ġstanbul teknġk ünġversġtesġ fen bġlġmlerġ enstġtüsü yüksek
advertisement
ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ TÜRKĠYE’DE ĠL ÖZEL ĠDARELERĠ VE PLANLAMA YETKĠLERĠ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Bengül ERGÜL ġehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı Bölge Planlama Programı Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program OCAK 2012 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ TÜRKĠYE’DE ĠL ÖZEL ĠDARELERĠ VE PLANLAMA YETKĠLERĠ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Bengül ERGÜL (502061852) ġehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı Bölge Planlama Programı Tez DanıĢmanı: Doc. Dr. ġ. ġence TÜRK Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program OCAK 2012 İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü‟nün 502061852 numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi Bengül ERGÜL ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı “TÜRKĠYE’DE ĠL ÖZEL ĠDARELERĠ VE PLANLAMA YETKĠLERĠ ” başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur. Tez DanıĢmanı : Doc. Dr. ġ. ġence TÜRK İstanbul Teknik Üniversitesi .............................. Jüri Üyeleri : Prof.Dr. Gülden ERKUT İstanbul Teknik Üniversitesi .............................. Prof. Dr. Fatma ÜNSAL Mimar Sinan Üniversitesi ............................. Teslim Tarihi : Savunma Tarihi : 19 Aralık 2011 25 Ocak 2012 iii iv Canım Oğlum Çınar’a, v vi ÖNSÖZ Türk yönetim sisteminde son yıllarda yaşanan önemli değişim, dünyada gerçekleşen global dönüşümün bir yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, Türk planlama sisteminin değişimi sürecinde “2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu” ile il özel idarelerine verilen planlama yetkilerinin gelişimi ve bu gün geldiği konumu araştırma bulgularıyla değerlendirilmiştir. Bu süreçte çalışmayı neticelendirmemde önemli katkıları olan tez danışmanım Sayın Doç.Dr.Ş.Şence TÜRK‟e, çalışma anketlerini doldurarak geri dönüşünü yapan il özel idaresi bürokratlarına, yüksek lisans ve doktora yapmam konusunda beni daima yüreklendiren Sayın Bekir ILICALI ve M. Edip DEMİR‟e ve bu süreçte bana sabreden (Çınar henüz on aylık ve bizim için zor bir süreç) fedakar eşim Sadık ERGÜL ile bana verdikleri desteği hiç kesmeyen biricik annem Birgül ÇALIŞKAN ve canım babam Hayati ÇALIŞKAN‟a teşekkür eder, bu çalışmanın araştırmacılara faydalı olmasını dilerim. Aralık 2011 Bengül ERGÜL (Şehir Plancısı) vii viii ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa ÖNSÖZ ...................................................................................................................... vii ĠÇĠNDEKĠLER ......................................................................................................... ix KISALTMALAR ...................................................................................................... xi ÇĠZELGE LĠSTESĠ ................................................................................................ xiii ġEKĠL LĠSTESĠ ....................................................................................................... xv ÖZET....................................................................................................................... xvii SUMMARY ............................................................................................................. xix 1. GĠRĠġ ...................................................................................................................... 1 1.1 Tezin Amacı ....................................................................................................... 2 1.2 Çalışmanın Kapsamı .......................................................................................... 2 1.3 Hipotezin belirlenmesi ....................................................................................... 3 1.3.1 Metodolojinin belirlenmesi ......................................................................... 4 1.3.2 Çalışma alanının belirlenmesi ..................................................................... 5 1.3.3 Anket sorularının belirlenmesi .................................................................... 5 1.3.4 Pilot uygulama ve genel uygulamanın yapılması ....................................... 5 1.3.5 Anketlerin değerlendirilmesi....................................................................... 5 2. TÜRKĠYE’DE PLANLAMA SĠSTEMĠ .............................................................. 7 2.1 Plan Türleri ......................................................................................................... 7 2.1.1 Sosyo-ekoomik planlar ............................................................................... 8 2.1.1.1 Ülke kalkınma planı ............................................................................. 8 2.1.1.2 Bölge planı ........................................................................................... 9 2.1.1.3 Üst düzey fiziki (mekansal) planlar ................................................... 11 2.1.1.4 Mekansal strateji planı ....................................................................... 11 2.1.1.5 Çevre düzeni planı ............................................................................. 12 2.1.1.6 İl çevre düzeni planı ........................................................................... 15 2.1.1.7 Büyükşehir nazım imar planı ............................................................. 16 2.1.2 Yerel fiziki (mekansal) planlar ................................................................. 17 2.1.2.8 Nazım imar planı ................................................................................ 17 2.1.2.9 Uygulama imar planı .......................................................................... 17 2.2 Planlamada Hiyerarşik Durum ......................................................................... 18 2.3 Planlamada Yetki ............................................................................................. 20 2.4 Bölüm Değerlendirmesi ................................................................................... 24 3. TÜRKĠYE’DE YÖNETĠM ANLAYIġI VE PLANLAMA SĠSTEMĠ ............. 27 3.1 Merkezi Yönetim Ve Planlama ........................................................................ 29 3.1.1 Merkezi yönetimin planlamada yetki sorunsalı ........................................ 29 3.1.2 Özel amaçlı planlar ve planlama yetkisi ................................................... 30 3.2 Yerel Yönetim ve Planlama ............................................................................. 32 3.2.1 Büyükşehir belediyeleri ............................................................................ 33 3.2.2 Belediyeler ................................................................................................ 34 ix 3.2.3 İl özel idaresi ............................................................................................. 34 3.3 Bölüm Değerlendirmesi.................................................................................... 36 4. YEREL YÖNETĠM BĠRĠMĠ OLARAK ĠL ÖZEL ĠDARELERĠ ................... 39 4.1 Geçmişten Günümüze Il Özel Idareleri ............................................................ 39 4.2 İl Özel Idarelerinin Yapısı ................................................................................ 42 4.2.1 İl özel idarelerinin organları ...................................................................... 42 4.2.1.1 İl genel meclisi ................................................................................... 42 4.2.1.2 İl encümeni ......................................................................................... 47 4.2.1.3 Vali ..................................................................................................... 49 4.2.2 İl özel idaresi teşkilat yapısı ...................................................................... 50 4.2.3 İl özel idaresi mali yapısı .......................................................................... 51 4.2.4 Norm kadro ve personel istihdamı ............................................................ 53 4.2.5 İl özel idarelerinin denetimi ...................................................................... 53 4.3 Bölüm Değerlendirmesi.................................................................................... 54 5. ĠL ÖZEL ĠDARELERĠ VE PLANLAMA ......................................................... 57 5.1 İl Özel Idarelerinde Planlama Yetkisi .............................................................. 57 5.2 İl Özel İdaresi Kanunu Öncesi Ve Sonrası Durum Karşılaştırması ................. 61 5.3 Bölüm Değerlendirmesi.................................................................................... 64 6. ALAN ARAġTIRMASI ....................................................................................... 65 6.1 Methodoloji ...................................................................................................... 65 6.2 Anket Bulgularının Değerlendirilmesi ............................................................. 67 6.2.1 İki değişkenli istatistiksel yöntemlerin kullanımı ve sonuçları ................. 67 6.2.2 Tek değişkenli istatistiksel yöntemlerin kullanımı ve sonuçları ............. 100 6.3 Bölüm Değerlendirmesi.................................................................................. 105 7. GENEL DEĞERLENDĠRME VE SONUÇ ..................................................... 107 7.1 Alt Hipotezler ................................................................................................. 109 7.1.1 Alt hipotez I............................................................................................. 110 7.1.2 Alt hipotez II ........................................................................................... 111 7.1.3 Alt hipotez III .......................................................................................... 113 7.1.4 Alt hipotez IV .......................................................................................... 114 7.2 Ana Hipotez .................................................................................................... 116 7.3 Çözüm Önerileri ............................................................................................. 117 KAYNAKLAR ........................................................................................................ 119 EKLER .................................................................................................................... 121 x KISALTMALAR ÇDP DPT ĠÇDP ĠGM ĠK ĠOĠK KHK NĠP TBMM : Çevre Düzeni Planı : Devlet Planlama Teşkilatı : Il Çevre Düzeni Planı : İl Genel Meclisi : İmar Kanunu : İl Özel İdaresi Kanunu : Kanun Hükmünde Kararname : Nazım İmar Planı : Türkiye Büyük Millet Meclisi xi xii ÇĠZELGE LĠSTESĠ Sayfa Çizelge 2.1 : İl çevre düzeni planı ve yetki durumu. ................................................. 23 Çizelge 2.2 : Türk planlama sistemi ve yasal dayanakları......................................... 24 Çizelge 4.1 : İl özel idaresi kanununun tarihsel gelişimi. .......................................... 41 Çizelge 4.2 : İl özel idaresi gelir-giderleri. ................................................................ 52 Çizelge 5.1 : İl özel idarelerinin yapmakla yükümlü olduları plan türleri................. 57 Çizelge 5.2 : İl çevre düzeni planı ve yetki durumu. ................................................. 60 Çizelge 5.3 : 5302 ve 3360 sayılı kanunların karşılaştırılması.. ................................ 60 Çizelge 6.1 : Soru 17'nin istatistiksel analizi. .......................................................... 100 Çizelge 6.2 : Soru 17 T testi analizi. (One-Sample Test) ....................................... 101 Çizelge 6.3 : Soru 19 istatistiksel analizi. ................................................................ 103 Çizelge 6.4 : Soru 19 T-testi analizi. (One-Sample Test) ........................................ 103 Çizelge 6.5 : Soru 20 istatistiksel analiz. ................................................................. 104 Çizelge 6.6 : Soru 20 T-testi analizi. (One-Sample Test) ........................................ 104 xiii xiv ġEKĠL LĠSTESĠ Sayfa ġekil 1.1 : Çalışmanın aşamaları. ................................................................................ 2 ġekil 2.1 : Planlamanın unsurları. ................................................................................ 7 ġekil 2.2 : Planlar arasındaki hiyerarşik durum. ........................................................ 20 ġekil 3.1 : Türkiye'de yönetim sistemi. ..................................................................... 28 ġekil 6.1 : İl özel idareleri ve planlama anketine katılımın ülke geneline dağılımı. . 66 ġekil 6.2 : İl genel meclisi üye sayısı. ....................................................................... 67 ġekil 6.3 : İGM üye sayısının ülke geneline dağılımı. .............................................. 68 ġekil 6.4 : İl genel meclis toplantılarının katılım oranı. ............................................ 69 ġekil 6.5 : İGM toplantılarına katılım oranının ülke geneline dağılımı. ................... 70 ġekil 6.6 : İl genel meclisi eğitim durumu. ................................................................ 71 ġekil 6.7 : İGM üyelerinin eğitim durumunun ülke geneline dağılımı...................... 72 ġekil 6.8 : İl özel idarelerindeki şehir plancısı istihdam durumu . ............................ 73 ġekil 6.9 : İÖİ şehir plancısı istihdam durumunun ülke geneline dağılımı. .............. 74 ġekil 6.10 : İmar işlerinde teknik destek alınan kurumlar. ........................................ 75 ġekil 6.11 : İmar işlerinde teknik destek alınan kurumlar ......................................... 76 ġekil 6.12 : İmar işlerinde teknik destek alınan kurum_ il çevre ve şehircilik md.... 77 ġekil 6.13 : İl çevre düzeni planını hazırlayan kurum. .............................................. 78 ġekil 6.14 : İl özel idarelerince hazırlanan çevre düzeni planlarının durumu. .......... 79 ġekil 6.15 : İl çevre düzeni planını hazırlayan kurum. .............................................. 80 ġekil 6.16 : İl çevre düzenin planı hazırlanırken görüşü alınan kurumlar. ................ 81 ġekil 6.17 : Plan yapımı aşamasında göürşü alınan kurumlar. .................................. 82 ġekil 6.18 : İl çevre düzeni olanı hangi ölçekte hazırlanmıştır.................................. 83 ġekil 6.19 : İl çevre düzeni planı ölçeği. ................................................................... 84 ġekil 6.20 : Üst düzey başka tür plan durumu. .......................................................... 85 ġekil 6.21 : Üst ölçekli diğer planların dağılımı ve uygulanma durumu. .................. 86 ġekil 6.22 : İmar yetkilerinin aktif olarak kullanılmaya başlandığı yıl. .................... 87 ġekil 6.23 : İmar yetkilerinin aktif olarak kullanılmaya başlandığı yıl_harita. ......... 88 ġekil 6.24 : İmar birimlerinin kuruluş yılları ............................................................ 89 ġekil 6.25 : İl özel idarelerinde imar biriminin kurulduğu yıl_harita. ....................... 90 ġekil 6.26 : İl özel idaresi özel ihtisas komisyonlari ................................................. 91 ġekil 6.27 : Özel ihtisas komisyonlarının durumu .................................................... 92 ġekil 6.28 : İl özel idarelerinin yaptığı mekansal ve fiziksel plan türleri. ................. 93 ġekil 6.29 : İl özel idarelerinin yaptığı fiziksel ve mekansal plan türleri. ................. 94 ġekil 6.30 : Bir meclis toplantısında yapılan plan tadilat sayısı. .............................. 95 ġekil 6.31 : Bir meclis toplantısında görüşülen plan tadilat sayısı. ........................... 96 ġekil 6.32 : Kurum dışı ihale usulü imar planı yapan/yapmayan illerin oranı. ......... 97 ġekil 6.33 : Kurum dışına ihale usulü plan yaptırma durumu ve nedenleri. ............. 98 ġekil 6.34 : İl özel idarelerinin temel mekansal planlama problemler. ..................... 99 xv xvi ĠL ÖZEL ĠDARELERĠ VE PLANLAMA YETKĠLERĠ ÖZET Yerel yönetimlerin önemi bütün dünyada her geçen gün artmaktadır. Yerel halkın ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla özerk kamu tüzel kişileri olarak kurulmuş olan yerel yönetimler, demokrasinin olgunlaşmasında ve yerleşmesinde son derece önemli roller üstlenmişlerdir. Bunda en önemli etken yerel yönetimlerin yerel hizmetleri daha iyi karşılayabilme avantajlarının ve demokrasinin gelişmesinde oynadığı etkin rolün anlaşılması olmuştur. Bu nedenle yerel yönetimler, yerine getirmiş oldukları hizmetler ve ülkenin demokratikleşmesi açısından büyük önem taşımaktadırlar. Türkiye‟de planlı dönemden beri gerek merkezi yönetimin gerekse yerel yönetimlerin idari yapılarını ve işleyişlerini düzenleyen birçok idari reform projesi uygulanmasına rağmen yerel yönetimlerin plan yapma konusundaki sorunlarını giderecek kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Türk kamu yönetiminde global dönüşüme paralel olarak gerçekleşen reform, il özel idarelerinin yapısında da önemli bir değişimi beraberinde getirmiştir. Reformla birlikte il özel idarelerinin uzun zamandır sahip olduğu yapıdan, gerek yönetim anlayışı gerekse idari uygulamalar açısından ayrıldığı görülmüştür. İl özel idareleri açısından son dönemlerde yaşanan en önemli, değişim, 3360 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun yürürlükten kaldırılıp, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun konulmasıdır. Yeni il özel idaresi kanunu ile il özel idarelerinin kuruluşu, organları, yönetimi, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esasları yeniden düzenlenmiştir. Bu kanun, il özel idareleri için birçok yeniliği de beraberinde getirmiştir. Üst ölçekli planlarda yetki karmaşasından kaynaklı sorunların çözümü için de kararların alındığı 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı “İl Özel İdaresi Kanunu” ile il özel idarelerine üst ölçek fiziki plan yapma yetkisi yanında yerel fiziki plan yapma yetkisi de verilmiştir. Yeni kanun ile belediye sınırı ve mücavir alan sınırı dışında kalan alanlarda “Uygulama İmar Planı ve Nazım İmar Planı” yapma yetkisine sahipken, il sınırında ise İl Çevre Düzeni Planı” yapma yetkisini elde etmiştir. Bu çalışma, yerel yönetimlerin bir ayağı olan il özel idarelerinin söz konusu yeni düzenlemelerle ilgili olarak; sürece adaptasyonu ve sorunların üstesinden gelip, elindeki yetkiyi tam anlamıyla kullanıp kullanamadığının bir araştırmasını içermektedir. İncelemede il özel idareleri ile ilgili teorik bilgiler yer alırken, yapılan alan çalışması ile de çalışmanın pratik kısmı desteklenmiştir. Çalışma yöntemi olarak anket uygulamasına gidilmiştir. İl özel idareleri ve planlama yetkileri konulu, toplamda 20 sorudan oluşan, bir anket hazırlanmıştır. Anket kapsamında ülke sınırı çalışma sınırı olarak kabul edilmiş ve hazırlanan anketler posta yolu ile bütün il özel idarelerine gönderilmiştir. xvii Ülke genelinde katılımın %70 gibi ciddi bir orana ulaşmış olduğu ankette, İl özel idarelerinin planlamada karar alma süreci, karar merciinin yapısı, eğitim düzeyi, planlama kadrosu, teknik eleman kapasitesi, il özel idareleri ile diğer kamu kurumlarının planlama konusunda ilişkisi, planlama noktasında bu gün gelmiş oldukları nokta, yapılan plan türleri, teşkilat yapısı analiz edilmiştir. xviii SPECIAL PROVINCIAL ADMINISTRATIONS AND ITS PLANNING AUTHORITIES SUMMARY The importance of local governments all over the world is increasing every day. Local governments which are extremely important role in the maturation of democracy, has been established as an autonomous public entities, In order to meet the common needs of the local population The most important factor in this, the advantages of local governments and its effective role on the development of democracy have been recognized. Since the planned period in Türkey, both the central government and local governments applied to many administrative reform project that regulate the functioning and administrative structures, but there was no any comprehensive study to resolve the planning problems of local governments Held in parallel with the global transformation of the Turkish public administration reform, has brought an important change in the structure of special provincial administrations. In this process, the long-accepted and implemented structures of the special provincial administrations have also changed in terms of understanding of management and administrative practices. The most important change in the recent period from the ponit of view the special provincial administration is the repaeling of the the Special Provincial Administration code numbered 3360 and promulgation of the the special provincial administration code numbered 5302 trought the new special provincial administration code; the establishment, organs, administrations, task, authorizations, responsibilities, working methods and essential were re-organized. This code has brought many novelties and changes for the special provincial administration No. 5302 dated 22.02.2005 "Special Provincial Administration Law" taken decisions for the solution of problems originating from the the upper scale plans of the authority chaos.This law also give authority the special provincial administrations to make local physical plan as well as the upper scale the physical plan. According to law numbered 5302 special provincial administrations have obtained the authority to make "Implementation Plan and Main City Plan" outside of the municipal boundary and adjacent areas, on the other hand they can also make Provincial Environmental Plan at provincial border. In this study; adaptation process at special provincial administrations had been examined, and the answer of “Can special provincial administration use the full autority that they have” wondered and investigated. The study consist of two part; theorical and practical parts. Theoritical parts informed us about the scope of the low, on the other hands practical part give ideas about how to practice, what special provincial administrations did until today. xix Restructuring of the special provincial administrations emerge as one of the important changes of Turkish administrative system. The purpose and method of the study are determined in the first chapter of in this study, which named “special provincial administrations and planning authorities, In Turkey”. First chapter gives the methodology, shows how the study developed and what the working hypothesis is. In this study; adaptation process at special provincial administrations had been examined, and the answer of “Can special provincial administration use the full autority that they have” wondered and investigated. The study consist of two part; theorical and practical parts. Theoritical parts informed us about the scope of the low, on the other hands practical part give ideas about how to practice, what special provincial administrations did until today. The method of study is the survey. a questionnaire which named special provincial administrations and the planning authority was designed. 20 questions were prepared on the track. The scope of the survey, country limit has been accepted as study limit and has been sent questionnaires by postal to all the provinces The country participation has reached serious proportion like 70%. In the survey; decision-making process in planning in the special provincial administrations, the structure of decision-makers, education level of decision-makers, planning staff, capacity of technical staff, planning relationship between the special provincial administrations and other public institutions, the point reached in the planning, types of plan, organizational structure, etc. have been analyzed. In the second chapter, the planning system in Turkey is discussed. Planning system, plan types, hierarchy and authority of planning system were discussed in all threesub concepts. Types of plans in the planning system that is socio-economic plans, senior fziki plans and local physical plans examined in this sub-headings. Hierarchy and authority of planning system consist of what kind of connection between the plans, when making a plan which other plans become important and include theorical knowledges of which institutions do what kind of plan. Understanding of management and planning system from Turkey mentioned in the third chapter. Management system in Turkey consists of two parts, the first central administration, and the other local administration system. Centralized management and decentralized management is the opposite of each other, but complete each other's weaknesses. For this reason, the form of government cannot completely be neighter a centralized administration nor local administration, may be the dominant one another, but the sysyem must have boht. The fourth chapters, special provincial administrations, which have also been the main subject of study in this chapter are carried out by a unit of local government. In this section, the historical development of the special provincial administrations, organizational structure, organs, financial structure, norms, staff evaluated in this section. In the fifth chapter, special provincial administrations and planning authorities are discussed in details. New special provincial administration law gives authority to make plans. According to this new law, special provincial administrations make the xx provincial environment plan in the province and development plan in the municipality and adjacent areas outside the boundary. This study has come into being by the new special provincial administrations of Law, which consist of planning authorities. The main subject of this thesis is special provincial administrations and its planning power. Sixth chapter is the last part of the study, consist of questionnaire survey the special provincial administrations in Turkey. The answers of the questionnaire survey provide researcher to make a good decision for the main hypothesis and subhypotheses.In order to Questionnaires were prepared to answer the questions of hypothesis and sub-hypotheses. Scope of the study; firstly, a main hypothesis determined. In addition, four subhypotheses were determined, in order to reach the right conclusion about the main hypotheses. Sub-hypotheses discuss the situation about decision making mechanism, organizational structure and staff of the norm, plan status Main hypothesis is as follows: H0= Special Provincial Administrations in Turkey, dated 02.22.2005 and numbered 5302 Law on Special Provincial Administrations given planning powers of entry into force of the law since 2005, has used effectively. H1= Special Provincial Administrations in Turkey, dated 02.22.2005 and numbered 5302 Law on Special Provincial Administrations given planning powers of entry into force of the law since 2005,not used effectively. As a result; based on the assumptions of the sub-hypotheses, main hypotheses was rejected. Result of the sub- hypotheses; decision-makers‟ inadequate technical knowledge about planning principles, spending long time to establish planning departmants in provincial private administration, insufficient and inadequate urban planner in special provincial administrations, until today no provincial environmental scheme plan at most of the provinces, local physical planning problems cause of technical deficiencies These results show that, Special provincial administrations in Turkey, dated .2005 and numbered 5302 Law on Special Provincial Administrations planning powers given to the law coming into force in 2005, not used effectively. Evaluation of their own in the planning system in Turkey, we will accept as the law of planning, the main addition to the Law number 3194, again depending on the law, with a very special purpose registration law was enacted. At this point, the Special Provincial Administration Law No. 5302 is one of them. Within the scope of this law, the most important pillar of the upper scale spatial planning 'provincial environmental scheme plan' construction are given special provincial administrations. With the power of municipalities to plan their almost grown , research findings show that the use of this power lasted special provincial administrations. So main Hypothesis H0 is rejected within the scope of the research. In the last part of the research, the seven part, the solution proposals are given. xxi xxii 1. GĠRĠġ Ülkemizde siyasal, kültürel ve ekonomik bakımdan taşıdıkları önem; yerel yönetimlerle ilgili konulara giderek artan bir güncellik kazandırmış bulundurmaktadır. Bu nedenle yerinden yönetim yalnız Siyaset ve Yönetim Birimleri öğrenimi ve öğretimi yapanları değil genel olarak bütün kamuoyunu ilgilendirmektedir. Anayasamızın 127.maddesi gereği sınırları belli olan, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak yerel halkın ortak gereksinimlerini karşılamak amacıyla, ellerinde bulundurdukları yetki ve mali kaynaklar açısından çok güçlü bir yapıda ve önemli bir yerde olan belediyeler ve büyükşehir belediyelerine ek olarak, 2005 yılı Şubat ayı itibariyle yürürlüğe giren 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile, il özel idareleri de yetki ve mali kaynaklar açısından önem kazanmıştır. Bu kanun ile, il özel idarelerine plan yapma-yaptırma yetkisi verilmiş ve il özel idareleri bu kapsamda önemli bir gücün sahibi olmuştur. Kentsel yaşamın yönetim biçiminin bir parçası haline getirilen il özel idareleri, yasalar yoluyla aldıkları yetkiler kentlerin mekansal gelişimi ve yapılanmasına doğrudan etki edebilmektedir. Kentsel yerleşmeler, tarım sektörüne dayalı yaşam biçiminden uzaklaşarak ekonominin sanayi ve hizmetler sektörüne dayandığı ayrıca kültür, sağlık, eğitim ve ticaret gibi sektörlerde gelişmenin yaşandığı yerleşmelerdir. Yeni kanunlarla getirilen düzenleme ile mahalli idarelerden oluşan yerel yönetim şeması öngörülmektedir. Bunlar; il özel idareleri, belediyeler, büyükşehir belediyeleri ve köylerdir. İl özel idareleri yerleşmelerin üst düzey fiziki (mekansal) planlamada (İl Çevre Düzeni Planı, Stratejik Plan) karar mercisi haline getirilmiştir. 5302 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte, İl özel idareleri kentin il sınırları bütününde üst ölçekte karar alma yetkisini elde etmesinin yanı sıra, belediye ve mücavir alan sınırı dışında kalan alanlarda da 1/5000 ve 1/1000 ugulama imar planı yapma yetkisine, diğer bir değişle yerel fiziksel planlama yapma yetkisine de sahip olmuştur. 1 1.1 Tezin Amacı İl özel idaresi (İÖİ); İl halkının mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisini, ifade etmektedir. (5302 il özel idaresi kanunu md. 3) Bu çalışma, özel idarelerinin bir yerel yönetim birimi olarak planlama sistemine dahil edilmesi sürecinin nasıl geliştiğini, İl Özel İdarelerinin mekansal planlama ile ilgili yetkileri kullanımının, olumlu ve olumsuz yönleriyle, uygulamalı olarak incelenmesini amaçlamaktadır. 1.2 ÇalıĢmanın Kapsamı 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu (İÖİK) ile, İl Özel İdarelerine plan yapma ve yaptırma yetkisi verilmiştir. Bu çalışma, il özel idarelerinin bu yetkiyi nasıl kullandığını, mekansal planlama ile ilgili kurumsal kapasitelerini ve bu kapasiteleri arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılacak bir uygulamayı içermektedir. Çalışmanın kapsamı Şekil 1.1‟de verilmiştir. HĠPOTEZĠN BELĠRLENMESĠ METODOLOJĠNĠN BELĠRLENMESĠ ÇALIġMA ALANININ TESPĠTĠ ANKET SORULARININ HAZIRLANMASI PĠLOT UYGULAMANIN YAPILMASI GENEL UYGULAMANIN YAPILMASI ANKETLERĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ġekil 1.1 : Çalışmanın aşamaları. 2 Çalışmanın kapsamında il özel idarelerinin planlama ve imar yetkileri hem pratik hem de teorik kullanımının detaylı analizi yapılmıştır. “ Kurumsal Analiz” (Institutional Analysis) çerçevesinde tezin yürütülmesi hedeflenmiştir (North, 1986). Kurumsal analizde kurumlar bütün toplumsal ekonomik aktiviteler için önemli unsurlardır. Çünkü, kurumlarla ortaya çıkan kurallar belirsizliği azaltmayı hedeflemektedir. Bu nedenle kurumlar bir ekonomiyi teşvik eden unsurlardır ve ekonomik gelişmeleri doğrudan şekillendirmektedir. Kurumlar, politik, ekonomik ve sosyal etkileşimlerle yapılandırılan düzenlenmiş sınırlayıcılardır. Kurumlar hem yasal olan (anayasa, yasalar, emlak hakları vb.) hem de yasal olmayan (yaptırımlar, tabular, gelenekler ve görenekler vb.) bütün sınırlayıcılıkları içermektedir (North, 1991). Kurumsal analiz dört adımda gerçekleşmektedir. 1. Sürece dahil olan olayları ve aktörleri tanımlamak 2. Kuralları ve iş güç ilişkilerini tanımlamak 3. İlgi alanları ve stratejilerin izlenmesi 4. Gelişme süreci ve buna bağlı sosyo-ekonomik içerik arasında bağlantı kurmaktır. Kurumsal analizede; kaynaklar, kurallar ve fikirler araştırılmaktadır.(Osram, 1986). Bu tez kapsamında kurumsal analizin yapılmasında yasal olan sınırlayıcılar temel alınmıştır.Yasal olmayan sınırlayıcılar tez kapsamına dahil edilmemiştir. 1.3 Hipotezin belirlenmesi Hipotez; bilimsel yöntemde olaylar arasında ilişkiler kurmak ve olayları bir nedene bağlamak üzere tasarlanan ve geçerli sayılan bir önermedir. Bu araştırma tezinin inceleme konusunu oluşturan 2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, merkezi yönetimce yürütülen birçok hizmet ve görevi il özel idaresine devretmiştir. Bu hizmet ve görevlerin en başında ise; daha önce Çevre ve Orman Bakanlığınca yapılan, yaptırılan ve uygulanan “Çevre Düzeni Planı” dışında, “İl Çevre Düzeni” planı yapma yetkisinin il özel idaresine verilmesidir. Yine belediye ve mücavir alan sınırları dışında daha önce Valiliklerin sorumluluğu altındaki imar planlama yetkilerinin İl özel İdaresine devredilmesidir. 3 Bu değişiklikler, bir yerel yönetim birimi olan İl Özel İdarelerinin bir aktör olarak planlama sürecine dahil olması anlamına gelmektedir. Çalışmanın hipotezi ve alt hipotezleri aşağıdaki gibidir. Hipotez (H) H0= Türkiye‟de ki İl Özel İdareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu planlama yetkilerini, kanunun yürürlüğe girdiği 2005 yılından itibaren, etkin biçimde kullanmıştır. H1= Türkiye‟de ki İl Özel İdareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu planlama yetkilerini, kanunun yürürlüğe girdiği 2005 yılından itibaren, etkin biçimde kullanamamıştır. Alt hipotezler (H ) Alt Hipotez I (H1) Türkiye‟de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumlulukları üstlenecek karar mekanizmasına sahiptir. Alt hipotez II (H2) Türkiye‟de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumlulukları üstlenecek teşkilat yapısı ve norm kadroya sahiptir. Alt hipotez III (H3) Türkiye‟de ki il özel idareleri 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumluluklar doğrultusunda planlamada aktif rol alarak üst ölçek mekansal planlama yapmıştır. Alt hipotez IV (H4) Türkiye‟de ki il özel idareleri 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumluluklar doğrultusunda planlamada aktif rol alarak yerel fiziki planlama yapmıştır. 1.3.1 Metodolojinin belirlenmesi Metodoloji; belirlenen hipotez ve alt hipotezler kapsamında doğru bilgiyi elde edip doğru yargıya ulaşmak amacı ile izlenecek yol, kullanılacak yönetmi ifade etmektedir. “Türkiyede il özel idareleri ve planlama yetkileri” konusunda kurulan hipotez ve alt hipotezler için, doğru yargıya varmak amacıyla, bilgiyi elde etme yolu olarak anket yapma yöntemi seçilmiştir. 4 1.3.2 ÇalıĢma alanının belirlenmesi “Türkiyede İl Özel İdareleri ve Planlama Yetkileri” konulu araştırma çalışması kapsamında, ülke sınırları çalışma sınırı olarak kabul edilmiş olup, Türkiye‟nin bütün il özel idareleri çalışma kapsamını oluşturmuştur.1 1.3.3 Anket sorularının belirlenmesi “Türkiye‟de İl Özel İdareleri ve Planlama Yetkileri” konulu çalışma kapsamında il özel idarelerinin imar işleri ile ilgili birimlerine sorulmak üzere yirmi adet soru hazırlanmıştır. Hazırlanan sorular ikiye ayrılmıştır. Birinci kısm bilgi sorularından oluşurken, diğer kısım ise yargı sorularından oluşmaktadır (bknz. Ek A). 1.3.4 Pilot uygulama ve genel uygulamanın yapılması Hazırlanan anket soruları ülke genelinde ki bütün il özel idarelerine gönderilmeden önce istatistiksel olarak uygulanabilirliğini ölçmek amaçlıyla pilot bölge uygulamasına gidilmiştir. Pilot bölge olarak Zonguldak İl Özel İdaresi ile anket yapılmış ve bu çalışma kapsamında anklet soruları yeniden gözden geçirilerek soruların son hali belirlenmiştir. Daha sonra posta yolu ile yetmiş dokuz ilin il özel idaresi imar birimine anket gönderilmiş ve % 70 oranında geri dönüş sağlanmıştır. 1.3.5 Anketlerin değerlendirilmesi Anket soruları iki aşamalı olarak hazırlanmıştır. Birinci kısım bilgi sorularından oluşurken, ikinci kısım yargı sorularından oluşmaktadır. Bilgi soruları, excell programı ile betimsel analiz yapılarak yorumlanmıştır. Ayrıca ArcGIS programı ile de illerin verdikleri cevapların ülke geneline dağılımı yorumlanmıştır. Bu şekilde bir soruya verilen cevabın ülke genelinde nasıl değerlendirildiğini görme imkanı sağlanmış ve cevaplar ile bölgeler arasında bir ilişki var mı, verilen bir cevabı ilin gelişmişlik düzeyi, il sınırı, nüfusu, büyükşehir olup-olmaması gibi nicel verilerle bağlantı kurarak yorumlayabilme imkanı da sağlanmıştır. 1 İstanbul ve Kocaeli İl Özel İdarleri, 5302 sayılı İÖİK Ek ibare: 01/07/2006–5538/26 md.gereğince bu kapsam dışında kalmıştır. [5302 sayılı İÖİK (Ek ibare: 01/07/2006–5538/26 md.), Madde.6 İl özel idaresi “Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç” ilin çevre düzeni plânı yapmakla görevli ve yetkilidir.] 5 Anketlerin ikinci kısmını oluşturan yargı soruları ile de; hem betimsel analiz yapılmış hem de SPSS programı (Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paketi _Statistical Package for Social Science-SPSS) ile tek değişkenli analiz olan “T-Sınaması” yapılmıştır. Yargı sorularının iller bazında değerlendirilmesinde kolaylık sağlayan bu program ile “bir soruya ülke genelinde hangi cevabı verme eğilimi var” veya “bu soruya genel yargı ne” gibi soruların cevabını almak mümkündür. Parçadan bütüne gitme yöntemi ile bir soru için verilen bütün cevapları değerlendirip genel kanıyı ortaya koymak için faydalanılmış ve elde edilen sonuçlar yorumlanmıştır. 6 2. TÜRKĠYE’DE PLANLAMA SĠSTEMĠ 2.1 Plan Türleri Ülkemizde 2000'li yılların başında; Cumhuriyet döneminde oluşan kurumsal yapı ve bu kurumsal yapının uygulamaları yeniden gözden geçirilmekte, bu yapının çağdaş teknoloji ve uluslararası gelişmelere uygun kurulması için ve uygulamalarının etkinleştirilmesi amacı ile yeni düzenlemeler yapılmaktadır. Özellikle küreselleşme ve Avrupa Topluluğuna entegre olma sürecini yaşayan Türkiye, tüm kurumsal yapı ile işleyişini yeniden ele almak ve süratle çağdaşlaştırmak zorundadır. Her türlü teknolojik gelişme ile birlikte iletişim ve bilgisayar teknolojisinin de süratle gelişimi nedeni ile, geleceği tasarlayan bir meslek dalı olan "Planlama" nın kendini bu gelişmelere uydurabilmesi de gerekli bir zorunluluktur (Tunçer, 2000). Türkiye‟de planlama kavramı bilimsel temelli müzakerelere açık, dinamik, sürekli, disiplinler arası uzmanlıklarla ve çok aktörlü olarak gerçekleştirilen bir süreci içermektedir. Çok boyutlu bu yapısıyla da planlama, yalnızca fiziksel düzenleme aracı değil, aynı zamanda sosyal, ekonomik, kültürel gelişmenin ve doğal, kültürel değerlerin korunmasının araçlarını ortaya koyan, dinamik ve sürekliliği olan bir süreçtir (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Kentleşme Şurası 2009 s: 7).Türkiye‟de planlama sistemi incelendiğinde (Bknz. Şekil 2.1) planlamanın ana unsurları; plan türleri, planlamada hiyerarşi ve planlamada yetki, olarak belirlenmiştir. ġekil 2.1 : Planlamanın unsurları. 7 Planlama sistemi içinde Plan Türleri” üç kısımda incelenebilir. Bunlar; sosyoekonomik planlar, üst düzey fiziki (mekansal) planlar ve yerel fiziki (mekansal) planlardır. Bu planların üst alt ilişkisi içinde yapılması ise “Planlamada Hiyerarşi”yi ifade eder ve ülkemizde her alt ölçekli plan üst ölçekte alınan kararlara uymak zorundadır. “Planlamada Yetki” kavramı ise; söz konusu planları yapmakla yükümlü olan kurumun kim olacağı sorusuna verilen cevaptır. Ülkemizde imar planlarının hazırlanması, onaylanması uygulanması aşamalarında yetki birçok idare arasında paylaştırılmıştır. Planlama kurallarının yer aldığı temel yasa 3194 sayılı İmar Kanunudur. İmar kanununun kendi içinde bir planlama kademelenmesi mevcut ise de özel yasalar gereği hazırlanan planların da işin içine girmesi ile bu kademelenmede karışıklıklar yaşanmaktadır (Tekel, 2011). Türkiyede bu üç kavramın bir birleri ile olan bağlantılarında sorunlar vardır, bu üç özelliğin tek imar mevzuatından çıkış almaması, diğer birçok kurumun kendi yasal oluşumlarının verdiği yetkilerle plan yapmaları nedeni ile imar sisteminde çelişkiler ve sorunlar yaşanmaktadır. 2.1.1 Sosyo-ekoomik planlar Sosyo ekonomik planlar; ülke kalkınma planları ve bölge planları olarak ikiye ayrılır. Aşağıda bu planlar ayrı ayrı incelenmiştir. 2.1.1.1 Ülke kalkınma planı Ülke kalkınma planları ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel hayatının tümüyle planlamayı hedeflemektedir. Amaç; ülke kaynaklarını harekete geçirerek ülkenin gelir ve hayat seviyesini yükseltmektir (Gürsoy, 2000 s:38). Kalkınma planlarından beklenen, ülke sorunlarına bilimsel bir anlayışla yaklaşmak, istatistik ve verilere dayalı çözüm getirmektir (1.B.Y.K.P, 1963). Zaman içerisinde plan anlayışında önemli değişmeler olmuştur. Kamu için emreden, özel sektör için teşvik eden plan, başlangıçta çok kapsamlı ve ayrıntılı hazırlanırken sonraları ana hedefleri koyan, ayrıntıları uygulamaya bırakan bir anlayışa geçmiştir. Diğer bir değişimde mekan boyutu üzerinde olmuştur. Fiziksel planlamadan bahsedilmiştir. Önceki kalkınma planları dönemlerindeki, sektörel gelişmeyi hedefleyen coğrafyayı göz ardı eden yaklaşım terk edilerek bölge ve il planlaması benimsenmeye başlanmıştır. 8 Geniş anlamıyla ülke planlaması kavramı sosyo-ekonomik planlamanın yanında ülkenin fiziksel planlamasını da içinde barındıran iki ayaklı bir süreç olup İller Bankası Teknik Şartnamesinde de bu husus hüküm altına alınmıştır. Teknik şartnamede ülke fiziksel planından bahsedilmişse de bu güne kadarki uyulamada ülkenin fiziksel planlamasına ilişkin somut bir çalışma yapılmamıştır. Hazırlanan sosyo ekonomik planlarda ekonomik sektörler arasındaki dengenin sağlanması temel alınmış, ancak bu gelişmenin mekana yansımasına ilişkin çaba gösterilmemiştir (Altınbaş, 2007 S:38). Çevre düzeni planının tanımlandığı 5. madde hükmünde ülke planı yanızca ad olarak geçmiş; fakat bu planın neyi ifade ettiği ve nasıl yapılacağına dair bir hüküm, İmar Kanunu‟nun veya ilgili yönetmeliklerin herhangi bir maddesinde düzenlenmemiştir (Orta, 2006 S:38). İmar Kanununun 5. maddesinde “ülke planı” tanımı yapılmadığı gibi plan kademelenmesinin gösterildiği 6. maddede de böyle bir plan türünün adı geçmemiştir (Tekel, 2011, S:80). 2.1.1.2 Bölge planı Yasal plan kademelenmesinin ilk basamağı olarak bölge planları gösterilmektedir. Bölge planları vasıtasıyla, soyut ve genel düzeyde olan kalkınma planları ile somut ve yerel düzeydeki imar planları arasında bağ kurarak, ekonomik, toplumsal ve fiziki planlamada eşgüdüm sağlanması amaçlanmıştır (Keleş, 2002, s: 332). İller Bankası Teknik Şartlaşmasının 1.maddesinde bölge planları; “ seçilen ve sınırları belirlenen alanda, ülke kalkınma planları ilkeleri doğrultusunda hazırlanan; bölgesel alan kullanımı ve alt yapıya ilişkin kararları mekan boyutu ile belirleyen; ilgili kuruluşların sektörel uygulama plan ve programlarını yansıtan, yatırımların koordinasyon ve yönlendirilmesini sağlayan; çevre düzeni ve nazım imar planlarını yönlendiren planlar olarak tanımlanmıştır (Tekel, 2011 s: 84). Sosyo ekonomik planlar olan ülke kalkınma planları ile tüm sektörler tek tek ele alınıp her bir sektör için kalkınma hedefleri ve o sektörü geliştrecek politika ve stratejiler saptandıktan sonra, bölge planları hazırlanarak her bölgede hangi sektörün ne oranda yer alacağı ve geliştirileceğinin bölgesel politika ve stratejileri belirlenir (Yücel, 2008). Yerleşmelerin sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerini, gelişme potansiyellerini, sektörel hedeflerini ortaya koyan faaliyetlerin ve alt yapıların dağılımını belirtmek 9 üzere hazırlanacak olan bölge planlarının esas amacı ülke kalkınma planlarında ortaya konan kararların ve stratejilerin bölge ölçeğinde el alınarak fiziksel planlama için yol gösterici ve yönlendirici olmasıdır (Türk ve Türk, 2006 s: 66). Hazırlanan ilk bölge planı Doğu Marmara Bölgesi Planıdır. Bunu, Zonguldak Projesi, Çukurova projesi, Keban Projesi, Antalya Projesi, Güneydoğu Anadolu Projesi , Doğu Anadolu Projesi, Doğu Karadeniz Bölgesi Gelişme Planı ve Yeşilırmak Havzası Gelişim Projesi izlemiştir. Anılan projeler DPT, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Başbakanlık GAP İdaresi gibi merkezi hükümet düzeyindeki birimler tarafından hazırlanmış, ancak bu planların yaşama geçirilmesine yönelik yasal düzenleme olmadığı için uygulanmaları sağlanamamıştır (Keleş: 2006). 3194 sayılı imar kanununda her ne kadar bölge planı tanımına yer verilmiş ise de aynı kanunda yer alan “….gerekli görüldüğü hallerde Devlet Planlama Teşkilatı yapar ve yaptırır.” yada “….. varsa bölge ve çevre düzenine uygun olarak…” gibi kullanılan ifadeler ile bölge planlarının zorunluluktan çok ilgili kurumun isteğine bağlı olarak yapılacağı yönünde bir anlam çıkarılmaktadır (Türk ve Türk, 2006 s:66). Yürürlükteki İmar Kanununun planları tanımlayan bölümünde bölge planları ile ilgili ayrıntılı bir açıklama yer almamaktadır. Ülkemizde yürürlükteki mekansal planlama sistemi içinde ülkesel düzeyde bir plan kavram ve yaklaşımına yer verilmediği gibi, bölge planlarına ilişkin ifadeler de son derece yetersiz, muğlakdır ve bölge planlaması tekniği içeriği ve yaptırımları da tümüyle belirsizlik içinde bırakılmıştır (Ersoy, 2007 s: 216). Ancak 08.02.2006 tarih 5449 sayılı “Kalınma Ajansları Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun” un yürürlüğe girmesi sonucu bölge planlarını yapımı ve uygulaması kalkınma ajansları tarafından yapılacaktır hükmü getirilmiştir. Kalkınma ajanslarının kurulmasında ki önemli nedenlerden bir tanesi, Avrupa Birliği Fonlarından faydalanmaktır. Kanun çerçevesinde kalkınma ajansları kamu-özel sektör ortaklığı anlayışına sahip bir yapıda düşünülmüştür. Bu bakımdan ne merkezi yönetim ne de yerel yönetimler niteliğinde kurulmuşlarıdır (Türk ve Türk, 2006 s: 83). Kalınma ajanslarının kurulması için 26 bölge tanımlanmıştır. Bölgelerin tanımlanmasında istatistiki bölge brimleri sınıflandırmasında ki Düzey 2 esas alınarak yapılmıştır. Kanun, her ne kadar bölge planı yapımı ile bir görevlendirme belirlememişse de, temel amaçları arasında “bölgesel kalkınma” yer almıştır. Kanun 10 GAP bölgesi ile ilgili olarak, GAP İdaresinin görev ve yetkilerini devam ettiren ve bazı değişiklikler yapan hükümler de getirmiştir (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Kentleşme Şurası, 2009). 2.1.1.3 Üst düzey fiziki (mekansal) planlar Üst düzey fiziki planlar; mekansal streji planı, çevre düzeni planı, il çevre düzeni planı ve büyükşehir nazım imar planı olarak dört başlık altında toplanır. Aşağıda bu planlar detayları ile incelenmiştir. 2.1.1.4 Mekansal strateji planı Mekansal strateji planı tanımı; 08.08.2011 tarih ve 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 29.06.2011 tarih ve 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” de bakanlığın görevleri arasında şu şekilde geçmektedir; “Mekânsal strateji planlarını ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak suretiyle hazırlamak ve mahalli idarelerin plan kararlarının bu stratejilere uygunluğunu denetlemek. Bakanlıkca “Mekansal Planlama Müdürlüğü” brimi oluşturulmuştur. Kanuna göre Mekansal Planlama Müdürlüğüne verilen görevlerden bazıları aşağıdaki gibidir; a) Yerleşme, yapılaşma ve arazi kullanımına yön veren, her tür ve ölçekte fiziki planlara ve uygulamalara esas teşkil eden üst ölçekli mekânsal strateji planlarını ve çevre düzeni planlarını ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak hazırlamak, hazırlatmak, onaylamak ve uygulamanın bu stratejilere göre yürütülmesini sağlamak. Kanun Hükmünde Kararnamenin bu bendinde; mekansal strateji planının fiziki bir plan olduğunu ve plan ile ile ilgii her türlü yetkinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığında olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. b) Sektörel planların havza veya bölge düzeyindeki mekânsal strateji planlarına ve çevre düzeni planlarına uyumlu hazırlanmasını sağlamak. c) Her tür ve ölçekteki fiziki planların birbiriyle uyumunu ve mekânsal strateji planları- hedeflerine ve kararlarına uygunluğunu sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri almak, Kanun Hükmünde Kararnamenin bu bendinde ise mekansal plan türlerinin ölçeği konusunda bilgi edinmeyi mümkün kılmaktadır. 08.08.2011 tarih ve 648 sayılı 11 Kanun Hükmünde Kararname ile değişik 644 sayılı KHK‟de mekansal stratejik planların ölçeği konusunda kesin bir bilgi yoktur, kanunun bu bendinde söz konusu planların üst ölçek plan olduğu ve bölge planları ile çevre düzeni planları arasında yer aldığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Mekansal Stratejik planlama, geleneksel geniş kapsamlı planlamanın karşısında, daha esnek, aktörleri sürecin içine alan, katılımı her aşamada ön plana çıkaran, hedefe yönelik ve eylem odaklı olmasıdır (Castells ve Borja, 1997). Çizelge 2.1‟de mekansal stratejik planın özelliklerinden basedilmiştir. Mekânsal stratejik plan; Bütünleyici bir plandır. Projelere öncelik verir, ancak projelerin gerçekleşeceği mekanı belirleme gerekli değildir. Her aşamada uzlaşma ve katılıma dayanır. Niceliksel analiz yöntemleri kullanılır. Kısa vadede müdahale gerektiren eylemlerde, aktörler arasında uzlaşma ve karalığa dayalı bir plandır. Bir eylem planıdır Kaufman ve Jacobs (1997); stratejik planlamayı geleneksel planlamadan ayırt eden özellikleri şu şekilde ortaya koymaktadır: Stratejik planlama; Daha çok eyleme, sonuçlara ve uygulamaya yöneliktir, Planlama sürecinde daha çeşitli katılımı öngörür, Bir topluluğun, dış çerçeve içinde anlaşılmasına daha fazla vurgu yapar, çevreye dair bir taramadan sonra fırsatları ve tehditleri belirlemeye çalışır, Bir topluluğun, güçlü ve zayıf yönlerinin fırsatlar ve tehditler bağlamında değerlendirilmesine vurgu yapar. 2.1.1.5 Çevre düzeni planı İmar kanununa göre bakıldığında Bölge Planlarından sonraki kademede çevre düzeni planları yer almaktadır. İmar Kanunu‟nun 5. maddesinde Çevre Düzeni Planı, “ülke ve bölge plan kararlarına uygun olarak konut, sanayi, tarım, turizm, ulaşım gibi 12 yerleşme ve arazi kullanılması kararlarını belirleyen plan” olarak tanımlanmıştır (Tekel, 2011). 1985 yılında yürürlüğe giren Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelikte, Bakanlık,16 yıl sonra (Ek: 17 Mart 2001/24345 R.G.) oldukça kapsamlı bir düzenleme yaparak Çevre Düzeni Planlarına ilişkin olarak ayrıntılı hükümlere yer vermiş, tanımı, ölçekleri, içeriği, yapım ve onama süreçleri açıklanmıştır. Buna göre, “Çevre Düzeni Planı, konut, sanayi, tarım, turizm, ulaşım gibi sektörler ile kentsel-kırsal yapı ve gelişme ile doğal ve kültürel değerler arasında korumakullanma dengesini sağlayan ve arazi kullanım kararlarını belirleyen yönetsel, mekansal ve işlevsel bütünlük gösteren sınırlar içinde, varsa bölge planı kararlarına uygun olarak yapılan, idareler arası koordinasyon esaslarını belirleyen, 1/25000, 1/50000, 1/100.000, veya 1/200.000 ölçekte hazırlanan, plan notları ve raporuyla bir bütün olan plandır” denilmektedir. Yönetmeliğin 5. maddesinde bu plan türüyle ilgili olarak daha ayrıntılı bilgi verilmektedir. Buna göre, “Çevre düzeni planları, varsa bölge planı esas alınarak yapılır. Çevre düzeni planlarının hazırlanması sürecinde, planlanacak alan ve yakın çevresindeki alanlarda aşağıda genel başlıklar halinde belirtilen konularda ilgili kurum ve kuruluşlardan veriler elde edilir; a) Planlama alanının konumu ile ilgili bilgiler, b) Yönetim yapısı, idari bölünüş, sınırlar, c) Fiziksel yapı ve mevcut arazi kullanımı, d) Çevresel değerler ve koruma alanları, e) Afet verileri, afete maruz alanlar, yerleşmeler ve özellikleri, f) Planlama alanı ile ilgili demografik, sosyal, ekonomik, kültürel, tarihi vb. bilgiler, g) Ulaşım ve enerji dahil teknik altyapı, h) Sektörel yapı, i) Askeri alanlar, j) Mülkiyet yapısı, k)Yerleşmelerle ilgili yerel özellikler, l) Planlama alanının özelliğine göre diğer konular. 13 Çevre düzeni planı yapılacak alan ve yakın çevresinin bir bütünlük içinde ele alınması ve değerlendirilmesi için eşik analizi, yerinde yapılan incelemeler gibi fiziksel çalışmalarla birlikte, bilimsel tekniklere ve yöntemlere dayalı, yeterli nitelikte ve kapsamda ekonomik, sosyal, kültürel, politik, tarihi, sektörel ve teknolojik araştırmalar yapılır, ilgili kurum ve kuruluşların görüş ve önerileri alınır ve değerlendirilir (Türk ve Türk, 2006 s:71). Çevre düzeni planı kararları, yapılan inceleme, araştırma sonuçları ve görüşler değerlendirilerek oluşturulur. Plan raporunda, yapılan tüm inceleme ve araştırmalar, alınan görüş ve öneriler ve yapılan değerlendirmelerle birlikte, planın gerçekleştirilmesini sağlayacak uygulama araçları, kurumsal yapı ve denetim konularına dair ilkeler de yer alır”. Aynı Yönetmeliğin 6. maddesi ÇDP‟lerde hangi konulara ilişkin çalışma gerektiği konusunda şu ifadelere yer verilmektedir: “Çevre düzeni planı sınırları içerisinde kalan alanlarda; Yerleşilebilirlik ilkesi ve taşıma kapasitesi göz önünde bulundurularak koruma kullanma dengesinin sağlanması, Makro ölçekte nüfus dağılımı ve yoğunluk kararlarının verilmesi, Kısıtlı doğal kaynakların, artan yerleşik nüfusun ekonomik ve sosyal yapısını güçlendirerek, gereksinimlerini karşılayacak biçimde kullanılmasının sağlanması, Doğal, tarihi, kültürel çevre değerlerinin korunması, Tarım alanlarının, sit alanlarının, orman alanlarının, özel çevre koruma alanlarının, ekolojik açıdan korunması gerekli alanların, sulak alanların, uluslararası sözleşmelere konu alanların, kıyı alanlarının ve benzeri alanların, ilgili mevzuatında öngörülen kurallar çerçevesinde kullanımı ve korunması, Yatırımların koordineli olarak kullanıma sunulması, Planlama sürecinin analiz, araştırma ve sentez aşamalarında, yönetmelikte belirlenen konularda yapılan çalışmaların ve toplanan değişik sınıf ve türdeki verilerin planlama kararlarının oluşumunda etkin kullanımı, Afete maruz bölge, yerleşme ve alanlardaki afet risklerinin belirlenmesi ve bu risklerin plan kararlarında dikkate alınması, Alt ölçekli planlamaya veri teşkil edecek politikaların oluşturulması, esastır”. 8. Madde ise ÇDP‟lerin yapımına ilişkin hükümler taşımaktadır. Buna göre, “Bakanlığın plan yapım yetkisini devrettiği birden fazla idareyi kapsayan planlama çalışmalarında, koordinasyon Bakanlığa aittir. Planlama alanı içinde yer alan idarelerin planlama sürecine katılımı, görev, yetki ve sorumlulukları ve alt ölçek plan yapımı ile ilgili esaslar, gerektiğinde protokolle belirlenir” (Ersoy, 2007 S:222). 14 Ülkemizde, üst düzey fiziki planların hazırlanması ve onaylanmasındaki yetki paylaşımı ile ilgili önemli sorunlar yaşanmıştır. Çevre düzeni planı yapımı ve onayı konusunda Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile Çevre Bakanlığı arasında yetki konusunda anlaşmazlıklar olmuş ve çeşitli zamanlarda gerek Bayındırlık ve İskan Bakanlığı gerekse Çevre Bakanlığı yönetmelik ve genelgeler yayımlayarak, çevre düzeni planlarının hazırlanması ve onaylanması konusundaki yetkinin kendilerinde bulunduğunu iddia etmişlerdir. Bu durum idari yargıda dava konusu olmuştur. 8.5.2003 Tarihinde yürürlüğe giren 5.1.2003 kabul tarihli 4856 Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığının Teşkilatı ve Görevleri Hakkındaki Kanununun 2-h maddesine göre “Dengeli ve sürekli kalkınma amacına uygun olarak ekonomik kararlarla ekolojik kararların bir arada düşünülmesine imkân veren rasyonel doğal kaynak kullanımını sağlamak üzere, kalkınma plânları ve bölge plânları temel alınarak çevre düzeni plânlarını hazırlamak veya hazırlatmak, onaylamak, uygulanmasını sağlamak Çevre ve Orman Bakanlığının görevleri içinde tanımlanmıştır (Türk ve Türk, 2006). 08.08.2011 tarih ve 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değişik 644 sayılı KHK ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kurulmuştur. Bu düzenleme ile Çevre ve Orman Bakanlığı ve Bayınıdrlık ve İskan Bakanlığı kaldırılmıştır. Çevre düzeni planı planlarının hazırlanması ve onama yetkisi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı‟na verilmiştir. 2.1.1.6 Ġl çevre düzeni planı İl çevre düzeni planı ilk defa 04.03.2005 günlü ve 25745 Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5302 sayılı il özel idaresi kanunu ile mevzuata girmiştir. 5302 sayılı il özel idaresi kanununun 6. maddeside “ İl çevre düzeni plânı; valinin koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır. İl çevre düzeni plânı belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanır denilerek il çevre düzeni planı adı altında yeni bir plan türünden bahsedilmiştir. Ancak planın niteliği ve nasıl hazırlanacağı konusunda ayrıntıya girilmemiştir (Tekel ve Altıntaş, 2011). Çevre düzeni planı yapım ve onayı konusunda bir karmaşa yaşanırken, 5302 il özel idaresi kanunu ile mevzuata “il çevre düzeni planı” kavramı eklenmiştir. İl Özel idaresi kanunu uyarınca 1/100.000 ölçekde yapılması gereken İl çevre düzeni planı kapsadığı alan içerisinde birden fazla yönetim birimi bulunması nedeni ile farklı bir 15 onay sürecine konudur. Yürürlüğe girmesi için yetkili belediye meclisi ve il genel meclisi tarafından onaylanması gerekmektedir (Tekinbaş, 2008). 12.07.2006 tarih 5538 sayılı kanun ile 5302 sayılı il özel idaresi kanununun 6.maddesinde değişiklik yapılmış ve altıncı maddenin üçüncü fıkrasının sonuna; “Belediye sınırı il sınırı olan büyükşehir belediyelerinde il çevre düzeni planı ilgili büyükşehir belediyeleri tarafından yapılır veya yaptırılır, doğrudan belediye meclisi tarafından onaylanır.” Cümlesi eklenerek büyükşehir belediyelerininde il çevre düzeni planı yapmalarına olanak sağlanmıştır (Tekel ve Altıntaş, 2011 s:86 ). 2.1.1.7 BüyükĢehir nazım imar planı Şehrin gelecekte üstleneceği ekonomik rol, metropoliten alanda yaşayacak toplam nüfus, bu nüfusa ait istihdam dağılımı ile bu nüfus için gerekli yaşam ve çalışma alanları ile bu merkezde sunulan hizmetlerden yararlanmak için bölge içinden gelecek nüfus için gerekli hizmet ve rekreasyon alanlarının mekansal büyüklük ve gelişme yönlerinin belirlenmesi vb. konular “Büyükşehir Belediyesi Nazım İmar Planları” ile tanımlanmalıdır. Üst ölçek plan kararları olarak tanımlanan bu kararlar, daha alt ölçeklerde hazırlanacak imar planlarına temel veri olarak kabul edilmesi gereken hedef ve stratejileri oluşturmaktadır (Ersoy, 2007 s: 223). 1/25.000 ölçekli nazım imar planları; konut sanayi, turizm, tarım ve bunun gibi fonksiyon alanlarını belirler, özellikle konut alanlarındaki yoğunlukları, yüksek, orta ve az yoğun konut alanları olarak sınıflandırır, ana ulaşım arterlerin gösterirler (Ünal, 2008 s:34). 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu imar planı konusunda yerel yönetimler bazında önemli değişiklikler getirmiştir. Yasanın 7. maddesinin (b) bendinde büyükşehir belediyelerinin imar planı yapma yetkisi çevre düzeni planına uygun olmak kaydıyla, büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar planı yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak; büyükşehir içindeki belediyelerin nazım planına uygun olarak hazırlayacağı uygulama imar planlarını, bu planlarda yapılacak değişiklikleri, parselasyon planlarını ve imar ıslah planlarını yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde uygulama imar planlarını ve parselasyon planlarını yapmayan ilçe belediyelerinin uygulama imar planlarını yapmak yaptırmak şeklinde düzenlenmiştir (Ünal, 2008 s:34). Bu kararla ölçek açısından çevre düzeni planları ile büyükşehir 16 belediyesi nazım imar planlarının çakışabileceği sorunu ortaya çıkmıştır. Diğer bir değişle 1/25.000 ölçekte hazırlanmış olan büyükşehir belediyesi alanındaki nazım imar planı kararları arasında sıradüzensel ilşikinin nasıl tanımlanacağı açık değildir (Türk ve Türk, 2006) . 2.1.2 Yerel fiziki (mekansal) planlar Yerel fiziki planlar; 1/5000 ölçekli nazım imar planları ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planlarıdır. Aşağıda bu plan türleri ayrıntıları ile incelenmiştir. 2.1.2.8 Nazım imar planı Nazım İmar Planı, onaylı halihazır haritalar üzerine varsa kadastral durumu işlenmiş olan, varsa bölge ve çevre düzeni planlarına uygun olarak hazırlanan ve arazi parçalarının; genel kullanış biçimlerini, başlıca bölge tiplerini, bölgelerin gelecekteki nüfus yoğunluklarını, gerektiğinde yapı yoğunluğunu, çeşitli yerleşme alanlarının gelişme yön ve büyüklükleri ile ilkelerini, ulaşım sistemlerini ve problemlerinin çözümü gibi hususları göstermek ve uygulama imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere detaylı bir raporla açıklanan ve raporu ile bir bütün olan plandır (İmar Kanunu, 1985). Belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde kalan yerlerde yapılacak olan nazım imar planları ile bu alanlar dışında kalan planların nasıl hazırlanacağı İmar Kanununun 8. Maddesinde düzenlenmiştir. Çevre düzeni planlarına uygun şekilde yapılacağı öngörülen nazım imar planları belediye ve mücavir alan sınırları içinde yerinden yönetim ilkesi doğrultusunda hazırlanıp belediye meclislerince kabul edillerek yürürlüğe girmektedir. Bu alanlar dışında ise il özel idarelerinde yapılan veya yaptırılan planlar il genel meclisi tarafından onaylanarak yürürlüğe girmektedir. (Tekel ve Altıntaş, 2011 s:87). Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelikte de nazım imar planının 1/2000 veya 1/5000 ölçekte düzenleneceği belirtilmiştir. 2.1.2.9 Uygulama imar planı Uygulama İmar Planı, onaylı halihazır haritalar üzerine varsa kadastral durumu işlenmiş olan ve nazım imar planına uygun olarak hazırlanan ve çeşitli bölgelerin yapı adalarını, bunların yoğunluk ve düzenini, yolları ve uygulama için gerekli imar uygulama programlarına esas olacak uygulama etaplarını ve diğer bilgileri ayrıntıları ile gösteren ve 1/1000 ölçekte düzenlenen raporuyla bir bütün olan plandır. 17 İmar mevzuatında yerel fiziki planlar, imar planı olarak adlandırılmışlardır. İmar planları, nazım imar planları ve uygulama imar planları olarak iki aşamadan oluşmaktadır. Bir yerleşme için imar planı yapılmasının temel amacı, öncelikle belde halkının sosyal ve kültürel gereksinimlerinin karşılanması, sağlıklı ve güvenli bir çevrenin oluşturulması ve yaşam kalitesinin artırılması olarak düşünülebilir (Türk ve Türk, 2006). İmar planları kentsel yerleşme ve gelşime eğilimleri için alternatif çözümler oluşturularak hazırlanır. İmar kanununun 8. Madde hükmü gereğince belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde kalan yerler için yapılacak olan uygulama imar planları ilgili belediyelerce yaptırılmakta ve belediye meclisince onaylanarak yürürlüğe girmektedir. Bu alanlar dışında kalan yerler için yapılacak planlar ise, il özel idareleri tarafından yapılmakta veya yaptırılmakta, yine il genel meclisince onaylanarak yürürlüğe girmektedir. (Tekel ve Altıntaş, 2011 s:89). 2.2 Planlamada HiyerarĢik Durum Günümüzde plan tür ve ölçekleri ile yetki ve görev dağılımları ile ilgili olarak yaşanan karmaşa dikkate alındığında, plan kademelenmesi önemli bir konu olarak ortaya çıkmaktadır. Plan kademelenmesi ilkesi, başka bir deyişle “planların kademeli birlikteliği ilkesi” plancılar için bilinen bir ilke olmakla birlikte, yasa hükmü olarak ilk kez 3194 sayılı İmar Kanununda yer almıştır. 6785 sayılı İmar Kanunu planların kademeli birlikteliği ile ilgili ilkesel bir yasa hükmüne yer vermemekle birlikte, uygulama imar planlarının yapımı sırasında nazım imar planlarına uygunluk koşulunu belirlemekteydi. Bu kapsamda yapılmış olan en belirgin düzenleme ise sadece İller Bankası tarafından hazırlanan ve 6785 sayılı İmar Kanununa göre yapılacak plan çalışmalarına açıklık getiren Teknik Şartlaşmada yer almaktaydı. İmar Kanunu ile belirlenen plan türleri ve ölçeklerinin çeşitlenmesinin yanı sıra bu planları yapan idarelerin sayılarının artışı, plan kademelenmesi konusunun önemini daha da vurgulayan bir gelişme olmuştur. Merkezi ve yerel yönetim birimleri, kendileri tarafından yapılan, yaptırılan, onaylanan veya bir başka idare tarafından yapılmış, yaptırılmış, onaylanmış planların tamamını bilmekle, kendi planlama çalışmalarında değerlendirmekle yükümlü bir konuma gelmiştir ( Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Kentleşme Şurası, 2009 s:11). 18 Gerçek yaşamın karmaşık yapısı, değer sistemlerinin farklılığı ve politik güç dengelerinin görece statik ve direnç gösteren özelliği, hazırlanan planların uygulama sürecinde önemli ölçüde yeniden biçimlendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Farklı ölçeklerde hazırlanan planların bir üst ve bir alt düzeydeki planlarla ilişkilerinin kurulması, bu bağlamda önem kazanmaktadır. “Planların Kademeli Birlikteliği” ilkesi planlama sürecinin uygulama evresinde karşılaşılan sorunların azaltılmasına katkıda bulunmaktadır. Farklı soyutlama düzeylerinde hazırlanan fiziksel planların birbirleri ile uyumu planların kademeli birlikteliği ilkesi ile tanımlanmaktadır. Bu ilkeye göre, bir alt ölçekte alınan plan kararlarının bir üst ölçek plan kararları ile çelişmemesi, üst ölçek plan kararlarının alt ölçekte uygulanmasının imkânsız ya da sorunlu olduğunun tespit edildiği durumlarda ise, üst ölçek plan kararının yeniden gözden geçirilmesi esastır. “Bu süreçte, görece büyük alanlar için üretilmiş genel ve soyut kurallardan (üst ölçek planlar) ve bu kurallara bağlı olarak daha dar alanlar için üretilen özel ve somut kararlara (alt ölçek planlar) varılan bir yol izlenmektedir. Burada önemli olan, statik bir planlama anlayışı ile sadece plan ölçeklerini değiştiren bir odaklama yapmaktan çok, ölçekler arasında geri besleme yöntemi ile sürekli olarak kendisini öngörülemeyen gelişme ve ilişkilerin yaratacağı potansiyel sapmalardan koruyacak bir dinamizmi sağlamaktır” (Ersoy, 2000 s:36). Planlar sıradüzeni içerisinde her düzeydeki planın içerdiği bilgi farklıdır, özellikle üst düzey planlar daha soyut bilgileri içerirken yerel düzeydeki planlar ise daha somut bilgileri içermektedir. Yerel düzeye indikçe planın kapsamı daha ayrıntılı hale gelmektedir ( Türk ve Türk, 2006 s:79). Daha açık bir ifadeyle, “üst ölçekli planlar, geliştirilen temel hedefler, oluşturulmuş politika ve prensiplere uygun olarak kentin ana gelişme kararlarını ve arazi parçalarının kullanış biçimlerini ilke düzeyinde veren, soyutlama düzeyi yüksek belgelerdir… Bir üst ölçekte belirtilen ana kararlar bir alt ölçeğe geçirilirken, bu yeni ölçekte, üst ölçekte ayrıntılanmamış olan dolayısıyla yeni denilebilecek kararlar alınabilir” (Ersoy, 2000 s:37). Ancak, her durumda, alt ölçekli planları denetleyen, yönlendiren ve esneklik çerçevesini çizen üst ölçekli planlardır. Bu nedenle, üst ölçekli planlarda alınacak kararlar, alt ölçeklerde yapılacak binlerce planın aynı bir hedefler sisteminin ana ilkelerini benimsemelerini, diğer bir deyişle aynı dili 19 konuşmalarını sağlamaları açısından son derece önemlidir. Türkiyede plan hiyerarşisi Şekil 2.2 deki gösterildiği gibidir. Söz konusu planlar arasında yukarıdan aşağıya doğru somutlaşan ve daha detay bilgilerin bulunduğu hiyerarşik bir durum vardır. Alt plan üst plan kararlarına uymak zorundadır. Ülke Kalkınma Planları Bölge Planları Çevre Düzeni Planları İl Çevre Düzeni Planları Büyükşehir Nazım İmar Planları Uygulama Nazım İmar Planları Uygulama İmar Planları ġekil 2.2 : Planlar arasındaki hiyerarşik durum. 2.3 Planlamada Yetki Ülke Kalkınma Planları; Ülke planlarının hangi yönetim birimi tarafından hazırlanacağına ilişkin mezuatta hüküm bulunmamakla birlikte kalkınma planlarının; Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 504 sayılı “Devlet Planlama Teşkilatı Kurulluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararneme”de öngörülen usüllere göre hazırlanacağı ve Bakanlar Kurulunca kabul edildikten sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 3067 sayılı Kalkınma Planlarının Yürürlüğe Konması ve Bütünlüğünün Korunması Hakkında Kanun da belirlenen usuller çerçevesinde onaylanarak yürürlüğe gireceği hüküm altına alınmıştır. 20 Bölge planları; 3194 sayılı İmar Kanununda yer alan “….gerekli görüldüğü hallerde Devlet Planlama Teşkilatı yapar ve yaptırır.” Maddesi gereğince planlar 2006 tarihinden önce Devlet Planlama Teşkilatı tarafından yaptırılmakta idi. Ancak 08.02.2006 Tarih 5449 sayılı “Kalkınma Ajansları Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri hakkında kanun” un yürürlüğe girmesi sonucu bölge planlarını yapımı ve uygulaması ile ilgili yapı değişmiştir. Bu kanun ile üst düzey merkezi yönetim birimi olan Devlet Planlama Teşkilatı tarafından yapılan yada yaptırılan bölge planlarının bölge ölçeğinde kurulacak kalkınma ajansları tarafındna yapılması ve uygulanması hükmü getirilmiştir (Türk ve Türk, 2006 s:67). Kanuna göre devlet planlama teşkilatının fonksiyonu rehberlik danışmanlık ve kontrollük düzeyinde kalmıştır. Çevre düzeni planı; 1985 yılında yürürlüğe giren İmar Kanunu‟nun “Tanımlar” başlıklı maddesinde yer alan çevre düzeni planlarının kapsamı, içeriği, ölçeği, yapım ve onamasına ilişkin olarak yasanın hiç bir hüküm getirilmemiştir. Çevre düzeni planları uzun yıllar bu konuda İller Bankası tarafından hazırlanan “İmar Planlarının Düzenlenmesi ile ilgili Teknik Şartlaşma”da tanımlanan içerik ve kapsamla Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından yapılmıştır. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı‟nın 1985 yılında yürürlüğe giren “Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelikte, 16 yıl sonra 2001 yılında önemli değişiklikler yapmıştır. İlgili yönetmelikte yaptığı bu kapsamlı değişiklikle Çevre Düzeni Planları yasal zeminde ilk kez anlamlı bir bütünsellik kazanmış iken, bu kez de bu planları yapmakla yetkili idarenin kim olacağı konusunda, Çevre ve Orman Bakanlığı yeni bir tartışma ve anlaşmazlığa yol açmıştır. Siyasi düzeyde sürdürülen bu tartışma 2003 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı lehine sona ermiştir (Ersoy, 2007 s: 221226). Buna göre, 2003 tarihinde kabul edilen 4856 sayılı Kanun‟un 2. maddesinin (h) bendi ile çevre düzeni planlarının hazırlanmasına ilişkn yetki kuralları netlik kazanmıştır. Çevre düzeni planlarını hazırlama veya hazırlatma, onaylama, uygulamasını sağlama görev ve yetkisi, Çevre ve Orman Bakanlığının ana hizmet birimlerinden oluşan “Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Gelen Müdürlüğü”ne verilmiştir (Tekel ve Altıntaş, 2011 s:84). 2004 yılına gelindiğinde ise, üst ölçekli planlarla ilgili olarak yeni yasal düzenlemelerin gündeme geldiği görülmektedir. Bu yılda yürürlüğe giren 5216 sayılı 21 Büyükşehir Belediyesi Kanunu‟nun görev, yetki ve sorumluluklarla ilgili 7.maddesinde şu ifadeye yer verilmektedir: “Çevre düzeni planına uygun olmak kaydıyla, büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar plânını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak”. Bu madde geçici madde 1 ile birlikte, nazım plan üst ölçeğini 1/5.000 den 1/25.000 e yükseltmekte ve bu aralıkta yapılacak planlara da “nazım plan” adını vermektedir. Burada akla gelen ilk soru, 1/25.000 ölçekli planların Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelikte Çevre Düzeni Planı olarak tanımlandığı ve kapsam ve içeriğinin de buna göre tanımlanmış olmasının neden olacağı karmaşadır. Diğer bir deyişle, Büyükşehir Kanunundaki hüküm, ölçek itibariyle 1/25.000 ölçekli planları “nazım plan” olarak tanımlarken 1/5.000 ölçekte hazırlanacak nazım planlarla kapsam ve içerik açısından nasıl bir farklılık göstereceğine ilişkin bir soruyu yanıtsız bırakmaktadır. 2005 yılında yürürlüğe giren 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ise yeni bir çevre düzeni planından söz etmektedir. Kanunun il özel idaresinin görev ve sorumluluklarının sayıldığı 6.maddesinde idareler ilin çevre düzeni plânını hazırlamakla görevlendirilmektedirler. Buna göre, “İl çevre düzeni plânı; valinin koordinasyonunda, büyük şehirlerde büyük şehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır. İl çevre düzeni plânı belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanır”. Bu planların kapsamı, içeriği ve ölçeği konusunda açık hükümlerin olmaması yetki ve sorumluluk açısından zaten yeterince karmaşık olan çevre düzeni planları konusunda yeni bir tartışma ortamının yaratılmasına neden olmuştur. 2006 tarihinde yürürlüğe giren 5491 sayılı kanun ile değişik 2872 sayılı Çevre Kanununun 9. maddesi; “ülke fiziki mekanında sürdürülebilir kalkınma doğrultusunda, kentsel ve kırsal nüfusun barınma, çalışma, dinlenme, ulaşım gibi ihtiyaçlarının karşılanması sonucu oluşabilecek çevre kirliliğini önlemek amacıyla nazım ve ugulama imar planlarına esas teşkil etmek üzere bölge ve havza bazında 1/50.000 -1/100.000 ölçekli çevre düzeni planları bakanlıkça çıkarılarak yönetmelikle belirlenir” şeklinde düzenleme ile çevre düzeni planlarının bölge ve havza bazında yapılacağı ve ölçeğinin 1/50.000 -1/100.000 olacağı hüküm altına alınmıştır (Tekel ve Altıntaş, 2011 s:85). 22 İl çevre düzeni planı; İl çevre düzeni planı 2005 tarih ve 5302 sayılı il özel idaresi kanunu ile mevzuatımıza girmiştir. Bu kanunun altıncı maddesine göre; İl çevre düzeni plânı; valinin koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır. 2006 tarih 5538 sayılı kanun ile 5302 sayılı il özel idaresi kanununun 6. maddesinde değişiklik yapılmış ve altıncı maddenin üçüncü fıkrasının sonuna; “Belediye sınırı il sınırı olan büyükşehir belediyelerinde il çevre düzeni planı ilgili büyükşehir belediyeleri tarafından yapılır veya yaptırılır, doğrudan belediye meclisi tarafından onaylanır” cümlesi eklenerek çevre düzeni planlarında yetki tanımlanmıştır. Çizelge 2.3 de İÇDP‟nın yetki durumu incelenmiştir. Çizelge 2.1 : İl çevre düzeni planı ve yetki durumu. Büyükşehir Belediyeleri (İstanbul-Kocaeli) 1. Büyükşehir Belediye Meclisi Büyükşehir Belediyeleri (Diğer) 1. Büyükşehir Belediye Meclisi 2. İl Genel Meclisi Büyükşehir Olmayan İller 1. İl Belediye Meclisi 2. İl Genel Meclisi Büyükşehir nazım imar planı; 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ile büyükşehir belediyelerine “çevre düzeni planına uygun olmak kaydı ile büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde 1/5.000 ve 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar planı yapmak yaptırmak ve uygulamak yetkisi vermiştir. Nazım imar planı ve uygulama imar planı; 3194 sayılı imar kanunu ile yerinden yönetim ilkesine pararlel biçimde yerel fiziki planların (Nazım İmar planı ve uygulama imar planı) hazırlanması ve onaylanması konusunda belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde belediyelere yetki verilmiştir. Türkiyede plan türleri yetkileri ve hukiki dayanakları incelendiğinde; ülke kalkınma planları ve bölge planları devlet planlama teşkilatı, çevre düzeni planı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, il çevre düzeni planı il özel idareleri ve belediyeler, nazım imar planları büyükşehir belediyeleri, il belediyeleri ve il özel idareleri, ugulama imar planları belediyeler ve il özel idareleri tarafından yapılmakta yaptırılmaktadır. Bu planları hukuki dayanaları Çizelge 2.4 de verilmiştir. 23 ve/veya Çizelge 2.2 : Türk planlama sistemi ve yasal dayanakları. PLAN TÜRÜ YETKİSİ Ülke Kalkınma Planı Devlet Planlama T. Bölge Planı Devlet Planlama T. Çevre ve Şehircilik B. İl Özel İdaresi İl Belediyesi Çevre Düzeni Planı İl Çevre Düzeni Planı Nazım İmar Planı (Büyükşehir Belediyeleri Sınırları) Büyükşehir Bel. Nazım imar Planı Belediyeler, İl Özel İdareleri Uygulama İmar Planı Belediyeler2 İl Özel İdareleri3 HUKUKİ DAYANAK 3194 - İmar K, 504 Sayılı KHK, 3067 Sayılı Kanunu. 3194 - İmar K. 648 sayılı KHK. ile değişik 644 sayılı KHK. 5302 sayılı İl Özel İ K. 5216 sayılı Büyükşehir, Belediyesi Kanunu, 5538 sayılı Kanun. 3194 - İmar Kanunu, 5302 -İl Özel İdare Kanunu. 3194 Sayılı İmar Kanunu, 5302 Sayılı İl Özel İdare Kanunu. 2.4 Bölüm Değerlendirmesi Türkiyede planlama sisteminden bahsedilirken adı geçen bütün planlar 3194 sayılı İmar Mevzuatınca belirlenmiştir, ancak bu planların yapım yaptırım ve onayına ilişkin bir çok kanun veya kanun hükmünde kararname gündeme gelmiş, bu durum yetki karmaşasına, ayrıca kurum ve kuruluşlar arasında paylaşılamayan planlar ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Aynı şekilde kanunda bazı planlara ilişkin hangi kurum veya kuruluşun yetkili kılındığı belirtilmediği gibi, bu planların içerikleri, ölçekleri, plan hiyerarşisindeki yeri de belirtilmemiştir. Bu durum “Türk Planlama Sistemi”nin aslında tartışmalarla dolu olduğunun açık bir göstergesidir. Türkiyede planlama sistemi ele alındığında plan türleri, plan hiyerarşisi ve planlamada yetki adı altında üç alt başlık oluşturmak mümkündür; sosyo ekonomik planlar, üst düzey fziki planlar ve yerel fiziki planlar. Sosyo-ekonomik planlar, merkezi yönetim tarafından yapılan veya yaptırılan planlardır ve kendi içinde ülke kalkınma planları ve bölge planları olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu planlar, ülke ölçeğinde prensip kararlarının alındığı ve ülke veya bölgelerin kalkınma politikalarının nasıl olacağına ilişkin ana kararların tespit edildiği planlardır. Ülke planlarının adı imar mevzuatımızda geçmezken bölge 2 3 Belediye ve mücavir alan sınırı içinde kalan bölgeler, Belediye ve mücavir alan sınırı dışında kalan bölgeler, 24 planları plan hiyerarşisinin ilk basamağını oluşturmaktadır, ancak bu planın da yapılması imar kanununca zorunlu kılınmamıştır. Planlama sistemi içinde, sosyoekonomik alanda alınan kararları, üst düzey mekansal plana aktaracak ilk adım olan bölge planlarının yapılmaması demek; ülkenin geleceğini belirleyen karar ve politikaların, merkezden yerele kadar ulaşabilmesi için kurulan plan hiyerarşisinde daha ilk basamaktan tökezlemeye başlaması demektir. Ülke Kalkınma Planları 540 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Devlet Planlama Teşkilatınca (DPT) hazırlanır, bölge planları ise DPT tarafından hazırlanır ve kalkınma ajanslarınca uygulaması yapılır. Üst düzey fiziki planlar son döneme kadar merkezi yönetim tarafından yapılan ve mekansal strateji planları, çevre düzeni planları, il çevre düzeni planları ve büyükşehir nazım imar planları olarak kademelendirilen planlardır. Mekansal strateji planı 2011 yılı itibari ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapılan planlardır. İmar mevzuatına göre bölge planlarından sonra çevre düzeni planları gelmektedir. İmar kanunu çevre düzeni planından bahsetmiş ancak sınırları, kapsamı, ölçeği, yetkili kurumu gibi ayrıntılı bilgileri vermemiştir. Çevre ve Orman Bakanlığı ile Bayındırlık ve İskan Bakanlığı 4 genelgeler yayınlayarak çevre düzeni planı yapma yetkisini kendi yetkileri altına alma girişimlerinde bulunmuşlardır. Bu noktada kanunda ki çevre düzeni planı ile ilgili bu eksik düzenleme iki kamu kurumunu davalı noktasına getirmiştir. İmar mevzuatında planlama konusunda bu tür açıklar ve sorunlar varken 2005 tarih ve 5302 sayılı kanunla çevre düzeni planından farklı olarak bir de “İl Çevre Düzeni Planı” kavramı literatüre girmiştir. Daha çevre düzeni planı ile ilgili sorular cevap bulamamışken (kim yapacak, hangi ölçekte kararlar alınacak, planın kapsamı ne olacak, sınırları ne olacak…vs) il çevre düzeni planı bu karmaşık durumu daha da karmaşık hale getirmiştir. 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu Kapsamında “belediye sınırı il sınırı olan büyükşehirler dışındaki bütün illerde il çevre düzeni planını il özel idaresi yapar veya yaptırır.” Ancak burada da planın ölçeği ile ilgili her hangi bir bilgi yoktur. Vurgulanması gereken diğer önemli bir konu ise; il çevre düzeni planı bir üst düzey fiziki plandır ve bu tür planlar merkezi yönetimlerce yapılmaktadır. Ancak 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunuyla birlikte bir yerel yönetim birimi olan il özel idareleri 4 Bu bakanlıklar 2011 yılı itibari ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı adı altında birleştirilmiştir. 25 üst düzeyde karar mercisi haline gelmiştir. Bu dikkat çekici bir durumdur. Diğer taraftan bu planın onaylanması aşaması da yine tartışılması gereken bir konudur; İl çevre düzeni planı il belediye meclisi ve il genel meclisi tarafından onaylanmaktadır. Ancak il genel meclisi yapısı itibari ile seçilmiş ve atanmışlardan oluştuğu için bu noktada karar alan kişilerin eğitim durumlarının bu planı tartışmak ve onaylamak için yeterli olup olmadığı da önemli bir soru işaretidir. Bir diğer üst düzey fiziksel plan çeşidi de büyükşehir nazım imar planıdır; 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu gereğince nazım imar planlarını 1/5000‟den 1/25000‟e kadar her ölçekte büyükşehir belediyesi yapmakta ve onaylamaktadır. Burada da aynı karmaşa söz konusudur; bir yerel yönetim birimi olan büyükşehir belediyelerine üst düzey fiziki plan yapma ve onama yetkisi verilmiştir. Bu da yine dikkat çekici önemli bir değişikliktir. Bu durumda plan yapma yetkilerinin merkezden alınıp yerele verildiği bir planlama sistemin gündeme geldiği sonucuna varılmıştır. Plan kademelenmesinin son bölümünü ise yerel fiziki planlar oluşturmaktadır. Yerel fiziki planlar; “1/5000 ölçekli Uygulama Nazım İmar Planı” ve “1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı” olarak iki bölümde incelenir. 3194 sayılı İmar Kanunu ile yerinden yönetim ilkesine paralel olarak yerel fiziki planların hazırlanması ve onaylanması konusunda, belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde, belediyelere yetki verilmiştir. Ayrıca; 2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile il özel idarelerine de yerel plan yapma yetkisi verilmiştir. Bu kapsamda belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan bölgelerde il özel idareleri 1/1000 ve 1/5000 ölçekli uygulama imar planı yapma veya yaptıma yetkisine sahiptir. “Planların Kademeli Birlikteliği” ilkesi çerçevesinde, çevre düzeni planları bölge planlarının, nazım imar planları çevre düzeni planlarının, uygulama imar planları da nazım imar planlarının büyütülmüş kopyaları değil, soyuttan somuta inen plan kararlarının alındığı farklı özellikleri ve ayrıntıları içeren belgeler olmak durumundadır. Ülkesel kalkınmanın sağlanabilmesi ve ülkesel kalkınma politikalarının mekana indirilmesi için, tüm ülkeyi kapsayacak biçimde bölge planlarının yapılmaıs, her bölgede, bölgesel sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerine, potansiyeline ve sektörel hedeflere göre hazırlanacak olan bölge kalkınma politikalarını mekana indirmek üzere çevre düzeni planlarının yapılması, buna uygun olarak da nazım ve uygulama imar planlarının hazırlanması gerekmektedir. 26 3. TÜRKĠYE’DE YÖNETĠM ANLAYIġI VE PLANLAMA SĠSTEMĠ Her ülke siyasal, toplumsal ve ekonomik yapısına göre ya merkezden yönetime ya da yerinden yönetime ağırlık vererek, yönetsel yapısını düzenlemektedir (Gözübüyük ve Tan, 2004 s:159). Bazı ülkeler iktisadi, sosyal ve siyasi nedenlerden dolayı, geniş mali ve idari yetkilerle donatılmış özerk yerel yönetim sistemini benimsedikleri halde; bazıları güçlü yerel yönetim sistemini tercih etmektedir. Hiçbir ülkede bütünüyle salt bir merkeziyet ya da bütünüyle salt bir yerinden yönetim anlayışına dayalı bir yönetim modeli bulunmamaktadır. Her iki sistemin de üstünlükleri olmakla birlikte merkezden yönetimin adalet, makro ekonomik politikalar, etkinlik, dışsallıklar ve mali hesaplaşma gibi açılardan bakıldığında avantajlı olduğu görülmektedir (Prud‟homme,1991:193-199). Yerel yönetimin ise olayları yerelde takip edip olası bir sorun karşısında daha kısa sürede çözüm üretebilmektedir. Merkezi idarenin taşra örgütü olan il, aynı zamanda bir yerel yönetimdir. Yerel yönetim olarak il, merkezi idareden ayrı olup, devlet tüzel kişiliği dışında ayrı bir tüzel kişiliğe sahiptir. Bir yerel yönetim olarak il özel idaresinin, merkezi idarenin taşra örgütü olan il idaresinden ayrılabilmesi için, yerel yönetim olan il idaresi “İl Özel İdaresi” olarak adlandırılmaktadır. Bir yerel yönetim olarak il, merkezi yönetimin taşra örgütü olan ilden farklı olarak, il sınırları içerisinde yaşayan insanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş ve bu amaçla kendisine bazı görevler verilmiştir. Halbuki merkezi idarenin taşra örgütü olan ilin asli görevi, il sınırları içerisinde yaşayan insanların mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak değil, merkezi idarenin tüm ülke düzeyinde yürüttüğü hizmetlerin o il sınırları içerisinde de yürütülmesini ve il sınırları içerisinde yaşayan insanların da bu hizmetlerden yararlanmasını sağlamaktır (Günday, 1997 s. 313). Merkezden yönetim ve yerinden yönetim birbirlerinin karşıtı olan ve birbirlerinin güçsüz yönlerini tamamlayan yönetim biçimleridir. Her iki yönetim biçimininde 27 artıları ve eksileri vardır. Birinin zayıf yanı diğerinin güçlü niteliğini gösterir. Biri diğerinin zayıf yanlarını güçlendirmeyi hedefler, bu nedenle bir yönetim biçimi ne tamamiyle merkezden yönetim ne de tasmamiyle yerinden yönetim olmamalıdır, biri diğerinden baskın olabilir ama mutlaka o yönetim biçiminde iki sistemde bulunmalıdır. Merkezi idarenin taşra örgütü olan il idaresinin başı olan valinin, aynı zamanda il özel idaresinin de yürütme organı olması çoğu zaman bu ikisinin birbirine karıştırılmasına neden olmuştur. İl özel idaresi seçimle oluşan bir karar organına sahip özerk bir yerel yönetim birimi olarak düşünülse de teşkilat ve görevler açısından merkezi idare organlarıyla tamamen iç içe olması sebebi ile halkın yakından tanıdığı bir mahalli idare birimi niteliği kazanamamıştır. Her ilçe seçilmiş üyeler tarafından il genel meclislerinde temsil edildiği halde, il özel idareleri halk arasında merkezi bir kurum gibi algılanmıştır. Öyleki 1999 yılında Muğla ilinde yapılan bir alan araştırmasında, 1000 kişiye sorulan “ yerel yönetim deyince ne anlıyorsunuz?” sorusuna sadece 23 kişi “il özel idaresi” cevbını vermiştir ki bu da yukrıdaki savı desteklemektedir. Türkiyedeki yönetim sistemi Şekil 3.1‟de de gösterildiği üzere, taşra yönetimi ve yerel yönetim olarak ikiye ayrılmıştır. Merkezi yönetim; il, ilçe ve bölge teşkilatlarından oluşurken, yerel yönetim ise; il özel idaresi, belediyeler ve köyler olarak sınıflanmıştır. Bu ikili düzende (merkezi yönetim, yerel yönetim) idari sistemin aşırı merkeziyetçi halinin çıkarılan yeni kanunlar, kamu reformları ile merkezi yönetimden yerel yönetime doğru kaydığı gözlemlenmiştir. ġekil 3.1 : Türkiye'de yönetim sistemi. 28 3.1 Merkezi Yönetim Ve Planlama Merkezden yönetim (merkeziyetçilik, centralization); idarenin topluma sunacağı hizmetlerin merkezden ve tek elden yürütülmesi ve kamu gücünün tamamen merkezde toplanmasıdır. Merkezi yönetim, başkent teşkilatı ve taşra teşkilatıyla birlikte idari hizmetleri yerine getirmektedir (Günday,2003 s:57). Merkezi yönetim ve yerel yönetimlerin birlikte var olmaları çok katmanlı bir yönetim şeklinin varlığına ve yönetim hiyerarşisine sebep olmaktadır. Yetki ve olanaklar açısından yerel yönetimler merkezi yönetimlere göre daha zayıf durumdadırlar. Böyle bir durumda vesayete sebep olması bile yerel yönetimleri merkezi hükümetlere karşı bağımlı hale getirmektedir (Akalın,1994 s:11). Günümüzde tüm dünya ülkelerinde hizmetler, merkezi ve yerel yönetimlerin kontrolü altında sürdürülmektedir. Ancak, uygulamada merkezi ve yerel yönetimler arası hizmet bölüşümü, ülkeden ülkeye değişmektedir. Bazı ülkelerde yetkilerin büyük ölçüde merkezde toplandığı merkeziyetçi bir yönetim şekli benimsenirken; bazılarında ise, merkezi ve yerel yönetimler arasında daha etkin bir hizmet, dolayısıyla yetki ve kaynak bölüşümüne gidildiği görülmektedir. Burada, yönetimler arası hizmet, yetki ve kaynak bölüşümünde ülkelerin ekonomik, sosyal, siyasi ve kültürel yapılarıyla birlikte, sunulacak hizmetlerin özelliği de önemli rol oynamaktadır (Öztürk, 1997 s:46). 3.1.1 Merkezi yönetimin planlamada yetki sorunsalı 1982 Tarihli T.C. Anayasası hükümleri doğrultusunda merkezi yönetim sıradüzenine dayalı yönetimsel denetimi ancak sıradüzensel astı durumunda olan ve yetki genişliği ilkesi doğrultusunda kendilerine yetki aktarılması yapılan taşra kuruluşları üzerinde kullanılabilir. Gerekirse onların kararlarını hiçe sayıp, kendisi onların yerine geçerek kararlar alabilir. Anayasa gereği yerel yönetimler üzerinde merkezi yönetimin böyle bir hiyerarşik denetim yetkisi yoktur ve olmaması da gerekir (Ünal, 2008). Merkezi yönetim Anayasa hükmü gereği bağımsız olan yerel yönetimler üzerinde, ancak vesayete dayalı yönetimsel denetim yetkisini kullanabilir. Bu denetimde merkezi yönetim, yerel yönetimin kararlarını onaylar, bozar veya uygulamalarını erteleyebilir. Hiçbir zaman onların yerine geçerek kararlar alamaz. 29 Aksi taktirde, yerel yönetimler merkezi yönetimin sıradüzensel astı durumuna düşmüş olurlar ve artık bağımsız yerel yönetimlerden söz edilmez (Türk ve Türk, 2006). Planlar sıradüzeni çevresince, ülke kalknma planları, üst düzey sosyo-ekonomik planlar olarak DPT tarafından hazırlanır, TBMM de kabul edilerek yürürlüğe girer. Ülke ölçeğinde ve sektörel bazda ortaya konan sosyo-ekonomik kalkınma politika ve stratejilerini bölge öçeğinde değerlendirilip, bölgesel kalkınma ülke ve stratejileri boyutuna indirgeyecek sosyo-ekonomik planlar olan bölge planlarının, DPT ye göre “gerekli görüldüğü hallerde” yapılacağı hükmü mevzuatımızda yer almakla birlikte, bu güne kadar bu planlar yapılamamıştır (Ünal, 2008). Merkezi yönetime verilmiş bir plan yapma yetkisi vardır ancak bu yetki yasadaki bazı muğlak kavramlara bağlanarak kullanılmamaktadır. Planlamada ülke düzeyinde eşgüdümün sağlanması açısından üst düzey sosyo- ekonomik planlarda merkezi yönetimin yetkili kılınması yanında, İmar Kanununun 9. maddesi ile Bayındırlık ve İskan Bakanlığına kamu yapıları ile ilgili imar planı değişikliklerini, genel yaşamı etkileyen yangın, yer sarsıntısı vs dolayısı ile, toplu konut ve gece kondu kanunu uygulaması amacıyla yapılacak imar planları, içerisinden veya civarından demir yolu veya karayolu geçen yerlerdeki imar planlarını doğrudan doğruya yürürlüğe sokma yetkisi verilmiştir. Her ne kadar ülkemizde imar planlaması açısından yerinden yönetim ilkesinin ana kural olduğu ve bağımsız yerel yönetimlerden söz edilebilirse de Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ve diğer bir kısım bakanlıklar ile kamu kuruluşlarına öyle geniş yetkiler verilmiştir ki, imar planlamasında her istendiği an merkezden yönetime baş vurabileceği sonucu doğurulabilir. 3.1.2 Özel amaçlı planlar ve planlama yetkisi Çeşitli kanunlarla getirilen özel amaçlı planlar yoluyla planlama sistemi bozulmuş, yerel yönetimlerin planlama yetkilerine kısıtlamalar getirilmiştir. Bu kısıtlamalar; 1982 tarih ve 2634 sayılı Turizm Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 1989 tarih ve 383 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile ortaya çıkan özel çevre koruma bölgesi planları, 1984 tarih ve 2981 sayılı yasayla getirilen ıslah imar planları, Köy Kanununda yapılan bir değişiklikle getirilen köy yerleşme planları ve bunların dışında Başbakanlık Özelleştirme İdaresine verilen planlama yetkileri, Boğaziçi imar 30 Yüksek Koordinasyonu Kurulu ile Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığına verilen planlama yetkileri ve sanayi planları ile getirilmiştir (Ünal, 2008). Mevzuatımızda tanımlanan ana plan türü olan planlar dışında, 31294 sayılı İmar Kanununun 4. maddesinde getirilen istisna sonucunda özel amaçlı planlar ortaya çıkmıştır. Söz konusu kanunda; imar kanununun belediye ve mücavir alan sınırı içinde ve dışında kalan her yerde uygulanacağı ana kuralına istisna getirilerek, özel kanunlar dışındaki alanlarda imar kanununun uygulanacağı ifade edilmiştir. Bununla birlikte başka özel kanuınlarla belirlenecek olan yerlerde de imar kanununun bu özel kanunlara aykırı olmayan hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir. Bu durumda 3194 sayılı İmar Kanununun içeriğindeki özel amaçlı kanunlara öncelik tanındığı yada tanınacağı anlamı ortaya çıkmaktadır (Türk ve Türk, 2006). Söz konusu kanun çıktığı zaman halihazırda dört özel kanun varken, şu an yürürlükte sayıları yirminin üzerinde özel amaçlı plan bulunmaktadır. Tüm bu kanunlarla ortaya çıkan planlar sadece özel amaçlar yada özel alanlar için uygulanmaktadır. Bu nedenle özel amaçlı planlar hem plan yapımı teknikleri, kabul edilme ve uygulama prosedürleri hem de farklı kurumların yetki sahibi olması açısından ana plan türü olan planlardan farklılaşmaktadır. Özel amaçlı planların sadece çözmeyi amaçladığı sorunlara yönelik yaklaşımlar içermeleri bu planlara getirilen en önemli eleştiri noktasıdır. Çoğu kez uygulamada özel amaçlı planlar ile ana plan türü şeklinde geliştirilmiş planlar arasında önemli çelişkiler ve uyumsuzluklar ortaya çıkmakta ve bu durum kent mekanına yansımaktadır (Çerçeve imar yasası atölyesi, 2004). Söz konusu özel amaçlı planlar; Turizmi Teşvik Kanunu, Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, İstanbul Boğaziçi Kanunu, Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun, Orman Kanunu, Gecekondu Kanunu, Arsa Ofisi Kanunu, Çevre Kanunu, Milli Parklar Kanunu, Sivil Havacılık Kanunu, Toplu Konut Kanunu, Maden Kanunu, Serbest Bölgeler Kanunu, Özel Çevre Koruma Kurumu Kurulmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname, Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine Dair Kanun, Mera Kanunu, Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu, Endüstri Bölgeleri Kanunu, Çevre Ve Orman Bakanlığının Kuruluşu Hakkında Kanun, Büyükşehir Belediye Kanunudur. 31 3.2 Yerel Yönetim ve Planlama Bir siyasi organizasyon olan devletin amacı; belli bir toprak parçası üzerinde yaşayan insanların iç ve dış güvenlik, adalet, toplumsal refah ve kalkınma, sosyal güvenliğin etkin bir biçimde gerçekleştirilmesi gibi ortak nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamaktır. Devletler bu tür görevlerini yerine getirebilmek için faaliyet alanları tüm ülkeyi kapsayan bir “merkezi yönetim” örgütü yanı sıra, etkin, verimli hizmetler verebilmek ve demokratik düzenin gereklerinden dolayı yerel nitelikteki ortak ihtiyaçları karşılayabilmek için özerk yerel yönetim örgütleri de kurmuşlardır (Musgrave, 1991 s:120). Özerk yerel yönetim kavramından ise, yerel topluluğu ilgilendiren tüm işleri, yasalar çerçevesinde kendi sorumluluğu altında yerine getiren ve çeşitli öz kaynaklara, demokratik usullerle seçilmiş bağımsız organlara sahip olan yönetimler anlaşılmaktadır (Hoffschulte,1994:153). Bu tanımdan da anlaşıldığı üzere yerel yönetimler; devlet sınırları içinde köy, kasaba, kent gibi yerlere yerleşmiş insan topluluklarının ortak ve yerel nitelikteki kamu hizmetlerini yerine getiren, yerel halkın kendi seçtiği organlarca yönetilen, yasalarla belirlenmiş görevlere, yetkilere, gelirlere, bütçeye ve personele sahip, merkezi idare ile olan ilişkilerinde özerk olarak hareket edebilen, belli bir hukuk düzeni içinde oluşturulmuş anayasal kuruluşlardır. Yerel yönetim; yönetim biriminde Ademi-i Merkeziyet olarak bilinen bir kavramdır ve iki türü vardır. Birincisi, yetki genişliği (yetki göçerimi), özekteki (merkezdeki) kuruluşlar, özekten uzakta bulunan bir örgüte, belirli görevleri yerine getirmelerine yetecek bir yada bir çok yetkiyi kendi adlarına kullanmak üzere devrederler. Adem-i Merkeziyetin ikinci türü ise gerçek anlamda bir yerinden yönetimdir. Yerinden yönetim yasalar uyarınca oluşturulmuş yönetim organlarının, yine yasaların belirlediği yada özeğe bırakılmış olanlardan başka işlevleri görebilmeleri için, tüzel siyasal ve akçal bir takım yetkilerle donatılmalarıdır (Keleş,2009 s:21). Yerel yönetimler, ilgili bulundukları yerleşim yerlerinin sınırları içinde yaşayan insanlara imar, su, kanalizasyon, ulaşım, çevre düzenlemesi ve çevre sağlığı, temizlik, katı atık, zabıta, itfaiye, acil yardım, şehir içi trafik, defin ve mezarlık hizmetleri, ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar, konut, kültür ve sanat hizmetleri gibi birçok alanda önemli yerel müşterek hizmetler sunmakla yükümlü tutulmuşlardır. 32 Merkezden yönetime kıyasla yerinde yönetim bir çok hizmetin halka sunulmasında çabukluk ve kolaylık sağlar. Ayrıca yerel toplulukların oluşturdukları bireylere, kendi sorunlarını çözme fırsatı verirler. Kaynakların ussal ve verimli bir biçimde kullanılmasına, nesnel ve yansız hareket eden bir özeksel yönetim daha elverişli gözükmesine karşın, işlerde geçikmelere yol açması, yerel halkın istek ve dileklerinden çok başkentteki önderlerin isteklerine söz vermesi gibi sakıncalarından söz edilebilir. Yerel yönetimler, kendi hizmet alanlarındaki ihtiyacın türünü ve miktarını daha gerçekçi bir biçimde saptayabileceklerinden, hizmeti kullananlarla doğrudan ilişki kurulması ve hizmetlerin yürütülmesinde gereksiz zaman ve kaynak israfının önüne geçebileceklerinden, merkezi yönetime oranla daha avantajlıdırlar (Keleş,1991 s:49; Torlak ve Özdemir,1999:113). 3.2.1 BüyükĢehir belediyeleri Türkiye‟de 3030 sayılı ilk “Büyükşehir Belediyeleri Kanunu” 1984 yılında kabul edilmiştir. Bu kanunun 5216 sayılı son şekli de büyükşehir belediyelerinin yetki ve sorumluluklarında bir dizi değişiklikle birlikte 2004 yılında onaylanmıştır. Bu kanunun yürürlüğe girmesiyle, büyükşehir belediyeleri, esas itibariyle fiziksel olmaktan çok sosyo-ekonomik bir plan olan ”stratejik planları” hazırlamakla yükümlü kılınmışlardır. Bu yasa ile büyükşehir yönetimine verilen diğer yetkiler, 1/50.000 – 1/25.000 ölçekleri arasında çevre düzeni planlarının ve 1/5000 ölçekli nazım imar planlarının hazırlanmasıdır. Büyükşehir belediyeleri, ilçe belediyeleri tarafından 1/1000 ölçekte hazırlanan “uygulama imar planlarını” onaylama yetkisine de sahiptirler. Ayrıca, afet planlarının hazırlanmasından, „patlayıcı ve yanıcı maddelerin depolanması ve işlenmesi için kullanılan bina ve müştemilatın konumunun belirlenmesi ve ayrıca „yıkılma riski olduğu anlaşılan can ve mal güvenliğini tehlikeye atan binaları boşaltma ve yıkma yetkisiyle‟ ve bütün diğer uyumsuz yapıları yıkma yetkisiyle donatılmışlardır. Bunlardan başka, büyükşehir belediyeleri kültür ve tabiat varlıklarının ve tarihi değerlerin koruma, bakım ve restorasyonu konusunda da görevlidirler (Kılınç, Hüseyin ve Neval, 2009). 33 Planlama ve kentsel gelişme büyük kentlerde genellikle birtakım olumsuzlukları da beraberinde getirmektedir. Bununla birlikte, son kanunla büyükşehir belediyesinin alanının yeniden tanımlanması alt-belediyelerin ayrıcalıklı konumunu yok etmiş ve belediye ve ilçe-belediyelerin kontrol ve yönetimini tek bir elde toplamıştır. Bu yasa ile hem büyükşehir belediyelerinin yetki ve sorumluluk alanları genişletilmiş ve hem de kentsel üst ölçek planları hazırlama yetkisi verilmiştir. 3.2.2 Belediyeler Büyükşehir belediyelerinden başka, metropoliten kentlerdeki ilçe belediyeleri kendi sınırları içinde plan hazırlamakla yükümlüdürler. Plan hazırlama görevinin yansıra tarihi, doğal ve kültürel varlıkların korunmasından da sorumludurlar. Arazi geliştirme ve konut sağlamada da belediyeler yetkilidir. Altyapı için arazi geliştirme amacıyla ya da konut tedariki amacıyla (üretim, satma ve kiralama) zorunlu satın alma uygulayabilir ve şirket kurup sermaye ödünç alabilir; hisse ve mevduat çıkarabilirler. Bu yasa ile belediyeler aynı zamanda kendi yetki alanları içinde sermaye şirketleri kurabilme şansına sahip olmuşlardır (madde 70). Ayrıca belediyenin masraflarını karşılamak üzere bağış kabul edebilme hakkı da bulunmaktadır. (madde 15). Yukarıda ifade edilenlerin ötesinde, Belediyeler Kanununda yapılan son değişikliklerin ve eklemelerin en önemlisi 50.000 ve üzerinde nüfusa sahip olan belediyeler, mevcut kentsel durumda yıpranmış alanları belirleme ve bu alanları “kentsel ıslah ve imar projeleri” için ve aynı zamanda afet riskini azaltmak amacıyla kullanma yetkisine sahip olmalarıdır. Bu projeler, şehrin özellik arz eden eski ve tarihi bölgelerinin rehabilitasyonu ve yeniden imarı amacıyla veya özellikle yüksek deprem riskine sahip alanlarda hazırlanabilmektedir (Kılınç, Hüseyin ve Neval, 2009). 3.2.3 Ġl özel idaresi İl Özel İdareleri kentlerde pek çok hizmet-altyapı, inşaat ve bakım maliyetlerini üstlenmek ve ıslah projelerinde diğer yerel otoriteler ve heyetlerle işbirliği yapmakyürütmekle yetkili kılınmıştır. Ayrıca, yıllık hizmet programı uyarınca gerekli kamulaştırmayı yapma yetkisine de sahiptir. 34 İl Özel İdaresi Kanunu diğer yerel idarelerle birlikler oluşturma imkanı da sunmaktadır. Özellikle büyükşehir belediyesi sınırlarıyla il sınırlarının çakıştığı İstanbul ve Kocaeli‟nde böyle birliklerin oluşturulması kentsel ıslah projeleriyle eş zamanlı olarak şehrin çevre düzeni planlarının uygulanmasına da katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Yukarıda açıklanan hukuki düzenlemelerle, planlama ve ilgili hizmetler bakımından yerel yönetimlerin yetki alanları genişletilmiştir. Bu durum yönetim, katılım ve şeffaflığı sağlamak için iyi bir gelişme olabilir (Kılınç, Hüseyin ve Neval, 2009). 5302 sayılı il özel idaresi kanunu kapsamında il özel idarelerine plan yapma etkisi verilmiştir. Kanun kapsamında; belediye ve mücavir alan dışında kalan yerlerde yapılacak imar planları il özel idarelerince yapılır veya yaptırılır. Valilikçe uygun görüldüğü takdirde onaylanarak yürürlüğe girer. Onay tarihinden itibaren valilikçe tespit edilen ilan yerinde bir ay süre ile ilan edilir. Bir aylık süresi içinde planlara itiraz edilebilir. İtirazlar valiliğe yapılır, valilik itirazları on beş gün içerisinde inceleyerek kesin karara bağlar. Yine aynı kanun kapsamında il özel idarelerine verilen plan yetkilerinden biri de İl çevre düzeni planlarıdır. Kanun ile il sınırları ile belediye sınırları çakışan büyükşehirler (Kocaeli ve İstanbul) hariç diğer illerde “İl Çevre Düzeni Planı” valinin koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il genel meclisi ile birlikte yapılır. İl çevre düzeni plânı belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanır. Bakıldığında çevre düzeni planının yapım ve onayı konusunda bir karmaşa yaşanırken, 5302 sayılı il özel idaresi kanunu ile mevzuata birde il çevre düzeni planı kavramı eklenmiştir (Tekinbaş, 2008 ). 1/ 100.000 ölçekli il çevre düzeni planlarında; nerelerde ve ne büyüklükte küçük sanayi, organize sanayi, tarıma dayalı sanayi, turizm, rekreasyon, kırsal yerleşme, bölgesel sosyal donatı, su toplama havzaları ve su koruma kuşakları için alanlar ayrıldığı belirlenmekte ve aynı ölçekli halihazır haritalar üzerinde gösterilmektedir (Ünal, 2008 s:33). 35 3.3 Bölüm Değerlendirmesi Türkiyede yönetim sistemi iki kısımdan oluşmaktadır; merkezden yönetim sistemi ve yerinden yönetim sistemi. Merkezden yönetim ve yerinden yönetim birbirlerinin karşıtı olmakla birlikte birbirlerinin eksik yönlerini tamamlayan yönetim biçimleridir. Bu nedenle bir yönetim biçimi ne tamamıyla merkezden yönetim ne de tamamıyla yerinden yönetim olamamaktadır, biri diğerinden baskın olabilir ama mutlaka o yönetim biçiminde iki sistem de bulunmalıdır. Planlama sistemi içerisinde bu iki yönetim biçimi birlikte ve uyum içinde çalışmak zorundadır. Merkezi yönetim biriminin planlama yaklaşımı daha çok merkezden ve tek elden yapılmakta ve bu yönetimle alınan kararlar uygulamada zaman olmaktadır. Yerel yönetimler ise yerinden karar alıp, merkezi yönetime kıyasla çok daha kısa sürede alınan kararları uygulamaya geçirebilmektedirler.Her hangi bir merkezi yönetim birimi bir yerel yönetim birimi yerine geçerek plan yapamaz, ancak onun yaptığı planı yeniden yaptırabilir. Planlamada merkezi yönetimlerin yerel yönetimler üzerinde ancak vesayet denetimi vardır, Aksi taktirde, yerel yönetimler merkezi yönetimin sıradüzensel astı durumuna düşmüş olurlar ve artık bağımsız yerel yönetimlerden söz edilmez. Merkezi yönetimce hazırlanması gereken planlar; ülke ve bölge ölçeğinde hazırlanacak sosyo-ekonomik planlar ve üst düzey mekansal planlarken, yerel yönetimlerce hazırlanması gereken planlar yerel fiziki planlardır. Yerel yönetim birimleri; ulusal ve bölgesel ölçekte merkezi yönetimlerce hazırlanan plan kararlarının yerele transferini sağlamak amacıyla plan hiyerarşisindeki fiziki mekansal planları yapmak üzere kadrolaşmış kamu kurumlarıdır. Büyükşehir belediyeleri, belediyeler, köyler ve il özel idareleri yerel yönetim birimleridir. Bir başkanı, meclisi ve encümeni bulunan birimler tüzel kişiliği olan kurumlardır. Büyükşehir belediyeleri; esas itibariyle fiziksel olmaktan çok sosyo-ekonomik bir plan olan ”stratejik planları” hazırlamakla yükümlü kılınmıştır. Bu yasa ile büyükşehir yönetimine verilen diğer yetkiler, 1/50.000 – 1/25.000 ölçekleri arasında çevre düzeni planlarının ve 1/5000 ölçekli nazım imar planlarının hazırlanmasıdır. Büyükşehir belediyeleri ilçe belediyeleri tarafından 1/1000 ölçekte hazırlanan “uygulama imar planlarını” onaylama yetkisine de sahiptirler. Belediyeler; ilçe belediyeleri kendi sınırları içinde plan hazırlamakla yükümlüdürler, 1/1000 36 uygulama imar planlarını hazırlarlar. İl özel idareleri; Belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan yerlerde imar planlarını yapar yaptırır ve kabul eder. İl genelinde ise il çevre düzeni planını hazırlar. Ancak, ülkemizde kökü 1933 yılı Yapı ve Yollar Kanununa dayanan ve hala uygulamada olan imar kanunu çok kapsamlı ve köklü bir kanunken, kendi koyduğu hükümleri hiçe sayan maddeleri içermektedir. (4. madde özel amaçlı planlar) Bu nedenle “özel amaçlı planlara” dayanarak merkezi yönetimin yapması gereken planları yerel yönetim birimleri yapmaktadır. Söz konusu planlara ve plan kararlarına bakacak olursak; “27.3.2004 tarihli Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe giren 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunun 7/b maddesinde, “Çevre düzeni plânına uygun olmak kaydıyla, Büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar plânını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak….” İfadeleri kullanılmıştır. Kanunun bu maddesi aslında bir yerel yönetim birimi olan büyükşehir belediyelerine üst düzey mekansal plan yapma hakkı tanımıştır. Oysaki bu güne kadar bu tür planları merkezi yönetim birimleri tarafından yapılmıştır. Diğer taraftan il özel idarelerinde de aynı durum söz konusudur. 2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 6/b maddesinde “ İl çevre düzeni plânı; valinin koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır.” şeklinde ki tanımı ile yine bu güne kadar merkezi yönetimler tarafından ülke kalkınma planları ve bölge planlarına uygun olarak belirlenmesi gereken üst düzey mekansal plan kararlarını bir yerel yönetim birimi olan il özel idarelerinin almasını ön görülmüştür. Görülmüştür ki; “Türk Planlama Sisteminde” yetki karmaşası sorunsalı yıllar geçtikçe çıkarılan kanun veya K.H.K ile daha karmaşık bir hal almıştır. Son yıllarda çıkarılan yeni kanunlarla yapılan değişiklikler, merkezi yönetim birimlerince yapılması gereken üst ölçek mekansal planlar, çıkarılan özel amaçlı planlarla yerel yönetimlere devredilmektedir. Özetle; planlama konusunda bir tür yerelleşme hareketi başlamıştır. 37 38 4. YEREL YÖNETĠM BĠRĠMĠ OLARAK ĠL ÖZEL ĠDARELERĠ Yerel idare en geniş tanımı ile “ bir devletin ya da bölgesel yönetimin alt birimi olan göreceli olarak küçük bir alanda, sınırlı sayıda kamusal politikaların belirlenmesi ve uygulanması ile görevli ve yetkili kılınmış bir kamu kuruluşu” (Keleş, 1991) olarak tanımlanmaktadır. Mahalli idareler 1982 Anayasasında: “ il, belediye ve köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere, kuruluş esasları kanunlarla belirlenmiş ve karar organları yine kanunla gösterilen seçmenlerce seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir”(Anayasa md. 127) şeklinde tanımlanmıştır. İl özel idareleri, belediyeler ve köyler Anayasaca belirlenmiş yerel yönetim birimleridir. Bu bölümde, Türkiyede yerel yönetim birimlerinden biri olan İl Özel İdareleri 2005 yılında yürürlüğe giren 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu kapsamında detaylı incelenip değerlendirecektir. 4.1 GeçmiĢten Günümüze Il Özel Idareleri Teşkili vilayet nizamnamesi; İl Özel İdarelerine ilişkin ilk resmi belge, 1864 yılında yürürlüğe giren “ Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi” dir. Bu tüzük ile Vali‟nin başkanlığında müslim ve gayrimüslim halk arasından seçilecek kişilerden bir İl Genel Meclisi kurulmuş ve bu meclise ili ilgilendiren bazı bayındırlık, tarım ve ekonomi konularının tartışılması, görüş ve düşüncelerin belirlenmesi görevi verilmiştir. 1870 yılında ilan edilen “İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi” ile İl Genel Meclisinin görev ve yetkileri arttırılmıştır. 1876 yılında ilan edilen Kanun-u Esasi, il yönetiminde “yetki genişliği” ilkesi benimsenerek daha geniş bir yerel yönetim anlayışı getirilmiştir.1913 tarihli Kanun da bu Anayasaya göre çıkarılmıştır. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu; Kurtuluş Savaşı sırasında, 1921 yılında, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen“Teşkilat-ı Esasiye Kanunu” ile il genel yönetimi yanında, il özel yönetimi oluşturulmuştur. Üyeleri 2 yıllık süre ve il halkınca seçilen 39 bir başkan tarafından yönetilmekte, Türkiye Büyük Millet Meclisinin ildeki temsilcisi ve il genel yönetiminin başı Valiye, ancak genel yönetim görevleri ile il özel yönetimi görevleri arasında bir çatışma olması durumunda müdahale yetkisi tanınmaktadır. Bu hüküm, aslında günümüzdeki sistemde olmayan daha ileri bir özerklik ve yerel yönetim anlayışını göstermektedir. Bilindiği gibi bu kurallar uygulanamadan 1924 Anayasası hükümleri yürürlüğe girmiştir. 1924 Anayasası ise iller için yine “yetki genişliği” ve “görev ayrımı” ilkelerini ve tüzel kişilik statüsünü getirmiş ancak, ayrıntılı hükümlere yer vermemiştir. İllerin Genel İdaresi Geçici Kanunu; “İdare-i Umumiye-i Vilayet (İl Genel İdaresi) ve İdare-i Hususiye-i Vilayet (İl Özel İdaresi) başlıkları altında iki kısımdan oluşmaktadır. Kanunun birinci kısmı, 1929 tarihli “Vilayet İdaresi Kanunu” ile yürürlükten kaldırılmış ve 1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu ile yenileştirilmiştir. Geçici Kanunun İl Özel İdaresine tüzel kişilik (özerklik) tanıyan ikinci kısmı bazı değişikliklerle günümüze kadar gelmiştir. 1987 tarih 3360 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu; 1987 tarihli ve 3360 Sayılı Kanun ile yeni düzenlemeler getirilmiş ayrıca “İdare-i Umumiye-i Vilayet Kanun-u Muvakkati” nin adı, “İl Özel İdaresi Kanunu” olarak değiştirilmiştir (K:Yerel Yönetimler, Z.T.Karaman). Kamu yönetiminde gerçekleştirilen birçok değişim çabasına karşın, aynı çaba, mahallî idareler alanında, dolayısıyla İl Özel İdareleri konusunda gösterilememiş, bunun sonucunda bu idareler kendilerinden beklenen hizmetleri başarıyla yerine getirecek yeterli kurumsal yapıya kavuşturulamamışlardır. Zaman içerisinde il özel idarelerinin özerk kurumlar olmaktan ziyade eğitim, sağlık, bayındırlık, imar ve diğer mahallî hizmetleri karşılayan ve merkezî idareye tâbi kurumlar oldukları anlayışı hâkim olmuştur. Yapılan ilk düzenlemelerde, il özel idarelerine geniş yetkiler verilmiştir. İl özel idarelerinin, merkezî idarenin sorumluluğundaki hizmetleri taşrada sunan ara düzey kurumlar olarak görülmektedir. Ancak, bu görevlerin büyük bölümü daha sonraki süreçte merkezî idareye aktarılmıştır. 2005 tarih 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu; Kamu Yönetimi Reformu çerçevesinde yerel yönetimlere daha fazla yetki ve görev verilmesi hedeflenmekte, böylece yerinden yönetim ilkesi güçlendirilerek, yaşama geçirilmeye çalışılmaktadır. 40 Bu kapsamda hazırlanan „Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması‟ hakkındaki Kanun Taslağı TBMM gündeminde bulunmaktadır. Bu Kanunun çizdiği temel çerçeve kapsamında yerel yönetimlerin yetki ve görevlerini artıran maddelerin büyük kısmı kanunlaşarak yürürlüğe girmiştir. Bunlar, Büyükşehir Belediyelerine, Belediyelere ve İl Özel İdarelerine yöneliktir. 22 Şubat 2005 tarihinde kabul edilen 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, İl Özel İdarelerine, il halkının mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarının karşılanmasında yeni yetki ve görevler ihdas etmiştir. Kamu yönetiminde yeniden yapılanma, mahallî idarelerde de bir dönüşüm ve değişim gerekliliğini beraberinde getirmektedir. Bu kapsamda, geleneksel kamu yönetimi anlayışının aksine, yerelleşme eğilimleri büyük önem kazanmakta, mahallî idarelerin teşkilât yapıları, görev ve yetkileri, çalışma yöntemleri ve süreçleri ile amaçları da değişimin önemli konularından birisini oluşturmaktadır. Buradan hareketle, kamu yönetimi reformunun önemli bir ayağını oluşturan 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, kaynakların doğrudan merkez tarafından tahsis edilmesi yerine, yerel nitelikli kamu hizmetlerinin sunumunda hizmetlerden yararlananların memnuniyetini artırmak amacıyla yerel otoritelerin daha fazla söz sahibi olacağı ve bu şekilde kaynakların daha etkin dağılabileceği bir sistem oluşturmaktadır. Yerel yönetim reformu, kamu hizmetlerinin, hizmetten yararlananların ihtiyaçlarına en etkin biçimde cevap verebilmesini amaçlamakta, katılım, etkinlik, saydamlık, hesap verebilme gibi değerleri kamu yönetim sürecinde ön plana çıkarmaya çalışmaktadır. Çizelge 4.1 : İl özel idaresi kanununun tarihsel gelişimi. Yıl Kanuni Dayanak Teşkili Vilayet Nizamnamesi 1864 İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi 1870 Kanun-i Esasi 1876 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu 1921 İllerin Genel İdaresi Geçici Kanunu 1924 3360 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu 1987 2005 41 4.2 Ġl Özel Idarelerinin Yapısı İl özel idarelerinin kuruluşu 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile başlamaktadır. Cumhuriyet döneminde güçlenerek devam eden il özel idarelerinin 5302 sayılı il özel idaresi kanununun 13. maddesinde tanımı şöyledir: “ il özel idaresi, il halkının mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenleri tarafından seçilerek oluşturulan idari ve mahalli özerkliğe sahip kamu tüzel kişisini ifade etmektedir (Türkoğlu, 2009). İl özel idaresi ilin sınırları dahilinde yetkili ve görevli iken çoğunlukla belediye dışında yaşayan yöre halkına hizmet etmektedir. İl özel idarelerine görevleri yanında ilin mahalli ve özel ihtiyaçlarını karşılayacak görev ve yetkiler verilmiştir. Getirilen ikili sistemle il yönetimi hem devleti hem de mahalli halkı temsil etmektedir. Merkezi yönetimin, yerinden yönetim ilkesine göre verilen görevler ile mahallindeki insanların istek ve ihtiyaçlarına cevap veren görevleri, iç içe geçmiştir. Eğitim, sağlık, bayındırlık, ,imar, tarım, ekonomi, çevre, turizm ve kalkınma bunlar arasında sayılabilir. İl özel idarelerinde kamu ile halk yönetim platformunda bir araya gelerek Türkiye‟ye özgü bir katılımla ortak yönetim anlayışı geliştirilmiştir. İl özel idaresi organları; vali, il daimi encümeni ve il genel meclisidir (Narinoğlu, 2009). 4.2.1 Ġl özel idarelerinin organları Görev alanı il sınırları olarak belirlenen il özel idareleri, ilin kurulmasına dair kanunla kurulmaktadır. 5302 sayılı kanunla tüzel kişilik kazanan il özel idarelerinin organları; İl Genel Meclisi, İl Encümeni ve Vali olarak belirlenmiştir. 4.2.1.1 Ġl genel meclisi İl genel meclisi, il özel idaresinin karar organıdır ve ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre ildeki seçmenler tarafından seçilmiş üyelerden oluşmaktadır. Meclisin görev ve yetkileri şunlardır; a) Stratejik plân ile yatırım ve çalışma programlarını, il özel idaresi faaliyetlerini ve personelinin performans ölçütlerini görüşmek ve karara bağlamak. b) Bütçe ve kesinhesabı kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapılan birimler ile fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak. 42 c) Belediye sınırları il sınırı olan büyükşehir belediyeleri hariç il çevre düzeni plânı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar plânlarını görüşmek ve karara bağlamak. d) Borçlanmaya karar vermek. e) Bütçe içi işletmeler ile Türk Ticaret Kanununa tâbi ortaklıklar kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artışına ve gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulmasına karar vermek. f) Taşınmaz mal alımına, satımına, trampa edilmesine, tahsisine, tahsis şeklinin değiştirilmesine veya tahsisli bir taşınmazın akar haline getirilmesine izin; üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi yirmibeş yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek. g) Şartlı bağışları kabul etmek. h) İl özel idaresi adına imtiyaz verilmesine ve il özel idaresi yatırımlarının yap-işlet veya yap-işlet-devret modeli ile yapılmasına, il özel idaresine ait şirket, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar vermek. i) Encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek. k) İl özel idaresi tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek. l) Norm kadro çerçevesinde il özel idaresinin ve bağlı kuruluşlarının kadrolarının ihdas, iptal ve değiştirilmesine karar vermek. m) Yurt içindeki ve yurt dışındaki mahallî idareler ve mahallî idare birlikleriyle karşılıklı işbirliği yapılmasına karar vermek. n) Diğer mahallî idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuş birliklere katılmaya veya ayrılmaya karar vermek. o) İl özel idaresine kanunlarla verilen görev ve hizmetler dışında kalan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek. şeklindedir. Meclis başkanlık divanı; İl genel meclisi, seçim sonuçlarının ilânını izleyen beşinci gün kendiliğinden toplanır. Bu toplantıda meclise en yaşlı üye başkanlık etmektedir. Meclis, bu toplantıda, üyeleri arasından ve gizli oyla meclis başkanını, meclis birinci 43 ve ikinci başkan vekillerini, ikisi yedek olmak üzere dört kâtip üyeyi ilk iki yıl için görev yapmak üzere seçmektedir. İlk iki yıldan sonra seçilecek başkanlık divanı, yapılacak ilk mahallî idareler seçimlerine kadar görev yapmaktadır. Meclis başkanlık divanı seçimi üç gün içinde tamamlanmaktadır. İl genel meclisine meclis başkanı, bulunmaması durumunda meclis birinci başkan vekili, onun da bulunmaması durumunda ikinci başkan vekili başkanlık etmektedir. Meclis başkanı, meclis çalışmalarında düzeni sağlamakla yükümlüdür. İl genel meclisinin çalışmalarına ilişkin esas ve usuller İçişleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenmektedir. Meclis toplantısı; İl genel meclisi, il genel meclisince belirlenecek bir aylık tatil hariç her ayın ilk haftası meclis tarafından önceden belirlenen günde mutat toplantı yerinde toplanmaktadır. Kasım ayı toplantısı dönem başı toplantısıdır. Bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi en çok yirmi gün, diğer toplantıların süresi en çok beş gündür. İl genel meclisinin toplantıları açıktır. Meclis başkanı veya üyelerden herhangi birinin gerekçeli önerisi üzerine, toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla kapalı oturum yapılmasına karar verilebilir. Gündem; Gündem, meclis başkanı tarafından belirlenir ve üyelere en az üç gün önceden bildirilir. Valinin önerdiği hususlar gündeme alınmaktadır. Gündem, çeşitli yollarla da halka duyurulur. İl genel meclisi üyeleri de il özel idaresine ait işlerle ilgili konuların gündeme alınmasını önerebilir. Öneri, toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla kabul edildiği takdirde gündeme alınmaktadır. Toplantı ve karar yeter sayısı ; İl genel meclisi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanmakta ve katılanların salt çoğunluğuyla karar vermektedir. Ancak, karar yeter sayısı, üye tam sayısının dörtte birinden az olamamaktadır. Oylamada eşitlik çıkması durumunda meclis başkanının bulunduğu taraf çoğunluk sayılmaktadır. Gizli oylamalarda eşitlik çıkması durumunda oylama tekrarlanmakta, eşitliğin bozulmaması durumunda meclis başkanı tarafından kura çekilmektedir. Meclisin toplanmasında, üye tam sayısının salt çoğunluğu sağlanamadığı takdirde, başkan, gün ve saatini tespit ederek en geç üç gün içinde toplanmak üzere meclisi tatil etmektedir. Gelecek toplantı, üye tam sayısının dörtte birinden az olmayan üye sayısı ile yapılır. 44 Meclis kararlarının kesinleşmesi; İl genel meclisi tarafından alınan kararların tam metni, en geç beş gün içinde valiye gönderilmektedir. Vali, hukuka aykırı gördüğü kararları, yedi gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere il genel meclisine iade edebilmektedir. Valiye gönderilmeyen meclis kararları yürürlüğe girmemektedir.Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden görüşülmesi istenip de il genel meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşmektedir. Vali, meclisin ısrarı ile kesinleşen kararlar aleyhine on gün içinde idarî yargıya başvurabilir. Kesinleşen il genel meclisi karar özetleri toplantıyı izleyen en geç yedi gün içinde çeşitli yollarla halka duyurulmaktadır. İhtisas komisyonları; İl genel meclisi, her dönem başı toplantısında, üyeleri arasından seçilecek en az üç, en çok beş kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. Plân ve Bütçe ile İmar ve Bayındırlık komisyonları en çok yedi kişiden meydana gelmektedir. İhtisas komisyonları, her siyasî parti grubunun ve bağımsız üyelerin il genel meclisindeki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle oluşturulmaktadır. Eğitim, kültür ve sosyal hizmetler komisyonu, imar ve bayındırlık komisyonu, çevre ve sağlık komisyonu ile plân ve bütçe komisyonu kurulması zorunludur. İmar ve bayındırlık komisyonu dışındaki komisyonların çalışma süreleri meclisin toplantı süresiyle sınırlıdır. Meclis toplantısını müteakip imar ve bayındırlık komisyonu en fazla on iş günü, diğer komisyonlar ise beş iş günü toplanarak kendisine havale edilen işleri sonuçlandırılmaktadır. Rapor bu sürenin sonunda meclise sunulmadığı takdirde, konu meclis başkanı tarafından doğrudan gündeme alınmaktadır. Kaymakamlar ve ildeki kamu kuruluşlarının amirleri ve ildeki kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversite ve sendikalar ile gündemdeki konularla ilgili köy ve mahalle muhtarları ile sivil toplum örgütlerinin temsilcileri, oy hakkı olmaksızın kendi görev ve faaliyet alanlarına giren konuların görüşüldüğü ihtisas komisyonu toplantılarına katılabilir ve görüş bildirebilir. İhtisas komisyonlarının görev alanına giren işler bu komisyonlarda görüşüldükten sonra il genel meclisinde karara bağlanmaktadır. 45 Denetim komisyonu; İl genel meclisi, her yılın ocak ayında yapılacak toplantısında il özel idaresinin bir önceki yıl gelir ve giderleri ile hesap ve işlemlerinin denetimi için kendi üyeleri arasından gizli oyla ve üye sayısı üçten az, beşten çok olmamak üzere bir denetim komisyonu oluşturulmaktadır. Komisyon, her siyasî parti grubunun ve bağımsız üyelerin il genel meclisindeki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle oluşmaktadır. Komisyon, vali tarafından il özel idare binası içinde belirlenen yerde çalışır ve çalışmalarında uzman kişi ve kuruluşlardan yararlanabileceği gibi valinin onayıyla kamu kuruluşları personelinden de yararlanabilir. Komisyon tarafından istenen bilgi ve belgelerin iade edilmek üzere verilmesi zorunludur. Komisyon, çalışmasını şubat ayı sonuna kadar tamamlar ve buna ilişkin raporunu, izleyen ayın onbeşine kadar meclis başkanlığına sunmaktadır. Konusu suç teşkil eden hususlarla ilgili olarak meclis başkanlığı tarafından yetkili mercilere suç duyurusunda bulunulmaktadır. Meclisin bilgi edinme ve denetim yolları; İl genel meclisi soru, genel görüşme ve faaliyet raporunu değerlendirme yollarıyla bilgi edinme ve denetim yetkisini kullanmaktadır. Meclis üyeleri, meclis başkanlığına önerge vererek il özel idaresi işleriyle ilgili konularda sözlü veya yazılı soru sorabilir. Soru, vali veya görevlendireceği kişi tarafından sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmaktadır. İl genel meclisi üyelerinin en az üçte biri, meclis başkanlığına istekte bulunarak il özel idaresinin işleriyle ilgili bir konuda mecliste genel görüşme açılmasını isteyebilir. Bu istek, meclis tarafından kabul edildiği takdirde gündeme alınmaktadır. Vali, mart ayı toplantısında bir önceki yıla ait faaliyet raporunu meclise sunmaktadır. Faaliyet raporundaki açıklamalar, meclis üye tam sayısının dörtte üç çoğunluğuyla yeterli görülmezse, yetersizlik kararıyla görüşmeleri kapsayan tutanak, meclis başkanı tarafından gereği yapılmak üzere İçişleri Bakanlığına gönderilmektedir. Meclis üyeliğinin sona ermesi; İl genel meclisi üyeliği, ölüm ve istifa durumunda kendiliğinden sona ermektedir. Özürsüz veya izinsiz olarak arka arkaya üç birleşim günü veya bir yıl içinde yapılan toplantıların yarısına katılmayan üyenin üyeliğinin 46 düşmesine, savunması alındıktan sonra üye tam sayısının salt çoğunluğuyla karar verilmektedir. İl genel meclisi üyeliğine seçilme yeterliliğinin kaybedilmesi durumunda, valinin bildirmesi üzerine Danıştay tarafından üyeliğin düşmesine karar verilmektedir. Meclisin feshi İl genel meclisi; a) Kendisine kanunla verilen görevleri süresi içinde yapmayı ihmal eder ve bu durum il özel idaresine ait işleri aksatırsa, b) İl özel idaresine verilen görevlerle ilgisi olmayan siyasî konularda karar alırsa, İçişleri Bakanlığının bildirisi üzerine Danıştayın kararı ile feshedilmektedir. İçişleri Bakanlığı gerekli gördüğü takdirde meclisin feshine dair bildiri ile birlikte karar verilinceye kadar meclis toplantılarının ertelenmesini de isteyebilir. Danıştay tarafından, toplantıların ertelenmesi hususunu en geç bir ay içinde karara bağlanır. Bu şekilde feshedilen meclisin yerine seçilen meclis, kalan süreyi tamamlamaktadır. Boşalan meclisin görevinin yerine getirilmesi İl genel meclisinin; a) Danıştay tarafından feshi veya meclis toplantılarının ertelenmesi, b) Yedek üyelerin getirilmesinden sonra da meclis üye tam sayısının yarısından aşağı düşmesi, c) Geçici olarak görevden uzaklaştırılması, d) Meclis üye tamsayısının yarıdan fazlasının tutuklanması, Durumlarında, meclis çalışabilir duruma gelinceye veya yeni meclis seçimi yapılıncaya kadar il genel meclisi görevi, encümenin memur üyeleri tarafından yürütülmektedir. 4.2.1.2 Ġl encümeni İl encümeni valinin başkanlığında, il genel meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere valinin her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşmaktadır. Valinin katılamadığı encümen toplantısına genel sekreter başkanlık etmektedir. 47 Encümen toplantılarına gündemdeki konularla ilgili olarak, ilgili birim amirleri vali tarafından oy hakkı olmaksızın görüşleri alınmak üzere çağrılabilir. Encümenin görev ve yetkileri a) Stratejik plân ve yıllık çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip il genel meclisine görüş bildirmek. b) Yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma kararlarını almak ve uygulamak. c) Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek. d) Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak. e) Kanunlarda öngörülen cezaları vermek. f) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı beşmilyar Türk Lirasına kadar olan ihtilafların sulhen halline karar vermek. g) Taşınmaz mal satımına, trampa edilmesine ve tahsisine ilişkin kararları uygulamak, süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek. h) Belediye sınırları dışındaki umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini belirlemek. i) Vali tarafından havale edilen konularda görüş bildirmek. j) Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak. Encümen toplantısı Encümen, haftada en az bir defa olmak üzere önceden belirlenen gün ve saatte toplanır. Başkan acil durumlarda encümeni toplantıya çağırabilir. Encümen üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Oyların eşitliği durumunda başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Çekimser oy kullanılamaz. Encümen gündemi vali tarafından hazırlanır. Encümen üyeleri gündem maddesi teklif edebilir. Encümen, gündemindeki konuları en geç bir hafta içinde görüşüp karara bağlar. Alınan kararlar başkan ve toplantıya katılan üyeler tarafından imzalanır. Karara muhalif kalanlar gerekçelerini de açıklar. 48 Vali kanun, tüzük, yönetmelik ve il genel meclisi kararlarına aykırı gördüğü encümen kararının bir sonraki toplantıda tekrar görüşülmesini isteyebilir. Encümen, kararında ısrar ederse karar kesinleşir. Bu takdirde, vali, kesinleşen encümen kararının uygulanmasını durdurur ve idari yargı mercilerine yürütmeyi durdurma talebi ile birlikte on gün içinde başvurur. İtiraz Danıştayca en geç altmış gün içinde karara bağlanır. 4.2.1.3 Vali Vali il Özel Idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Valinin görev ve yetkileri a)İl özel idaresi teşkilâtının en üst amiri olarak il özel idaresi teşkilâtını sevk ve idare etmek, il özel idaresinin hak ve menfaatlerini korumak. b)İl özel idaresini stratejik plâna uygun olarak yönetmek, il özel idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, il özel idaresi faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, ilgili raporları meclise sunmak. c)İl özel idaresini Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek. d)İl encümenine başkanlık etmek. e)İl özel idaresinin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek. f)İl özel idaresinin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek. g)Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak. h)İl genel meclisi ve encümen kararlarını uygulamak. I)Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışında kalan aktarmaları yapmak. j)İl özel idaresi personelini atamak. k)İl özel idaresi, bağlı kuruluşlarını ve işletmelerini denetlemek. Stratejik plan ve performans planı 49 Vali, mahallî idareler genel seçimlerinden itibaren altı ay içinde; kalkınma plân ve programları ile varsa bölge plânına uygun olarak stratejik plân ve ilgili olduğu yıl başından önce de yıllık performans plânı hazırlayıp il genel meclisine sunar. Stratejik plân, varsa üniversiteler ve meslek odaları ile konuyla ilgili sivil toplum örgütlerinin görüşleri alınarak hazırlanır ve il genel meclisinde kabul edildikten sonra yürürlüğe girer. Stratejik plân ve performans plânı bütçenin hazırlanmasına esas teşkil eder ve il genel meclisinde bütçeden önce görüşülerek kabul edilir. Yetki devri: Vali, görev ve yetkilerinden bir kısmını uygun gördüğü takdirde, yöneticilik sıfatı bulunan il özel idaresi görevlileri ile ilçelerde kaymakamlara devredebilir. İhtilaf halinde temsil yetkisinin devri: Vali ile birinci ve ikinci derecedeki kan ve kayın hısımlarının il özel idaresi ile ihtilâflı olduğu durumlarda, dava açılması ve bu davada il özel idaresinin temsili, meclis başkanı, bulunmadığı takdirde başkan vekili veya bunların yetkilendireceği kişiler tarafından yerine getirilir. 4.2.2 Ġl özel idaresi teĢkilat yapısı İl özel idaresi teşkilatı; genel sekreterlik, malî işler, sağlık, tarım, imar, insan kaynakları, hukuk işleri birimlerinden oluşur. İlin nüfusu, fiziki ve coğrafi yapısı, ekonomik, sosyal, kültürel özellikleri ile gelişme potansiyeli dikkate alınarak norm kadro sistemine ve ihtiyaca göre oluşturulacak diğer birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesi il genel meclisinin kararıyla olmaktadır. Bu birimler büyükşehir belediyesi olan illerde daire başkanlığı ve müdürlük, diğer illerde müdürlük şeklinde kurulmaktadır. Genel sekreter, il özel idaresi hizmetlerini vali adına ve onun emirleri yönünde, mevzuat hükümlerine, il genel meclisi ve il encümeni kararlarına, il özel idaresinin amaç ve politikalarına, stratejik plan ve yıllık çalışma programına göre düzenlemekte ve yürütmektedir. Genel sekreter bu hizmetlerin yürütülmesinden valiye karşı sorumludur. Toplam nüfusu 3.000.000'a kadar olan illerde, ihtiyaca göre en fazla iki, nüfusu bunun üzerinde olan illerde en fazla dört genel sekreter yardımcılığı kadrosu ihdas edilebilir. 50 4.2.3 Ġl özel idaresi mali yapısı İlin stratejik plânına uygun olarak hazırlanan bütçe, il özel idaresinin malî yıl ve izleyen iki yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini göstermekte, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına izin vermektedir. Bütçeye ayrıntılı harcama programları ile finansman programları eklenmektedir. Bütçe yılı Devlet malî yılı ile aynıdır. Bütçe dışı harcama yapılamamaktadır. Vali ve harcama yetkisi verilen diğer görevliler, bütçe ödeneklerinin verimli, tutumlu ve yerinde harcanmasından sorumludur. Bütçenin hazırlanması ve kabulü: Vali tarafından hazırlanan bütçe tasarısı eylül ayı başında il encümenine sunulmaktadır. Encümen, bütçeyi inceleyerek görüşüyle birlikte kasım ayının birinci gününden önce il genel meclisine sunmaktadır. İl genel meclisi bütçe tasarısını yıl başından önce aynen veya değiştirerek kabul etmektedir. Ancak, meclis bütçe denkliğini bozacak biçimde gider artırıcı ve gelir azaltıcı değişiklikler yapamamaktadır. Harcama yetkilisi: İl özel idaresi bütçesiyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir. İlçelerde bu yetki kaymakam tarafından kullanılmaktadır. İlçelere gönderilecek ödeneklerin, il özel idaresi malî kontrol yetkilisi tarafından vize edilmesi yeterlidir. Bu ödeneklerin harcanması sırasında ayrıca harcama öncesi kontrol işlemi yapılamamaktadır. Kesin hesap: Her yıl bütçesinin kesin hesabı, vali tarafından hesap döneminin bitiminden sonra gelen mart ayı içinde encümene sunulmaktadır. Kesin hesap il genel meclisinin mayıs ayı toplantısında görüşülerek karara bağlanmaktadır. Kesin hesabın görüşülmesi ve kesinleşmesinde, bütçeye ilişkin hükümler uygulanmaktadır. Bütçe:İl özel idaresi bütçesi ile muhasebe işlemlerine ilişkin esas ve usuller Maliye Bakanlığının görüşü alınarak İçişleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenmektedir. Herhangi bir nedenle yeni yıl bütçesi kesinleşmemiş ise yeni bütçenin kesinleşmesine kadar geçen yıl bütçesi uygulanmaktadır. Bütçenin kabulüne kadar yapılan işlemler yeni yıl bütçesine göre yapılmış sayılmaktadır. 51 5779 sayı ve 2008 tarihli İl özel idarelerine ve belediyelere genel bütçe vergi gelirlerinden pay verilmesi hakkinda kanun gereğince; Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının; yüzde 2,85‟i büyükşehir dışındaki belediyelere, yüzde 2,50‟si büyükşehir ilçe belediyelerine ve yüzde 1,15‟i il özel idarelerine ayrılır. Bu paylar, aylık olarak hesaplanır, tahsil edilen ayı takip eden ay sonuna kadar İçişleri Bakanlığı emrinde ayrı ayrı hesaplara kaydolunmak üzere İller Bankasına yatırılır. İller bankası ise kendisine yatırılan payları takip eden ayın 15. gününe kadar söz konusu il özel idarelerine aktarır. İl özel idare payının; a) Yüzde 50‟lik kısmı illerin nüfusuna, b) Yüzde 10‟luk kısmı illerin yüzölçümüne, c) Yüzde 10‟luk kısmı illerin köy sayısına, ç) Yüzde 15‟lik kısmı illerin kırsal alan nüfusuna, d) Yüzde 15‟lik kısmı illerin gelişmişlik endeksine göre İller Bankası tarafından dağıtılır. İl özel idaresi gelir ve giderleri Çizelge 4.1‟ de sıralanmıştır. Çizelge 4.2 : İl özel idaresi gelir-giderleri. İl Özel İdare Gelirleri İl Özel İdare Giderleri Kanunlarla gösterilen il özel idaresi vergi, resim, harç ve katılma payları. İl özel idaresi binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı için yapılan giderler. Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan paylar. İl özel idaresinin personeline ve seçilmis organlarının üyelerine ödenen maas, ücret, ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete iliskin eğitim harcamaları ile diğer giderler. Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler. Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri. Tasınır ve tasınmaz malların kira, satıs ve baska suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler. Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karsılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip ve tahsili için yapılacak giderler. İl genel meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karsılığı ücretler. İl genel meclisince belirlenecek ilkeler çerçevesinde köylere veya köylerin aralarında kurdukları birliklere yapılacak yardımlar. 52 4.2.4 Norm kadro ve personel istihdamı Norm kadro ilke ve standartları İçişleri Bakanlığı ve Devlet Personel Başkanlığı tarafından müştereken belirlenmektedir. Bu ilke ve standartlar çerçevesinde norm kadro çalışmasını il özel idaresi yapmakta veya yaptırmaktadır. İl özel idaresi personeli, vali tarafından atanmakta ve ilk toplantıda il genel meclisinin bilgisine sunulmaktadır. İl özel idareleri, norm kadro unvan ve sayıları dahilinde olmak kaydıyla, çevre, sağlık, veterinerlik, teknik, hukuk, sosyal ve ekonomi, kültür ve sanat, bilişim ve iletişim, plânlama, araştırma ve geliştirme, eğitim ve danışmanlık alanlarında; tabip, uzman tabip, veteriner, avukat, mühendis, çözümleyici ve programcı, mimar, ebe, hemşire, teknisyen ve tekniker gibi ihtiyaç duydukları uzman ve teknik personeli, sözleşme ile çalıştırabilir. Bu şekilde sözleşmeli olarak çalıştırılacakların, yürütecekleri hizmete ilişkin nitelikleri taşımaları şarttır. Sözleşmeli personel eliyle yürütülen hizmetlere ilişkin boş kadrolara ayrıca atama yapılamamaktadır. 4.2.5 Ġl özel idarelerinin denetimi Denetimin Amacı İl özel idarelerinin denetimi; faaliyet ve işlemlerinde hataların önlenmesine yardımcı olmak, çalışanların ve il özel idaresi teşkilâtının gelişmesine, yönetim ve kontrol sistemlerinin geçerli, güvenilir ve tutarlı duruma gelmesine rehberlik etmek amacıyla; hizmetlerin süreç ve sonuçlarını mevzuata, önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite standartlarına göre tarafsız olarak analiz etmek, karşılaştırmak ve ölçmek; kanıtlara dayalı olarak değerlendirmek, elde edilen sonuçları rapor hâline getirerek ilgililere duyurmaktır. Denetimin kapsamı ve türleri İl özel idarelerinde iç ve dış denetim yapılmaktadır. Denetim, iş ve işlemlerin hukuka uygunluk, malî ve performans denetimini kapsamaktadır. İç ve dış denetim 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu hükümlerine göre yapılmaktadır. Ayrıca, il özel idaresinin malî işlemler dışında kalan diğer idarî işlemleri, idarenin bütünlüğüne ve kalkınma plânı ve stratejilerine uygunluğu açısından İçişleri Bakanlığı, vali veya görevlendireceği elemanlar tarafından da denetlenmektedir. 53 4.3 Bölüm Değerlendirmesi Teşkili Vilayet Nizamnamesi ile ilk olarak resmi kimlik kazanan il özel idarelerinin ; Teşkilatı Esasiye Kanunu ve illerin genel idaresi geçici kanunlarında da adı geçmiş ve sınırlı yetkileri tanımlanmıştır. Takiben 1987 yılında çıkarılan 3360 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile il özel idaresi adını almış ve geniş yetkileri tanımlanmıştır. İl özel idareleri 2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile son halini almıştır. Bu kanun gereğince yerel yönetimlerin yetkileri genişletilmiş ve bir yerel yönetim birimi olan il özel idareleri ile yerinden yönetim ilkesi desteklenmiştir. Bu kanunla il özel idarelerinin kuruluşu, yönetimi, organları, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usül ve esasları yeniden düzenlenmiştir. Görev alanı il sınırı olarak belirlenen il özel idarelerin yapısı; organları, mali yapısı norm kadro ve personel istihdamı ve denetimi alt başlıklarında incelenmiştir. İl özel idarensin organları;il genel meclisi il encümeni ve validir. İl genel meclisi ilçeler adına seçilen üyelerden oluşur. Meclis ayda bir kere toplanır, kendi içinden seçilen bir üye meclise başkanlık eder. Böylece valinin geleneksel il genel meclisi başkanlığı konumuna son verilmiştir ayrıca meclis üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanmakta ve katılanların salt çoğunluğu ile de karar almaktadır. Meclis aldığı kararları valiye göndermektedir. 3360 sayılı kanuna göre vali kabul etmediği kararlar için Danıştay yoluna gidebilmekte iken, 5302 sayılı il özel idaresi kanunu ile bu imkan kaldırılmış ve valiye onaylamadığı kararları sadece meclise geri gönderebilme yetkisi tanınmıştır. Bu durumda karar alma yetkisinin validen alınıp il genel meclisine verildiği ortaya çıkmaktadır. Yeni kanun ile valinin gücü azaltılmaktadır. Yeni yasada ön görülen yeniliklerden birisi de meclisin kendi içinden seçeceği ihtisas komisyonlarıdır. 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu‟nun 16. maddesine göre, il genel meclisi, üyeleri arasından seçilecek kişilerden oluşan ihtisas komisyonları oluşturabilmektedir. İl encümeni belediye encümenini andıran bir yapılanmayla seçilmiş ve atanmışların birlikte görev yaptığı bir yapıya dönüşmüştür. Ayrıca vali, üye sayısı iki katına çıkan encümenin başkanı olma sıfatını korumuştur. Bütçe işlerini sonuca bağlamak ve takip etmek il encümeninin en önemli görevleri arasındadır. Encümen haftada en az bir kere toplanır. 54 Vali, hem il özel idarenin başı ve tüzel kişiliğin temsilcisi hem de il encümeninin başkanıdır. 5302 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile valinin yetkiler kısıtlanmıştır. İl özel idaresi teşkilatı; genel sekreterlik, mali işler, sağlık, tarım, imar, insan kaynakları, hukuk işleri birimlerinden oluşur İl özel idaresinin örgütlenme yönünden hiyerarşik kademeleri, Büyükşehir belediyelerinin bulunduğu illerde genel sekreterlik-daire başkanlığı-müdürlük; diğer illerde genel sekreterlik-müdürlük şeklindedir. Yukarıda dördüncü bölümün çok ana hatları ile özeti yapılmıştır. Burada şunu vurgulamak gerekmektedir; 5302 sayılı il özel idaresi kanunu ile il genel meclislerine üst düzey fiziki plan yapma yetkisi ve yerel fiziki plan yapma yetkisi verilmiştir. İl genel meclis yapısı itibariyle seçilmiş üyelerden oluşmaktadır, bu meclisin plan yapabilecek veya yapılan bir plana karar alabilecek teknik bilgisi var mıdır? Çalışmanın analiz aşamasında bu konu ile ilgili sorular yer almıştır. Bir diğer göze çarpan durum ise valinin karar mercisi olan il genel meclisi başkanlığından alınmış olmasıdır. Bu noktada dikkat çeken durum il genel meclisinin atanmış üyelerden oluşmasıdır, yani diğer bir deyişle il genel meclisi yereli temsil etmektedir, vali ise merkezi yönetimi temsilen gönderilmiş atanmış bir üyedir. Sonuç olarak il özel idarelerinde karar verici organın merkezden yerele geçtiği açıkça görülmektedir. 55 56 5. ĠL ÖZEL ĠDARELERĠ VE PLANLAMA 5.1 Ġl Özel Idarelerinde Planlama Yetkisi 22.02.2005 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edilerek, 04.03.2005 günlü ve 25745 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, il özel idarelerinin yeniden yapılandırılmasını amaçlamaktadır. 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 6. ve 7. maddelerinde getirilen hükümlerle birlikte, belediye sınırları dışında valiliklerin yetkisi altındaki imar konuları artık il özel idarelerinin görev ve sorumluluğunda bulunmaktadır. İl sınırında ise il çevre düzeni planı; valinin koordinasyonunda, büyüksehirlerde büyüksehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır. Ayrıca, 3194 sayılı İmar Kanununun 4. maddesi ve İÖİK 70. maddesi beraber değerlendirildiğinde, 5302 sayılı İÖİK ile 3194 sayılı İmar Kanunu hükümlerinin çelişmesi, aykırı olması durumunda il özel idaresi kanunu hükümlerinin uygulanması gerekmektedir (Şatana, 2006). Çizelge 5.1 : İl özel idarelerinin yapmakla yükümlü olduları plan türleri. Plan türü Hukuki Dayanak Yetkili Kurum İl Çevre Düzeni Planı Nazım İmar Planı İl Özel İdaresi İl Belediyesi Belediyeler 5302 İÖİK (Belediye ve Mücavir Alan İçinde) İl Özel İdareleri (Belediye ve Mücavir Alan Dışında) Belediyeler Uygulama İmar Planı (Belediye ve Mücavir Alan İçinde) İl Özel İdareleri (Belediye ve Mücavir Alan Dışında) İl Özel 3194 İK 5302 İÖİK 3194 İK 5302 İÖİK İdaresi Kanununun 6. maddesine göre, il özel idaresinin görev ve sorumlulukları il sınırları içinde ve belediye sınırları dışında farklı olarak tanımlanmaktadır. 57 İl Özel İdaresi Kanununda; belediye sınırları il sınırı olan büyükşehir belediyeleri hariç ilin çevre düzeni planı, bayındırlık ve iskan, ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binaların yapım, bakım ve onarımı gibi konular il sınırları içinde, il özel idarelerinin planlama, yapılaşma hizmetleri olarak tanımlanmaktadır (İl Özel İdaresi Kanunu, 2005). İl özel idarelerinin belediye sınırları dışında planlama, yapılaşma hizmetleri olarak ise; imar konuları belirtilmektedir. İl Özel İdaresi Kanununda mücavir alan tanımı ile mücavir alana ilişkin bir hüküm bulunmadığından, belediye sınırları dışında kalan mücavir alanlarda imara ilişkin görev ve sorumluk ilgili belediyededir. 3194 sayılı İmar Kanunu uyarınca imar mevzuatı bakımından belediyelerin kontrol ve mesuliyeti altına verilen mücavir alanlarda imara ilişkin yetkilerin ilgili belediyelerin görev sorumluluğu altında yürütülmesi gerekmektedir. Mücavir alan sınırları içinde imar planı onaylanmış olan veya imar planı olmayan alanlarla ilgili yetki belediyesinde olup, il özel idarelerin imara ilişkin yetkisi bulunmamaktadır. İl Özel İdaresi Kanununun 6. maddesinde il çevre düzeni planının yapımı ve onaylanması ile ilgili hükümler getirilmiştir. Büyükşehir belediyesi kanununa tabii olan alanlarda il çevre düzeni planı valinin eşgüdümünde, büyükşehir belediyeleri ve il özel idaresi ile birlikte yapılmakta ve büyükşehir belediyesi meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanmaktadır. Diğer illerde ise il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılmakta ve belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanmaktadır. İl genel meclisinin görev ve yetkilerinin düzenlendiği 10/c maddesinde il genel meclisine il çevre düzeni planını görüşme ve karara bağlama yetkisi verilmiştir (Tekinbaş, 2008). İl özel idaresi kanununda “il çevre düzeni planı” ifadesi yer almakta olup, “il çevre düzeni planı” tanımı yapılmamıştır. Ayrıca bu planın, plan kademeleri açısından hiyerarşideki yeri de belirtilmemiştir. 3194 sayılı İmar Kanununun 5. maddesinde çevre düzeni planı tanımı yapıldığından, il çevre düzeni planının il düzeyinde yapılan çevre düzeni planı olarak değerlendirileceği öngörülmüştür. İl Özel İdaresi Kanununda, imar planlarına ilişkin olarak; “il genel meclisinin görev ve yetkileri” başlıklı 10/c maddesinde belediye sınırları dışındaki alanların imar planlarını görüşme ve karara bağlama yetkisi il genel meclisine verilmiştir. 58 3194 sayılı İmar Kanununda yer alan il idare kurullarının belediye ve mücavir alan sınırları dışında imar planı onama yetkisi ortadan kalkmaktadır. (Şatana, 2006 s.3). Yetki il özel idaresi organı il genel meclislerine geçmektedir. İmar planı yapımı ve değişiklikleri ile ilgili esaslarda 3194 sayılı İmar Kanunu ve bu Kanun uyarınca yayımlanan Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik hükümleri geçerlidir. İl Özel İdaresi Kanunu yürürlüğe girdiği tarihten itibaren il idare kurullarının plan onama yetkisi bulunmamaktadır. 5302 sayılı İÖİK ile ilgili düzenlemeler İçişleri Bakanlığının yetki ve sorumluluğunda kaldığından, bu konuda Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca5, İçişleri Bakanlığından uygulamaya esas görüş istenmiş, İçişleri Bakanlığının yazısında; belediye ve mücavir alan sınırları dışında, valilik yetki alanında kalan alanlarda, imar planlarının il genel meclisi tarafından karar altına alınarak onaylanacağı ve işlemlerin il özel idaresi tarafından yürütüleceği, ifraz, tevhit, arsa ve arazi düzenlemesi, parselasyon planının onaylanması, yıkım kararı ile ceza verilmesine ilişkin iş ve işlemlerde ise yetkinin il encümeninde olduğu ve işlemlerin il özel idaresince yürütülmesi gerektiği, yapı ruhsatı ve yapı kullanma izin belgesine ilişkin işlemlerin de il özel idaresi tarafından gerçekleştirilmesi gerektiği belirtilmektedir (Tekinbaş, 2008). 5393 sayılı Belediye Kanununda mücavir alanlarla ilgili açık bir hüküm yer almadığından ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu da bu konuda açık bir düzenleme getirmediğinden, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından belirlenen belediye ve mücavir alanlarda, vatandaşlarca veya diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca talep edilen imar planların mücavir alanın bağlı olduğu belediyenin meclisi tarafından onaylanmasının, bu alanlarda ifraz, tevhit, arsa ve arazi düzenlemesi, parselasyon planı onaylaması, yapı ruhsatı ve yapı kullanma izin belgesi düzenlenmesi, denetim ve ceza işlemlerinin 3194 sayılı İmar Kanununda yer alan hükümlere bağlı olarak, mücavir alanın bağlı olduğu belediye tarafından yerine getirilmesinin uygun olacağı belirtilmektedir. Bu nedenlerle, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca belirlenen belediye mücavir alanlarında belediye meclisleri tarafından hizmet götürülmesi karar altına alınan hizmet ve alanlara ilişkin imar planlarının mücavir alana hizmet götürecek olan 5 2011 yılı itibarı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olmuştur. 59 belediye meclisi tarafından onaylanmasının, bu alanlara ilişkin ifraz, tevhit, arsa ve arazi düzenlemesi, parselasyon planı onaylanması, yapı ruhsatı ve yapı kullanma izin belgesi düzenlenmesi, denetim ve ceza işlemlerinin de aynı belediye tarafından yerine getirilmesinin uygun olacağı görülmüş, ayrıca mücavir alanlara hizmet götürülecek belediye hizmetlerinin 5393 sayılı Belediye Kanununun 14. maddesi çerçevesinde belediye meclisinde alınacak kararda belirtilmesi gerektiği belirtilmiştir (Şatana, 2006). İl özel idaresi kanunu, planlama alanında önemli bir yenilik getirmiştir. Kanunun 6. maddesi il sınırları içinde çevre düzeni planı yapımında il özel idaresini görevli ve yetkili kılmıştır. İl çevre düzeni planının ilin içinde taraf kabul edilen belediye ile birlikte yapılmasını benimsemiştir. İl çevre düzeni planı, valinin koordinasyonunda büyük illerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır. Kanunun 10. maddesi il çevre düzeni planının onayını belediye meclisi ile il genel meclisine vermiştir (Tekel ve Altıntaş, 2011). “…il çevre düzeni planı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar planlarını görüşmek ve karara bağlamak” (5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, 2005). İl çevre düzeni planı, kanunlarla tanımlanmış görev ve fonksiyonları mekansal boyutta ele alır. Üst ölçekli mekansal ve arazi kullanımı tayin ve tespit eden bağlayıcı planlardır. 1/100000 ve 1/25000 ölçeklidir. İlin genel coğrafyasını kapsar. Tamamen mekansal niteliktedir. Geleceğe dönük gelişme perspektif eğilim ve öngörülerine göre mekansal kararlar alarak araziyi planlar ve sınırlar. Çizelge 5.2‟de gösterildiği üzere büyükşehir belediye sınırı il sınırı olan illerimiz; Kocaeli ve İstanbul‟da il çevre düzeni planını büyükşehri belediye meclisince karara bağlanmaktadır. Diğer bütün büyükşehir belediyesi ve il belediyesi statüsündeki illerde ise bu plan İl genel meclisi ve bağlı bulunan belediye meclisince yapılmakta/yaptırılmaktadır. Çizelge 5.2 : İl çevre düzeni planı ve yetki durumu. Büyükşehir Belediyeleri (İstanbul-Kocaeli) 1. Büyükşehir Belediye Meclisi Büyükşehir Belediyeleri (Diğer) 1. Büyükşehir Belediye Meclisi 2. İl Genel Meclisi 60 Büyükşehir Olmayan İller 1. İl Belediye Meclisi 2. İl Genel Meclisi 5.2 Ġl Özel Ġdaresi Kanunu Öncesi Ve Sonrası Durum KarĢılaĢtırması Kamu yönetimi reformu çalısmaları çerçevesinde ele alınan 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunuyla birlikte il özel idarelerinin görevleri önemli oranda artırılmıştır. İl Özel İdarelerinin görev alanını belirlemek, yapılacak planın, dolayısıyla kurulusun, faaliyet alanlarının sınırlarını oluşturmak açısından büyük önem taşımaktadır. İl özel idarelerinin görev alanlarının geniş kapsamlı, bundan dolayı da çok sayıdaki yasal düzenlemeyle iliskili olması nedeniyle, bu kuruluşların yasal yetki ve yükümlülüklerinin belirlenmesini zorunlu kılmaktadır. İi özel idareleri çalışmasında, bir önceki 3360 sayılı İl Özel İdareleri Kanunu ile 5302 Sayılı yeni kanun karşılaştırmalı olarak ele alınmış, buna göre 5302 sayılı kanunun, 3360 sayılı eski kanuna göre il özel İdarelerinin yetki ve yükümlüklerinde ne gibi farklılıklar getirdiği ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Şekil 5.3‟de ayrıntılı olarak görülebileceği gibi, yeni kanunla birlikte il özel idarelerine önemli görevler verilmiştir. Bu kapsamda, 3360 sayılı eski kanunda yer almayıp 5302 sayılı kanunda yer alan yeni yetkiler vurgulanmıştır. Kanunların (3360 -5302 sayılı il özel idaresi kanunları ) karşılaştırılması sonucu elde edilen tablo detaylı inceleyenecek olursa, tezin konusunu oluşturan, il özel idarelerinde planlama yetkileri adına iki önemli değişiklikten bahsetmek mümkündür. Birincisi yeni kanun ile il özel idarelerine il sınırları içinde olup belediye sınırları dışında kalan bölgelerde imar planı yapma ve yaptırma yetkisi verilmiştir. Bu kapsamdan il özel idareleri bu alanlarda 1/1000 ölçekli uygulama imar planı ve 1/5000 ölçekli nazım imar planı yapma yetkisine sahiptirler. İkinci olarak ise; il sınırları genelinde çevre düzeni planı yapma işi yeni kanun ile Çevre ve Orman Bakanlığından alınarak il özel idaresine “İl Çevre Düzeni Planı” adıyla verilmiştir. Planlamanın önemli bir ayağı olan ve üst ölçek mekansal planları temsil eden il çevre düzeni planı yapma ve yaptırma yetkisi il özel idareleri için çok yeni bir kavramdır ve bu konu ile ilgili bu güne kadar neler yapılmış, planları kimler yapmış, plan ölçeği nedir…vb gibi konular da yapılan anket çalışmasında ele alınmıştır. Şekil 5.2‟de 5302 sayılı yeni ve 3360 sayılı eski İl Özel İdaresi Kanunlarına göre il özel idarelerinin karsılaştırmalı yasal yetki ve yükümlülükleri yer almaktadır. 61 Çizelge 5.3 : 5302 ve 3360 sayılı kanunların karşılaştırılması. YASAL YETKĠ VE YÜKÜMLÜLÜKLER YETKĠ SINIRI 5302 SAY. 3360 SAY. ĠÖĠK ĠÖĠK Eğitim (Fiziki Altyapıyla Sınırlı) x x Sağlık x x Tarım x x Sanayi ve Ticaret x x İL SINIRLARI İÇİNDE Ġl Çevre Düzeni Planı x x x Toprağın Korunması x x Erozyonun Önlenmesi x x Sosyal Hizmet ve Yardımlar x x Yoksullara mikro kredi verilmesi x Çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları yapılması x 1/1000 ve 1/5000 ölçekli imar planlarının hazırlanması x Yol, su, kanalizasyon x x Acil yardım ve kurtarma x x kültür ve turizm x x Gençlik ve spor x x orman köylerinin desteklenmesi x Bayındırlık ve İskan ağaçlandırma park ve bahçe tesisleri Ġmar ve bayındırlık hizmetleri vermek Gerçek ve tüzel kişiklerin faaliyetleri için izin ve ruhsat verme BELEDİYE ve MÜCAVİR ALAN SINIRLARI DIŞINDA x x x x x Yetki çerçevesinde yönetmelik çıkarmak, emir vermek, yasak koymak, uygulamak x x Hizmetlerle ilgili olarak halkın görüş ve düşüncelerini belirlemek üzere kamuoyu yoklaması ve araştırması yapmak x Görev alanıyla ilgili konularda faaliyet gösteren uluslar arası teşekkül ve organizasyonlara kurucu üye yada üye olmak, faaliyet ve hizmet projeleri geliştirmek İl özel idarelerinin mali işlemler dışında kalan diğer idari işlemlerinin, idarenin bütünlüğüne ve kalkınma planı ve stratejilerine uygunluğu açısından denetlemek 62 x x x Çizelge 5.3 (devam) : 5302 ve 3360 sayılı kanunların karşılaştırılması. YASAL YETKĠ VE YÜKÜMLÜLÜKLER YETKĠ SINIRI Stratejik plan ve performans hedeflerine göre yürütülen faaliyetleri, belirlenmiş performans ölçütlerine göre hedef ve gerçekleşme durumu ile meydana gelen sapmaların nedenlerini açıklayan faaliyet raporunu hazırlamak 5302 SAY. 3360 SAY. ĠÖĠK ĠÖĠK x Stratejik plan ile yatırım ve çalışma programlarını yapmak, kurumsal stratejileri oluşturmak, il özel idarelerinin faaliyetlerini ve personelin performans ölçütlerini hazırlamak, uygulamak, izlemek, değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak x İl içinde otomobil, otobüs, ve servis araçları işletmek x Çeşitli sanayi dallarında fabrika kurulması için ruhsat vermek x x İl, ilçe ve köy yollarının yapımı ile bakım ve onarımını BELEDİYE yapmak ve Ticaret ve sanayi odaları kurmak MÜCAVİR ALAN Müze, sergi, pazar, panayır açmak SINIRLARI DIŞINDA ilin ekonomik gelişmesine yararlı olacak girişimlerde bulunmak, girişilmiş teşebbüsleri desteklemek x x x x x x Tuğla kireç, çimento, fabrikaları kurma; x x İlkokul ve gece okulu, ortaokul öğrencileri için pansiyon, yüksek okul için yurt açmak x x Hastane, dispanser, bakımevi, sağlık evi, düşkünler evi, ve yetimhane açmak x x İl matbaası kurmak x x Sağlıklı bir çevre oluşturmak ve korumak x x Eğitim ve spor hizmetleri sağlamak x x Kültür turizm ve haberleşme ile ilgili hizmetleri yürütmek x x İlin mahalli hizmetlerini kalkınma planı ilke ve hedeflerine uygun olarak ve ilin imkan ve ihtiyaçlarını da göze alarak yıllık program hazırlama ve uygulamak x x 63 x 5.3 Bölüm Değerlendirmesi İl özel idaresinin yeniden yapılandırlmasını sağlayan 2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu” ile il özel idarelerine planlama konusunda önemli yetkiler verlimiştir. Söz konusu yetkiler “İmar Planı” ve “İl Çevre Düzeni Planı” yapma yetkisidir. Yeni kamu reformlarıyla büyükşehir belediyeleri veya belediyler gibi plan yapma yetkisi verilen il özel idareleri belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan yerlerde 1/5000 nazım imar planı ve 1/1000 uygulama imar planı yapma yetkisi kazanmıştır. Ayrıca 5302 sayılı il özel idaresi kanununun 6/b maddesinde “ İl çevre düzeni plânı; valinin koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır.” Kanunun bu maddesi ile il özel idarelerine çevre düzeni planı yapma yertkisi verilmiş dolayısıyla, ikinci bölümde de bahsedildiği üzere, bir üst düzey mekasal plan türü olan il çevre düzeni planı yapma yetkisi yerel birimlere geçmiştir. 5216 sayılı kanunla benzer bir durum büyükşehir belediyeleri için de geçerlidir. Büyükşehirlere 1/25.000 ölçekli metropolitan planları yapma yetkisi verilmiştir, bu noktada şu söylenebilir; söz konusu yetki bir üst düzey plan yapımı yetkisidir ve bu planlar genel olarak merkezi yönetimlerce yapılır. Ancak büyükşehir belediyelerinin bu tür planları yapabilecek finansmana, donanıma, alt yapıya ve en önemlisi teknik kadroya sahiptir. Buna karşılık 5302 sayılı Kanununun çıkarıldığı ve il özel idarelerine plan yapma yetkilerinin verildiği 2005 yılında il özel idarelerinde imar birimi dahi yoktur. Dolayısı ile ortada ne planlama birimi ne de plan karar alabilecek yeterli sayıda ve düzeyde teknik kadro vardır. Sorulması gereken soru şudur; il özel idareleri bu planı (üst ölçek mekansal plan) yapabilecek durumda mıdır? 6 Zaten tartışmalı ve şaibelerle dolu bir çevre düzeni planından bahsedilirken, başka bir isimle ve yine belirsizliklerle dolu bir plan türü ve plan mercisi gündeme gelmiş planlama anlamında mevcut sorular tam anlamıyla çözüme kavuşturulamamıştır. 6 Anket çalışması kapsamında il özel idarelerinin yapısı, kadrosu ve planlama ile ilgili sorular hazırlanmıştır. 64 6. ALAN ARAġTIRMASI 6.1 Methodoloji “Türkiyede İl Özel İdareleri ve Planlama Yetkileri” konulu tez çalışması iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısım “Teorik Çalışmalar”, ikinci kısım ise “Alan Çalışması” kısmıdır. Alan çalışması kapsamında metodoloji olarak anket yöntemi kullanılmıştır. Hazırlanan anket de kendi içinde; bilgi soruları ve yargı soruları olacak şekilde iki aşamalı olarak düşünülmüştür. Anket, ana hatları ile; İl özel idarelerininde ana karar mercisi halini almış il genel meclisinin yapısını, Plan yapma/yaptırma yetki gücü olan il özel idarelerinin bu yöndeki teknik kadrosunun durumunu ve teşkilat yapısını, Üst düzey mekansal planlama başlığı altında, il çevre düzeni planlarının durumunu (kim yaptı, kimlerden yardım alındı, hangi ölçekte yapıldı…vs), Yerel fiziki plan türleri ve planlama problemlerini (imar planı yapma potansiyelleri, il özel idarelerinde imar biriminin gelişimi, şimdiye kadar yapmış oldukları yerel fiziki planlar..vs) irdelemiştir. Türkiye‟deki tüm il özel idarelerine posta yoluyla anketler gönderilmiştir. Yapılan anket çalışması sonucu katılım oranı şekil 6.1‟deki gibidir. Şekil 6.1‟den de anlaşlacağı üzere Türkiye genelinde yapılmış “Türkiyede İl Özel İdareleri ve Planlama Yetkileri” konulu çalışmaya katılım oldukça iyi düzeydedir ve %70 oranında ciddi bir katılım söz konusudur. Şekilde kırmızı ile taranmış iller İl özel idareleri ve planlama yetkileri konulu anket çalışmasına katılan illeri gösterirken, gri olarak belirtilen iller ise anket çalışmasına katılmamıştır. Mor ile taranan iller ise 5302 sayılı il özel idaresi kanunu kapsamında İl çevre düzeni planı yapma hakkı verilmeyen yani kanun kapsamı dışında kalan illerdir. (Belediye sınırı il sınırı olan bu illerde il çevre düzeni planını büyükşehir belediyesi yapmaktadır. Dolayıs ile çalışma alanı kapsamı dışında kalmıştır.) 65 ġekil 6.1 : İl özel idareleri ve planlama anketine katılımın ülke geneline dağılımı. 66 Anketi cevaplayan illerin dağılımını ise Şekil 6.2‟ de verilmiştir. Ankete katılımın, ülke geneline dağılım %70 lik oranla oldukça iyi düzeydedir. Katılımda bölgeler arası dengesizlik yok denecek kadar azdır, yani belirli bölgelere yığılmalar yaşanmamış, ülke genelinde dağılmış homojen bir dağılım gözlemlenmiştir. 6.2 Anket Bulgularının Değerlendirilmesi Bu bölümde anket soruları tek tek ele alınarak, betimsel olarak analizi yapılmış, sonuçlar grafik ve haritalar üzerinde değerlendirilmiştir. 6.2.1 İki değişkenli istatistiksel yöntemlerin kullanımı ve sonuçları Soru 1) İl genel meclisiniz kaç kişiden oluşmaktadır? Yapılan çalışma kapsamında ülke genelinde, il genel meclislerinin üye sayıları incelendiğinde, 0-50 kişiden oluşan il genel meclislerinin oranı % 76, 51-100 kişiden oluşan il genel meclislerinin oranı % 20 ve 101-150 kişiden oluşan meclislerin oranı ise % 4 olduğu görülmektedir. Türkiye geneline bakıldığı zaman, il özel idarelerinin karar mercisi olan il genel meclisi üye sayısının daha çok elli ve altında oluştuğu anlaşılmaktadır. Şekil 6.2 de il genel meclis üye sayısı dağılımı oranları verilirken Şekil 6.3 de ise İGM üye sayısının ülke geneline dağılımı verilmiştir. İl Genel Meclisi Üye Sayısı 4% 0% 20% 0-50 Kişi 51-100 Kişi 101-150Kişi 151-200 Kişi 76% ġekil 6.2 : İl genel meclisi üye sayısı. 67 ġekil 6.3 : İGM üye sayısının ülke geneline dağılımı. 68 Soru 2) Eskiden yılda iki kere yapılan İl Genel Meclis toplantıları yeni yasa ile ayda bir olarak değiştirilmiştir, katılım ne orandadır? Yeni yasa ile ayda bir kez yapılan İl Genel Meclis toplantılarına katılım oranı gösterilmiştir. Şekilde % 94‟lük oranla %70 - %100 arası katılım görülmektedir. % 51 - % 70 arası katılım grafiğin % 4‟ünü, % 31 - %50 arası katılım grafiğin % 2‟lik kısmını oluştururken, % 30‟un altında katılım gözlenmemektedir. İl genel meclisi toplantılarına katılım oranının %70- %100 lerde olması ile alınan kararların demokratik olduğu savunulabilir. Şekil 6.4 de İGM toplantılarına katılım oranları verilmiştir. İl Genel Meclisi Toplantılarına Katılım Oranı 2% 4% 0% %01 - %30 %31 - %50 %51 - %70 %70 - %100 94% ġekil 6.4 : İl genel meclis toplantılarının katılım oranı. İl genel meclisi toplantılarına katılım oranının ülke geneline dağılımını analiz edebildiğimiz Şekil 6.5 de ankete katılan illerin hemen hepsini kahve rengi (katılım oranının % 70 den fazla olduğu illeri gösterir ) olduğunu görmekteyiz. Bu noktada gelişmişlik düzeyi sıralamasında ilk sıralarda yer alan İzmir‟de katlım oranı % 60-70 sınırında kalırken ülkenin diğer illerinde de, doğu-batı ayrımı farkı yaşanmadan, katılım oranlarının yüksek olması sevindiricidir. 69 ġekil 6.5 : İGM toplantılarına katılım oranının ülke geneline dağılımı. 70 Soru 3) İl genel meclisinin eğitim düzeyini nedir? Yapılan anket çalışması sonucunda, ankete katılan illerin bir kısmı bu soruyu boş bırakmıştır. Yukarıdaki tablo % 51 lik bir katılımın sonucudur. Yani bu soruya Türkiye illerinin %51 i katılmıştır. Buna göre İl Özel İdareleri İl Genel Meclislerinde %40 oranla ortaöğretim mezunları, %30 oranla ilköğretim ve %29 oranla üniversite mezunları yer alırken, yalnızca okuryazar olan üyeler ise pastanın %1‟lik kısmını oluşturmaktadır. Üniversite mezunları oranının ortaöğretim mezunları ve ilköğretim mezunlarından düşük oranda olması dikkat çekici ve üzerinde durulması gereken bir konudur. Ayrıca, % 51 lik bir katılım söz konusu iken, meclislerde %1 de olsa sadece okuma yazma bilen insanların bulunması araştırmanın çok çarpıcı bir sonucudur. Sonuç itibari ile, bu tabloda yer alan oran ve eğitim seviesindeki kişiler çevre düzeni planı veya imar planı onama yetkisi verilen kişilerdir. Teknik bilgi ve deneyim gerektiren fiziksel ve/veya mekansal planların ortaokul veya lise eğitim seviyesindeki kişilerin çoğunlukta bulunduğu meclisler tarafından onanması çok kritik sonuçlar ortaya çıkarabilir İl Genel Meclis Üyelerinin Eğitim Durumu 1% 30% 29% İlköğretim Ortaöğretim Üniversite Okur yazar 40% ġekil 6.6 : İl genel meclisi eğitim durumu. Şekil 6.7de bu oranlarını iller bazında dağılımı verilmiştir. Bu noktada doğudan batı illerine geldikçe üniversite mezunu sayısının arttığını gözlemlemek de mümkündür. 71 ġekil 6.7 : İGM üyelerinin eğitim durumunun ülke geneline dağılımı. 72 Soru 4) İl özel idaremiz bünyesinde imar ile ilgili işleri yürütmek üzere görevlendirilmiş kaç tane şehir plancısı vardır. Bu sayı; Yeterli Değildir Yeterlidir Türkiyede 5302 sayılı kanun ile il özel idarelerine il çevre düzeni planı ve imar planı yapma/yaptırma yetkisi verilmiştir. Bu kamu kurumlarında söz konusu planları yapmak/denetlemek/takip etmek için istihdam edilmiş “şehir plancısı sayısı ve bunların yeterlilik durumu” öğrenilmek istenmiştir. (Bknz. Şekil 6.8) ġehir Plancısı Ġstihdam ve Yeterlilik Durumu 54% Yeterlidir Yeterli Değildir 10% 17% 15% 6% Şehir Plancısı Olmayan İller 1 Şehir Plancısı Olan İller 1'den Fazla Ş.Plancısı Olan İller ġekil 6.8 : İl özel idarelerindeki şehir plancısı istihdam durumu . Anketi cevaplayan il özel idarelerinin %10‟unda hiç şehir plancısı bulunmazken, bünyesinde 1 şehir plancısı bulunduran ve bunu yeterli bulmayan illerin oranı % 54‟le dikkat çekmektedir. Bunu %17‟lik oranla 1‟den fazla şehir plancısı barındırıp yetersiz olduğunu bildiren iller takip etmektedir. %17 lik dilimde olan illerin hemen hepsinde sadece 2 plancı vardır yalnız İzmir ili 5 plancısı olduğunu belirtmiştir. Bu grupta İzmir, Bursa, Ankara gibi büyükşehirler ön plana çıkmaktadır. Genel bir değerlendirme yapılacak olursa; 2012 yılı itibari ile Türkiyedeki İl Özel İdarelerinin yaklaşık % 80 inden fazlasında şehir plancısı yetersizdir. Bu grafikte mevcut şehir plancısı sayısının yeterli olduğunu belirten illerin doğu anadolu ve güneydoğu anadolu bölgesindeki iller olduğu göze çarpmaktadır.Şekil 6.9‟da İÖİ. şehir plancısı istihdam durumunun ülke geneline dağılımı verilmiştir. . 73 . ġekil 6.9 : İÖİ şehir plancısı istihdam durumunun ülke geneline dağılımı. 74 Soru 5) İl özel idaresinde imar işlerinde, il sınırları içindeki kamu kurum ve kuruluşlarında görev yapan teknik personelden yardım alabilmektedir. Bu kurumlar: İlçe Belediyeleri / İl Belediyeleri /Büyükşehir Belediyesi Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü / Diğer (………….) Ülke genelinde, İl Özel İdarelerinin, imar işlerinde yardım alabildiği kurum ve kuruluşlar Şekil 6.10 da gösterilmiştir. İmar İşlerinde Teknik Destek Alınan Kurumlar 73% 35% 18% 15% 11% İlçe İl Belediyesi Büyükşehir Belelediyesi Belediyesi 9% Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü Destek Almayan İller Diğer ġekil 6.10 : İmar işlerinde teknik destek alınan kurumlar. % 75 oranla en çok yardım alınan kurum Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü iken, grafiğin % 35‟ini İl Belediyeleri, % 15'ini İlçe Belediyeleri, %11‟ini Büyükşehir Belediyesi oluşturmaktadır. % 18‟i yardım alınan kurum olarak "Diğer" seçeneğini işaretlemiş ve açıklama kısmına bu kurum İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü olarak belirtmişlerdir, iki il ise İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğünün yanına Bayındırlık Müdürlüğünü eklemiştir. Yapılan çalışma ortaya çıkarmıştır ki; illerin % 33ü bu kurumlardan yalnızca birinden destek hizmeti almakta iken %58i iki veya daha fazla kurumdan yardım almakta, buna karşılk %5 lik bir kesim ise henüz her hangi bir teknik destek almadıklarını bildirmişlerdir. (Bkz. Şekil 6.11) 5302 sayılı İÖİK‟dan önce il çevre düzeni planı yapma yetkisi Çevre ve Şehircilik Bakanlığında iken yeni kanunla plan yapımını il özel idarelerine terk eden bakanlık, bu tür üst ölçek plan yapımına dair tecrübelerini il özel idareleri ile paylaşmaktadır. (Bkz. Şekil 6.12) 75 ġekil 6.11 : İmar işlerinde teknik destek alınan kurumlar 76 ġekil 6.12 : İmar işlerinde teknik destek alınan kurum_ İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü 77 Soru 6) Aşağıdaki soru için sadece uygun olan şıkkı doldurunuz. İl çevre düzeni planımız; 1) 1) Henüz hazırlanmamıştır. (Bu şıkkı işaretlediyseniz 9. Soruya geçiniz.) 2) 2) Söz konusu kanundan önce (5302) başka bir kurum tarafından hazırlanmıştır.Bu kurum;…………………………………………………..dur. 3) 3) İlimizin il çevre düzeni planı, il özel idaresi tarafından, ……………. yılında hazırlanmış ve şu an tamamlanmıştır. 4) 4) İlimizin il çevre düzeni planına İl Özel İdaresi tarafından ……………. yılında başlanmış ve halen devam etmektedir. 5) 5) Diğer (…………………………………………………..………………..) İl özel idarelerinde kullanılan il çevre düzeni planının "İl Özel İdaresi Kanunu" öncesinde mi yoksa sonrasında mı yapıldığı veya hangi kurum tarafından yapıldığının analizini yapmak üzere hazırlanan soruya alınan cevaplara Şekil 6.13 de ki gibi görselleştirilmiştir. Buna göre; illerin %38‟ sinde henüz bir İl Çevre Düzeni Planı yoktur, kanunun yürürlüğe girdiği 2005 yılından itibaren geçen 6 yıllık süre zarfı göz önüne bulundurulursa bu oranın oldukça fazla olduğu anlaşılacaktır. İl Çevre Düzeni Planını Hazırlayan Kurum 2% 31% 38% Henüz Hazırlanmamıştır Çevre ve Orman Bakanlığı Bayındırlık ve İskan Bakanlığı İl Özel İdaresi Diğer 4% 25% ġekil 6.13 : İl çevre düzeni planını hazırlayan kurum. 78 Nerede ise, Türkiye‟nin yarısında il çevre düzeni planı yoktur, oysa ki bu plan yapılması zorunlu bir plandır. Şu an kullanılan planların % 25‟i ise Çevre ve Orman Bakanlığınca, kanundan önce, yapılan planlardır. Kanundan önce yapılan planların %4‟ünü ise Bayındırlık ve İskan Bakanlığı yapmıştır. İl özel idareleri plan yapma yetkisi kendi elinde olan İl Çevre Düzeni Planlarını sadece illerin %31‟inde yapmıştır. Bu planların %71‟i tamamlanmış, geri kalanların çalışması devam etmektedir. Şekil 6.14 de il özel idaresince yapılan il çevre düzeni planlarının % kaçının tamamlandığını gösterir grafik yer almaktadır. İl Özel İdaresince Yapılan İl Çevre Düzeni Planları 29% 71% Tamamlanan Planlar Devam Eden Planlar ġekil 6.14 : İl özel idarelerince hazırlanan çevre düzeni planlarının durumu. Bütün bu sonuçlar ve oranlar göstermektedir ki; il belediyelerinin ve büyükşehir belediyelerin ellerinde en büyük güç olarak gördükleri planlama yetkileri, bu güne kadar il özel idarelerince aktif olarak kullanılamamıştır. İl özel idarelerine planlama yetkisi verilmesinin üzerinden geçen 6 yıllık bir zaman diliminden bahsedilirken, diğer yandan il özel idarelerinin sadece %31 inde plan yapılmış olması bunların büyük çoğunun ise henüz tamamlanamamış olması şaşırtıcı bulunmuştur. Şekil 6.15‟de il çevre düzeni planını hazırlayan kurumların ülke geneline dağılımı gösterilmiştir. 79 ġekil 6.15 : İl çevre düzeni planını hazırlayan kurum. 80 Soru 7) İl çevre düzeni planı hazırlanırken hangi kurum ve kuruluşlardan görüş aldınız; Üniversiteler Meslek Odaları Sivil Toplum Örgütleri Diğer Türkiyedeki illerin %31‟nin İl Çevre Düzeni Planı 5302 sayılı kanunu yürürlüğe girdikten sonra yapılmıştır. Bu iller planları hazırlarken Üniversiteler ve Meslek Odaları başta olmak üzere Sivil Toplum Kuruluşlarından da görüşler alınmıştır. İllerin tamamına yakın bir oranı birden fazla kurumdan görüş almıştır. İl çevre düzeni planı hazılanırken planlama sürecinde kurum görüşüne baş vurulması hazırlanan planın katılımcı bir plan olduğunu gösterir ki bu da planlamada olumlu bir yaklaşımdır. Şekil 6.16 da İl çevre düzenin planı hazırlanırken görüşü alınan kurumların oranları verilmiştir. İl Çevre Düzeni Planı Hazırlanırken Görüş Alınan Kurumlar 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Üniversiteler Meslek Odaları Sivil Toplum Örgütleri Planı Olmayan Ġller Diğer ġekil 6.16 : İl çevre düzenin planı hazırlanırken görüşü alınan kurumlar. Şekil 6.17‟de plan yapımı aşamasında görüşü alınan kurumların ülke geneline dağılımı gösterilmiştir. 81 ġekil 6.17 : Plan yapımı aşamasında göürşü alınan kurumlar. 82 Soru 8) İl çevre düzeni planı hangi ölçekte hazırlanmıştır? Yapılan anket çalışması neticesinde alınan cevaplar Şekil 6.18 deki gibi görselleştirilmiştir. Buna göre; İl çevre düzeni planı bulunan illerin %42 sinde plan ölçeği olarak 1/ 100.000 seçilmiştir, bunu yanı sıra % 20 lik bir kısım ise 1/ 25.000 ölçekli plan yapımını uygun görmüştür. İl Çevre Düzeni Planı Ölçeği 20% 38% 42% 1\25.000 Ölçekli ĠÇD Planı Olan Ġller 1\100.000 Ölçekli ĠÇD Planı Olan Ġller ĠÇD Planı Olmayan Ġller ġekil 6.18 : İl çevre düzeni olanı hangi ölçekte hazırlanmıştır. Her ne kadar yasada açık olarak ifadesi yer almamış olsa da, pratikte, ülke genelinde, üst ölçek mekansal planlama türü olan İl Çevre Düzeni Planları için tecih edilen ölçek 1/100.000 olmuştur. 1/25.000 ölçekli veya 1/100.000 ölçekli il çevre düzeni planı olan illerin ülke geneline dağılımını il bazında gösteren bilgiler Şekil 6.19‟da verilmiştir. Buna göre ülkenin doğusunda planı olmayan illerin yığıldığı gözlenirken batı kesiminin il çevre düzeni planı için tercih ettiği ölçek 1/100.000 olarak görülmektedir. 1/25.000 ölçekli il çevre düzeni planı bulunan iller ise dağılmış durumdadır. 83 ġekil 6.19: İl çevre düzeni planı ölçeği_ülke geneline dağılım 84 Soru 9) Üst düzey başka tür planınız var mı? (üst ölçek ana plan kararlarının bulunduğu planlar) o Hayır Yok (cevabınız evet ise aşağıdaki şıklardan uygun olanı o Evet Var işaretleyiniz) o Halen bu planı uyguluyoruz o Var ancak bu planı uygulamıyoruz. Üst düzey başka tür planınız var mı sorusuna % 71 gibi büyük çoğunluk üst düzey başka bir planın olmadığı yanıtını vermiş, %27 lık bir kesim ise başka planın olduğunu ve uygulandığını ifade etmiştir (Bkz. Şekil 6.19). Bu planlar söz konusu birkaç ili içinde barındıran havza planlarıdır. Örnek: Antalya ili şu an 1/100.000 Burdur-Antalya Çevre Düzeni Planını uygulanmaktadır ve Çevre Orman Bakanlığınca onaylı bir plandır. Aynı şekilde Gümüşhane; Çevre Orman Bakanlığınca onaylı 1/100000 ölçekli Trabzon-Ordu-Giresun-Rize-Artvin- Gümüşhane Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı, Karaman; Mersin-Karaman Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planını kullanılmaktadır. Şekil 6.20 de bu soruya verilen cevabın grafiksel olarka gösterimi veirlmiştir. Üst Düzey Başka Tür Planınız Var mı? 2% 27% 71% Hayır Yok Evet Var_Uygulayanlar Evet Var_Uygulamayanlar ġekil 6.20 : Üst düzey başka tür plan durumu. Şekil 6.21 de üst ölçekli diğer planların dağılımı ve uygulanma durumunun ülke geneline dağılımı verilmiştir. 85 ġekil 6.21 : Üst ölçekli diğer planların dağılımı ve uygulanma durumu. 86 Soru 10) 5302 sayılı yasanın il özel idarelerine vermiş olduğu imar plan yapma/yaptırma yetkisini etkin bir şekilde kullanmaya başlandığı yıl nedir? İl Özel İdarelerinin imar yetkilerini aktif olarak kullanmaya başladıkları yıllar Şekil 6.22 de verilmiştir. Buna göre; illerin sadece %24‟ü kanun çıkar çıkmaz bu yetkiyi kullanmaya başlamıştır. Oysaki bu il özel idareleri yetkisinde bulunan büyük bir güçtür ve geri kalan %76 lik kesim bunu hemen fark edememiştir. Geri kalan illerin % 19‟u bir yıl sonra, %25‟i iki yıl sonra ve % 20‟si de üç yıl sonra bu yetkileri kullanmaya başlamıştır. Tablo detaylı incelendiğinde, illerin %11‟i bu yetkiyi plan çıktıktan nerede ise 4-5 yıl sonra aktif bir şekilde kullanmaya başladıkarını ifade etmişlerdir. Bu durum, kanun çıktığı yıllarda il özel idarelerinin bu kanunun yetkileri açısından hazırlıklı olmadıklarının bir göstergesidir. İmar Yetkilerinin Aktif Olarak Kullanılmaya Başlandığı Yıl 6% 6% 24% 20% 19% 25% 2005 Yılı 2006 Yılı 2007 Yılı 2008 Yılı 2009 Yılı 2010 Yılı ġekil 6.22 : İmar yetkilerinin aktif olarak kullanılmaya başlandığı yıl. Şekil 6.23‟de 5302 sayılı İÖİK çıktıktan sonra (2005), il özel idarelerinde planlama ve imar yetkilerinin aktif olarak kullanılmaya başlandığı yılların ülke geneline dağılımı verilmiştir. Harita ya göre en çarpıcı cevabı veren ilin Ankara olduğu gözlemlenmiştir. 87 ġekil 6.23 : İmar yetkilerinin aktif olarak kullanılmaya başlandığı yıl_harita. 88 Soru 11) İmar işleri ile ilgili birimin kuruluş yılı nedir? Yapılan analiz çalışması kapsamında 5302 sayılı il özel idaresi kanunun yürürlüğe girdiği 2005 yılında Türkiye'de ki illerin sadece % 19‟unda imar birimi kurulmuştur. Diğer taraftan, Türkiye'de ki illerin % 21'inde ise imar birimi aradan geçen 3 yıldan sonra ancak kurulmuştur. Bu durum kamu kurumlarında yetkinin kullanımı için alt yapının hazırlanması açısından üzerinde dikkatle durulması gereken bir durumdur. İl özel idarelerinin plan yapma yetkisi var, yapmakla yükümlü oldukları bir plan var (il çevre düzeni planı) ancak bu yetkiyi kullanacak imar birimi ve teknik kadro yoktur. Bütün bunlar için üç-dört sene beklenmiş olması yönetim sistemimizde hala eksiklerin olduğunun bir göstergesidir. Şekil 6.24‟de il özel idarelerine hangi yılda % kaç oranında imar birimi kurulduğunu göstermektedir. İmar Biriminin Kurulduğu Yıl 19% 21% 25% 35% 2005 Yılı 2006 Yılı 2007 Yılı 2008 Yılı ġekil 6.24 : İmar birimlerinin kuruluş yılları Şekil 6.25 Türkiye‟de il özel idarlerinde imar biriminin kaç yıl sonra kurulduğunu il bazında göstermektedir. 89 ġekil 6.25 : İl özel idarelerinde imar biriminin kurulduğu yıl_harita. 90 Soru 12) İl özel idaresi bünyesinde oluşturulmuş özel ihtisas komisyonlarınız var mı varsa hangileri? Plan ve bütçe komisyonları (........… kişi) İmar ve bayındırlık komisyonları (…........ kişi) Eğitim komisyonları (…........ kişi) İdari işler komisyonu (…........ kişi) Diğerleri………………………………..(…........ kişi) İl özel idareleri teknik konularda destek alabilmek amacıyla kendi içinde özel ihtisas komisyonları oluşturabilirler. Planlama konusunda hangi illerin alt komisyon oluşturduğunu görmek amacıyla hazırlanan sorunun detayları Şekil 6.26 da verildiği gibidir. İl Özel İdaresi Bünyesinde Oluşturulmuş Özel İhtisas Komisyonlarınız Plan ve Bütçe Komisyonu 90% 80% 70% İmar ve Bayındırlık Komisyonu 60% Eğitim Komisyonu 50% 40% İdari İşler Komisyonu 30% 20% Diğer 10% 0% ġekil 6.26 : İl Özel İdaresi Bünyesinde Oluşturulmuş Özel İhtisas Komisyonlarınız Plan ve bütçe komisyonu ile imar ve bayındırlık komisyonu ankete katılan illerin büyük çoğunluğunda olduğu gözlenmiştir. Bu sonuç il özel idarelerinin planlama konusundaki yetersiz kadrosunun da bir göstergesidir. Şekil 6.27 de ülke genelinde hangi ilde hangi komisyonun kurulduğunu gösterir bir grafik kullanılmıştır. 91 ġekil 6.27 : Özel İhtisas Komisyonlarının Durumu 92 Soru 13) İl özel idarelerinin yaptiği mekansal ve fiziksel plan türleri hangileridir? Çevre Düzeni Planı Ölçek_1 / 100.000 Ölçek: 1 / 25.000 Ölçekli Nazım İmar Planı Ölçekli Uygulama İmar Planı 1 / 5000 1/ 1000 Hazırlanan çalışma kapsamında, İl özel İdarelerinin görev alanı içerisinde, yapmış oldukları fiziksel ve mekansal planların yüzde olarak dağılımı Şekil 6.28‟de grafikte gösterilmiştir. İl özel idarelerinin en çok yaptığı plan türü % 64 ile 1/1000 ölçekli ugulama imar planı iken en az yapılan plan türü ise %25 lik oranı ile il çevre düzeni planıdır. Bu grafikten plan ölçeği küçüldükçe yapılma oranınında azaldığı gözlenmiştir. İl Özel İdarelerinin Yaptığı Mekansal ve Fiziksel Plan Türleri 64% 47% 33% 25% 1/100.000 ÇDP 1/25.000 ÇDP 1/5000 NİP 1/1000 UİP ġekil 6.28 : İl özel idarelerinin yaptığı mekansal ve fiziksel plan türleri. Şekil 6.29‟da İl özel idarelerinin yaptığı fiziksel ve mekansal plan türleri –genel dağılım ve oranları verilmiştir. 93 ġekil 6.29 İl özel idarelerinin yaptığı fiziksel ve mekansal plan türleri. 94 Soru 14) Kurumunuz, il özel idaresi görev alanı içerisinde; bir meclis toplantısında kaç adet plan tadilat işi yapar? Yapılan anket sonuçlarına göre Şekil 6.30‟da göstermektedir ki; illerin %84 ünün genel meclis toplantılarında bir plan tadilatı işi yapılmakta veya hiç plan tadilatı işi yapılmamaktadır. Yine Türkiyedeki illerin %8‟i iki plan tadilatı işi yaptığını belirtirken, % 6 lık bir dilim ise ortalama 3 adet plan tadilatı işi yapmaktadır. Bir Meclis Toplantsında Görüşülen Plan Tadilat Sayısı 8% 6% 2% 84% 0-1 Adet Plan 2 Adet Plan 3 Adet Plan 5 Adet Plan ġekil 6.30 : Bir meclis toplantısında yapılan plan tadilat sayısı. Meclis toplantılarının ayda bir kere yapıldığını düşünürsek ülkemizde il özel idareleri yılda ortalama 10-15 arası plan tadilatı işi yapmaktadır. Şekil 6.31 de bir meclis toplantısında görüşülen plan tadilat sayısının ülke geneline dağılımı verilmiştir. İl bazında ilncelendiğinde bütün haritanın nerede ise sarıya boyandığını görmekteyiz. Bu da bir meclis toplantısında ortalama 0-1 plan tadilatı yapıldığını göstermektedir. 95 ġekil 6.31 : Bir meclis toplantısında görüşülen plan tadilat sayısı. 96 Soru 15) Kurum dışına ihale usulü ile imar plan ve projesi yaptırıyor musunuz? Evet (cevabınız "evet" ise aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı işaretleyiniz) Yeterli sayıda teknik kadromuz olmadığı için Yeterli kapasitede teknik kadromuz olmadığı için Yoğunluk nedeni ile Diğer (……………………….……………….) Hayır yaptırmıyoruz Yapılan anket çalışmasında il özel idarelerinin kurum dışına ihale usulü ile imar planı yaptırıp yaptırmadığı sorulmuştur. Türkiyede il özel idarelerinin %53 lük bir kısmı evet yaptırıyoruz derken bu oranın yarısından fazlası gerekçe olarak yeterli sayıda teknik kadromuz olmadığını belirtmektedir. İllerin % 47 si ise kurum dışına ihale usulü imar planı yaptırmamaktadır. Şekil 6.32 de bu soruya evet veya hayır diyenlerin oranı verilmiştir. Kurum Dışı İhale Usulü İmar Planı Yaptırıyor musunuz? 47% 53% Evet Hayır ġekil 6.32 : Kurum dışı ihale usulü imar planı yapan/yapmayan illerin oranı. Şekil 6.33 de kurum dışına ihale usulü plan yaptırma durumu ve nedenlerinin ülke geneline dağılımı verilmiştir. 97 ġekil 6.33 : Kurum dışına ihale usulü plan yaptırma durumu ve nedenleri. 98 Soru 16) İl özel idarelerinin temel mekansal planlama problemlerinden ilk ikisini belirtiniz. Mali kaynak yetersizliği Nitelikli personel eksikliği Kaynak İsrafı Hizmet önceliklerinin belirlenmesinde problemler Yapılan anket çalışmaları neticesinde il özel idarelerinin temel mekansal planlama problemleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Türkiye‟deki il özel idarelerinin %45‟i mekansal planlama problemi olarak “Nitelikli Personel Eksikliği ve Mali Kaynak Yetersizliğini” seçmiştir. İllerin % 28 ise temel problemlerinin “Nitelikli Personel Eksikliği ve Hizmet Öncelikliklerinin Belirlenmesinde” olduğunu belirtmiştir. Sonuç açıkça görülmektedir ki; Türkiye‟deki il özel idarelerinin nitelikli personele ihtiyacı vardır. Şekil 6.34 de İl özel idarelerinin temel mekansal planlama problemleri verilmiştir. İl Özel İdarelerinin Temel Mekansal Planlama Problemlerinin İlk İkisi 4% 22% 46% 28% Mali kaynak yetersizliği - Nitelikli personel eksikliği Nitelikli personel eksikliği- Hizmet önceliklerinin belirlenmesindeki problemler Hizmet önceliklerinin belirlenmesindeki problemlerin -Mali kaynak yetersizliği Diğer ġekil 6.35 : İl özel idarelerinin temel mekansal planlama problemler. 99 6.2.2 Tek değiĢkenli istatistiksel yöntemlerin kullanımı ve sonuçları İl Özel idareleri için yapılan anket çalışmasının ikinci kısmı oluşturan yargı soruları t-Testine tabi tutulacaktır. Tek Örneklem t – Testinde, aynı örneklemin ölçülen ortalaması ile tahmin edilen ya da bilinen ortalaması karşılaştırılmaktadır. Tek örneklem için t testi, tek örneklemin belirli bir değişkene ilişkin ölçülen ortalaması ile aynı değişkene ilişkin verilen ortalama arasındaki farkın anlamlılığını test etmek amacı ile kullanılmaktadır. Tek örneklemT-Testinde araştırma grubu ortalamasının, tanımlanmış bir evren ortalamasından farkının anlamlı olup olmadığını incelemek için kullanılmaktadır. Gerçekte evrenin ortlaması bilinmemektedir. Evren ortalaması olarak kabul edilen değer, bilimsel olarak yaygın kabul gören değer olabilir. Soru 17 ) H0 : İl özel idarelerinin 5302 sayılı yasa ile ilgili yargıları birbirleri ile aynıdır. H1 : İl özel idarelerinin 5302 sayılı yasa ile ilgili yargıları birbirlerinden farklıdır. Hipotez değeri olarak 0 alınmıştır. Çizelge 6.1‟de istatistiksel analiz sonuçları verilmiştir. Analiz sonucu; Çizelge 6.1 : Soru 17'nin istatistiksel analizi. One-Sample Statistics Soru N Mean Std. Deviation Std. Error Mean 17-1 17-2 17-3 17-4 17-5 17-6 17-7 17-8 17-9 17-10 17-11 17-12 17-13 17-14 34 31 33 51 52 53 54 53 53 53 53 53 53 42 -0,06 -0,03 0,88 1,24 -0,17 0,6 0,09 0,81 0,79 0,81 -0,17 0 0,58 0,21 1,516 1,354 1,317 1,069 1,133 1,276 1,137 1,128 1,116 0,962 1,105 2 1,167 1,279 0,26 0,243 0,229 0,15 0,157 0,175 0,155 0,155 0,153 0,132 0,152 0,275 0,16 0,197 17-15 52 0,42 1,144 0,159 100 Sorular arasındaki ilişkiyi görebilmek amacıyla yaplan T-testi sonuçları ise şekil 6.2‟de verildiği gibidir. Çizelge 6.2 : Soru 17 T testi analizi. (One-Sample Test) Test Value = 0 Soru 17-1 17-2 17-3 17-4 17-5 17-6 17-7 17-8 17-9 17-10 17-11 17-12 17-13 17-14 17-15 t df Sig. (2-tailed) Mean Difference -0,226 33 0,822 -0,059 -0,133 30 0,895 -0,032 3,833 32 ,001** 0,879 8,25 50 ,000*** 1,235 -1,102 51 0,276 -0,173 3,444 52 ,001** 0,604 0,598 53 0,552 0,093 5,238 52 ,000*** 0,811 5,171 52 ,000*** 0,792 6,14 52 ,000*** 0,811 -1,119 52 0,268 -0,17 0 52 1 0 3,648 52 ,001** 0,585 1,086 41 0,284 0,214 2,668 51 ,010* 0,423 95% Confidence Interval of the Difference Lower Upper -0,59 0,47 -0,53 0,46 0,41 1,35 0,93 1,54 -0,49 0,14 0,25 0,96 -0,22 0,4 0,5 1,12 0,48 1,1 0,55 1,08 -0,47 0,13 -0,55 0,55 0,26 0,91 -0,18 0,61 0,74 0,1 Koyu ile gösterilen yerler p < 0,05 ve p < 0,01 anlamlılık düzeylerinde anlamlıdır. Yukarıda koyu renkle gösterilen kısımlara ilişkin il özel idarelerinin yargıları birbirinden farklıdır. Yani bu sorularda H0 hiptezi red edilmiştir. H0 hipotezinin red edildiği sorular: Soru_17-3 : İl özel idarelerinin “belediyelerle iş birliği içinde çalışıyor musunuz ? sorusuna cevabı kararsıza yakın bir değerde ancak olumlu olmuştur. Bu soru bilgi sorularına verilen cevapları destekler niteliktedir. Soru_17-4 : “İlimiz il özel idaresi bünyesinde il çevre düzeni planı hazırlayabilecek yeterli teknik eleman bulunmamaktadır? sorusuna ankete katılan ilerin verdiği cevap ise “kesinlikle katılıyorum” ile “katılıyorum” arasında bir değer olmuştur. Bu soruda yine bilgi sorularını destekler nitelikte olmuştur. Bu noktada; bünyenizde bulunan şehir plancı sayısı nedir sorusuna verilen cevap hiç yok, 1 tane veya 2 tane olmuştur. 101 Soru_17-6 : “İl özel idaremiz sorumluluklarında bulunan hizmetleri görmek için yeterli kaynaklara sahip değildir.” Bu soru bilgi sorularında sorulmuş bir soru değildir ve il özel idareleri bu soruya kararsıza yakın bir değerde katılmaktadır. Soru_17-8 : Türkiyedeki il özel idarelerinin “5302 Sayılı yasa ile görev ve yetkileri (sağlık, eğitim, imar planı, il çevre düzeni planı, stratejik plan yapımı..vs ) artırılan il özel idarelerinin gelir yaratma kapasiteleri yetersizdir. “sorusuna genel kanısı “Katılıyorum” dur. Soru_17-9 : “İl özel idaremizin karar organları olan il genel meclis üyelerinin yerele hizmet amaçlı konularda karar alabilecek kadar eğitim ve deneyimleri bulunmamaktadır.” Yapılan çalışma kapsamında il özel idareleri, İl genel meclislerinin eğitim düzeyinin yeterli olduğu kanısına “katılıyorum” cevabını vermiştir. Bu soru da diğerleri gibi bilgi sorularında da cevap aranan bir sorudur ve her iki kısımdaki cevaplar birbirini destekler niteliktedir. Soru_17-10 : “İl özel idaresi 5302 sayılı yeni kanun ile daha özerk, güçlü ve geniş teşkilata sahip yerel yönetim birimleri haline gelmiştir” il özel idarelerinin genel kanısı “Katılıyorum” olmuştur. Soru_17-13 : “Özellikle imar işleri gibi teknik bilgi gerektiren konularda, meclis toplantılarında çıkan kararların doğru olduğuna inanıyorum” sorusunda il özel idareleri kararsız kalmış ancak pozitif bir eğilimle katılıyorum işaretlemişlerdir. Bu kararsızlığın sebebi olarak bir önceki sorularda da irdelenen il genel meclisi eğitim durumu gösterilebilir. Soru_17-15 : “Özel İdaremiz tarafından, imar planları hazırlanırken planlamada katılım ilkesi göz önünde bulundurulmaktadır” verilen cevaplar içerisinde kararsıza en yakın “katılıyorum” cevabı bu sorudan gelmiştir. Yapılan t-testi sonunda alınan cevap, il özel idarelerinde planlamada katılımın yapılıp yapılmadı konusunda genel bir kanıya varılmamaktadır. Soru 19) H0 : İl özel idarelerinin “il özel idareleri” ile ilgili yargıları birbirlerinden farklı değildir. H1 : İl özel idarelerinin “il özel idareleri” ile ilgili yargıları birbirlerinden farklıdır. 102 Hipotez değeri “0” alınmıştır. Çizelge 6.3‟de 19. Soruya verilen cevapların istatistiksel analizi yapılmıştır. Analiz sonucu; Çizelge 6.3 : Soru 19 istatistiksel analizi. N Mean Std. Deviation Std. Error Mean 19-1 19-2 19-3 40 40 40 1,6 0,83 1,05 0,545 0,958 0,846 0,086 0,151 0,134 19-4 39 1,33 0,772 0,124 Sorular arasındaki ilişkiyi görebilmek amacıyla yaplan T-testi sonuçları ise çizelge 6.4‟de verildiği gibidir. Çizelge 6.4 : Soru 19 T-testi analizi. (One-Sample Test) Test Value = 0 95% Confidence Interval of the Difference 19-1 19-2 19-3 t 18,555 5,448 7,851 df 39 39 39 Sig. (2tailed) ,000*** ,000*** ,000*** 19-4 10,781 38 ,000*** Mean Difference Lower 1,6 1,43 0,825 0,52 1,05 0,78 1,333 1,08 Upper 1,77 1,13 1,32 1,58 Koyu gösterilen yerler p < 0,01 anlamlılık düzeylerinde anlamlıdır. Yukarıda koyu gösterilen kısımlara ilişkin il özel idarelerinin yargıları birbirinden farklıdır. Özellikle 19- 1, 19- 3 ve 19- 4 „ün ortalaması sıfırdan farklıdır. Bu ortalamalar 1‟in üzerindedir. Bu durum il özel idarelerinin “katılıyorum” seçeneğinden fazla olarak katıldıklarını göstermektedir. Yani bu sorularda H0 hiptezi red edilmiştir. Soru 19-1 : Yapılan çalışmaya katılan illerin “Türkiyedeki il özel idareleri yerel hizmet birimleridir” yargısına genel kanısı “Katılıyorum ve Kesinlikle Katılıyorum” arasındadır. Soru 19-2 : Yapılan çalışmaya katılan illerin “Türkiyedeki il özel idareleri yerel siyasetin etkili olduğu birimlerdir” yargısına genel kanısı kararsıza yakın durumdadır ancak poitif yönlüdür ve katılıyorumu işaretlemişlerdir. Soru 19-3 : Yapılan çalışmaya katılan illerin “İdari ve mali Özerkliğe sahip birimlerdir” yargısına genel kanısı “ katılıyorum” dur. 103 Soru 19-4 : Yapılan çalışmaya katılan illerin “hizmet etkinliği önemli birimlerdir” yargısına genel kanısı “ Katılıyorum ile Kesinlikle Katılıyorum” arasındadır. Soru 20) H0 : İl özel idarelerinin yasanın getirdiği düzenlemelerle ile ilgili yargıları birbirlerinden farklı değildir. H1 : İl özel idarelerinin yasanın getirdiği düzenlemelerle ile ilgili yargıları birbirlerinden farklıdır. Çizelge 6.5‟de 20. Soruya verilen cevapların istatistiksel analizi yapılmıştır. Çizelge 6.5 : Soru 20 istatistiksel analiz. N Mean Std. Deviation Std. Error Mean 20-1 55 1,62 0,733 0,099 20-2 55 1,07 0,959 0,129 20-3 55 1,38 0,805 0,109 20-4 55 0,44 1,288 0,174 20-5 55 1,51 0,836 0,113 20-6 55 1,18 0,945 0,127 20-7 55 1,4 0,71 0,096 Sorular arasındaki ilişkiyi görebilmek amacıyla yaplan T-testi sonuçları ise çizelge 6.6‟de verildiği gibidir. Çizelge 6.6 : Soru 20 T-testi analizi. (One-Sample Test) Test Value = 0 20-1 20-2 20-3 20-4 20-5 20-6 20-7 t 16,38 8,292 12,73 2,513 13,39 9,279 14,63 df 54 54 54 54 54 54 54 Sig. (2-taile)) ,000*** ,000*** ,000*** ,015** ,000*** ,000*** ,000*** 95% Confidence Interval of the Difference Mean Difference Lower 1,618 1,42 1,073 0,81 1,382 1,16 0,436 0,09 1,509 1,28 1,182 0,93 1,4 1,21 104 Upper 1,82 1,33 1,6 0,78 1,74 1,44 1,59 Koyu ile gösterilen yerler p < 0,01 ve p < 0,05 anlamlılık düzeylerinde anlamlıdır. Yukarıda koyu ile gösterilen kısımlara ilişkin il özel idarelerinin yasa ile yargılarının ortalamadan (kabul edilen) farklı olduğu görülmektedir. Yani bu sorularda H0 hiptezi red edilmiştir. Soruların herbirinin ortalamalarına bakılırsa 20-4 dışında diğerlerinin 1‟in üstünde olduğu görülmektedir. Yani il özel idareleri soruları değelendirmede “Kesinlikle Katılıyorum” “Katılıyorum” arasındadır. Soru 20-1 : Yapılan anket çalışmasına katılan illerin İl Özel İdaresi Kanunu “Yetki ve sorumlulukları arttırmıştır” yargısına genel kanısı “Kesinlikle Katılıyorum” yönündedir. Soru 20-2 : Yapılan anket çalışmasına katılan illerin “5302 sayılı kanun ile İl Özel idarelerin özerkliği artmıştır” yargısına genelkanısı “ Katılıyorum” yönündedir. Soru 20-3 : Yapılan anket çalışmasına katılan illerin yeni kanunun “Meclisin etkinliğini artırmıştır” yargısın agenel kanısı “Kesinlikle Katılıyorum”dur. Soru 20-4 : Yapılan anket çalışmasına katılan illerin “İl Özel İdarelerinin kaynakları artmıştır” yargısına genel kanısı “Kararsız” dır. Soru 20-5 : İ1 Yapılan anket çalışmasına katılan illerin “5302 sayılı kanun ile il özel idarelerinin İl bütününde yapması gereken sorumluluk alanı genişlemiştir” yargısına genel kanısı “Kesinlikle Katılıyorum” dur. Soru 20-6 : Yapılan anket çalışmasına katılan illerin “5302 sayılı yasa ile il öel idarelernin Üst düzey planlama ile ilgili yetkileri artmıştır” yargısına genel kanısı “ Katlıyorum” yönündedir. Soru 20-7 : Yapılan anket çalışmasına katılan illerin “ 5302 sayılı kanun ile il özel idareleri yerel düzeyde planlama ve imar konusunda önemli yetkilere sahip olmuştur” yargısına genel kanısı “ Kesinlikle Katılıyorum ve Katılıyorum” şeklindedir. 6.3 Bölüm Değerlendirmesi Türkiye‟de ki bütün il özel idarelerine gönderilen “il özel idareleri ve planlama yetkileri” konulu anket sonucunda elde edilen cevaplar “tek değişkenli istatistiksel yöntemler ve çok değişkenli istatistiksel yöntemler” kapsamında değerlendirilmiş ve 105 alınan cevaplardan oluşan örneklem düzeyinden genel sonuç elde etmek hedeflenmiştir. Ankete katılım oranının istenilen düzeyde olması, alınan sonuçlardan gidilerek yapılan tüme varımında en az hata anlamı taşıdığında,n bu katılım oranı ciddi önem kazanmaktadır. Altıncı bölümün birinci kısmını oluşturan “çok değişkenli istatistiksel yöntemler” başlığı altında incelenen soruların her biri için ayrı yarı pasta grafik yöntemi ile ülke genelinde % olarak dağılımları tespit edilmiş, ve her ilin cevabı Türkiye haritasında farklı renkle gösterilerek ülke genelinde ki dağılım gözlenmiş, böylece cevaplar ile bölgeler arasında oluşan bağ ve oluşan yeni kümülatif yığılmalar tespit edilmiş, değerlendirilmiştir. Altıncı bölümün ikinci kısmında ise “tek değişkenli istatistiksel yöntemler” kullanılarak sorular değerlendirilmiştir. Bu kısım yargı sorularından oluşmaktadır ve yargı sorularını değerlendirmek üzere SPSS programından faydalanılmıştır. SPSS programı ile sorulara verilen “kesinlikle katılmıyorum, katılmıyorum, katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum” şıkları harmanlanarak ülke genelinde bu soruya verilen genel kanı hesaplanmıştır. Yine bu bölümünde de her soru için ayrı ayrı değerlendirme yapılarak soruların sonuna eklenmiştir. 106 7. GENEL DEĞERLENDĠRME VE SONUÇ Türk yönetim sisteminde İl özel İdarelerinin yeniden yapılandırması kamu yönetiminde son yıllarda yaşanan önemli değişimlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. “Türkiye‟de il özel idareleri ve planlama yetkileri” başlıklı bu çalışmada; birinci bölümde çalışmanın amacı ve yöntemi belirlenerek, ikinci bölümde Türkiye‟de planlama sisteminden bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde yönetim anlayışı ve planlama sistemi arasında ki bağlantı yapılarak daha sonraki bölümde bir yerel yönetim birimi olan il özel idareleri mercek altına alınmıştır. Beşinci bölümde il özel idareleri ve planlama yetkileri detaylarıyla tartışılmıştır. Çalışmanın son bölümünü oluşturan altıncı bölümde ise Türkiye‟deki il özel idarelerine yapılan anket çalışmaları değerlendirilerek hipotez ve alt hipotezlerin doğruluğu tartışılmıştır. Türkiye‟de planlama sisteminden bahsederken adı geçen bütün planlar 3194 sayılı imar mevzuatınca belirlenmiştir, ancak bu planların yapımı yaptırımı ve onayı konusuna gelince bir çok kanun veya kanun hükmünde kararname gündeme gelmiştir. Bu durum planlar arasında yetki karmaşasına sebep olmuş ve işleyişi zora sokmuştur. Şöyle ki; daha önce Bayındırlık ve İskan Bakanlığı İle Çevre Ve Orman Bakanlıkları arasında paylaşılamayan plan olan „çeve düzeni planları‟ yeni yasa ile „il çevre düzeni planı‟ adı altında il özel idarelerine vererek halihazırda karmaşık bir yapısı olan üst ölçek mekansal planların durumunu daha karmaşık hale sokmuştur. Özetle; 2005 tarih ve 5302 sayılı il özel idaresi kanunu ile il özel idarelerine plan yapma yetkisi verilmiştir; bu kapsamda il özel idareleri il sınırları içinde “İl Çevre Düzeni Planını” yapmakla yükümlü iken, diğer taraftan belediye ve mücavir alan sınırları dışında yerel fiziki planları yapmakla yükümlü kılınmıştır. İl özel idarelerinin bu yeni yükümlülüğü araştırma tezinin ana konusunu oluşturmuştur. Türkiye‟de yönetim sistemi iki kısımdan oluşmaktadır; merkezden yönetim, yerinden yönetim sistemi. Merkezi yönetim biriminin planlama yaklaşımı daha çok merkezden 107 ve tek elden yapılmakta ve bu yönetimle alınan kararlar uygulamada zaman almaktadır. Yerel yönetimler ise yerinden karar alıp, merkezi yönetime kıyasla çok daha kısa sürede alınan kararları uygulamaya geçirebilmektedirler. Ancak, son yıllarda çıkarılan yeni kanunlarla “Türk Planlama Sistemi”nde köklü değişiklikler yapılmıştır, merkezi yönetim birimlerince alınması gereken üst ölçek mekansal planlar, çıkarılan kanunlarla yerel yönetimlere terk edilmiş, planlama konusunda bir tür yerelleşme hareketi başlamıştır. Yerel yönetim birimi olarak il özel idareleri Teşkili Vilayet Nizamnamesi ile ilk olarak resmi kimlik kazanmış ve 2005 tarih ve 5302 sayılı il özel idaresi kanunu ile son halini almıştır. Bu kanun gereğince yerel yönetimlerin yetkileri genişletilmiş ve bir yerel yönetim birimi olan il özel idareleri ile yerinden yönetim ilkesi desteklenmiştir. 5302 sayılı kanun ile İl özel idarelerinin kuruluşu, yönetimi, organları, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usül ve esasları yeniden düzenlenmiştir. İl genel meclisi il özel idaresinin karar alma organı olarak tayin edilmiş, Valinin bu görevine son verilmiştir, yeni kanun ile valinin gücü azaltılmıştır. 5302 sayılı il özel idaresi kanunu ile il genel meclislerine üst düzey fiziki plan yapma yetkisi ve yerel fiziki plan yapma yetkisi verilmiştir. Yapılan çalışmada il özel idarelerinin planlama yetkileri de kanun kapsamında irdelenmiştir. İl özel idaresinin yeniden yapılandırmasını sağlayan 2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu” gereği il özel idarelerine planlama konusunda önemli yetkiler verilmiştir. Söz konusu yetkiler “İmar Planı” ve “İl Çevre Düzeni Planı” yapma yetkisidir. İl özel idareleri belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan yerlerde 1/5000 nazım imar planı ve 1/1000 uygulama imar planı yapma yetkisi kazanmıştır. Söz konusu plan türleri ile ilgili detay bilgiler bölümlerde tartışılmıştır. İl genel meclis yapısı itibariyle seçilmiş üyelerden oluşmaktadır, bu meclisin plan yapmaya veya yapılan bir plana karar alabilecek seviyede teknik ve uzmanlık anlamında yeterli teknik bilgisi var mıdır? Çalışmanın analiz aşamasında bu konu ile ilgili sorular yer almıştır. 108 İl özel idareleri ve planlama yetkileri başlıklı tez, araştırma nitelikli bir çalışma olup, çalıma kapsamında ana hipotez oluşturulmuş ve bununla bağlantılı olarak, ana hipotezde doğru sonuca ulaşmak amacıyla dört alt hipotez belirlenmiştir. Bu hipotezleri destekler nitelikte sorular hazırlanarak alt hipotezler kabul edilmiş veya reddedilmiştir elde edilen sonuç doğrultusunda da an hipotez değerlendirilmiştir. Aşağıda söz konusu hipotezlerin değerlendirilmesi verilmiştir. 7.1 Alt Hipotezler Tezin çalışma konusunu oluşturan ana hipotezde doğru sonuca ulaşmak için dört farklı başlıkta alt hipotezler oluşturulmuştur. Alt hipotezlerden ulaşılan yargılar doğrultusunda ana hipotez değerlendirilecektir. Söz konusu alt hipotezler aşaıdaki gibidir; Alt Hipotez I (H1): Türkiye‟de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumlulukları üstlenecek karar mekanizmasına sahiptir. Alt hipotez II (H2): Türkiye‟de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumlulukları üstlenecek teşkilat yapısı ve norm kadroya sahiptir. Alt hipotez III (H3): Türkiye‟de ki il özel idareleri 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumluluklar doğrultusunda planlamada aktif rol alarak üst ölçek mekansal planlama yapmıştır. Alt hipotez IV (H4): Türkiye‟de ki il özel idareleri 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumluluklar doğrultusunda planlamada aktif rol alarak yerel fiziki planlama yapmıştır. 109 7.1.1 Alt hipotez I Ho Hipotezi; “Türkiye‟de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumlulukları üstlenecek karar mekanizmasına sahiptir.” 5302 sayılı il özel idaresi kanunu kapsamında atanmış ve seçilmiş üyelerden oluşan il genel meclisinin önemi artırılmış, il özel idarelerinin karar mekanizması konumuna getirilmiştir. Yeni yasa gereği teknik ekipçe hazırlanmış olan planların onayı da il genel meclisinden çıkmaktadır. Planlamada doğru kararı verme belli bir eğitim süreci gerektiren ve teknik bilgiler ışığında belirlenmesi gereken bir süreç olup, günümüzde istimrara açık önemli bir güçtür. İl özel idaresi kanunu kapsamında, İl genel meclisinin yapısını irdeleyerek inceleyen Alt Hipotez I, bu konuda bilgi elde edebilmek amacıyla hazırlanan sorulara verilen cevaplardan yola çıkarak doğru yargıya varmayı hedeflemiştir. Yapılan araştırma bulguları doğrultusunda ülke genelinde illerin % 76‟sında il genel meclisi sayısının 50 kişiden az olduğu tespit edilmiştir. İl genel meclislerinin yapısı irdelenirken önem kazanan bir diğer husus ise meclis toplantılarına katılım oranı olmuştur; yeni kanun kapsamında önceden yılda iki kere yapılan meclis toplantılarının önemi arttırılmış ve ayda bir olarak değiştirilmiştir. Bu toplantılara katılım oranı, nitelikli meclis üyeleri varsayımıyla, alınan kararların sağlıklı olması açısından önem kazanmaktadır, Kişi sayısı ve katılımın yanında meclis üyelerinin niteliklerinin de önem kazandığı yeni yasa kapsamında meclisin eğitim durumu analiz edilmiştir. Ankete katılan il genel meclislerinin ortalama eğitim durumuna bakıldığında toplam kişilerin %70‟i ilköğretim ve orta öğretim mezunu iken bu oran içerisinde üniversitelere düşen pay %29‟u geçememiştir. Planlamada karar alma konusunda önemli yetkileri olan bu meclisin eğitim seviyesinin yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Aynı şekilde yargı sorularında da il genel meclislerinin eğitim düzeyi yetersiz olarak değerlendirilmiştir. Ülke genelinde “imar işleri gibi teknik bilgi gerektiren konularda meclis toplantılarında çıkan kararların doğruluğuna inanıyor musunuz” sorusuna ise il özel idareleri kararsıza yakın bir değerle „katılıyorum‟ işaretlemiştir. Yapılan anket sonucunda bu soru için kesinlikle katılıyorum veya net olarak katılıyorum cevabı alınamamıştır. 110 Karar vericilerin planlama konusunda uzmanlaşmış kişiler olması beklenirken bu konusunda teknik bilgilerinin bile olmadığı ortaya çıkmıştır. Bu sonuç ile il genel meclislerinde planlama konusunda alınan kararlara duyulan güven yüzdesi azalmış ve ülke genelindeki bütün il genel meclislerinin eğitim seviyelerinin yükseltilmesi gerektiği sonucu ortaya çıkmıştır. Alt Hipotez I kapsamında hazırlanan sorulara alınan cevaplar olumsuz olarak değerlendirilmiş ve H0 hipotezi reddedilmiştir. “Türkiye’de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumlulukları üstlenecek karar mekanizmasına sahip değildir.” 7.1.2 Alt hipotez II Ho Hipotezi; “Türkiye‟de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumlulukları üstlenecek teşkilat yapısı ve norm kadroya sahiptir.” 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu il özel idarelerinde reform yaratacak nitelikte olmuştur, şöyle ki; kanun yürürlüğe girmeden önce il özel idareleri planlama konusunda herhangi bir yetkisi olmayan, buna bağlı olarak da planlama/imar işleri ile ilgili bir alt yapısı henüz oluşmamış bir kurum niteliğindedir. Dolayısı ile kanun yürürlüğe girdiği yıldan bu zamana kadar geçen sürede il özel idarelerinin planlama alt yapısını nasıl şekillendirdiği araştırma kapsamında ele alınan önemli bir konu olmuştur. Yapılan araştırma bulguları doğrultusunda; kanunun yürürlüğe girdiği 2005 yılında Türkiye‟de ki il özel idarelerinin sadece % 19 unda imar birimi kurulmuştur. Kanunun ilk çıktığı yıllarda il özel idareleri ellerindeki bu gücün henüz farkına varmadıklarını buna bağlı bir alt yapı oluşturma endişelerinden anlamak mümkündür. Şöyle ki kanun kapsamında il özel idarelerine il çevre düzeni planı yapma zorunluluğu veriliyor ancak aynı sene Türkiye‟de ki il özel idarelerinin %81 inde henüz bir imar birimi dahi yoktur. Bu açığın bir sonraki yıl %100 oranla kapatılması beklenirken yine araştırma sonuçlarına göre 2006 yılı sonunda ülke genelindeki il özel idarelerinin yalnızca %35 inde imar biriminin kurulduğu tespit ediliyor. Kanunun çıkması ile planlama birimlerinin aynı yıl kurulacağı düşünülürken yapılan çalışma göstermektedir ki bu süreç 4 yılı bulmuştur. Bu 111 noktada akıllara takılan soru şu olmuştur; merkezi yönetim sistemi içerisinde çıkarılan kanun kapsamında ilgili birimlerin oluşturulması süreci gözler önündedir peki alınan plan kararlarının uygulama süreci nasıl olacaktır? Yapılan araştırma konusu kapsamında teşkilat yapısı incelendiğinde imar ile ilgili olan aktörlerden ilk dördünün sıralanması istenmiştir araştırma sonuçlarına göre valinin, meclis üyelerinin, meclis komisyonlarının ve ilgili birim müdürlüklerinin alınan plan kararlarında etkisi fazladır. Bu sıralamada valinin etkin olması dikkat çekicidir ve göstermektedir ki karar mekanizması olarak il genel meclisi atanmış olsa da il özel idarelerinin her biriminde vali eski kanun kapsamındaki gücünü hala kullanmaktadır. Bunun yanında meclis komisyonları ve ilgili birim müdürlüklerinin de ilk dördün içinde olması il genel meclisinin plancılık adına teknik bilgi yetersizliğinden kaynaklı hatalı karar alma durumlarına müdahale noktasında atılan doğru bir adım olarak değerlendirilmektedir. Aynı çalışma kapsamında il özel idarelerinin imar birimlerinde teknik kadro adına istihdam edilen şehir plancı sayısı analiz edilmiştir. Araştırma bulguları neticesinde Türkiye‟de ki illerin % 10 unda yeni il özel idaresi kanunun yürürlüğe girmesinden bu yana geçen 6 yıllık zaman dilimine rağmen, hala hiç şehir plancısı bulunmazken, sadece bir şehir plancısı bulunan illerin oranı ise %69 dur. 2012 yılı itibari ile şehir plancı sayısının yetersiz olduğunu ileri süren illerin oranı %80 dir. Bu durum yapılacak planlar açısından ciddi olumsuzluk teşkil etmektedir. Şehir planlama konusunda Türkiye‟de ki durum şu şekilde özetlenebilir; il özel idarelerinin ellerinde yapmakla zorunlu tutuldukları ve ciddi bir gücü temsil eden ve yıllarca yetki karmaşası yaşamış,7 bir plan (il çevre düzeni planı) var ancak bu planı yapacak yeterli sayıda ve kapasitede teknik kadro yoktur. Bu yargıyı destekler nitelikteki bir diğer soruda da il özel idarelerinin %91‟i plan yapım aşamasında diğer kurum ve kuruluşlardan yardım aldığını belirtirken, illerin %54 ü kurum dışına ihale usulü plan yaptırdıklarını belirtmiş ve gerekçe olarak ise yine yeterli kapasitede ve sayıda teknik kadrosunun olmadığını ileri sürmüştür. 7 Eski Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile Çevre ve Orman Bakanlığı Arasında Paylaşılamayan Plan 112 Bir diğer soru neticesinde en önemli mekânsal planlama sorunu olarak kaynak yetersizliği ve nitelikli personel eksikliği olduğu vurgulanmıştır. İl özel idarelerine yöneltilen bilgi ve yargı soruları farklı yöntemlerle değerlendirilmiş neticede ülke genelinde kesin kabule dayanan nitelikli personel eksikliği sonucuna varılmıştır. Alt Hipotez II kapsamında hazırlanan sorulara alınan cevaplar olumsuz olarak değerlendirilmiş ve H0 hipotezi reddedilmiştir. “Türkiye’de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumlulukları üstlenecek teşkilat yapısı ve norm kadroya sahip değildir.” 7.1.3 Alt hipotez III Ho Hipotezi; “Türkiye‟de ki il özel idareleri 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumluluklar doğrultusunda planlamada aktif rol alarak üst ölçek mekansal planlama yapmıştır.” 5302 sayılı il özel idaresi kanunu ile planlama konusunda 2005 yılından itibaren il özel idarelerine planlama konusunda verilen en önemli kanuni hak “üst ölçek mekansal plan yapma yetkisi” olmuştur. “Alt Hipotez II”de tespit edildiği üzere aradan geçen altı yıla rağmen hala teknik kadro sıkıntısı çeken il özel idarelerinin, yapmakla yükümlü oldukları il çevre düzeni planı konusunda, bu güne kadar neler yapıldığı hakkında bilgi edinmek üzere “Alt Hipotez III” ü destekler nitelikte bilgi ve yargı soruları hazırlanmış ve bu sorular neticesinde alınan cevaplar farklı tekniklerle değerlendirilerek sonuca gidilmiştir. Yapılan araştırma bulgularına göre, 2011 yılı itibari ile illerin %38 inde henüz il çevre düzeni planı olmadığı tespit edilmiştir. [Bu illerin %71‟inin hiç planı yok iken, %27‟sini ise üst ölçek başka tür planları (birkaç ili içine alan havza planları) olduğu ve üst ölçek mekansal plan olarak bu planları kullandıklarını anket soncunda belirtmişlerdir.] Oysa daha öncede belirttiğimiz gibi il çevre düzeni planı yapılması zorunlu bir plandır ve 2005–2011 yılları sürecinde ciddi bir zaman kaybı söz konusudur. %38‟lik bir oranla Türkiye‟nin henüz bir il çevre düzeni planı olmayan illerinin bulunması dikkat çekici bir noktadır, ve kanunların yaptırım gücünün yetersiz kaldığının bir göstergesidir. 113 Yine alınan cevaplar neticesinde, şu anda kullanılan planların %30‟u söz konusu kanun gündeme gelmeden önce diğer kurumlar tarafından hazırlandığı sonucuna varılmışken, il özel idarelerinin sadece %32‟i yeni kanun kapsamında il çevre düzeni planı hazırlamıştır. İl özel idaresi tarafından yapılan üst ölçek planların (%32‟nin) % 71‟i tamamlanmış olmasına rağmen, bu planların %29‟u henüz tamamlanamamıştır.Aradan geçen zaman ve plan yapan il oranı ele alınınca özellikle belediyelere kıyasla il özel idarelerinin planlamada aktif rol alamadıkları sonucuna varılmıştır. Ülke genelinde değerlendirildiğinde il özel idarelerinin %38‟i il çevre düzeni planı olmadığından ölçek belirtmemişken, %42‟lik dilim il çevre düzeni planı ölçeği olarak 1/100.000 i işaretlemiştir, geri kalan %20‟lik dilim ise il çevre düzeni planı ölçeği olarak 1/25.000 i tercih etmiştir. İl çevre düzeni planı hazırlayan bütün iller üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve meslek odaları gibi kurumlardan görüş aldıklarını belirtmişlerdir. Daha öncede belirtildiği üzere il özel idarelerinin neredeyse tamamında yeterli sayıda ve kapasitede teknik kadronun olmadığı tespit edilmiştir. Şehir plancısı bakımından olması gerekenin çok altında bir istihdamın söz konusu olduğu il özel idarelerinde, il çevre düzeni planları ile ilgili varılan bu sonuçlar şaşırtmamıştır. İl özel idarelerinin öncelikle kadrosunu yeterli seviyeye ulaştırması gerektirmektedir. Böylece kendi planlarını kendileri yapabilecek ve kurum dışına plan yaptırmayacaklardır böylece mali sorunlarına da kaynak yaratmış olacaklardır. Alt Hipotez III kapsamında hazırlanan sorulara alınan cevaplar olumsuz olarak değerlendirilmiş ve H0 hipotezi kısmen reddedilmiştir. “Türkiye’de ki il özel idareleri 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumluluklar doğrultusunda planlamada aktif rol alarak, kabul edilebilir oranda, üst ölçek mekansal planlama yapamamıştır.” 7.1.4 Alt hipotez IV Ho Hipotezi; “Türkiye‟de ki il özel idareleri 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumluluklar doğrultusunda planlamada aktif rol alarak yerel fiziki planlama yapmıştır.” 114 5302 sayılı il özel idaresi kanunu çerçevesinde, il özel idarelerine belediye sınırı ve mücavir alan sınırı dışında kalan bölgelerde 1/5000 ve 1/1000 ölçekli imar planı yapma yetkisi verilmiştir. Alt Hipotez IV bu kapsamda 2005 yılından anketlerin yapılmış olduğu 2011 yılına kadar geçen altı yıllık süreçte il özel idarelerinin yerel fiziki planlama konusunda neler yaptığını irdelemek amacıyla oluşturulmuştur. Yapılan araştırma bulguları göstermektedir ki Türkiye‟de ki illerin %60 a yakın büyük çoğunluğu aradan iki yıl geçtikten sonra imar birimini kurmuştur. Bu cevap söz konusu hipotez için olumsuz değerlendirilecek bir sonuç doğurmaktadır. Kanunun yürürlüğe girdiği yıl illerin %24 ü bu gücün farkında iken bu oran üçüncü yılın sonunda %68 e ancak ulaşabilmiştir. Alınan cevaplara göre il özel idarelerinin %6 sı ancak 2010 yılı itibari ile imar yetkilerini aktif olarak kullanmaya başlayabilmiştir. Bu durum şaşırtıcı bulunmuş ve il özel idarelerinde imar işlerine verilen değerin beklentimizin altında kaldığını göstermiştir. Söz konusu hipotezi doğru değerlendirmek adına hazırlanan bir diğer soruda ise, bir meclis toplantısında görüşülen plan tadilat sayısı ülke genelinde %84 gibi ciddi bir oranla 0–1 plan olarak işaretlenmiştir. Bu oran imar işlerinde (plan yapımı, tadilatı,..vs) belediye ve mücavir alan dışında rantın düşük olduğu kanısını uyandırırken aynı zamanda yatırımın kırsal alanda değil kentsel bölgelerde olduğunu doğrulamaktadır. İl özel idarelerinin yaptığı fiziki plan türleri ile ilgili illerin %64 ü 1/1000 uygulama imar planı en az 1 kere de olsa yapmış olduğunu belirtirken bu oran 1/5000 nazım imar planında ise %47 civarındadır. İllerin %53 planları kurum dışına yaptırırken %47‟lik bir kesim ise imar işlerini kendi bünyesinde çözmektedir. İl özel idarelerinin planlama konusunda temel mekansal planlama konusunda belirtmiş olduğu en önemli sorunu şehir plancısı istihdam eksikliğidir. Alt Hipotez IV kapsamında hazırlanan sorulara alınan cevaplar olumsuz olarak değerlendirilmiş ve H0 hipotezi kısmen reddedilmiştir. “Türkiye’de ki il özel idareleri 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun vermiş olduğu yetki ve sorumluluklar doğrultusunda planlamada aktif rol alarak, beklenen düzeyde, yerel fiziki planlama yapamamıştır.” 115 7.2 Ana Hipotez H0= Türkiye‟de il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu planlama yetkilerini, kanunun yürürlüğe girdiği 2005 yılından itibaren, etkin biçimde kullanmıştır. H1= Türkiye‟de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu planlama yetkilerini, kanunun yürürlüğe girdiği 2005 yılından itibaren, etkin biçimde kullanamamıştır. Ana hipotezin neticelendirilmesi amacıyla il özel idarelerinin karar mekanizmalarını, teşkilat yapılarını ve üst ölçek mekansal planlar ve yerel fiziki planlar alt başlıklarında planlama birimlerini alt hipotez belirleyerek incelenmiştir. Planlama konusunun karar alıcılarının teknik bilgileri dışında kalması, planlama birimlerimi oluşturma sürecinin çok uzun sürmesi, şehir plancı sayılarının çok az veya hiç olmaması, 2011 yılı itibariyle il çevre düzeni planı olmayan illerin çoğunluk oluşturması, yerel fiziki planlama konusunda teknik yetersizliklerden kaynaklı sorunların olması gibi ana sonuçlara varılan, Alt Hipotez I, Alt Hipotez II, Alt Hipotez III, Alt Hipotez IV varsayımları reddedilmiştir. Hipotezi destekler alt hipotezler oluşturulduğu gibi, ana hipotez konusunda doğru yargıya varabilmek için direk sorular da hazırlanmıştır. “5302 sayılı yasanın il özel idarelerine vermiş olduğu imar plan yapma/yaptırma yetkisini etkin bir şekilde kullanmaya başlandığı yıl nedir?” sorusuna alınan cevaplar beklentilerin çok altında kalmış ve hipotezin reddedilmesine sebep olarak gösterilmiştir. İllerin sadece %24‟ü kanun çıkar çıkmaz bu yetkiyi kullanmaya başlamıştır. Oysaki bu il özel idareleri yetkisinde bulunan büyük bir güçtür ve geri kalan %76‟lık kesim bunu hemen fark edememiştir. İllerin %19‟u bir yıl sonra, %25‟i iki yıl sonra ve % 20‟si de üç yıl sonra bu yetkileri kullanmaya başlamıştır. Şekil 6.33 dikkatle incelendiğinde illerin %11‟i bu yetkiyi plan çıktıktan nerede ise 4-5 yıl sonra aktif bir şekilde kullanmaya başladıklarını ifade etmişlerdir. Bu durum, kanun çıktığı yıllarda il özel idarelerinin bu kanunun yetkileri açısından hazırlıklı olmadıklarının bir göstergesidir. 116 Bütün bu sonuçlar göstermektedir ki; Türkiye‟de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu planlama yetkilerini, kanunun yürürlüğe girdiği 2005 yılından itibaren, etkin biçimde kullanamamıştır. Türkiyede planlama sistemi kendi içerisinde değerlendirildiğinde, planlamanın ana yasası olarak kabul edeceğimiz 3194 sayılı İmar Kanununu yanında, yine bu kanuna bağlı olmak kaydı ile bir çok özel amaçlı kanun çıkarılmıştır. Bu noktada 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu da bunlardan bir tanesidir. Bu kanun kapsamında üst ölçek mekansal planlamanın en önemli ayağı olan „il çevre düzeni planının‟ yapımı il özel idarelerine verilmiştir. Belediyeler ellerindeki plan yapma gücü ile adeta şahlanırken, yapılan araştırma bulguları göstermektedir ki il özel idarelerinin bu gücünü kullanmaları zaman almıştır. Yapılan araştırma kapsamında H1 ana hipotezi kabul edilmiştir: “Türkiye’de ki il özel idareleri, 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununun vermiş olduğu planlama yetkilerini, kanunun yürürlüğe girdiği 2005 yılından itibaren, etkin biçimde kullanamamıştır.” 7.3 Çözüm Önerileri Ġl genel meclisinin yapısı; il genel meclisi standartları artırılmalıdır. İl genel meclis üyesi olabilme şartları konulmalı ve en başta eğitim düzeyi sınırlaması getirilmelidir. Meclisin planlama yetkisi olduğundan; bu kadro için en az “üniversite mezunu olma” şartı aranmalıdır. Ġl özel idaresi teĢkilat yapısı ve kadrosu: İl özel idaresi teşkilat yapsına imar müdürlüğü bulundurma şartı getirilmelidir. Buna bağlı olarak; birim bünyesinde, illerin gelişmişlik düzeyiyle paralel olmak kaydı ile, en az 2 şehir plancısı istihdam edilmelidir. Gelişmişlik seviyesi arttıkça, il özel idaresi imar müdürlüğünde çalışan, plancı sayısı da artmalıdır. Yapılan anket göstermektedir ki alınan plan kararlarında müdürlerin etkisi yadsınamaz seviyelerdedir, dolayısı ile planlama ve imar müdürüne şehir plancısı olma zorunluluğu getirilmelidir ki teknik ekibi daha doğru yönlendirebilsin. 117 Ġl özel idaresi personel eğitimi; il özel idaresi kadrosuna eğitim seminerleri düzenlenmelidir. Özellikle gelişmişlik sıralamasında geride kalan iller başta olmak üzere, bütün il özel idarelerinin planlama ve imar birimi teknik ekibi ile birlikte idari amirlerine, planlama konusunda yasal yetki ve sorumluluklarını tanımlar nitelikte teknik konuları da içeren sunumlar yapılmalıdır. Ġl özel idaresinin bütçesi; bütçe yeniden gözden geçirilmelidir. Yeni kanunla sorumlulukları artırılan il özel idarelerinin bütçeden aldıkları pay artırılmalıdır. Ġl özel idareleri ve merkezi yönetim; 5302 sayılı il özel idaresi kanunu kapsamında planlama konusunda atılan en önemli adım olarak gösterilen il çevre düzeni planı yapma yetkisi kapsamında il özel idarelerine merkezi yönetimce destek sağlanmalı ve plansız il kalmamalıdır. Ġl özel idarelerinin tanıtımı; İl özel idareleri merkezi idare ile iç içe olmasından dolayı halkın direk başvurduğu bir mahalli idare birimi niteliği kazanamamıştır, bu konuda halka bildiriler ve tanıtımlar yapılmalıdır. 118 KAYNAKLAR Ali, S., Ekiz, C., 2007. Türkiyede Planlama ve Planlama Anlayışının Değişimi, Mülkiye Cilt XXXI Sayı:256 Akalın, Güneri., 1994. Türkiye‟de Mahalli İdareler, Mart. Bademli, R., 2005. Kentsel Planlama ve Tasarım Öğrencilerine Notlar, TMMOB, Şehir Plancıları Odası yayını, Ankara. Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı Kentleşme Şurası, 2009. Mekânsal Planlama Sistemi Ve Kurumsal Yapılanma. Bayındırlık Ve Ġskan Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü, 2011. Yenigün Yayıncılık. Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı, 2004. Çevre ve İmar Yasası Atölye Çalışması. Kızılcahamam. Ankara. Castells, M., Borja, J., 1997. Local and Global Management of Cities in the Information Age. London. Earthscan Publications Ltd. Çetin, S., 2008. Yerel Yönetim Birimi Olarak Türkiye‟de İl Özel İdareleri. Ersoy, M., 2007. İmar Mevzuatımızda Planlama Kademelerİ ve Üst ÖlçekPlanlama Ersoy, M. 2002. Kentleşme ve İmarla İlgili Üç Yasa Taslağının Düşündürdükleri. Ulusal Fiziki Planlama Semineri Kitabı. TBMMOB. Ankara. Ersoy, M., 2000, Planlar Arası Kademelenme Mekan Planlama ve Yargı Denetimi. Yargı Yayınları. ODTÜ. Şehir ve Bölge Planlama Bölümü. Ankara. Gözübüyük, ġ., T. Tan., 2005. İdare hukuku Cilt:1. Ankara. Turhan Kitabevi. Günday, M., 2003. Idare Hukuku. İmaj Yayıncılık. Ankara. Gürsoy, E., 2000. İl Düzeyinde Planlama İhtiyacı/ T.İ.D Sayı 427. Ankara. Ġller Bankası Genel Müdürlüğü, 2005. Planlama notları, Ankara. Kaufman, J.L., Jacobs, H.M., 1997. A Public Planning Perspective on Strategic Planning . Oxford. Blackwell. Karaman, Z., 1998. Yerel Yönetimler. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları. İzmir. KeleĢ, R., 2006. Kentleşme Politikası. İmge Kitapevi. Ankara . KeleĢ, R., 2006. Yerinden Yönetim ve Siyaset. Cem Yayınevi. İstanbul. KeleĢ, R., 2009. Kentleşme Politikası. İmge Kitapevi. Ankara. Kılınç, G., Hüseyin Ö., Genç, F., 2009. Yerel Yönetimlerde İmar Uygulamaları ve Etik. Narinoğlu, A., 2006. Yerel Yönetimlerde Stratejik Yönetim ve Planlama . 119 North, D., 1990, Institutions, İnstitutional Change And Economic Performance, Cambrige Univercity Press. Orta, E., 2006. İmar Hukukunda Plan Hiyerarşisi ve Planlama Çatışması. Legal Yayıncılık. Ostrom, E., 1986, A Method Of İnstitutional Analysis, New york, Berlin. ÖmürgönülĢen, U., 2007. Türkiye‟de Yakın Dönemde Çalışmalrının İl Özel İdarelerine Yansımaları. Yapılan Reform ÖzĢen, T., 1997. Planlama Yönetimi. İçişleri Bakanlığı Yayını. Ankara. Öztürk, A., 1997. 21. Yüzyıl Türkiye‟si İçin Yerel Yönetim Modeli. Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları. İstanbul. Parlak, B., 2007. Geçmişten Günümüze İl Özel İdareleri: Yasal ve Kurumsal Bir Analiz. Kamuda Sosyal Politika Cilt2. Sayı 1. Parlak, B., 2005. Tarihi Perspektifte ve Reform Sürecinde İl Özel İdareleri. Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar I. Nobel Kitabevi. Ankara. ġatana, ġ., 2006. İl Özel İdareleri ve İmar İle İlgili Yetkiler. Bayindirlik ve Iskan Bakanliği Ile Belediyeler Yayını. T.C.Ġç ĠĢleri Bakanlığı AREM, 2006. İl Özel İdarelerin Genel Yapısı ve Görevleri. Tekel, A., Atıntaş Y., 2011. Türk İmar Mevzuatında Tanımlanan Plan Türleri Ve Yetkili Kurumlar. Bayındırlık Ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma Ve Uygulama Müdürlüğü. Yenigün Yayıncılık. Ankara. TekinbaĢ, B., 2008. Vergi Kararlarında Planlama, Ankara. TODAĠE, 1998. Kamu Yönetimi Sözlüğü, TODAİE, Ankara. Tuncer, M., 2000. Türkiye‟de Bölge Kent Planlaması ve Kentsel Tasarım: Uygulama Sorunları ve Görüşler. Türk, ġ.ġ., Türk, C., 2006. Hukuki ve Teknik Boyutları il Arazi ve Arsa Düzenlemesi. Beta Basım. Türkoğlu, Ġ., 2009. Yerel Yönetimlerde Mali Reform Arayışları: Türkiye‟de Belediyelerde Mali Özerklik. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Uzmanlığı. Ankara. Ünal, Y., 2008. Türk Şehir Planlama ve İmar Mevzuatının Kentsel Dönüşümü ve Deprem Ağırlıklı İncelenmesi. Yetkin Yayıncılık. Ankara. 3194 Sayı ve 1985 Tarihli İmar Kanunu. 5216 Sayı ve 2004 Tarihli Büyükşehir Belediye Kanunu. 5302 Sayı ve 2005 Tarihli İl Özel İdaresi Kanunu. 5393 Sayı ve 2005 Tarihli Belediye Kanunu 644 sayı ve 2011 Tarihli Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. 5449 sayı ve 2006 Tarihli Kalkınma Ajansları Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun. Çevre Düzeni Planlarının Yapılması Esaslarına Dair Yönetmelik, 2000. 120 EKLER EK A1 : Anket Soruları EK A2: İl Özel Idaresi Bürokratlarindan Gelenler_Örnek 121 EK A1 Çizelge A1 : İl özel idareleri ve planlama yetkileri anketi. Anket Soruları 1) İl Genel Meclisiniz kaç kişiden oluşmaktadır. 0- 50 a) Kişi b) 51-100 Kişi c) 101-150 Kişi d) 151 - 200 Kişi 2) Eskiden yılda iki kere yapılan İl Genel Meclis toplantıları yeni yasa ile ayda bir olarak değiştirilmiştir, katılım ne orandadır. %01 a) %30 b) %31 - %50 c) %51 - %70 d) %71 - %100 3) İl Genel Meclisinin eğitim düzeyini beirtiniz. Öğrenim Durumu Kişi Sayısı Okur-Yazar İlköğretim Mezunu Ortaöğretim mezunu Üniversite mezunu 4) İl özel idaremiz bünyesinde imar ile ilgili işleri yürütmek üzere görevlendirilmiş ………….. tane şehir plancısı vardır. Bu sayı; Yeterli Yeterlidir değildir 5) İl özel idaresinde imar işlerinde, il sınırları içindeki kamu kurum ve kuruluşlarında görev yapan teknik personelden yardım alabilmektedir. Bu kurumlar: Belediyeler İlçe Belediyeleri İl Belediyesi Büyükşehir Belediyesi Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü Diğer (…………………………………………..) 6) Aşağıdaki soru için sadece uygun olan şıkkı doldurunuz İl çevre düzeni planımız; Henüz hazırlanmamıştır. (Bu şıkkı işaretlediyseniz 9. soruya geçiniz) Söz konusu kanundan önce (5302 ) başka bir kurum tarafından hazırlanmıştır. Bu kurum; ……………………………...……………................................‟dır. İlimizin il çevre düzeni planı, il özel idaresi tarafından, ……...….. yılında hazırlanmış ve şu an tamamlanmıştır. İlimizin il çevre düzeni planına İl Özel İdaresi tarafından ………..… yılında başlanmış ve halen devam etmektedir. Diğer (……………………………………………………….) 7) İl Çevre Düzeni Planı hazırlanırken hangi kurum ve kuruluşlardan görüş aldınız; Üniversiteler (………………...………..……Üniversitesi) Meslek Odaları (….…………...….…..……..........…odası) Sivil Toplum Örgüleri (…………………….….………......) 8) 9) İl çevre düzeni planı ……………………..……..… ölçeğinde hazırlanmıştır. Üst düzey başka tür planınız var mı? (üst ölçekde ana plan kararlarının bulunduğu planlar) 122 Hayır Yok Evet Var (cevabınız evet ise aşağıdaki şıklardan uygun olanı işaretleyiniz) Halen bu planı uyguluyoruz Var ancak bu planı uygulamıyoruz 10) 5302 sayılı yasanın il özel idarelerine vermiş olduğu (mücaviar alan sınırı dışında kalan bölgelerde) imar plan yapma/yaptırma yetkilerini kurumumuz ……………... yılı itibari ile etkin bir şekilde kullanmaya başlamıştır. 11) İmar işleri ile ilgili birimimiz ……………………………….……. yılında kurulmuştur. 12) İl özel idaresi bünyesinde oluşturulmuş özel ihtisas komisyonlarınız var mı varsa hangileri? Plan ve bütçe komisyonları (........… kişi) İmar ve bayındırlık komisyonları (…........ kişi) Eğitim komisyonları İdari işler komisyonu Diğerleri…………………………………...... 13) Kurumumuz, il özel idaresi görev alanı içerisinde (belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan bölgelerde) aşağıdaki fiziksel ve mekânsal planlardan hangilerini yapmıştır. Çevre düzeni planı Ölçek:1/100.000 Ölçek:1/25.000 1 / 5000 ölçekli Nazım İmar Planı 1/ 1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı 14) Kurumumuz, il özel idaresi görev alanı içerisinde; Bir meclis toplantısında ortalama…...… adet plan tadilatı işi yapar. Bir yılda ortalama……….. adet plan tadilatı işi yapar. 15) Kurum dışına ihale usulü ile imar plan ve projesi yaptırıyor musunuz ? Evet (cevabınız "evet" ise aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı işaretleyiniz) Yeterli sayıda teknik kadromuz olmadığı için Yeterli kapasitede teknik kadromuz olmadığı için Yoğunluk nedeni ile Diğer (…………………………………………….…….) Hayır yaptırmıyoruz 16) İl Özel idarelerinin temel mekansal planlama poblemlerinden ilk ikisini önem sırasına göre(en önemli olan 1, diğeri 2) belirtiniz. Mali kaynak yetersizliği Nitelikli personel eksikliği Kaynak İsrafı Hizmet önceliklerinin belirlenmesinde problemler 123 17) İl özel idareleri ile ilgili 5302 sayılı yasanın getirdiği düzenlemeler hakkında aşağıda belirtilen yargı sorularını değerlendiriniz. (Lütfen bu tür sorularda her satır için tercih ettiğiniz seçeneği (X) işaretleyiniz. Kesinlikle Katılıyorum İl çevre düzeni planı İl genel meclisine sunulurken ortak karar almada sorunlar yaşanmaktadır. İl çevre düzeni planının uygulanmasında il özel idaresi olarak sorunlar yaşanmaktadır. İl çevre düzeni planını hazırlarken belediye ile iş birliği içinde çalışılmıştır. İlimiz il özel idaresi bünyesinde il çevre düzeni planı hazırlayabilecek yeterli teknik eleman bulunmamaktadır. İl Genel Meclisinin büyüklüğü ve farklı yapısı dikkate alındığında karar alma sürecinde sorunlar yaşanmaktadır. İl özel idaremiz sorumluluklarında bulunan hizmetleri görmek için yeterli kaynaklara sahip değildir. Yeni yasa ile il özel idarelerine imar eğitim sağlık tarım ekonomi, çevre gibi konularda yetkiler verilmiştir, il özel idareleri bu kadar geniş sorumluluk ve çok sayıda görevi yerine getirebilmektedir. 5302 Sayılı yasa ile görev ve yetkileri (sağlık, eğitim, imar planı, il çevre düzeni planı, stratejik plan yapımı..vs ) artırılan il özel idarelerinin gelir yaratma kapasiteleri yetersizdir. İl özel idaremizin karar organları olan il genel meclis üyelerinin yerele hizmet amaçlı konularda karar alabilecek kadar eğitim ve deneyimleri bulunmamaktadır. İl özel idaresi 5302 sayılı yeni kanun ile daha özerk, güçlü ve geniş teşkilata sahip yerel yönetim birimleri haline gelmiştir. İl özel idaremizin bilgi paylaşımı yapabileceği ve finansman sorununu çözümüne katkıda bulunabileceği gerek ulusal gerekse uluslar arası iş birliği yaptığı kurum ve kuruluşlar vardır. (Ör: Dünya Bankası, BM Fonları gibi) Yeni yasa ile yönetim birimi olarak da tanımlanan İl Özel idaresi alınacak kararlarda ildeki diğer yerel yönetim birimleri ile arasında koordinasyon ve iş birliği yok denecek kadar azdır. Özellikle imar işleri gibi teknik bilgi gerektiren konularda, meclis toplantılarında çıkan kararların doğru olduğuna inanıyorum Çevre düzeni planı ile ilgili belediyeler, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı/Müdürlüğü gibi kurumlar ile sorunlar yaşanmaktadır. Özel İdaremiz tarafından, imar planları hazırlanırken planlamada katılım ilkesi göz önünde bulundurulmaktadır. (katılım araçları: kamuoyu araştırmaları, halk toplantıları, basın yayın organları…vs ile halkın talebini öğrenme) 124 Katılıyoru m Katılmıyor um Kesinlikle Katılmıyor um 18) İmar ile ilgili kararlarda etkili olan aktörlerden 4„ünü önem sırasına göre (1,2,3,4) belirtiniz. (Lütfen bu tür sorularda her satır için tercih ettiğiniz seçeneği (X) işaretleyiniz? 1 2 3 4 Vali Meclis Başkanı Mülk Sahipleri Meclis Üyeleri Parti Teşkilatları Meclis Komisyonları İlgili Birim Müdürleri Meclis Grup Başkanları Baskı Grupları 19) Türkiye‟de il özel idareleri ile ilgili aşağıdaki ifadelere ne ölçüde katılıyorsunuz? Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Katılmıyorum Kesinilikle Katılmıyorum Yerel hizmet birimleridir Yerel siyasetin etkili olduğu birimlerdir. İdari ve mali özerkliğe sahip birmlerdir. Hizmet etkinliği önemli birimlerdir. 20) İl Özel İdareleri ile ilgili yasanın getirdiği düzenlemeler hakkında aşağıda belirtilen yargılardan hangilerine katılıyorsunuz? Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Katılmıyorum Kesinilikle Katılmıyorum Yetki ve sorumluluklar artmıştır. İl Özel idarelerin özerkliği artmıştır. Meclisin etkinliğini artırmıştır. İl Özel İdarelerinin kaynakları artmıştır İl bütününde yapması gereken sorumluluk alanı genişlemiştir. Üst düzey planlama ile ilgili yetkileri artmıştır Yerel düzeyde planlama ve imar konusunda önemli yetkilere sahip olmuştur. Araştırmaya göstermiş olduğunuz ilgiden dolayı teşekkür ederim. 125 EK A2 İl özel idaresi bürokratlarindan gelenler_örnekler 126 127 128 129 130 131 132 ÖZGEÇMĠġ Adı Mesleği Doğum Tarihi Üye Olduğu Mesleki Kuruluş İkinci Üniversite : Bengül ÇALIŞKAN ERGÜL : Şehir Plancısı : 1983 Uyruğu: T.C. : TMMOB-Şehir Plancıları Odası :Anadolu Üniversitesi/İdari Bilimler Fakültesi /Kamu Yönetimi Bölümü Bengül ÇALIŞKAN ERGÜL 1983 yılında Erzurum‟da doğmuştur. 2001–2006 yılları arasında İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesinde Şehir ve Bölge Planlama eğitimini tamamlamış, öğrencilik hayatını yine aynı okulda Bölge Planlama Yüksel Lisans Programı ile devam ettirmiştir. Şehirlerin sosyo-ekonomik gelişme eğilimleri ve potansiyellerini ortaya koyarak faaliyetlerin ve alt yapılarının dağılımını sağlayan bölge planlama eğitimi ile sorunlara noktasal değil de üst ölçekten bakarak mekansal plan kararı alma yetisini kazanacağını düşündüğü bu eğitim programını 2012 yılı itibari ile tamamlamıştır. Bu noktada hazırlamış olduğu tez jüri kararı ile yayınlanmaya değer görülmüştür. Lisans etiğimi döneminde şehir yönetimi-kamu yönetimi ortak paydasından yola çıkarak Anadolu Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümüne kaydolmuş ve eğitimini tamamlamıştır. Bengül E., 2006 yılı itibari ile PALYE Ulaşım Proje de iş hayatına başlamış ve kariyerine burada devam etmiştir. Teknik kadroda işe başladığı PALYE‟de işine olan ilgisi ile beraber tecrübelerinin de artması neticesinde yükselen bir personel profili oluşmuştur. 2011 yılı itibari “Şehir Plancısı” ünvanı ile “Proje Müdürü” olarak görevine devam etmektedir. İngilizce bilen Bengül Ergül evli ve bir çocuk annesidir. 133
