kullanırlar. Ancak bu ilaçların aşırı miktarda kullanımı, hem
çevre kirliliğine neden olur hem de bu ortamlarda yaşayan
canlılara zarar verebilir.
Tarım ve hayvancılıktaki yanlış uygulamalar, yalnızca belli bir
bölgedeki canlıları ve çevrenin sağlığını değil insan sağlığını
da olumsuz etkiler. Örneğin, bir gölde yaşayan küçük
balıkların vücudunda bir tarım ilacının biriktiğini düşünelim.
Bu küçük balıkla beslenen büyük balığın vücudunda bu ilaçtan daha fazla birikecektir. Çünkü
büyük balık, çok sayıda küçük balıkla beslenir. Sonuç olarak besin zincirinin en sonunda yer alan
canlılarda en fazla miktarda kimyasal madde birikir. İnsan da besin zincirinin sonunda yer alan bir
canlı olduğuna göre yanlış uygulamalardan en çok o etkilenir.
Etkinlikler
Sağlıklı beslenmek için neler yapmalıyız?
1
Öğrencilere sağlıklarını korumak için neler yaptıklarını sorun. Yanıtlar üzerinde konuşun.
Sağlığımızı korumak için beslenmemize de dikkat etmemiz gerektiğini söyleyin.
Ardından onlara “Sağlıklı beslenmek için neler yapıyorsunuz?” sorusunu yöneltin.
2
Öğrencilere “Giriş” bölümündeki bilgileri aktarın. Daha sonra sağlıklı beslenmek için
doğal besinleri tercih etmek ve hazır ya da küflenmiş besinleri yemekten kaçınmak,
gerektiğini de söyleyin.
3
Uzmanların sağlıklı beslenebilmemiz için tahıl, sebze, meyve, süt ve süt ürünleriyle et ve
baklagillerden yeterli miktarlarda yememiz gerektiğini söylediklerini anlatın. Onlara
“Sağlıklı Beslenmenin On Yolu” başlıklı metindeki bilgileri aktarın ve hep birlikte bunlar
üzerinde konuşun.
4
Öğrencilerin önerileri üzerinde konuşarak onları bu konuda broşürler hazırlamaya
yönlendirin. Öğrencileri gruplara ayırın. Her gruba kâğıt ve boya kalemleri dağıtın.
Çalışmalar bitince broşürleri sınıfta sergileyin. Ardından broşürlerden birini seçerek çoğaltın
ve öğrencilerin bunları tüm okula dağıtmalarını sağlayın.
Sağlıklı çevre, sağlıklı besinler
1
2
Öğrencilere sağlıklı çevre ve sağlıklı besinler arasında nasıl bir ilişki olabileceğini sorun. Yanıtları
üzerinde konuşun.
3
Öğrencileri, besinlerimizin sağlıklı olması için ülkemizde ne gibi çalışmalar yapıldığını
araştırmaya yönlendirin. Onları gruplara ayırın ve her gruba bir karton ve boya kalemleri
verin. Kartonların üzerine araştırma sonuçlarını gösteren bir poster hazırlamalarını
söyleyin. Hazırlanan posterleri okulunuzda sergileyin.
Öğrencilere besinlerimizin çeşitli uygulamalardan olumsuz etkilenebileceğini anlatın. Onlara
“Besinlerimizi Olumsuz Etkileyen Uygulamalar” başlıklı bilgileri aktarın. Bu metindeki her
maddeyi ayrı ayrı ele alın.
Kimyasal maddeler besin zinciri yoluyla vücudumuza girer!
1
2
212
Öğrencilere termometrenin içinde bulunan cıvayı gösterin. Onlara cıva hakkında neler
bildiklerini sorun. Yanıtları üzerinde konuşun.
Öğrencilere “Cıvanın Görünmeyen Yüzü” bilgi sayfasını dağıtın. Ardından onları gruplara
ayırın. Onlara, “biyolojik birikim” konusunda bir canlandırma yapacaklarını söyleyin.
Bu canlandırmada cıvanın canlılara etkisini göstermeleri gerektiğini belirtin. Onlara
hazırlanmaları için 15-20 dakika süre tanıyın.
Sağlıklı Beslenelim
Sağlık ve Çevre
3
Gruplar hazır olunca sırayla canlandırmalarını sunmalarını söyleyin. Canlandırma
sonunda öğrencilerin duygu ve düşüncelerini anlatmalarını sağlayın. Kimyasal
maddelerin besinlerimizi etkilememesi için neler yapılabileceği hakkında öneriler
geliştirmelerini isteyin.
1
Tamamlayıcı Çalışmalar
•
•
Okulunuzda sağlıklı besinler yetiştirilmesi konusunda bir seminer düzenleyin. Bir ziraat
mühendisini okulunuza davet edin. Ardından öğrencilerin bir davetiye hazırlayarak
bulunduğunuz yerdeki çiftçileri de bu seminere çağırmalarını sağlayın. Bu seminere yalnızca
çiftçileri değil manav, market ve bakkal işletmecilerini de çağırabilirsiniz.
Öğrencilere, cıva dışında, biyolojik birikime neden olan başka maddelerin olup olmadığını
araştırmalarını söyleyin. Bunun için kitaplardan, dergilerden, ansiklopedilerden ve İnternet’ten
yararlanabileceklerini belirtin. Araştırmaları sonucunda buldukları bilgileri sınıfta
paylaşmalarını sağlayın.
Sağlıklı Beslenmenin On Yolu
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Yeterli ve dengeli beslenmeye çalışın. Tükettiğiniz besinlerin çeşitli olmasına özen
gösterin. Doğal ve taze besinler tüketin.
Her gün, sabah, öğlen ve akşam olmak üzere en az üç öğün beslenin. Kahvaltının
günün en önemli öğünü olduğunu unutmayın. Öğün atlamayın ve düzenli beslenin.
Günlük enerji gereksinimimizin neredeyse yarısından fazlası karbonhidratlardan
sağlanır. Bu nedenle günlük beslenmenizde tahıl grubundan besinlerin bulunmasına
özen gösterin.
Sebze ve meyveler, doğal şeker, vitamin ve mineral gereksinimimizi karşılar. Üstelik
bunlar posalı besinlerdir. Bu besinler, bağırsak hareketlerini düzenler, kan şekeri ve
kolesterol düzeylerinin düşmesine yardımcı olur.
Günlük protein gereksiniminizi hayvansal ve bitkisel kaynaklardan dengeli olarak
almaya özen gösterin. Düzenli olarak süt veya yoğurt tüketilmesi de kemik sağlığı için
çok önemlidir.
Tükettiğiniz günlük yağ miktarını kontrol edin. Fazla yağ tüketmek, hem kilo almanıza
hem de dolaşım sisteminizde zararlı yağların birikmesine neden olur.
Hayvansal yağlar yerine, doymamış yağları (zeytin yağı, ayçiçek yağı, mısır özü yağı
vb.) kullanmaya özen gösterin. Yağlı etler ve et ürünleri (sucuk, salam, sosis vb.)
yerine balık, tavuk, hindi eti ya da kuru fasulye, nohut ve mercimek gibi kuru
baklagilleri tercih edin.
Şekerli içecekler, tatlılar, pasta, kek vb. besinlerin enerji değeri yüksektir. Bu besinleri
daha az tüketerek kilonuzu kontrol altında tutun.
Besinlerin hazırlanması ve pişirilmesi sırasında temizlik kurallarına dikkat edin.
Yiyeceklerinizi pişirirken haşlama, fırında ve buharda pişirme yöntemlerini tercih edin.
Kızartmalardan kaçının.
Yeterli ve dengeli beslenmenin yanında düzenli olarak spor yapın.
Sağlıklı Beslenelim
213
1
Sağlık ve Çevre
Besinlerimizi Olumsuz Etkileyen Uygulamalar
•
•
•
•
•
•
214
Yoğun bir şekilde gübrelenmiş, böcek ilacı atılmış tarlalarda yetiştirilen bitkilerde bu
maddeler birikim yapabilir. Bunları yediğimizde zarar görebiliriz.
Hava, su ya da toprak kirliliği gibi çevre sorunlarının yoğun olduğu işlek yolların ya da
sanayi merkezlerinin yakınında bulunan tarlalarda yetiştirilen bitkilerde de kirlilik
etkenleri birikebilir. Bu bitkileri tüketmek sağlığımıza zarar verebilir.
Sanayi bölgelerinde yetişen hayvanların, beslendikleri bitkiler yoluyla aldıkları kimyasal
maddeler, besin zinciri aracılığıyla bizim vücudumuzda da birikerek sağlığımızı
olumsuz etkileyebilir.
Hayvan yetiştiricilerinin, hayvanlarının sağlığını korumak amacıyla kullandıkları
antibiyotik benzeri maddeler de hayvanların vücudunda birikebilir. Bu hayvanlardan
elde edilen besinleri tükettiğimizde, bu maddeler bizim vücudumuzda da birikerek
sağlığımızı olumsuz etkileyebilir.
Kimi hayvan yetiştiricileri, hayvanlarını doğru olmayan besinlerle beslerler. Örneğin,
deli dana hastalığına, hastalık nedeniyle ölmüş hayvanların çeşitli vücut bölümlerinin
yemlere katılarak sığırlara yedirilmesi neden olmuştur.
Daha uzun süre dayanmaları için besinlere eklenen katkı maddelerinin bir kısmı da
sağlığımıza zarar verebilir.
Sağlıklı Beslenelim
Sağlık ve Çevre
Cıva, oda sıcaklığında sıvı olan tek metal. Kolayca buharlaşıp havaya
karışıyor. Rengi, kokusu yok. Yoğunluğu yüksek. O kadar yüksek ki bir
bardak cıvada bir bilardo topu yüzebilir. Cıva, bu özelliklerinin getirdiği
kolaylıklar nedeniyle birçok alanda kullanılan bir metal. Ancak aynı zamanda
çevreye çok zarar verebilir.
Cıva, zehirli bir madde. Örneğin, elimizdeki bir kesikten kan dolaşımına
karışırsa bizi zehirleyebilir. Cıvanın sağlık açısından tehlikesiyle ilgili bir diğer
sorun, cıvanın uçucu bir madde olmasından kaynaklanır. Gaz hâlindeyken
fark edilmediğinden solunumla vücuda girer ve zehirlenmeye neden olur.
Cıvanın bir gramı bile binlerce metre karelik alana yayılıp besin zincirine
karışır. Bu durumdan, özellikle besin zincirinin en üst seviyesindeki canlılar
etkilenir. Çünkü cıva, karbonla kimyasal tepkimeye girerek çeşitli zehirli
bileşikler oluşturur.
Öğrenci bilgi sayfası
Cıvanın Görünmeyen Yüzü
Çeşitli sanayi etkinliklerinde kullanılan ya da doğaya atılan pillerin
bozulmasıyla sulara karışan cıva, çevre ve canlılar için büyük tehlike
oluşturuyor. Günümüzde, geçmiş yıllara göre çevremizde daha fazla cıvanın
bulunduğu söyleniyor. Cıvayla karşı karşıya kalmamızda en önemli etken
“biyolojik birikim”. Cıva, besin zinciri yoluyla canlılarda birikir. Bunun
sonucunda da su ürünleri aracılığıyla vücudumuza girer. Örneğin, bir gölde,
suya karışan cıva, mikroorganizmalar aracılığıyla işlenerek zehirli bir bileşik
olan metil cıvaya dönüştürülür. Metil cıvanın, sudaki planktonlarca
(mikroskobik bitki ve hayvanlar) alınmasıyla “biyolojik birikim” başlar.
Planktonlarla beslenen küçük balıklarda daha çok metil cıva birikir. Onlarla
beslenen büyük balıklardaysa daha yüksek oranda metil cıva birikir. Böylece
besin zincirinde ilerledikçe metil cıvanın birikim miktarı artar. Besin zinciri,
kuşlar ve memelilere kadar devam ettiğindeyse tehlike daha da büyür.
215