vıı para, banka ve mali piyasalar
advertisement
VII PARA, BANKA VE MALÝ PÝYASALAR 99 100 PARA, BANKA VE MALÝ PÝYASALAR A. GENEL DURUM 2003 yýlýnda para politikasý uygulamasýnda “örtük enflasyon hedeflemesi” stratejisine devam edilmiþ, kýsa vadeli faiz oranlarý enflasyonla mücadelede temel politika aracý olarak kullanýlmýþ ve IMF ile yürütülmekte olan program çerçevesinde takip edilen parasal performans kriterleri ve gösterge niteliðindeki hedefler tutturulmuþtur. Merkez Bankasý 2003 yýlýnda gecelik ve haftalýk borçlanma faiz oranlarýný Nisan ayýndan itibaren 6 kez indirmiþtir. Sonuç olarak hem gecelik hem de haftalýk borçlanma faiz oraný yüzde 44’ten yüzde 26’ya inmiþtir. Merkez Bankasý, dalgalý kur rejimini 2003 yýlýnda da sürdürmüþ, döviz kurlarýnýn piyasa þartlarýnda oluþmasýna önem vermiþtir. Bununla birlikte; kurlardaki aþýrý dalgalanmalarýn önlenmesi amacýyla, kurlarýn uzun dönemli eðilimini ve doðal denge deðerini etkilememek þartýyla, döviz rezervlerini güçlendirmek için ihale yöntemiyle döviz alýmlarý yapabileceðini açýklamýþtýr. Bu çerçevede uluslararasý rezerv pozisyonunun güçlendirilmesi hedefine paralel olarak, ters para ikamesiyle artan döviz arzý sonucunda Temmuz 2002’de geçici olarak ara verdiði döviz alým ihalesi düzenlemeye 6 Mayýs 2003 tarihinde yeniden baþlamýþtýr. 2003 yýlýnýn Mayýs, Haziran, Temmuz aylarýnda birer kez, Eylül ayýnda ise iki kez doðrudan döviz alým müdahalesinde bulunmuþtur. Ancak, Eylül ayý sonundan itibaren hem döviz arz fazlasýndaki azalma hem de döviz kurlarýndaki yükselmeye baðlý olarak 23 Ekim 2003 tarihinden itibaren döviz alým ihalelerine ara vermiþtir. PERFORMANS KRÝTERLERÝ, GÖSTERGE DEĞERLER VE GERÇEKLEŞMELER Tablo VII-1 Para Tabanı Net Ýç Varlıklar Net Uluslararası Rezervler (Trilyon TL) (Trilyon TL) (Milyon Dolar) Üst sınır Gerçek. Üst sınır Gerçek. Alt sınır Gerçek. 30 Nisan 03 12 800 P 11 883 32 800 G 30 951 - 6 500 P - 5 996 30 Haziran 03 13 200 P 13 039 34 100 G 29 395 - 7 000 P - 3 865 30 Eylül 03 14 100 P 13 877 33 800 G 22 968 - 6 000 p - 1 504 31 Aralık 03 14 900 P 14 657 28 400 G 25 997 - 2 000 p - 536 31 Mart 04 16 900 P 16 948 29 600 G 27 321 - 2 000 p 748 30 Nisan 04 17 500 P 17 508 31 600 G 26 076 - 2 000 p 1 791 30 Eylül 04 20 500 P 19 301 34 600 G 28 015 - 2 000 p 1 629 Kaynak : TCMB P : Performans kriteri G : Gösterge değer 101 2004 yýlýnda Merkez Bankasý, döviz arzýndaki geliþmeleri dikkate alarak 23 Ocak 2004 tarihinden itibaren günlük döviz alým ihalelerine yeniden baþlamýþ, 16 Þubat 2004’te döviz piyasasýna doðrudan müdahalede bulunmuþ ve 24 Nisan 2004 tarihinden itibaren ise ihalelere ara vermiþtir. Ancak piyasalarda tedirginlik yaratan iç ve dýþ geliþmelerin etkisi ve ters para ikamesi sürecinden kaynaklanan döviz likiditesindeki daralma nedeniyle döviz kurlarýnda aþýrý dalgalanma meydana gelmiþ, bunun üzerine 11 Mayýs 2004 tarihinde Merkez Bankasý doðrudan satým müdahalesinde bulunmuþtur. Döviz kurlarýnýn aþaðý doðru hareket etmeye baþlamasý ile Mayýs ayýndan sonra döviz alým ihalelerine son verilmiþtir. 2004 yýlýnda da para politikasýný “örtük enflasyon hedeflemesi” politikasýna göre yürüten Merkez Bankasý, temel politika aracý olarak kýsa vadeli faiz oranlarýný kullanmaya devam etmektedir. Bu çerçevede fiyat istikrarý temel hedefine yönelik olarak gelecek dönem enflasyonundaki olasý geliþmeleri dikkate alarak, gecelik ve bir haftalýk borçlanma faiz oranlarýný 5 Þubat’ta yüzde 24’e, 17 Mart’ta yüzde 22’ye ve 8 Eylül’de yüzde 20’ye düþürmüþtür. IMF ile yürütülmekte olan program çerçevesinde belirlenen parasal performans kriterleri ve gösterge niteliðindeki hedefler ise Eylül ayý itibariyle tutturulmuþtur. 2003 yýlýnda yüzde 13.9 olan TEFE artýþý ile karþýlaþtýrýldýðýnda; M2Y ve mevduatta sýnýrlý reel azalýþlar olurken mevduat bankasý kredisi, net kredi hacmi, M1, M2, M3, M3Y, rezerv para, emisyon ve merkez bankasý parasýnda reel olarak artýþ olmuþtur. 2004 yýlý Eylül ayý ile 2003 yýlýnýn ayný dönemi karþýlaþtýrýldýðýnda ise, mevduat, krediler, net kredi hacmi, para arzlarý, emisyon ve rezerv para miktarýnda reel artýþ olduðu görülmektedir. Diðer yandan, 31 Ocak 2004 tarihinde yayýmlanan ve 1 Ocak 2005 tarihinde yürürlüðe girecek olan 5083 sayýlý Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkýnda Kanun ile Türkiye Cumhuriyeti Devletinin para biriminin Yeni Türk Lirasý, Yeni Türk Lirasýnýn alt biriminin ise Yeni Kuruþ olmasý ve bir milyon Türk Lirasý’nýn bir Yeni Türk Lirasý’na eþit olmasý kararlaþtýrýlmýþtýr. BAŞLICA PARASAL BÜYÜKLÜKLER Tablo VII-2 MÝKTAR (Milyar TL) DEĞÝŞÝM (Yüzde) YILLIK EYLÜL EYLÜL YILLIK 2000 2001 2002 2003 2003 979 884 9 868 820 20 519 454 24 134 537 Rezerv Para 5 949 348 7 975 887 10 668 323 15 010 397 Emisyon 3 772 411 5 282 660 7 635 622 10 675 528 10 033 068 14 523 891 40.0 44.5 39.8 44.8 M1 7 549 243 11 368 782 15 827 630 23 014 336 19 903 806 28 127 061 50.6 39.2 45.4 41.3 M2 31 912 095 47 241 075 61 879 759 82 712 966 74 970 925 103 270 069 48.0 31.0 33.7 37.7 M3 33 530 572 49 422 896 64 802 152 88 104 608 81 584 082 108 702 155 47.4 31.1 36.0 33.2 M2Y 56 849 061 106 566 525 133 664 544 151 001 010 137 689 590 177 746 770 87.5 25.4 13.0 29.1 M3Y 58 467 538 108 748 347 136 586 938 156 392 652 144 302 748 183 178 856 86.0 25.6 14.5 26.9 Mevduat (TL+YP) 64 942 983 110 521 576 135 575 188 154 185 095 140 208 513 176 397 726 70.2 22.7 13.7 25.8 51.9 47.5 60.3 62.9 Merkez Bank. Parası Merkez Bank. Krd.(*) Mevduat Bank.Krd. Net Kredi Hacmi 2001 2002 2003 27 427 335 26 388 073 907.1 107.9 17.6 -3.8 14 027 413 20 746 378 40.7 47.9 501 724 750 000 250 000 0 0 302 300 27 372 173 28 652 549 33 952 167 36 111 033 34 474 675 36 630 250 52 354 591 54 046 123 44 509 538 45 623 787 71 351 127 74 324 014 Kaynak : TCMB (*) Dolaysız yurtiçi krediler 102 2004 34.1 33.8 2004 49.5 -66.7 24.0 26.0 1.5 1.4 B. PARA POLÝTÝKALARI 1. Merkez Bankası Analitik Bilançosu Merkez Bankasý analitik bilançosu büyüklüðü bir önceki yýla göre 2003 yýlýnda ve geçen yýlýn ayný ayýna göre 2004 yýlý Eylül ayýnda yüzde 3.3 oranýnda artmýþtýr. Bilançonun aktifinde yer alan dýþ varlýklar 2003 yýlýnda yüzde 3.7 artarken 2004 yýlýnýn Eylül ayýnda önceki yýlýn ayný ayýna göre yüzde 8.9 oranýnda artmýþtýr. Ýç varlýklar ise 2003 yýlýnda yüzde 2.3 artarken, bir önceki yýlýn ayný ayýna göre 2004 Eylül ayýnda yüzde 9.4 gerilemiþtir. Deðerleme hesabý 2003 yýlý sonunda 723.5 trilyon lira iken 2004 yýlý Eylül ayýnda 687.2 trilyon lira olmuþtur. TCMB ANALÝTÝK BÝLANÇOSU Tablo VII-3 MÝKTAR (Milyar TL) AKTİFLER (Varlıklar) YILLIK 2001 DEĞÝŞÝM (Yüzde) EYLÜL 2002 2003 2003 2004 YILLIK EYLÜL 2001 2002 2003 2004 1. Dış Varlıklar 34 409 563 50 995 283 52 891 854 52 575 908 57 275 552 91.1 48.2 3.7 8.9 2. Ýç Varlıklar (A+B+C) 25 679 957 23 075 242 23 605 277 23 369 211 21 174 017 -2433.3 -10.1 2.3 -9.4 A. Nakit Ýþlemleri 25 664 127 24 221 841 22 881 799 22 535 635 20 486 771 -6268.9 -5.6 -5.5 -9.1 34 403 119 31 134 501 28 019 133 27 361 878 23 850 560 -9.5 -10.0 -12.8 34 459 513 31 241 467 28 078 806 27 431 433 23 896 754 -9.3 -10.1 -12.9 34 301 090 31 241 467 28 078 806 27 431 433 23 896 754 -8.9 -10.1 -12.9 a-Hazine Borçlarý aa.Bankanýn Portföyü - 5 Kasým 2001 öncesi DÝBS - Ýkincil Piyasadan alýnan DÝBS ab.Diðer 158 423 0 0 0 0 2207.7 - 56 394 - 106 966 - 59 673 - 69 555 - 46 194 89.7 -44.2 -33.6 b.Bankalara Açýlan Nakit Krediler 16 270 12 804 6 556 10 871 16 313 -21.3 -48.8 50.1 c. TMSF'na Kullandýrýlan Krediler 750 000 250 000 0 0 302 300 50.0 -66.7 -9 505 262 -7 175 464 -5 143 890 -4 837 114 -3 682 402 294.9 -24.5 -28.3 -23.9 -80.0 555.9 -163.1 -17.6 d.Diðer Kalemler B. Deðerleme Hesabý C. IMF Acil Yard. Tak. Hes.(Hazine) 3.Toplam Aktifler (Varlıklar) - 174 804 -1 146 599 723 478 833 576 687 246 0 0 0 0.0 60 089 520 74 070 525 76 497 131 75 945 119 78 449 569 255.5 190 634 0 23.3 3.3 3.3 PASİFLER (Yükümlülükler) 1. Toplam Döviz Yükümlülükleri 50 220 700 53 551 071 52 362 594 48 517 784 52 061 496 215.4 6.6 -2.2 7.3 a. Dýþ Yükümlülükler 36 733 224 37 368 781 35 647 919 33 467 399 32 892 843 253.0 1.7 -4.6 -1.7 b. Ýç Yükümlülükler 13 487 476 16 182 290 16 714 675 15 050 385 19 168 653 -Döviz Olarak Takip Olunan Mevd. -Bankalarýn Döviz Mevd. 2. Merkez Bankası Parası A. Rezerv Para 3 139 113 5 462 814 6 518 301 10 348 363 10 719 476 10 196 374 144.4 20.0 3.3 27.4 7 418 933 156.8 74.0 19.3 31.5 9 408 687 11 749 720 140.9 3.6 -4.9 24.9 907.1 107.9 17.6 -3.8 40.7 47.9 5 641 698 9 868 820 20 519 454 24 134 537 27 427 335 26 388 073 7 975 887 10 668 323 15 010 397 14 027 413 20 746 378 34.1 33.8 a. Emisyon 5 282 660 7 635 622 10 675 528 10 033 068 14 523 891 40.0 44.5 39.8 44.8 b. Bankalar Mevduatı 2 520 198 2 791 824 6 138 159 25.0 10.8 50.1 56.3 - Bankalar Zorunlu Karþýlýklarý - Bankalar Serbest Ýmkaný c. Fon Hesapları d. Banka Dışı Kesim Mevduatları B. Diğer Mer.Bank.Parası a. Açık Piyasa Ýşlemlerinden Borç b. Kamu Mevduatı 3. Toplam Pasifler (Yükümlülükler) 4 191 278 3 928 057 1 626 371 1 671 841 2 288 617 2 148 765 2 955 921 15.8 2.8 36.9 37.6 893 827 1 119 983 1 902 661 1 779 292 3 182 238 46.2 25.3 69.9 78.8 104 157 178 059 48 310 41 719 68 990 -10.0 71.0 -72.9 65.4 68 872 62 818 95 281 24 569 15 338 50.6 -8.8 51.7 -37.6 1 892 933 9 851 131 9 124 140 13 399 922 5 641 695 -138.1 420.4 -7.4 -57.9 1 243 969 9 578 737 8 260 095 11 867 866 5 295 798 -123.8 670.0 -13.8 -55.4 648 964 272 394 -58.0 217.2 -77.4 345 897 160.5 60 089 520 74 070 525 76 497 131 75 945 119 78 449 569 864 045 1 532 056 255.5 23.3 3.3 3.3 Kaynak : TCMB 103 Ýç varlýklarýn toplam varlýklar içindeki payý 2002 yýlýnda yüzde 31.2 iken 2003 yýlýnda yüzde 30.9’a gerilemiþ olup, 2004 yýlý Eylül ayý itibariyle yüzde 27 olmuþtur. Dýþ varlýklarýn toplam varlýklar içindeki payý ise 2002 yýlýnda yüzde 68.8 iken 2003 yýlýnda yüzde 69.1’e, 2004 yýlý Eylül ayýnda da yüzde 73’e yükselmiþtir. Dýþ varlýklarýn toplam döviz yükümlülüklerine bölünmesiyle bulunan kur riski oraný, 2002 yýlýna yüzde 95.2 iken 2003 yýlý sonunda yüzde 101’e yükselmiþ ve 2004 yýlý Eylül ayýnda da yüzde 110 olmuþtur. Bilançonun pasifinde yer alan toplam döviz yükümlülükleri 2003 yýlýnda yüzde 2.2 oranýnda azalarak 52.4 katrilyon lira, 2004 yýlý Eylül ayýnda ise geçen yýlýn ayný dönemine göre yüzde 7.3 artarak 52 katrilyon lira olmuþtur. Toplam döviz yükümlülüklerinin toplam yükümlülükler içindeki payý ise 2003 yýlýnda yüzde 68.5 iken 2004 yýlý Eylül ayýnda yüzde 66.4 olmuþtur. Dýþ yükümlülükler 2003 yýlýnda yüzde 4.6, 2004 yýlý Eylül ayýnda ise önceki yýlýn ayný ayýna göre yüzde 1.7 oranýnda azalmýþtýr. Ýç yükümlülükler ise 2003 yýlýnda döviz olarak takip edilen mevduattaki yüzde 19.3 artýþýn etkisiyle yüzde 3.3 artmýþ, 2004 yýlý Eylül ayýnda ise 2003 yýlýnýn Eylül ayýna göre hem döviz olarak takip edilen mevduat hem de bankalarýn döviz mevduatlarýndaki artýþ nedeniyle yüzde 27.4 oranýnda artmýþtýr. Merkez Bankasý parasýnýn toplam yükümlülükler içindeki payý 2003 yýlýnda yüzde 31.5 iken 2004 yýlý Eylül ayýnda yüzde 33.6’ya yükselmiþtir. Bu yükseliþte emisyondaki yüzde 44.8 oranýnda, bankalar zorunlu karþýlýklarý ve bankalar serbest imkanýndaki sýrasýyla yüzde 37.6 ve yüzde 78.8 oranýnda artýþ etkili olmuþtur. TCMB BÝLANÇOSUNA ÝLÝŞKÝN BAZI ORANLAR ( Yüzde ) Tablo VII-4 1-Dýþ Varlýklar / Dýþ Döviz Yükümlüklükleri 2-Dýþ Varlýklar / Toplam Döviz Yükümlülükleri 2001 YILLIK 2002 2003 EYLÜL 2003 2004 93.7 136.5 148.4 157.1 174.1 68.5 95.2 101.0 108.4 110.0 255.1 315.1 316.4 349.3 298.8 4-Dýþ Varlýklar / Toplam Varlýklar 57.3 68.8 69.1 69.2 73.0 5- Ýç Varlýklar / Toplam Varlýklar 42.7 31.2 30.9 30.8 27.0 6- Hazine Borçlarý / Ýç Varlýklar 3-Dýþ Varlýklar / Ýç Döviz Yükümlülükleri 134.0 134.9 118.7 117.1 112.6 7- Bankalara Açýlan Nakit Krediler / Ýç Varlýklar 0.1 0.1 0.0 0.0 0.1 8-TMSF'na Kullandýrýlan Krd / Ýç Varlýklar 2.9 1.1 0.0 0.0 1.4 -0.3 -1.5 0.9 1.1 0.9 9-Deðerleme Hesabý / Toplam Varlýklar 10-Deðerleme Hesabý / Ýç Varlýklar -0.7 -5.0 3.1 3.6 3.2 11-Deðerleme Hesabý / Toplam Döviz Yükümlülükleri -0.3 -2.1 1.4 1.7 1.3 12-Toplam Döviz Yükümlülükleri / Toplam Yükümlülükler 83.6 72.3 68.5 63.9 66.4 13. Dýþ Döviz Yükümlülükleri / Toplam Yükümlülükler 61.1 50.5 46.6 44.1 41.9 14-Ýç Döviz Yükümlülükleri / Toplam Yükümlülükler 22.4 21.8 21.9 19.8 24.4 15-Emisyon / Ýç Varlýklar 20.6 33.1 45.2 42.9 68.6 8.8 10.3 14.0 13.2 18.5 53.5 16.4 37.2 27.7 44.2 31.5 36.6 36.1 55.0 33.6 16-Emisyon / Toplam Yükümlülükler 17-Emisyon / Merkez Bankasý Parasý 18-Merkez Bankasý Parasý / Toplam Yükümlülükler Kaynak : TCMB 104 2. Açık Piyasa Ýþlemleri (APÝ) Merkez Bankasý, Þubat 2001 krizi sonrasýnda likidite ihtiyaçlarýnýn giderilmesi için kamu bankalarý ve TSMF bünyesindeki bankalardan Devlet Ýç Borçlanma Senetleri (DÝBS) almýþ, bu durum 2003 yýlý boyunca da devam eden likidite fazlasýna sebep olmuþtur. Merkez Bankasý 2003 yýlýnda, bankalar arasý para piyasasýndaki Türk lirasý depo iþlemleri ile açýk piyasa iþlemleri çerçevesinde ÝMKB repo-ters repo pazarýnda gerçekleþtirilen ters repo iþlemleriyle söz konusu likidite fazlasýný çekmiþtir. AÇIK PÝYASA ÝŞLEMLERÝ (Milyar TL) Ters Ters Repo Repo 12 077 000 10 033 500 14 063 000 15 455 500 26 740 000 36 598 000 47 313 500 34 582 000 50 230 500 39 220 500 60 342 000 50 329 000 396 984 500 Dönüþ 11 551 685 10 081 148 15 042 982 15 355 558 26 568 808 35 519 195 47 739 665 35 440 227 50 573 858 37 907 815 61 211 576 49 954 708 396 947 225 2003 79 529 000 38 282 000 46 524 500 35 652 500 12 311 500 8 949 500 18 781 000 29 429 500 51 356 500 85 663 000 40 059 500 39 486 500 486 025 000 79 160 236 40 551 624 45 659 448 36 372 340 13 002 998 8 969 685 17 484 633 29 040 998 50 946 495 84 595 516 42 144 561 40 422 834 488 351 367 2004 Tablo: VII-5 Doğrudan Doğrudan 12 455 500 38 329 500 46 916 000 52 515 000 60 060 500 38 209 500 17 262 500 25 732 000 31 490 500 322 971 000 12 188 515 37 159 265 47 338 880 51 510 752 61 918 154 37 851 027 18 448 157 25 177 244 32 048 016 323 640 009 Alım(1) 350 937 2002 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık TOPLAM Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık TOPLAM Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül TOPLAM Kaynak : TCMB Satım(2) 350 937 Repo Repo 24 745 000 11 356 700 3 837 677 771 000 Dönüþ 24 874 685 15 825 145 4 890 123 1 080 079 40 710 377 46 670 032 60 000 149 000 560 089 60 079 79 226 632 135 769 089 771 439 420 000 420 347 420 000 420 347 APÝ TOPLAM Net Etki (3) 73 248 370 - 655 000 47 296 493 -4 420 797 37 833 782 - 72 465 32 662 136 - 409 021 53 659 745 - 522 128 72 117 195 -1 078 805 95 053 165 426 165 70 022 227 858 227 100 804 358 343 358 77 128 315 -1 312 685 121 553 576 869 576 100 283 708 - 374 292 881 663 071 -6 347 866 158 689 236 78 833 624 92 183 948 72 024 840 25 434 577 18 147 411 37 457 856 58 470 498 102 302 995 170 258 516 82 204 061 79 909 334 975 916 895 - 368 764 2 269 624 - 865 052 719 840 691 419 89 959 -1 368 413 - 388 502 - 410 005 -1 067 484 2 085 061 936 334 2 324 016 25 484 362 75 488 765 94 254 880 104 025 752 121 978 654 76 060 527 35 710 657 50 909 244 63 538 516 647 451 356 - 267 333 -1 170 235 422 880 -1 004 248 1 857 654 - 358 473 1 185 657 - 554 756 557 516 668 661 (1) Piyasadan ve Hazine'den nakit karşılığı yapılan doğrudan alımlardır. TCMB'nin Hazine'den nakit dışı işlemlerden dolayı (ve likidite üzerinde etkisi olmayan) gerçekleştirdiği alım işlemleri dahil edilmemiştir. (2) Nakit işlemlerden dolayı alınan kıymetlerin itfa ve ikincil piyasa satış işlemleridir.TCMB'nin Hazine'den nakit dışı işlemlerden dolayı (ve likidite üzerinde etkisi olmayan) aldığı kıymetlerin itfaları dahil edilmemiştir. (3) Eksi rakamlar piyasadan para çekildiğini, artı rakamlar ise piyasaya para verildiğini ifade etmektedir. 105 Döviz alýmlarý karþýlýðýnda yaratýlan Türk lirasý, zorunlu karþýlýklara ödenen faizler ve açýk piyasa iþlemleriyle fazla likiditenin çekilmesi sonucu ödenen faizler likiditeyi artýrmýþtýr. Hazinenin döviz cinsinden borç geri ödemeleri ve Merkez Bankasý portföyündeki DÝBS kuponlarý için yaptýðý ödemeler ile para tabaný talebinde meydana gelen artýþ likiditenin azalmasý yönünde etki yapmýþtýr. Sonuç olarak 2003 yýlý sonunda piyasadaki fazla likidite 8.3 katrilyon Türk lirasý olmuþtur. 2003 yýlýnda doðrudan alým iþlemi yapýlmamýþ, likidite fazlalýðý iþlemlerin ters repoda yoðunlaþmasýna yol açmýþtýr. 2003 yýlýnýn Ocak, Mart, Temmuz, Aðustos, Eylül, Ekim aylarýnda net etki 3. Para Arzları Dar tanýmlý para arzý M1, 2003 yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde 45.4 oranýnda büyürken, 2004 yýlý Eylül ayýnda ise geçen yýlýn ayný ayýna göre yüzde 41.3 oranýnda artýþ göstererek 28.1 katrilyon lira olmuþtur. Dar tanýmlý para arzýnýn bileþenlerinden olan dolaþýmdaki para 2003 yýlý olarak piyasalardan para çekilirken, Þubat, Nisan, Mayýs, Haziran, Kasým ve Aralýk aylarýnda ise piyasalara likidite verilmiþtir. 2003 yýlý sonu itibariyle açýk piyasa iþlemlerinin net etkisi ise piyasaya 2.3 katrilyon lira likidite verilmesi yönünde olmuþtur. 2004 yýlýnýn ilk dokuz ayýnda ise sadece Ocak ayýnda toplam 420 trilyon liralýk repo iþlemi yapýlýrken, doðrudan alým iþlemi yapýlmamýþtýr. Mart ayýnda piyasaya 422.8 trilyon, Mayýs’ta 1.9 katrilyon, Temmuz’da 1.2 katrilyon ve Eylül ayýnda da 557.5 trilyon lira verilmiþtir. Ocak-Eylül döneminde açýk piyasa iþlemleri sonucunda piyasalara net olarak 668.7 trilyon lira verilmiþtir. sonunda bir önceki yýla göre yüzde 41.7 oranýnda artarak 9.8 katrilyon liraya yükselirken M1’deki artýþýn temel kaynaðý olan vadesiz mevduat artýþý yüzde 48.3 oranýnda gerçekleþerek 13.2 katrilyon liraya ulaþmýþtýr. 2004 yýlý Eylül ayýnda bir önceki yýlýn ayný ayýna göre dolaþýmdaki para yüzde 50 oranýnda artarken vade- PARA ARZI Tablo VII-6 MÝKTAR (Milyar TL) YILLIK 2000 2001 DEĞÝŞÝM (Yüzde) EYLÜL 2002 2003 2003 YILLIK 2004(*) 2001 2002 EYLÜL 2003 2004 Dolaþýmdaki Para 3 196 942 4 462 913 6 899 361 9 775 116 9 149 591 13 723 531 39.6 54.6 41.7 50.0 Vadesiz Mevduat 4 352 301 6 905 869 8 928 269 13 239 221 10 754 215 14 403 531 58.7 29.3 48.3 33.9 M1 Vadeli Mevduat M2 7 549 243 11 368 782 15 827 630 23 014 336 19 903 806 28 127 061 50.6 39.2 45.4 41.3 24 362 852 35 872 293 46 052 129 59 698 630 55 067 119 75 143 008 47.2 28.4 29.6 36.5 48.0 31.0 33.7 37.7 137.9 21.0 -4.9 18.7 29.1 31 912 095 47 241 075 61 879 759 82 712 966 74 970 925 103 270 069 Yurtiçi Yerleþ.YP Mevd. 24 936 966 59 325 451 71 784 786 68 288 043 62 718 666 M2Y 87.5 25.4 13.0 1 322 941 1 461 832 2 587 339 4 431 744 5 056 229 5 067 662 10.5 77.0 71.3 0.2 295 536 719 990 335 055 959 898 1 556 928 364 424 143.6 -53.5 186.5 -76.6 M3 33 530 572 49 422 896 64 802 152 81 584 082 108 702 155 47.4 31.1 36.0 33.2 M3Y 58 467 538 108 748 347 136 586 938 156 392 652 144 302 748 183 178 856 86.0 25.6 14.5 26.9 Resmi Mevduat Diðer TCMB Mevduatý 56 849 061 106 566 525 133 664 544 74 476 701 Kaynak : TCMB (*) M2 ve M2Y rakamları geçicidir. 106 151 001 010 137 689 590 177 746 770 88 104 608 siz mevduat yüzde 33.9 oranýnda artýþ göstermiþtir. Geniþ tanýmlý para arzý M2, 2003 yýlýnda önceki yýla göre yüzde 33.7 oranýnda artarak 82.7 katrilyon lira olmuþtur. 2004 yýlý Eylül ayýnda ise önceki yýlýn ayný ayýna göre yüzde 37.7 oranýnda artarak 103.3 katrilyon liraya ulaþmýþtýr. 2003 yýlýnda, uygulanan ekonomik programa olan güvenin artmasý ve Türk lirasýnýn Mart ayýndan itibaren ABD dolarý karþýsýnda istikrarlý olarak deðer kazanmasýna paralel olarak Türk lirasý yatýrým araçlarýna talep artarken döviz mevduatlarýnda çözülme gözlenmiþ ve M2Y’nin alt kalemi olan yurtiçi yerleþikler yabancý para mevduatýnda yüzde 4.9 azalma olmuþtur. Bu nedenle M2Y yýl sonunda sadece yüzde 13 geniþleyerek 151 katrilyon lira olmuþtur. 2004 yýlý Eylül ayýnda ise yurtiçi yerleþikler yabancý para mevduatýnda bir önceki yýlýn ayný ayýna göre yüzde 18.7 artýþ olurken M2Y’deki artýþ yüzde 29.1 olarak gerçekleþmiþtir. M2Y, resmi mevduat ve diðer TCMB mevduatýnýn toplamýný gösteren M3Y ise 2003 yýlýnda yüzde 14.5 oranýnda artarak 156.4 katrilyon liraya, Eylül 2004 itibariyle geçen yýlýn ayný dönemine göre yüzde 26.9 artýþla 183.2 katrilyon liraya yükselmiþtir. Grafik VII-1 PARA ARZLARI 200000 180000 160000 Trilyon TL 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 2000 2001 2002 M1 Geniþ tanýmlý para arzýnýn (M2) rezerv paraya oraný þeklinde tanýmlanan rezerv para çarpanı (M2/RP), 2003 yýlý Ocak ayýnda 5.4 iken yýl içinde dalgalý bir seyir izlemiþ yýl sonu itibariyle 5.5 seviyesine yükselmiþtir. 2004 yýlýnda da dalgalý seyrini sürdüren bu oran Ocak ayýnda 4.9 seviyesinde iken Eylül ayýnda 5’e çýkmýþtýr. M2 2003 2004/09 M2Y Geniþ tanýmlý para arzýnýn Merkez Bankasýnýn yarattýðý toplam Türk lirasýna oranýný gösteren Merkez Bankası parası çarpanı, (M2/MBP) 2003 yýlý Ocak ayýnda 2.6 iken yýl sonunda 3.4 olarak gerçekleþmiþ, 2004 yýlý baþýnda 3.7 iken Eylül ayýnda 3.9’a çýkmýþtýr. 107 108 4. Bankalararası Para Piyasası (INTERBANK) 2003 yýlýndaki likidite fazlasý, ÝMKB repo-ters repo pazarýnda gerçekleþtirilen ters repo iþlemleriyle ve Bankalararasý Para Piyasasýnda (BPP) borçlanarak çekilmiþtir. Piyasadan çekilen fazla likiditenin vadesini uzatmak ve likidite yönetimini daha esnek hale getirmek için dört haftalýk Türk lirasý depo alým ihalelerine ilave olarak, Kasým ayýnda iki haftalýk Türk lirasý depo alým ihalelerine baþlanmýþ ve ihale miktar sý- nýrlamasý kaldýrýlmýþtýr. Ancak 2004 yýlý Haziran ayýnda döviz alým ihalelerine ara verilmiþ olmasý ve Türk lirasý likidite seviyesinin azalmasý dikkate alýnarak iki hafta vadeli Türk lirasý depo alým ihalelerine; 2004 yýlý Ekim ayýndan itibaren ise Türk lirasý likidite düzeyindeki göreceli gerilemeye paralel olarak Türk lirasý depo alým ihalelerine son verilmesi kararlaþtýrýlmýþtýr. 2003 yýlýnda BPP iþlemleri 51 banka ile yapýlmýþ ve 2 Aralýk 2002 tarihinde aracýlýk iþlemlerine son verildiði için iþlemler Merkez Bankasý taraflý gerçekleþmiþtir. Uygulanan ekonomik programa olan güvenin artmasý ve enflasyonun yýl sonu hedefinin de altýnda gerçekleþmesi nedeniyle bankalar arasý para piyasasýnda faiz oranlarýndaki gerileme 2003 yýlýnda da sürmüþ ve 15 Ekim 2003 tarihinde yüzde 26’ya düþürülmüþtür. Ýþlem hacminde de istikrar saðlanmýþ, yýllýk iþlem hacmi bir önceki yýla göre yüzde 60.5 oranýnda artarak 1 398 katrilyon lira olmuþtur. Uygulanmakta ola örtük enflasyon hedeflemesi politikasý doðrultusunda kýsa vadeli faiz oranlarý 2003 yýlý içinde kademeli olarak toplam altý kez indirilmiþtir. Böylece 2003 yýlý baþýnda yüzde 44 olan gecelik ve haftalýk borçlanma faiz oranlarý en son 15 Ekim 2003 tarihinde yapýlan bir indirimle yüzde 26’ya düþürülmüþtür. 2004 yýlýnýn ilk dokuz aylýk döneminde iþlem hacmi 2003 yýl sonuna göre yüzde 11.5 oranýnda azalarak 1 236 katrilyon lira olmuþtur. Bu dönemde de Merkez Bankasý faiz indirimlerine devam ederek toplam 3 kez faiz indirimi gerçekleþtirmiþ ve son 109 olarak 8 Eylül 2004 tarihinde gecelik iþlemlerde alýþ kotasyonunu yüzde 20’ye, 5. Döviz ve Efektif Piyasası a) Ýþlem Hacmi Dalgalý kur rejimine 2003 yýlýnda da devam edilmiþ, Merkez Bankasý aþýrý dalgalanmalar dýþýnda kurlarýn yönünü veya düzeyini belirleme amaçlý döviz alým veya satým iþlemi yapmamýþtýr. 110 satýþ kotasyonunu ise yüzde 24’e düþürmüþtür. Döviz ve efektif piyasasý iþlem hacmi 2003 yýlýnda yüzde 21.1 oranýnda azalarak 55 milyar dolara gerilemiþtir. 2004 yýlý Ocak-Eylül dönemi iþlem hacmi ise geçen yýlýn ayný dönemine göre yüzde 34.5 oranýnda azalarak 28.3 milyar dolara düþmüþtür. b) Döviz Kurları 2003 yýlýnýn ilk çeyreðinde Irak’taki geliþmeler döviz kurlarýnýn hareketli bir seyir izlemesine neden olmuþ, savaþýn sona ermesi ve belirsizliklerin azalmasý ile Nisan ayýndan itibaren Türk lirasý yabancý para birimleri karþýsýnda deðer kazanmaya baþlamýþtýr. Bu süreç enflasyondaki düþüþ, bütçe disiplini, IMF ile görüþmelerin olumlu gitmesi ve ABD kredisi beklentisiyle Eylül ayý sonuna kadar devam etmiþtir. Ancak mevsimsel faktörler, ABD’den gelecek kredinin ayrýntýlarýnýn netleþmemesi, 111 Irak’tan döviz çýkýþýnýn 10.000 ABD dolarý ile sýnýrlandýrýlmasý, kamu kuruluþlarýnýn yoðun alýmlarý gibi nedenlerle döviz kurlarý Ekim ayý boyunca artýþ eðilimini korumuþtur. Kasým ayýnda ise yabancý satýþlarý ve kamu kurumlarýnýn alýmlarýndaki azalma nedeniyle döviz kurlarý tekrar düþmeye baþlamýþ ve Aralýk ayý boyunca da Türk lirasý deðer kazanmaya devam etmiþtir. 2003 yýlý sonu itibariyle toptan eþya fiyatlarýnda yýllýk yüzde 13.9 düzeyinde artýþ 112 gerçekleþirken, Türk lirasý karþýsýnda ABD dolarý yüzde 14.6, Ýngiliz sterlini yüzde 5.4 ve Japon yeni yüzde 4.8 oranýnda deðer kaybetmiþ, euro ise yüzde 2.4 oranýnda deðer kazanmýþtýr. TEFE bazlý reel kur endeksi, 2003 yýlý Ocak ayýnda 113.7 iken yükselerek Eylül ayýnda 137.5’e çýkmýþ, ancak daha sonra gerileyerek yýlý 126.3 puanla kapatmýþtýr. 2004 yýlýnýn ilk çeyreðindeki enflasyon düzeyinin 2004 yýlý enflasyon hedefine ulaþýlacaðý inancýný kuvvetlendirmesi, kur istikrarýnýn saðlanmasýnda önemli rol oynamýþtýr. Bu dönemde Kýbrýs ve Irak’taki geliþmeler zaman zaman döviz kurlarýnýn yukarý hareketine neden olduysa da IMF ile 7. gözden geçirmenin tamamlanmasý, uluslararasý derecelendirme kuruluþlarýnýn Türkiye’ye dair olumlu deðerlendirmeleri döviz kurlarýnýn aþaðý yönlü hareketini desteklemiþtir. Ancak daha sonra iç ve dýþ geliþmelerin etkisi ve döviz likiditesindeki daralma nedeniyle döviz kurlarýnda aþýrý dalgalanma meydana gelmiþtir. Merkez Bankasýnýn Mayýs ayýndaki müdahalesiyle dalgalanma azalmýþ ve döviz kurlarý düþmeye baþlamýþtýr. Aðustos ayýnda döviz kurlarý yükselme eðilimine girmiþ, ancak 6 Ekimde AB Komisyonunun Ülkemize müzakere tarihi verilmesi tavsiyesinde bulunmasý ile kurlardaki yükselme eðilimi durmuþtur. 113 2004 yýlýnda, Merkez Bankasý döviz arzýndaki geliþmeleri dikkate alarak 23 Ekim 2003 tarihinden itibaren ara verdiði döviz alým ihalelerine 23 Ocak 2004 tarihinden itibaren yeniden baþlamýþtýr. Kýbrýs görüþmeleri konusundaki olumlu beklentilere baðlý olarak dalgalanmanýn artmasý üzerine ise 16 Þubat 2004’te döviz piyasasýna doðrudan müdahalede bulunmuþ ve 24 Nisan 2004 tarihinden itibaren ise ihalelere 114 ara vermiþtir. Ancak döviz likiditesindeki daralma nedeniyle döviz kurlarýnda aþýrý dalgalanma meydana gelmiþ bunun üzerine 11 Mayýs 2004 tarihinde Merkez Bankasý doðrudan satým müdahalesinde bulunmuþtur. 2004 yýlý Eylül ayý sonu itibariyle 2003 yýlý sonuna göre ABD dolarý yüzde 7.3, euro yüzde 5.7 ve Japon yeni yüzde 3.4 oranýnda deðer kazanmýþtýr. 115 2004 yýlý Ocak ayýnda 134.2 olan TEFE bazlý reel kur endeksi ise Nisan ayýna kadar yükselerek 144.7 ulaþmýþ, ancak daha sonra düþüþ eðilimine girmiþ ve Eylül ayý sonu itibariyle 127.6 olmuþtur. 6. Mevduat 2003 yýlýnda yüzde 13.7 oranýnda artarak 154.2 katrilyon lira seviyesine çýkan mevduat bankalarý toplam mevduatý, 2004 yýlý Eylül ayýnda bir önceki yýlýn ayný dönemine göre yüzde 25.8, 2003 yýl sonuna göre ise yüzde 14.4 oranýnda artarak 176.4 katrilyon lira olmuþtur. 116 2003 yýlý sonunda 1.2614 olan euro/ dolar paritesi 2004 yýlýnda dalgalý bir seyir izlemiþtir. 15 Ekim 2004 günü itibariyle TCMB kapanýþ kuru, dolar için 1 482 555, euro için 1 838 368 lira olmuþtur. Buna göre euro/dolar paritesi 1.2400’dýr. Mevduatýn daðýlýmý içinde önemli bir yer tutan vadeli tasarruf mevduatý 2003 yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde 28.4 oranýnda artarken 2004 yýlý Eylül ayýndaki artýþ geçen yýlýn ayný ayýna göre yüzde 39.3 oranýnda gerçekleþmiþtir. Vadesiz tasarruf mevduatý ise 2003 yýlýnda yüzde 66.2 artarken 2004 yýlý Eylül ayýnda önceki yýlýn ayný ayýna göre yüzde 66.5 oranýnda artmýþtýr. Bu geliþmeler sonucunda toplam tasarruf mevduatýndaki artýþ 2003 yýlýnda yüzde 30.9 olurken 2004 yýlý Eylül ayýnda yüzde 41.2 olmuþtur. Toplam ticari kurumlar mevduatý, 2003 yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde 29.6, 2004 yýlý Eylül ayýnda bir önceki yýlýn ayný ayýna göre yüzde 35.4 oranýnda artmýþtýr. Toplam diðer kurumlar mevduatý 2003 yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde 53.8 oranýnda artarken 2004 yýlý Eylül ayýnda geçen yýlýn ayný dönemine yüzde 12.1 oranýnda artýþ olmuþtur. Toplam resmi kurumlar mevduatý ise 2003 yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde 71.3, 2004 yýlý Eylül ayýnda da geçen yýlýn ayný dönemine göre yüzde 0.2 oranýnda artmýþtýr. Sonuç olarak, mevduat bankalarýnýn toplam Türk lirasý mevduatlarý 2003 yýlýnda önceki yýla göre yüzde 35.6 oranýnda artarak 78.6 katrilyon liraya, 2004 yýlý Eylül ayýnda ise geçen yýlýn ayný ayýna göre yüzde 32.9 oranýnda artarak 95.2 katrilyon liraya ulaþmýþtýr. 2003 yýlýnda yabancý para cinsinden mevduatýn (DTH) Türk lirasý karþýlýðý, Mart ayýndan Ekim ayýna kadar Türk lirasýnýn ABD dolarý karþýsýnda istikrarlý olarak deðer kazanmasýyla birlikte düþmeye baþlamýþtýr. Ekim ayýnda deðer kaybeden Türk lirasýnýn Kasým ayýndan itibaren tekrar deðer kazanmaya baþlamasýný takip eden DTH’larýn Türk lirasý karþýlýklarý düþüþ trendini devam ettirmiþtir. 2003 yýlýnda yüzde 4.4 oranýndaki azalýþla 71.5 katrilyon lira olarak gerçek- 117 leþen DTH’larýn Türk lirasý karþýlýðý, 2004 yýlý Eylül ayýnda geçen yýlýn ayný dönemine göre yüzde 17.6 oranýnda artarak 77.1 katrilyon lira seviyesine yükselmiþtir. Döviz tevdiat hesaplarýnýn genel mevduat toplamý içindeki payý 2003 yýlýnda yüzde 46.4 iken 2004 yýlý Eylül ayýnda yüzde 43.7’ye inmiþtir. 7. Krediler Krediler, 2003 yýlý Nisan ayýndan itibaren makroekonomik belirsizliklerin azalmasý, kredi faiz oranlarýnýn düþmesi ve ekonominin büyümesi nedeniyle artýþ eðilimine girmiþtir. Yurt içi net kredi hacminde yüzde 47.5 artýþ olurken yurt dýþý net kredi hacmi yüzde 11 oranýnda yükselmiþ, böylece bankacýlýk toplam kredi hacmi, 2003 yýlýnda nominal olarak yüzde 43.9 oranýnda geniþlemiþtir. 2004 yýlý Eylül ayý itibariyle ise, geçen yýlýn ayný ayýna göre yurt içi net kredi hacmi yüzde 62.9 geniþlerken yurt dýþý net kredi hacmi yüzde 0.3 gerilemiþtir. Mevduat bankalarýnýn dolaysýz krediler dahil toplam kredi hacmi, yüzde 51.9 oranýnda nominal artýþ göstererek 2003 yýlýnda 52.4 katrilyon lira olmuþ; 2004 yýlý Eylül ayýnda ise geçen yýlýn ayný ayýna 118 göre yüzde 60.3 oranýnda artarak 71.4 katrilyon liraya yükselmiþtir. Bu kredi hacmine göre 2003 yýlý sonunda mevduat bankalarýnca toplanan mevduatýn yüzde 34’ü krediye dönüþmüþken, bu oran 2004 Temmuz ayýnda 41.5’e yükseldikten sonra azalarak Eylül ayýnda yüzde 40.4 seviyesine inmiþtir. 119 2003 yýlý sonu itibariyle yurtiçi kredi hacmi içinde mevduat bankalarý kredilerinin payý yüzde 92.4, kalkýnma ve yatýrým bankalarý kredilerinin payý yüzde 7.6 olurken, 8. Mevduat ve Kredi Faizleri a) Tasarruf Mevduatı Faizleri 2003 yýlý sonunda bir yýl vadeli tasarruf mevduat faiz oraný yüzde 28.6, altý ay vadeli mevduat faiz oraný ise 28.2 düzeyinde olmuþtur. 2004 yýlýnda ise hem bir yýl vadeli hem de altý ay vadeli mevduat faiz oraný Nisan ayýna kadar gerileyerek yüzde 22.8 olmuþ, ancak Mayýs ayýndan sonra her ikisi de artmaya baþlamýþ ve Aðustos ayý itibariyle bir yýl vadeli mevduat faiz oraný yüzde 24.4 olurken altý ay vadeli mevduat faiz oraný yüzde 24.5 olmuþtur. 120 2004 yýlý Eylül ayýnda mevduat bankalarý kredilerinin payýnýn yüzde 93.4, kalkýnma ve yatýrým bankalarý kredilerinin payý yüzde 6.1 olarak gerçekleþmiþtir. b) Ticari Kredi Faiz Oranları Kýsa vadeli aðýrlýklý ortalama ticari kredi faiz oranlarý, 2003 yýlý Ocak ayýnda yüzde 50.4 iken Aralýk ayýna gelindiðinde yüzde 36 seviyesine gerilemiþtir. 2003 yýlýnda orta vadeli aðýrlýklý ortalama ticari kredi faiz oranlarý ise Mayýs ayýna kadar nispeten dalgalý bir seyir izleyerek yüzde 49’a çýktýktan sonra düþmeye baþlamýþ ve Aralýk ayýnda yüzde 32.7’ye inmiþtir. 2004 yýlýnda ise kýsa vadeli aðýrlýklý ortalama ticari kredi faiz oranlarý Haziran ayýna kadar düþüþ eðilimini devam ettirerek yüzde 28.0 olurken Temmuz ayýnda hafif yükselerek yüzde 28.4 olmuþtur. Orta vadeli aðýrlýklý ortalama ticari kredi faiz oranlarý ise 2004 yýlýnda dalgalanma göstermiþ ve Temmuz ayý itibariyle yüzde 28.8 olmuþtur. 9. Türk Lirası Referans Faiz Oranı (TRLIBOR) 1 Aðustos 2002 tarihinden itibaren 13 bankanýn katýlýmýyla Türkiye Bankalar Birliði bünyesinde Türk Lirasý Bankalararasý Satýþ Oraný olarak tespit edilen referans faiz oraný (TRLIBOR) uygulanmasýna baþlanmýþtýr. Türkiye’de bankalarýn kendi aralarýnda ve müþterileri ile yaptýklarý iþlemlerde esas alýnabilecek bir referans faiz oraný olmasý ve gelecekte kredi ve mevduat faizleri ile Devlet borçlanma senetleri için de gösterge niteliði taþýmasý amaçlanan Türk Lirasý Referans Faiz Oraný (TRLIBOR), katýlýmcý bankalar arasýnda sekiz ayrý vadede ilan edilmektedir. 2003 yýlýnda gecelik vadede 315 trilyon lira, diðer vadelerde 86.6 trilyon lira olmak üzere toplamda 401.6 trilyon lira tutarýnda 242 iþlem gerçekleþirken 2004 yýlýnýn ilk dokuz ayýnda gecelik vadede 8.6 trilyon lira, diðer vadelerde 100.6 trilyon lira olmak üzere toplamda 109.2 trilyon lira tutarýnda 81 iþlem gerçekleþmiþtir. 2004 yýlý Ocak ayýnda yüzde 27.54 olan söz konusu gecelik faiz oraný Eylül ayýnda yüzde 21.75’e gerilemiþtir. 121 10. Reeskont ve Avans Ýþlemlerinde Faiz Oranları Merkez Bankasý’nýn vadesine en çok üç ay kalan senetler için reeskont iþlemlerinde uyguladýðý iskonto oraný 14 Haziran 2003 tarihli düzenleme ile yüzde 55’ten yüzde 50’ye indirilmiþ, daha sonra 8 Ekim 2003 ve 15 Haziran 2004 tarihli düzenlemelerle bu oran indirilmeye devam ederek sýrasýyla yüzde 43 ve yüzde 38 olmuþtur. Avans iþlemlerinde uygulanacak faiz oranlarý ise reeskont iþlemlerinde uygulanan iskonto oranýndaki düþüþe paralel olarak 14 Haziran 2003 tarihinde yüzde 11. Zorunlu Karþılık ve Umumi Disponibilite Oranları 2003/2 sýra No.lu Zorunlu Karþýlýklar Hakkýnda Teblið’de Deðiþiklik Yapýlmasýna Ýliþkin Teblið ile bankalar ve özel finans kurumlarý için Türk Lirasý yükümlülüklerde 122 57’ye, 8 Ekim 2003 tarihinde yüzde 48’e ve 15 Haziran 2004 tarihinde yüzde 42’ye indirilmiþtir. yüzde 6 olan zorunlu karþýlýk oraný özel finans kurumlarý için yüzde 5.7’ye düþürülmüþ, ancak daha sonra 2004/1 sýra No.lu Teblið ile tekrar yüzde 6’ya çýkarýlmýþtýr. 2002/2 sýra No.lu Umumi Disponibilite Hakkýnda Teblið ile daha önce muaf olan iki özel sermayeli kalkýnma ve yatýrým bankasý da disponibilite kapsamýna alýnmýþ- týr. Anýlan Teblið ile umumi disponibilite oranlarý 2 puan azaltýlarak, Türk lirasý yükümlülükler için yüzde 4, yabancý para yükümlülükler için yüzde 1 olarak belirlenmiþtir. C. MENKUL KIYMET PÝYASALARI Sermaye Piyasasý Kurulu kaydýna alýnarak yeni çýkarýlan sermaye piyasasý 1. Birinci El Piyasalar a) Kamu Kesimi Menkul Kıymet Ýhraçları Kamu kesimince ihraç edilen menkul kýymetler 2003 yýlýnda yüzde 33 oranýnda artarak 157.5 katrilyon lira olurken 2004 yýlý Ocak-Aðustos döneminde önceki yýlýn ayný dönemine göre yüzde 1.8 oranýnda azalarak 103.7 katrilyon liraya düþmüþtür. 2003 yýlýnda devlet tahvili ihraçlarý önceki yýla göre yüzde 94.4 oranýnda artarak 99.4 katrilyon lira olurken, hazine araçlarýnýn satýldýðý birinci el piyasasýna iliþkin geliþmeler aþaðýda özetlenmiþtir. bonosu ihraçlarý yüzde 14.7 oranýnda azalarak 56.5 katrilyon lira olmuþtur. 2004 yýlýnýn Ocak-Aðustos döneminde ise tahvil ihraçlarý yüzde 1.5 artarken hazine bonosu ihraçlarý yüzde 6.2 oranýnda azalmýþtýr. 2003 yýlýnda kamu kesimi menkul kýymetlerinin birinci el piyasa iþlemlerindeki aðýrlýðý ise yüzde 95.2 olmuþtur. 123 b) Özel Kesim Menkul Kıymet Ýhraçları 2003 yýlýnda özel sektör menkul kýymet ihraçlarý yüzde 88 oranýnda artarak 7.9 katrilyon liraya ulaþmýþ, 2004 yýlýnýn Ocak-Aðustos itibariyle ise önceki yýlýn ayný dönemine göre yüzde 111.3 oranýnda artarak 7.6 katrilyon liraya yükselmiþtir. 2003 yýlý Aðustos ayýnda ise bir ön2. Ýkinci El Piyasalar a) Ýþlem Hacmi Ýkinci el piyasalardaki iþlem hacmi, 2003 yýlýnda önceki yýla göre yüzde 62 oranýnda artarak 605.6 katrilyon liraya yükselmiþtir. Bu yükseliþte 2003 yýlý ikinci el piyasa iþlem hacminin yüzde 75.8’ini oluþturan kamu sektörü menkul kýymetlerindeki yüzde 71.5 oranýndaki artýþ etkili olmuþtur. 2004 yýlýnýn Ocak-Aðustos döneminde ise ikinci el piyasalardaki iþlem hacmi 7 469 katrilyon liraya yükselmiþtir. 2003 yýlýnda yüzde 37.9 oranýnda artarak 146.6 katrilyon lira olan özel sektör 124 ceki yýlýn ayný dönemine göre özel sektör menkul kýymet ihraçlarýnýn yüzde 23.1’i hisse senedinden oluþurken 2004 yýlýnda bu oran 22.9’a düþmüþtür. Menkul Kýymet Yatýrým Fonlarýnýn (MKYF) payý ise yüzde 76.5’den yüzde 77.1’e yükselmiþtir. menkul kýymet alým-satým iþlem hacmi, 2004 yýlýnýn Ocak-Aðustos döneminde önceki yýlýn ayný dönemine göre yüzde 83.9 artarak 127.1 katrilyon lira olmuþtur. Ýkinci el piyasa iþlemlerinin aracý kuruluþlar arasýndaki daðýlýmý incelendiðinde, 2003 yýlýnda iþlem hacminin yüzde 46.1’i bankalar eliyle gerçekleþtirilirken, 2004 yýlýnýn Aðustos ayý sonu itibariyle bu oran yüzde 81.2’ye yükselmiþ, aracý kurumlar tarafýndan gerçekleþtirilen iþlemler ise yüzde 53.9’dan yüzde 18.8’e düþmüþtür. b) Ýstanbul Menkul Kıymetler Borsası (ÝMKB) 2003 yýlýnda ÝMKB iþlem hacmi yüzde 29.2 oranýnda artarak 1 928 katrilyon liraya yükselmiþtir. Bu dönemde kesin alýmsatým pazarý yüzde 108.7 oranýnda, repoters repo pazarý yüzde 41.3 oranýnda geniþlemiþ; tahvil ve bono piyasasý toplam iþlem hacmi ise yüzde 49.5 artarak 1 254 katrilyon liraya ulaþmýþtýr. Tescil iþlemleri yüzde 3.6 oranýnda, bunun alt kalemini oluþturan repo iþlemleri ise yüzde 8.6 oranýnda azalmýþ, kesin satýþ iþlemleri ise yüzde 12.3 oranýnda artmýþtýr. Hisse senet125 126 leri piyasasýnda iþlem hacmi bu dönemde yüzde 38 oranýnda artarak 146.6 katrilyon liraya ulaþmýþtýr. 2004 yýlý Ocak-Eylül döneminde ise ÝMKB toplam iþlem hacmi geçen yýlýn ayný dönemine göre yüzde 51.6 oranýnda artarak 2 006 katrilyon liraya, tahvil bono piyasasý iþlem hacmi yüzde 63.5 oranýnda artarak 1 396 katrilyon liraya çýkmýþtýr. ÝMKB’deki tescil iþlemleri toplam iþlem hacmi ise yüzde 19.2 oranýnda artarak 459.2 katrilyon liraya yükselmiþtir. 127 ÝMKB Ulusal-100 endeksi, 2003 yýlý Ocak ve Þubat aylarýnda ABD yardým paketi ve tezkere ile ilgili beklentilerin etkisiyle artarken Irak krizi nedeniyle Mart ayýnda 128 9 475 puana kadar gerilemiþtir. Irak’ta savaþýn beklenenden daha çabuk sona ermesi beklentileri olumluya çevirmiþ ve Nisan ayýnda endeks 11 510’a yükselmiþ ancak Mayýs, Haziran ve Temmuz aylarýnda gerilemiþtir. Endeks Aðustos ayýnda 11 612’ye ve Eylül ayý sonunda da 13 056 seviyesine yükselmiþtir. ABD kredisinin onaylanmasýnýn etkisi ile endekste Eylül ve Ekim aylarýnda baþlayan artýþ yýl sonuna kadar devam etmiþ ve yýlý 18 625 puandan kapatmýþtýr. 2004 yýlýnýn ilk yarýsýnda dalgalý bir seyir izleyen endeks, Temmuz ayýndan itibaren yükselmeye baþlamýþ 6 Ekim 2004 tarihinde AB Komisyonunun Ülkemize müzakere tarihi verilmesi tavsiyesinde bulunmasýnýn ardýndan 8 Ekim’de 22 951 ile yýl içindeki en yüksek seviyesine ulaþmýþ ve 15 Ekim 2004 itibariyle 22 477 olmuþtur. D. ALTIN PÝYASASI Ýstanbul Altýn Borsasýnda (ÝAB), 2003 yýlýnda Türk lirasý karþýlýðý yapýlan iþ- lemlerin miktarý yüzde 62.3 oranýnda artarak 77.6 ton olurken iþlem hacmi yüzde 76.2 129 oranýnda artarak 1 320 trilyon liraya yükselmiþtir. Dolar ile yapýlan iþlem miktarý 2003 yýlý sonunda yüzde 62.9 oranýnda artýþla 155 tona yükselirken iþlem hacmi yüzde 89 oranýnda artarak 1 782 milyon dolara ulaþmýþtýr. 2004 yýlýnýn ilk dokuz aylýk döneminde ise geçen yýlýn ayný dönemine göre dolar ile yapýlan iþlemler yüzde 47.4 oranýnda artarak 2.2 milyar dolara, iþlem mik- 130 tarý yüzde 29.5 oranýnda artarak 131.9 tondan 170.8 tona yükselmiþtir. Türk lirasý ile yapýlan iþlem hacmi ise yüzde 4 oranýnda azalarak 858 trilyon liraya düþerken iþlem miktarý da yüzde 10 azalarak 53.9 tondan 48.4 tona düþmüþtür. Ýstanbul Altýn Borsasýnda (ÝAB) oluþan aylýk ortalama altýn fiyatlarýnýn izlediði seyir grafikte gösterilmiþtir.
