sebep ve sonuçlarıyla hayber gazvesi
advertisement
T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İSLÂM TARİHİ VE SANATLARI ANABİLİM DALI İSLÂM TARİHİ BİLİM DALI SEBEP VE SONUÇLARIYLA HAYBER GAZVESİ Yüksek Lisans Tezi HAZIRLAYAN Mohammad Hanif HAİDARY DANIŞMAN Prof. Dr. Ahmet Turan YÜKSEL KONYA- 2011 i İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER..................................................................................................................... I KISALTMALAR ............................................................................................................... IV ÖNSÖZ ................................................................................................................................ V GİRİŞ ....................................................................................................................................1 A. AraĢtırmanın Metodu ve Kaynakları ................................................................................1 1. AraĢtırmanın Metodu ................................................................................................1 2. AraĢtırmanın Kaynakları ...........................................................................................1 B. Hz. Peygamber‟in Hayber Gazvesi Öncesinde Yahudiler Ġle ĠliĢkisine Genel Bir BakıĢ ...3 1. Mekke Dönemi .........................................................................................................4 2. Medine Dönemi ........................................................................................................6 BİRİNCİ BÖLÜM .............................................................................................................. 16 HAYBER GAZVESİ’NİN TARİHİ, MEVKİİ, SEBEPLERİ VE MÜSLÜMANLARIN GAZVEYE HAZIRLANMALARI .................................................................................... 16 I. Hayber Gazvesi’nin Tarihi .......................................................................................... 16 II. Hayber Mevkii ............................................................................................................. 17 III. Hayber Gazvesi’nin Sebepleri ..................................................................................... 20 IV. Müslümanların Hayber Gazvesi’ne Hazırlanmaları .................................................. 24 A. Hayber Fethi ve Müslümanların Hayber Fethi‟nde Elde Edecekleri Ganimetler Ġle Ġlgili Âyetler ................................................................................................................. 25 1. Hayber Fethi Ġle Ġlgili Âyetler............................................................................. 25 2. Müslümanların Hayber Fethi‟nde Elde Edecekleri Ganimetler Ġle Ġlgili Âyetler.. 25 B. Hudeybiye Seferi‟ne Katılmayanların Durumunu Bildiren Âyetler ve Hayber SavaĢı‟na Katılması Yasak Olanlar ............................................................................... 27 1. Hudeybiye Seferi‟ne Katılmayanların Durumunu Bildiren Âyetler ..................... 27 2. Hayber SavaĢı‟na Katılması Yasak Olanlar ........................................................ 28 C. Gazveye Katılan Müslümanların Sayısı, Komutan ve Sancakların Belirlenmesi ......28 1. Gazveye Katılan Müslümanların Sayısı .............................................................. 28 2. Komutan ve Sancakların Belirlenmesi ................................................................ 30 D. Hz. Peygamber‟in Medine‟de Kendi Yerine Vekil Tayin Etmesi ............................. 31 İKİNCİ BÖLÜM ................................................................................................................ 33 HAYBER GAZVESİ ..........................................................................................................33 I. Hz. Peygamber’in Medine’den Hayber’e Kadar Yolda Konakladığı Yerler ve Vukû Bulan Olaylar ..................................................................................................................... 33 A. Hz. Peygamber‟in Medine‟den Hayber‟e Kadar Yolda Konakladığı Yerler ............. 33 B. Yolda Vukû Bulan Olaylar ........................................................................................ 35 ii 1. Hz. Peygamber‟in Abbâd b. BiĢr‟i Bilgi Toplamak Ġçin Önce Göndermesi ......... 35 a. Hz. Peygamber‟in Hayber‟i Gördüğünde Allah‟a Duâ Etmesi ...................... 36 b. Yahudilerin AnlaĢmazlığı ............................................................................ 37 2. Hubâb b. Münzir‟in GörüĢü ................................................................................ 37 II. Hayber’de İlk Çarpışmalar ve Mahmûd b. Mesleme’nin Şehit Düşmesi .................. 38 III. Hurma Ağaçlarının Kesilişi ve Bir Yahudinin, Verdiği Bilgiler (İstihbarat) Karşılığında, Hz. Peygamber’den Eman Talep Etmesi..................................................... 39 A. Hurma Ağaçlarının KesiliĢi ..................................................................................... 39 B. Bir Yahudinin, Verdiği Bilgiler (Ġstihbarat) KarĢılığında, Hz. Peygamber‟den Eman Talep Etmesi ................................................................................................................. 40 IV. Sa’d b. Ubâde’nin Uyeyne b. Hısn’a Gönderilmesi .................................................... 41 V. Hz. Peygamber’in Hastalanması, Sancağı Hz. Ali’ye Vermesi ve Hayber Fethi’nin Ona Nasip Olması ............................................................................................................... 44 A. Hz. Peygamber‟in Hastalanması.............................................................................. 44 B. Hz. Peygamber‟in, Sancağı Hz. Ali‟ye Vermesi ve Hayber Fethi‟nin Ona Nasip Olması .......................................................................................................................... 44 VI. Yahudi Hâris, Merhab, Üseyr, Yâsir ve Âmir’in Öldürülmesi .................................. 46 VII. Kalelerin Fethedilmesi ................................................................................................. 50 A. Netâh Kalesi‟nin Fethi ............................................................................................ 50 1. Nâim Kalesi‟nin FethediliĢi ve Yesâr Ġsimli Siyahî Bir Çoban Kölenin Müslüman Olup ġehit DüĢmesi .................................................................................................. 50 a. Nâim Kalesi‟nin FethediliĢi ......................................................................... 50 b. Yesâr Ġsimli Siyahî Bir Çoban Kölenin Müslüman Olup ġehit DüĢmesi ....... 50 2. Sa‟b b. Muâz Kalesi‟nin Fethi ............................................................................ 52 a. Benû Sehm‟in Durumu ................................................................................ 52 b. Ehlî EĢek Etinin Yenilmesinin Yasaklanması ............................................... 53 3. Zübeyr Kalesi‟nin Fethi ...................................................................................... 56 a. Karargâhın DeğiĢtirilmesi ............................................................................ 57 b. ġehit Olmak Ġçin Müslüman Olan Adam ...................................................... 57 B. ġıkk Kalesi‟nin Fethi .............................................................................................. 58 1. Übey (Semvân) Kalesi‟nin Fethi ......................................................................... 58 2. Nizâr (Bezat) Kalesi‟nin Fethi ............................................................................ 59 C. Ketîbe Kalesi‟nin Fethi ........................................................................................... 59 1. Kamûs Kalesi‟nin Fethi ...................................................................................... 60 VIII. Kalelerin Fethetmesinden Sonraki Olaylar ........................................................... 60 A. Hz. Peygamber‟in Hayber Yahudileri Ġle Sulh Yapması ve Hayber Topraklarını ĠĢlettirmesi .................................................................................................................... 60 1. Hz. Peygamber‟in Hayber Yahudileri Ġle Sulh Yapması ..................................... 60 2. Hz. Peygamber‟in Yahudilere Hayber Topraklarını ĠĢlettirmesi .......................... 61 iii B. Kinâne b. Ebi‟l Hukayk‟ın Öldürülmesi .................................................................. 62 C. Hz. Safiyye Vâlidemiz ve Hz. Peygamber‟in Onunla Zifafa Girmesi ....................... 64 1. Hz. Safiyye Vâlidemiz........................................................................................ 64 2. Hz. Peygamber‟in Hz. Safiyye Ġle Zifâfa Girmesi ............................................... 66 D. Hz. Peygamber‟in Zehirlenmesi .............................................................................. 67 E. HabeĢistan‟da Olan Müslüman Muhacirlerin GeliĢi ................................................ 73 F. Hayber‟de ġehit DüĢen Müslümanlar ......................................................................75 IX. Hayber’de Ele Geçirilen Ganimetlerin ve Arazilerin Paylaşılması ........................... 78 A. Hayber‟de Ele Geçirilen Ganimetler ....................................................................... 78 1. Netâh ve ġıkk Kaleleri‟nde Ele Geçirilen Ganimet Malları ................................. 78 2. Ketîbe Kalesi‟nde Ele Geçirilen Ganimet Malları ............................................... 78 3. Bu SavaĢta Hz. Peygamber‟in Yasakladığı ġeyler .............................................. 78 B. Ganimetlerin ve Arazilerin PaylaĢılması ................................................................. 79 1. Netâh ve ġıkk Kaleleri‟nin Mallarının Taksim Edilmesi ..................................... 80 2. Ketîbe Kalesi‟nin Mallarının Taksim Edilmesi ................................................... 83 C. Haccâc b. Ġlât es-Sülemî‟nin Mekke‟ye Gitmesi ...................................................... 84 X. Hz. Peygamber’in Fedek, Vâdi’l-Kurâ ve Teymâ Yahudileri Üzerine Yürümesi..... 87 A. Fedek ...................................................................................................................... 87 B. Vâdi‟l-Kurâ ............................................................................................................ 89 C. Teymâ..................................................................................................................... 90 XI. Haber Gazvesi'nin Sonuçları...........................................................................................91 SONUÇ ............................................................................................................................... 93 EKLER ............................................................................................................................... 95 BİBLİYOGRAFYA .......................................................................................................... 101 iv KISALTMALAR a.s. : Aleyhi‟s-Selâm b. : Ġbn bkz. : Bakınız. bsk. : Baskı c.c. : Celle Celâlühü Çev. : Çeviren DĠA. : Diyanet Ġslâm Ansiklopedisi H. : Hicrî hĢ. : Hicrî ġemsî Hz. : Hazreti ĠA. : Ġslâm Ansiklopedisi ĠBA. : Ġslâmî Bilgiler Ansiklopedisi M. : Miladî r.a. : Radıyallahü anh veya anha s.a.v. : Sallallâhü aleyhi ve Sellem s. : Sayfa S. : Sayı Thk. : Tahkik Thr. : Tahrîc Trs. : Tarihsiz vs. : Ve Saire y.y. : Yayın Yeri Yok v ÖZET Hz. Peygamber‟in bütün gazveleri Müslümanlar için büyük bir önem taĢıdığı gibi, Hayber Gazvesi de önem taĢıyan bu gazvelerden biri olmuĢtur. Aslında bu savaĢ tarihe geçen bir Müslüman-Yahudi savaĢı olup Yahudiler, varlıklarını sürdürmek ve zenginliklerini korumak için son gücüyle savaĢırken, Müslümanlar da sayılarını az olduğu halde onların tehlikelerinden kurtulmak için çok zor Ģartlarda savaĢmıĢlardır. Mekke ve Medine‟deki bütün gayr-i Müslim kabileler bu savaĢın sonucunu sabırsızlıkla beklemiĢlerdir. Çünkü Yahudilerin galip gelmeleri hâlinde Müslümanlar çok zayıf bir duruma düĢecek, Medine‟de kurdukları hâkimiyetlerini kaybedecekti ve onları kolayca ortadan kaldırabilecekti. Fakat sonunda onlar Müslümanların gücünü idrak ederek sulh yapmaya hazırlanmıĢ ve Ġslâm‟ın intiĢarı için yeni ufuklar açılmıĢtır. Fedek, Vâdi‟l-Kurâ ile Teymâ Yahudilerinin korkarak Müslümanlara teslim olmasıyla yapılan antlaĢmalar sonucu, Arap Yarımadası‟nda Hz. Peygamber‟e ve Ġslâm‟a karĢı Yahudi düĢmanlığı bertaraf edilmiĢ, Yahudiler muhalefet gücü statüsünden çıkmıĢ ve Müslümanlara karĢı bir daha baĢ kaldıramamıĢlardır. Bu çalıĢmamızın amacı bu denli önemli olan Hayber Gazvesi, sebep ve sonuçları açısından detaylı bir Ģekilde ortaya koymaktır. ÇalıĢmamızda bilimsel araĢtırma kurallarına uygun bir yol izleyerek konuyla ilgili baĢta temel kaynaklar olmak üzere çeĢitli dillerde yapılan araĢtırmalar incelenmiĢtir. Konuyla ilgili farklı rivayetler titizlikle incelenerek objektif bir yaklaĢım ortaya konulmaya çalıĢılmıĢtır. vi SUMMARY Gazwa of Khaybar is as important as other gazwas of Prophet Mohammad (pbuh). This gazwa occurred between Muslims and Jews. On this gazwa Jews tried to survive and protect their wealth whereas the Muslims despite of their less number fought under difficult circumstances in order to get rid of Jews threat. All non Muslim tribes of Mecca and Madinah looked forward the consequences of this war. Because if the Jews had won war, the Muslims would have fallen into a decline and they might have lost their power in Madinah as well the Jews would have removed Muslim from Madinah easily. But Jews got prepared to make peace by perceiving strength of Muslims thus new horizons had been opened for spread of Islam. Jews of Fadaq, Wadilqura and Tayma surrendered dreadingly and concluded treaties in favor of Muslims. As a result of these treaties the hostility of Jews toward Prophet Mohammad and Muslims was removed as well the Jews lost status of opposition and they did not revolt again against Muslims. The purpose of this study is to give detailed information abut the cuases and consequences of important Khaybar Gazwa. The study has been done according to the rules of saientific research by researching the basic resources in different languages and by carefully analyzing the different reports which are related to study has been tried to put an objective approach. vii ÖNSÖZ Hz. Peygamber (s.a.v) âlemlere rahmet olarak gönderilen ve Müslümanlar için hayatın her alanında örnek gösterilen bir Ģahsiyettir. O‟nun her sözü ve her fiilinde insanlığa rahmet vardır. O, Müslümanların karĢılaĢabilecekleri problemlerin çözümüne yönelik olarak din, siyaset, ekonomi, eğitim, sosyal ve kültürel hayat gibi hayatî önem taĢıyan çeĢitli alanlarda büyük değiĢikliklere imza atmıĢtır. Ġnsanlara sulh, emniyet, adalet, kardeĢlik, merhamet ve sevgi gibi değerleri aĢılamıĢ, bununla beraber büyük bir medeniyetin temelini oluĢturan Rahmet Peygamberi olmuĢtur. Bunun yanında, gerektiği takdirde çeĢitli vesilelerle savaĢlara da katılmıĢ bu durum, hedeflerin gerçekleĢtirmesinde ve baĢarılı olmasında önemli bir yere sahip olmuĢtur. Hz. Peygamber (s.a.v) bunun önemini vurgulamak için bir “Rahmet Peygamberi” oluĢunun yanında, aynı zamanda bir “SavaĢ Peygamberi” olduğunu da ifade etmiĢtir. Bu yüzdendir ki Müslümanlar, O‟nun savaĢlarına önem verilmesinin gereği üzerinde durmuĢlardır. O‟nun askerî yönünü inceleyip çeĢitli eserler telif etmiĢlerdir. Bu eserlerde Hz. Peygamber (s.a.v)‟in askerî yönü, gazve ve seriyyeleri, komutanlığı ve askerî taktikleri gibi konu ve meseleler ortaya konulmuĢ ve asırlar boyunca Müslümanlar, Hz. Peygamber (s.a.v)‟in bu değiĢik yönlerini incelemeyi kendilerine görev addetmiĢlerdir. Hz. Peygamber (s.a.v)‟in bütün gazveleri Müslümanlar için büyük bir önem taĢıdığı gibi, Hayber Gazvesi de önem taĢıyan bu gazvelerden biri olmuĢtur. Her ne kadar Siyer kaynaklarında Hayber Gazvesi ile ilgili bilgiler varsa da, bu bilgileri toparlayıp sebep-sonuç iliĢkisi içinde araĢtıran müstakil bir çalıĢmanın varlığını tespit edemememiz, bu çalıĢmamızın gerekçelerinden olmuĢtur. Bu gazveyi incelerken olayları siyasî, askerî, ekonomik, sosyal ve dinî açılardan incelemenin yanı sıra, sebep ve sonuçları yönünden de konuyu ele almaya çalıĢtık. Ayrıca bu gazvenin genel gayelerini ve hedeflerini ortaya koymaya, konu ile ilgili rivayetleri toplayıp değerlendirmeye de gayret gösterdik. AraĢtırmamız, giriĢten sonra iki bölümden oluĢmaktadır. GiriĢ kısmında ilk olarak araĢtırmamızın metodu ve kaynaklarıyla ilgili kısa bilgiler verdikten sonra, Hz. Peygamber (s.a.v)‟in Hayber Gazvesi öncesinde Yahudiler ile iliĢkisine dair genel bilgiler vermeye çalıĢtık. Birinci bölümde Hayber Gazvesi‟nin Tarihi, coğrafî konumunu, sebeplerini inceledik. Hz. Peygamber (s.a.v)‟in Medine‟de kendi yerine vekil bırakması baĢlığı ile bu bölümü bitirdik. viii Ġkinci bölümde ise Hz. Peygamber (s.a.v)‟in, Hayber‟den Medine‟ye kadar yolda konakladığı yerler ve vukû bulan olayları ele aldık. Hz. Peygamber (s.a.v)‟in Fedek, Vâdi‟lKurâ ve Teymâ Yahudilerin üzerine yürümesi baĢlığı ile ve en on olarak da kısa bir sonuç ve değerlendirme ile tezimizi tamamladık. Bu çalıĢmamda bana yol gösteren, tez konusu seçiminde ve daha sonra tez aĢamasında görüĢlerinden istifade ettiğim değerli danıĢman hocam Prof. Dr. Ahmet Turan YÜKSEL‟e Ģükranlarımı sunuyorum. Muhammad Hanif HAĠDARY 2011 / KONYA ix GİRİŞ A. Araştırmanın Metodu ve Kaynakları 1. Araştırmanın Metodu Bu çalıĢmamızda, Hz. Peygamber‟in Hayber SavaĢı‟nın hemen öncesinde, bu gazveye hazırlık maksadıyla yaptığı birtakım icraatlarıyla ve Hayber Gazvesi‟nden dönünceye kadar cereyan eden hâdiselerle ilgili olarak klâsik Ġslâm tarihi kaynaklarında geçen rivayetleri sunmaya çalıĢtık, öncelikle rivayet tespiti yaptık. Daha sonra, tespit ettiğimiz bu rivayetleri, hâdiselerin vukû buluĢ Ģekline göre, mantıkî bir sıra takip ederek sebep-sonuç iliĢkisi içerisinde sunmaya gayret ettik. Olayların ve olaylar arasındaki iliĢkilerin daha iyi anlaĢılabilmesi için, tespit ettiğimiz rivayetleri çeĢitli alt baĢlıklar altında ele alarak birtakım değerlendirmelerde bulunmaya ve bu gazveyle ilgili bazı sonuçlara ulaĢmaya çalıĢtık. SavaĢın sebep-sonuç iliĢkileri çerçevesinde anlaĢılabilmesi için, gazvenin sebep ve sonuçlarını ortaya koymak hususunda gayret sarf ettik. ÇalıĢmada geçen tarihleri, hicri ve milâdî olarak belirttik. Yararlandığımız kaynakları, çalıĢmada ilk geçtikleri yerin dipnotunda, müellifinin ismiyle ve soyadıyla zikrettik. Ayrıca eserin yayınevini, kaçıncı baskı olduğunu, baskı tarihini ve baskı yerini de belirttik. Aynı eserden sonraki yerlerde de istifade edilmesi hâlinde, yalnızca yazarın ismine, soy ismine, varsa kitabın cildine ve sayfa numarasına iĢaret ettik. Ayni müellifin birden fazla eserinin kullanılması durumunda, yazarın isim ve soy isminden sonra, eserinin de adını verdik. Bibliyografyada ilk dönem tarihçilerinin vefat tarihlerini parantez içerisinde, müellifin tam ismiyle beraber gösterdik. 2. Araştırmanın Kaynakları Hz. Peygamber‟in savaĢlarının, Siyer-Meğâzî, Tabakât, genel Ġslâm Tarihi, Hadis, Tefsir gibi çeĢitli kaynaklarda detaylıca anlatıldığı bilinen bir husustur. Bunlardan SiyerMeğâzî kitaplarında, Hz. Peygamber‟in tüm hayatının yanında, onun savaĢları da ayrıntılarıyla anlatılmıĢtır. Bu Siyer-Meğâzî kitapları kitapları tek ele alalım: İbn İshâk: Siyer-Meğâzî ilki sayılan Ġbn Ġshâk‟ın (150/767) Kitâbü‟l-Mübtede‟ ve‟lMebas ve‟l-Meğâzî veya Sîretü Ġbn Ġshâk adlı eseri, çalıĢmamızda istifade ettiğimiz temel kaynağımız olmuĢtur. Bu eserde konumuzun büyük bir kısmı bazen kısaca; bazen de geniĢ olarak anlatılmıĢtır. 1 İbn Hişâm: Hem Ġbn Ġshâk‟ın rivayetlerini aktaran ve hem de ona çeĢitli ilâvelerde bulunan Ġbn HiĢâm‟ın (213/828), es-Sîretü‟n-Nebeviyye veya Sîretü Ġbn HiĢâm isimli eseri ise çalıĢmamız ile ilgili geniĢ bilgiler içeren bir diğer baĢvuru kaynağımız olmuĢtur. Biz bu eserden çalıĢmamız ile ilgili aktardığı rivayetleri ve rivayetlere eklediği ilaverleri inceleyerek diğerlendirdik. Vâkıdî: Hz. Peygamber‟in savaĢ ve seriyyelerini, onların sebep ve sonuçlarını ortaya koyarak geniĢçe anlatan Vâkıdî ( 207/822)‟nin Kitâbü‟l-Meğâzî isimli eseri, Meğâzî kitaplarının en önemlilerinden olup çalıĢmamızda istifade ettiğimiz bir baĢka eserdir. Bu eserde konumuz ile ilgili rivayetler geniĢ bir Ģekilde ele alınarak nakledildiği için biz, Vâkıdî‟nin naklettiği bütün rivayetleri inceleyerek ve bunları baĢka kaynaklarla karĢılaĢtırarak bu eserden faydalanmaya çalıĢtık. İbn Sa’d: Tabakât kitaplardan Ġbn Sa‟d (230/845)‟ın, et-Tabakâtü'l-Kübrâ isimli eseri de, naklettiği rivayetler bakımından kısa, fakat önemli bilgiler içeren bir diğer baĢvuru kaynağımız olmuĢtur. AbdulKâdir Ebû Farîs: Ġstifade ettiğimiz bir baĢka eser ise, AbdulKâdir Ebû Farîs‟in fi-Zilâli-Sîretti‟n-Nebeviyye es-Sirâ‟ Maa‟l-Yahûd, isimli eseridir. Bu eserde Hayber Gazvesi geniĢ bir Ģeklide ele alınmıĢtır. Müellif bazı yerlerde kısa, bazı yerlerde ise uzun yorumlara yer vermiĢtir. Şevkî Ebû Halîl: ġevkî Ebû Halîl ise Gazvetü Hayber isimli kitabının mukaddimesinde Arap Yarımadası‟nda Yahudilerin var oluĢularını, onların siyasî tarihilerini ve Hz. Peygamber ve Müslümanlar ile iliĢkilerini kısa bir Ģekilde ele alınmıĢ, ardından da Hayber Gazvesi‟ne ve bu sırada vukû bulan olaylara değinmekle beraber, bu konuda herhangi bir yorum yapma gayretinde bulunmamıĢtır. Selâm Şâfi’î Mahmûd Selâm: Yararlandığımız bir baĢka kaynak ise Selâm ġâfi‟î Mahmûd Selâm‟ın Husûnu Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Asri‟r-Resûl, adlı eserdir. Bu eserde hem Câhiliyye döneminde hem de, Hz. Peygamber döneminde Hayber Kaleleri ile ilgili önemli bilgiler verilmektedir. Eserin birinci bölümünde, kalelerin varlığından, yapımından, bulundukları yerlerden bahsedilmektedir. Ġkinci bölümde, kalelerde bulunan silahlardan, üçüncü bölümde ise Yahudilerin savaĢlarda kullandıkları tekniklerden bahsedilmektedir. Hayber Kaleleri ile ilgili bilgiler hususunda bu eserden özellikle faydalandık. Aynı yazarın en-NeĢâtü‟t-Ticârî fî-Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Hattâ el-Fetih, adlı eserinde ise Hayber‟de ticârî hayat ile ilgili bilgiler verilmektedir. Bu eserde Hayber‟in ticârî bakımından önemi ele 2 alınmıĢ, ticârî faaliyetlerin Arap yarımadası dıĢında hangi ülkeler ile yapıldığından ve Hayber‟de bulunan çarĢılardan bahsedilmiĢtir. Yine aynı yazarın en-NeĢâtü‟z-Zirâî fî-Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Hattâ Nihâyeti Ahdi Ömer b. el-Hattâb isimli eserinde, câhiliyye döneminden Hz. Ömer dönemine kadar, Hayber‟in ziraatından bahsedilmektedir. Eserin isminden de anlaĢılacağı gibi, bu eser de sadece Hayber‟in ziraî açıdan öneminden ve ziraî mahsullerden bahsedilmektedir. Söz konusu ettiğimiz bu son üç eser, Hayber Gazvesi‟yle direkt olarak ilgili olmamakla beraber; Hayber‟in coğrafî ve stratejik konumu, oradaki kalelerin durumu, oradaki ticârî ve ziraî hayatla ilgili önemli bilgiler içermektedir. Bizim için bu yönlerden önemli olan bu üç eser arasında Husûnu Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Asri‟r-Resûl isimli eserden diğerlerine göre daha fazla istifade ettik. Muhammed Ahmed Başümeyl: Bir diğer baĢvuru kaynağımız olan Muhammed Ahmed BaĢümeyl‟in Mevsûatu‟l-Gazavâti‟l-Kübrâ (Sulhü‟l-Hudeybiyye Gazvetü‟l-Hayber) isimli eserinin birinci bölümde, Hayber‟e Yahudilerin ne zaman yerleĢtiklerinden ve daha sonra Benû Kaynukâ, Benu‟n-Nadîr ve Benû Kureyza Yahudilerinin Hayber‟e geliĢlerinden bahsedilmektedir. Ġkinci bölümde ise Hudeybiyye AntlaĢması‟ndan ve her iki tarafın Hayber Gazvesi‟ne hazırlanmalarından bahs olunmakta ve üçüncü bölümde de Hayber Gazvesi ve bu gazve ile ilgili önemli bilgilere yer verilmektedir. Elşad Mahmudov: BaĢvurduğumuz kaynaklar arasında ElĢad Mahmudov‟un, Sebepleri ve Sonuçları Açısından Hz. Peygamber‟in SavaĢları, isimli eseri, Hz. Peygamber‟in bütün savaĢları öz olarak anlatılmaktadır. Hayber gazvesi ile ilgili verilmiĢ olan bilgiler, bizim de kullandığımız eserlerden alınmıĢtır. Bütün bunlara ilâveten; Hz. Peygamber‟in Yahudiler ile iliĢkilerini konu edinen müstakil çalıĢmaları da incelemeye çalıĢtık. Nadir Özkuyumcu‟nun Hz. Peygamber Devrinde Yahudilere karĢı Güdülen Siyaset adlı yüksek lisans tezini ve Ġsmail Hakkı Atçeken‟in Hz. Peygamber‟in Yahudilerle Münâsebetleri isimli kitabını, bu konudaki müstakil çalıĢmalara örnek olarak gösterebiliriz. B. Hz. Peygamber’in Hayber Gazvesi Öncesinde Yahudiler İle İlişkisine Genel Bir Bakış Hz. Peygamber‟in Yahudiler ile iliĢkilerini, Mekke dönemi ve Medine dönemi olarak iki döneme ayırabiliriz. 3 1. Mekke Dönemi Hz. Peygamber‟in Yahudiler ile iliĢkilerinin kiĢisel boyut, barıĢ ve savaĢ boyutu gibi birçok boyutunun olduğunu muhakkaktır. Biz bu giriĢ kısmında bunları genel olarak, hicrî 7 yıla kadar ele alacağız. Ġlk olarak, Hz. Peygamber daha dünyaya gelmeden Yahudiler‟in O‟nunla ilgili neler düĢündüklerine, O‟nu tanıyıp-tanımadıklarına değinerek; daha sonra ise Hz. Peygamber dünyaya gelip, Peygamber oluncaya (40 yaĢına) kadarki dönemi kısaca anlatacağız. Peygamber olduktan sonra hicrî 7 yıla kadar geçen dönemi ise biraz daha detaylı anlatacağız. Öncelikle Ģunu ifade etmek gerekir ki Yahudiler, Hz. Muhammed (s.a.v)‟in hak bir peygamber olduğunu biliyorlardı. Çünkü Tevrat‟ta Hz. Peygamber‟in son peygamber olarak dünyaya geleceğine dâir haberler vardı. Allah (c.c) Kur‟ân-ı Kerîm‟de Ģöyle buyurmuĢtur: “Kendilerine kitap verdiğimiz kimseler, O’nu (Hz. Muhammed (s.a.v)’i) kendi öz oğullarını tanıdıkları gibi tanırlar. Fakat kendilerini zarara sokanlar iman etmezler.”1 Bu âyeti Fahruddîn er-Râzî Ģöyle tefsir etmektedir: “Bu âyette Allah, Yahudilerin ve Hıristiyanların, Hz. Muhammed‟in hak bir peygamber olduğunu bildiklerini ifâde etmektedir. Bu âyet onların “Biz Muhammed‟i tanımıyoruz” Ģeklindeki sözlerinin yalan olduğunu, Yahudi ve Hıristiyanların Hz. Muhammed‟i, kendi öz oğullarını tanır gibi tanıdıklarını açıkça ortaya koymaktadır. Hz. Muhammed (s.a.v) Medine‟ye geldiği zaman Hz. Ömer, Abdullah b. Selâm‟a: “Allah, Hz. Muhammed‟e bu âyeti indirdi. Bu tanıma hâdisesi nasıldır?” diye sormuĢ, Abdullah b. Selâm ise: “Ey Ömer! Onu içinizde görür görmez tanıdım. Tıpkı oğlumu tanıdığım gibi. ġüphe yok ki ben, Hz. Muhammed‟i kendi oğlumdan daha iyi bildim ve tanıdım. O‟nun hak bir peygamber olduğuna Ģahadet ederim.” demiĢtir.”2 Ayrıca Hz. Peygamber‟in geliĢi ile ilgili Yahudi âlimlerin de bazı haberler verdiklerini unutmamak gerekir. Zira onların ruhbanları, Hz. Peygamber daha gönderilmeden önce, O‟nun risâletini, Arap kavminden çıkıĢ zamanının yaklaĢtığını ve ismini ellerindeki kitaplardan biliyorlardı. Üstelik Yahudiler, Hz. Peygamber doğmadan önce, onunla Arapları korkutuyorlardı. Fakat O gelince O‟na inanmayıp inkâr etmiĢlerdir. Ġbn Ġshâk, Âsım b. Katâde‟den Ģöyle bir rivayet nakletmiĢtir: 3 “Bizi Ġslâm‟a davet eden hususlardan birisi de, 1 En‟am, 6/20. Fahruddîn er-Râzî, Tefsîru‟l-Kebîr, 1.bsk., Mısır, 1938, XII, 179. 3 Ġbn Ġshâk, Kitâbü‟l-Mübtede‟ ve‟l-Meb‟as ve‟l-Meğâzî (Sîretü Ġbn Ġshâk), Thk. Tâhâ Abdurraûf Sa‟d, Bedevî Tâhâ Bedevî, 1.bsk., Dâru Ahbâri‟l-Yevm, Kahire, 1998; I, 155; Ġbn HiĢâm, es-Sîretü‟n-Nebeviyye, Thk. Mustafa es-Sekkâ, Ġbrâhîm el-Ebyârî-Abdu‟l-Hafîz ġelebî, 2.bsk., Mısır, 1955, I, 204; Ayrıca bkz. Ġbn HiĢâm, I, 211. 2 4 Allah‟ın rahmeti ve hidayeti ile beraber, bizim birtakım Yahudileri dinlemiĢ olmamızdır. Biz Ģirk ehli olup putların dostuyduk. Yahudiler ise Ehl-i Kitap idiler ve onlarda bizde olmayan ilim mevcuttu. Bizimle onlar arasında kötülükler devam etmekteydi. Biz onların hoĢ görmedikleri ve arzulamadıkları Ģeylere ulaĢtığımız zaman bize Ģöyle derlerdi: “Bir Nebi‟nin gönderilme zamanı yaklaĢtı. O Nebi ile birlikte biz, Âd ve Ġrem‟in katli gibi sizi katledeceğiz.” Biz bu sözleri onlardan birçok defa iĢitmiĢtik. Allah Peygamberi‟ni gönderip bizi Allah‟a iman etmeye çağırdığında, O‟nun çağrısına icabet ettik. Daha sonra da Yahudilerin kendisiyle bizi korkuttukları Nebi‟nin geldiğini onlara bildirdik. Biz Allah‟ın gönderdiği Nebi‟ye inandık, onlar ise inanmadı. Bunun üzerine Yahudiler hakkında Ģu âyet nâzil oldu: “Daha önce kâfirlere karşı yardım isterlerken, kendilerine Allah katından ellerindeki Tevrat’ı doğrulayan bir kitap gelip de, Tevrat’tan bilip öğrendikleri gerçekler karşılarına dikilince derhal inkâr ettiler. İşte Allah’ın laneti böyle inkârcılaradır.” 4 ġu âyet-i kerîme de Yahudi âlimlerinin bu konudaki bilgisine dair açık bir delildir: “İsrail oğullarının bilginlerinin onu bilmesi onlar için bir delil değil midir?”5 Bütün bu rivayet ve âyetlerden yola çıkarak; Yahudiler‟in, Hz. Peygamber‟i, daha doğmadan önce sabırsızlıkla beklediklerini söyleyebiliriz. Fakat O, dünyaya geldiğinde ve Allah‟ın kendisine verdiği görevine baĢladığında Yahudiler, kendi haset ve kinlerinden dolayı O‟nu kabul etmemiĢ O‟na en büyük düĢman olmuĢlardır. Yahudilerin Hz. Peygamber‟i tanıdığı hususunda hiç Ģüphe yoktur. Çünkü hem Tevrat‟taki bilgiler, hem de kendi âlimlerinin verdiği haberleri O‟nun tanınmasını kolaylaĢtırıyordu. Bu durumu Kur‟ân-ı Kerîm açık ve net bir Ģekilde ortaya koymaktadır. “Hz. Peygamber‟i, kendi öz oğulları gibi tanıyorlardı.” âyeti bu konuda apaçık bir delil olarak önümüzde durmaktadır. Yukarıda zikrettiğimiz bu rivayetlerden sonra, Hz. Peygamber‟in peygamber olarak gönderileceğine dâir Tevrat‟taki âyetlerin yanında; Hz. Peygamber‟in doğumu esnasında Yahudi âlim ve kâhinlerinin verdiği haberleri; Hz. Peygamber çocukken sütannesi Hz. Halime ile birlikte yolda giderken bir grup Yahudi‟nin Hz. Halime‟ye O‟nun hakkında ısrarlı sorular sormaları ve amcası Ebû Tâlib‟in ġam‟a ticaret amaçlı bir kervan hazırlayıp, Hz. Muhammed‟i de yanında götürüp, orada Rahip Bahîra adlı bir kiĢi ile karĢılaĢması ve O‟nda bazı fevkalâde haller görüp, O‟nu ġam tarafına götürmemesi için amcasını ikaz etmesi gibi 4 5 Bakara, 2/89. ġuarâ, 26/197. 5 birçok tartıĢmalı rivayetlere girmeyeceğiz.6 Çünkü bu konulara girip, tek tek ele alacak olursak, giriĢ bölümünün hacmi artacaktır. Bunun için sadece Hz. Peygamber‟in Peygamberlik görevine baĢladıktan sonra ve Hayber Gazvesi vuku buluncaya kadar olan bu süreçte O‟nun Yahudiler ile iliĢkileri üzerinde duracağız. Bilindiği gibi Ġslâm‟ın ilk yıllarında Yahudiler, Arabistan topraklarının içerisinde Medine ve Hicaz‟ın kuzeyinde, Hayber, Fedek, Teymâ, Vâdi‟l-Kurâ gibi çeĢitli ovalarda ve köylerde yaĢamaktaydılar. Mekke‟de ise toplu olarak yaĢayan Yahudi bir topluluk yoktu. Yalnız fuar ve panayırlara ticaret amaçlı gelenler oluyordu. Bunun için Hz. Peygamber de Mekke döneminde fuar ve panayırların dıĢında, Yahudi topluluk veya cemaatleri ile görüĢme ve Ġslâm‟ı tebliğ etme imkânını bulamamıĢtır. Bu yüzden Mekke döneminde Hz. Peygamber‟in Yahudiler ile herhangi bir iliĢkisi olmamıĢtır. 7 Aynı zamanda Yahudiler‟in Hz. Peygamber‟in Ġslâm‟a davet çağrısına karĢı Yahudilerin tepkilerinden ve karĢı tavırlarından bahsetmek de mümkün değildir. Çünkü Hz. Peygamber‟in Yahudiler ile iliĢkileri, Medine döneminde O‟nun Ġslâm‟a davet çağrısına karĢı izledikleri tavır sebebiyle baĢlamıĢtır. Muhammed Hamidullah bu konu ile ilgili Ģöyle ifade etmiĢtir: Mekke döneminde Hz. Peygamber‟in Yahudilerle doğrudan doğruya bir iliĢkisi olmadığını Kur‟ân-ı Kerîm‟de de görmekteyiz. Çünkü Hicretten önce nâzil olan 86 sûrenin hiçbir ayetinde: “Ey Ġsrâîl oğulları” Ģeklinde bir hitâpla karĢılaĢmıyoruz. Bu âyetlerde görüyoruz ki, Allah onlara: “Ey Âdemoğulları”, veya “Ey insanlar” Ģeklinde hitap ederek seslenmiĢtir. 8 2. Medine Dönemi Hz. Peygamber, nübüvvetin 13/622 yılı Rebîu‟l-Evvel ayının 12. günü Medine‟ye hicret etmiĢtir. 9 O‟nun hicret ettiği Ģehirde yaĢayanların yarıya yakını Yahudilerdi. Benû Kaynûka, Benû‟n-Nadîr ve Benû Kureyza Yahudileri, Yahudilerin büyük kabilelerinden ve topluluklarındandı. Akıllı ve çalıĢkan tutumları yüzünden Ģehrin ekonomisini kendi ellerinde bulunduruyorlardı. Aralarında yardımlaĢma ve irtibat halinde oluĢları sebebiyle uluslararası ticarette de çok baĢarılı olmuĢlardı. Ġlk baĢta ekonomilerini güçlendirdikten sonra, baĢkasına 6 Bu rivayetler ile ilgili detaylı bilgi için bkz. Ġsmail Hakkı Atçeken, Hz. Peygamber‟in Yahudilerle Münâsebetleri, Marifet Yayınları, Ġstanbul, 1996, s. 49. 7 Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, Çev. Salih Tuğ, 4.bsk., Ġrfan Yayınevi, Ġstanbul, 1980; I, 596; Nadir Özkuyumcu, “Asr-ı Saadette Yahudilerle ĠliĢkiler”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet‟te Ġslâm, Editör, Vecdi Akyüz, Beyan Yayınları, Ġstanbul, 1994, II, 432; Ġsmail Hakkı Atçeken, s. 48; Eyüp BaĢ, Ġslâm‟ın Ġlk Döneminde Müslüman Yahudi ĠliĢkileri, Ġstanbul, 2004, s. 31. 8 Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 596. 9 Vâkıdî, Kitâbü‟l-Meğâzî, Thk. Marsden Jones, Âlemu‟l-Kütüb, Beyrut, 1984, I, 2; Mustafa BaĢ, Ġslâm‟ın DoğuĢ Döneminde Hicaz Bölgesinde Yahudilik ve Hıristiyânlık, Türkiye Diyanet Vakfi Yayınları, Ankara, 1999, s. 90. 6 borç para verip fâizle geri almaya baĢlamıĢlar ve böylece baĢkalarına ait mülk ve arazileri ele geçirmeye çalıĢmıĢlardı. Benû Kaynuka kabilesi kuyumculuk ve ticaretle meĢgul olmuĢ ve kendilerine ait “Sûku Benû Kaynuka” adlı çarĢısı vardı. Medine‟de yaĢayanların en zenginleri ve Yahudilerin en cesurları idiler. Benû‟n-Nadîr Yahudileri ise, büyük hurma bahçelerinin ve müstahkem kalelerin sahibi idiler. Bu sebeple bunlar ticaret ve ziraatla meĢgul oluyorlar ve aynı zamanda kendi soylarıyla da övünüyorlardı. Kendilerine hâs din ve mukaddes kitaba sahip oldukları için, kendilerini bedevî Araplardan daha büyük Ģerefe nâil olmuĢ sayıyorlardı. Bu yüzden kendi dinlerini bırakıp baĢka bir dine girmeye de pek istekli değillerdi. Hz. Ġsâ (a.s)‟nın gelmesini ve bütün yeryüzüne Yahudilerin hâkim olmasını bekliyorlardı. 10 Hz. Peygamber Medine‟ye gelince kendisinden önce gelen Muhacir Müslümanlarla birlikte Ġslâm‟ı tebliğ görevine baĢladı. Bu dini daha iyi tebliğ etmesi için Yahudilerle temasa geçip iliĢki kurması pek tabiiydi. Medine‟ye gelen Hz. Peygamber, karĢılaĢtığı Yahudilere her zaman iyi ve hoĢgörülü davranmıĢtır. Ehl-i kitap oldukları için onlara müĢriklerden farklı muamele bulunmuĢtur. Onların kıblesi olan Beytü‟l-Mukaddes‟e yönelerek namazını kılmıĢtır. Müslümanların yemek piĢirmesi ve yemesi için kap bulamamaları halinde, temizlemek Ģartıyla, onların kaplarında yemek piĢirmeye ve o kaplardan yemeye müsaade etmiĢtir. Ayrıca onların kestiklerini yemelerine ve iffetli kadınlarıyla evlenmelerine de izin vermiĢtir. Bizzat kendisi, zaman zaman Benû Ġsrâîl kıssaları da anlatmıĢtır. Onları kendi dinine kazandırmak için, önünden geçen Yahudi cenazelerine saygı göstermiĢ ve önlerinde ayağa kalkmıĢtır. Sahâbîlerine de bunu tavsiye etmiĢtir. Ehl-i Kitap oldukları için onların mescide girmelerine müsaade edip, onlardan kendisini tasdik edip Müslüman olanların, Allah katında daha önceki peygamberi ve ayrıca kendisini tasdik ettikleri için iki kat ecir alacaklarını, insanların hayırlıları olarak cennetlik olacaklarını müjdelemiĢtir. Hz. Peygamber‟in bu olumlu tavırlarına rağmen çok az sayıda Yahudi, Müslüman olmuĢtur. O dönemde Medine‟nin durumu çok karıĢıktı. Zaman zaman hem Yahudiler arasında, hem de baĢka Arap Kabileriyle büyük kavgalar çıkıyordu. Bu Ģehirde devlet yapısı yoktu.11 Bu nedenledir ki Hz. Peygamber, Ġslâm dinini rahat bir Ģekilde tebliğ edebilmek için uygun bir zemin hazırlamak, Ģehrin iç huzurunu sağlamak ve Ġslâm‟ı tehdit eden dıĢ düĢman (KureyĢ)‟e karĢı hem kendilerini (Müslümanları), hem de bu Ģehirde yaĢayan diğer insanları dıĢarıdan gelebilecek olan herhangi bir askerî tehlikeden korumak için bir birlik oluĢturma gereği duymuĢtu. Bu itibarla, Müslümanların dıĢında, Medine Ģehrinde yaĢayan Yahudiler 10 Bu konuda detaylı bilgi için bkz. Ġbn Sa‟d, et-Tabakâtü‟l-Kübrâ, 1.bsk., ez-Zehra li'l-Ġ'lâmi'l-Arabî, Kahire, 1989, II, 57; Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 616; Ġsmail Hakkı Atçeken, s. 116. 11 Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 617-618; Ġsmail Hakkı Atçeken, s. 88-89. 7 baĢta olmak üzere, diğer gayr-i Müslim kabilelerle de görüĢerek, tam bir Ģehir devleti teĢkilatının kurulması gerektiğine onları ikna etmiĢti. Öncelikle Muhâcirler ve Ensar arasında kardeĢlik te‟sis ettiği gibi, ileride kendi amaçlarına ulaĢmak için Yahudilerle de böyle bir yasa yapmanın gerekli olduğunu biliyordu. Yeni Ġslâm Devleti‟nin tebaası durumunda olan bu insanların müĢtereken kabullenecekleri bazı esasların konulması, devletin uygulayacağı siyaset ve idare tarzının belirlenmesi, Müslümanlarla Yahudiler arasındaki iliĢkilerin ne Ģekilde olacağının açıklanması, adliye, eğitim, maliye, askerlik ve din alanlarındaki müesseseler gibi toplum hayatının teĢkilatlandırılması için, Hz. Peygamber onlarla bu teĢkilatın esaslarını yazılı bir metin halinde tespit edip yürürlüğe koymuĢtur.12 Aslında Ģunu da belirtmek gerekir ki bu anayasanın yazılıĢ tarihi ve kaç nüsha olduğu hususu; konumuzla pek de ilgili değildir. Bizim için önemli olan Hz. Peygamber‟in Medine‟ye hicret ettikten sonra Yahudi veya baĢka gayr-i Müslim kabilelerle böyle bir anayasa hazırlanmıĢ olması, bu anayasanın 24‟ten 47‟ye kadar bütün maddelerinin Yahudiler ile ilgili olması ve bu maddelerin içeriğidir. Bu anayasa metnini bütün Ġslâm Tarihi kaynaklarımızda bulmak mümkündür.13 Bu anayasa; ilk Ġslâm Devleti‟nin anayasası olmakla beraber, yeryüzünde bir devletin vaz‟ettiği ilk anayasa olma özelliğine de sahiptir. Aynı zamanda bu anayasa eĢitlik, hakhukuk devletin Ģekli, yapısı, bütünlüğü, fertlerin siyasî birliği, egemenlik prensibi, anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcı niteliği, sosyal sigorta, yasama ve yürütme yetkisi, savaĢ ve barıĢ sorunu, dıĢ iliĢkiler, devlet ve fert güvenliği, temel haklar, sınır tespiti, nüfus sayımı gibi en temel esaslara dayanmaktadır. Hz. Peygamber her zaman Yahudileri Ehl-i Kitap olmaları sebebiyle müĢriklerden üstün tutmuĢ, onların bütün hak ve hürriyetlerinin emniyet altına alınmasını, eĢit muameleye tabi tutulmalarını ve Ġslâm Devleti‟nin tebaası olarak tanınmalarını anlaĢma ile teminat altına almıĢtır.14 Biz burada sadece konumuzla alakalı kısmı olan, Yahudilerle ilgili maddeleri zikretmekle yetineceğiz; ancak bu yasanın 16. maddesinin de Yahudilerle ilgili olması hasebiyle bu maddeyi ilk olarak zikredip sonra Yahudilerle ilgili diğer maddelere geçeceğiz: 16. Madde: Yahudilerden bize tabi olanlar, zulme uğramaksızın ve düĢmanlara yardım edilmeksizin, yardım ve eĢitliği hak kazanırlar. 12 Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 204-205; Ġsmail Hakkı Atçeken, s. 89; Osman Güner, Rasûlullah‟ın Ehl-i Kitapla Münâsebetleri, 1.bsk., Fecr Yayınevi, Ankara, 1997, s. 249. 13 Ġbn HiĢâm, I(I-II), 501; Ġbn Sa‟d, I, 238; Bu konuda daha detaylı bilgi için bkz. Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 205; Ġsmail Hakkı Atçeken, s. 88; Osman Güner, s. 249. 14 Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 205-206; Osman Güner, s. 252; Mustafa BaĢ, s. 92. 8 25. Madde: Yahudiler, Müminler gibi, savaĢa devam ettikleri sürece (kendi savaĢ) masraflarını karĢılamak zorundadırlar. 26. Madde: Benû Avf Yahudileri müminlerle birlikte bir ümmet (topluluk)tir. Yahudilerin dinleri kendilerine, müminlerin dinleri de kendilerinedir. Buna bizzat kendileri ve Mevlâları dâhildir. 27. Madde: Her kim haksız bir fiil ya da cürüm iĢlerse, o sadece kendisine ve aile fertlerine zarar vermiĢ olacaktır. 28-31. Madde: (Bu konuda) Benu‟n-Neccâr, Benu‟l-Hâris, Benû Sâide, Benû CuĢem, Benu‟l-Evs, Benû Sa‟lebe, Sa‟lebe‟nin kolu Cefne ailesi, Benu‟Ģ-ġuteybe ve Sa‟lebe‟nin mevlâları, Benû Avf Yahudileri gibi aynı haklara sahip olacaklardır. Kurallara muhakkak sûrette riayet edilecek ve aykırı hareket edilmeyecektir. 32. Madde: Yahudilere sığınmıĢ olan kimseler de, bizzat Yahudiler gibi kabul edilecektir. 33. Madde: Bu Yahudilerden hiç kimse, Hz. Muhammed‟in müsaadesi olmadan Müslümanlarla birlikte askerî bir sefere çıkmayacaktır. 34. Madde: Bir yaralamanın intikamını almak yasak edilmeyecektir. ġüphesiz bir adam, öldürecek olursa; neticede kendisini ve aile efradını sorumluluk altına sokar, aksi halde kurallara uymayan kimse haksızlık yapmıĢ olacaktır. Allah, bu yazıya en iyi riayet edenlerle beraberdir. 35. Madde: (SavaĢ durumunda) Yahudilerin masrafları kendilerine, Müslümanların masrafları da kendilerine aittir. Bu sahifede belirtilen kimseler, harp açanlara karĢı, kendi aralarında yardımlaĢacaklardır. Arasında dayanıĢma ve iyilik hâkim olacaktır. Kurallara mutlaka riayet edilecek, bunlara aykırı hareketler olmayacaktır. 36. Madde: Hiç kimse müttefikine karĢı cürüm iĢleyemez; Ģüphesiz ki mazluma da yardım edilecektir. 37. Madde: Yahudiler, Müslümanlarla birlikte savaĢtıkları sürece harcama yapacaklardır. 38. Madde: Bu sahife yazının gösterdiği kimse lehine Yesrib Vadisi dâhili, haram (mukaddes) bir bölgedir. 39. Madde: Himaye altındaki kimseler (cârr), bizzat himaye eden kimse gibidirler; ne zulme uğratılırlar, ne de kendileri cürüm iĢleyebilir. 40. Madde: Himaye verme hakkına sahip kimselerin izni dıĢında, himaye hakkı verilemez. 9 41. Madde: Bu sahifede (yazı) gösterilen kimseler arasında ortaya çıkmasından korkulan bütün öldürme, yahut anlaĢmazlıkların Allah‟a ve elçisi Muhammed‟e götürülmesi gerekir. Allah, bu sahifeye en iyi riayet edenlerle beraberdir. 42. Madde: Ne KureyĢliler, ne de onlara yardım edenler himaye altına alınacaklardır. 43. Madde: Onlar (Müslümanlar ile Yahudiler) arasında, Yesrib‟e hücum edecek kimselere karĢı yardımlaĢma içinde olunacaktır. 44. Madde: ġayet Yahudiler Müslümanlar tarafından bir barıĢ akdetmeye, yahut bir barıĢ akdine katılmaya çağırılırlarsa, bunu doğrudan doğruya akdedecekler veya ona katılacaklardır. ġayet Yahudiler de, aynı Ģeyi Müslümanlara teklif edecek olurlarsa, Müslümanlara karĢı aynı haklara sahip olacaklardır. Din konusunda yapılacak savaĢlar müstesnadır. 45. Madde: Her zümre, gerek savunma, gerekse diğer ihtiyaçlar konusunda kendilerine ait bölgeden sorumludur. 46. Madde: Bu sahifede gösterilen kimseler için geçerli olan durum, aynı Ģekliyle Evs Yahudilerine, yani Mevlâları ve bizzat kendilerine, burada gösterilen kimseler tarafından aynen tatbik olunur. Kurallara mutlaka riayet edilecek ve bunlara aykırı hareket edilmeyecektir. Haksız Ģekilde kazanç temin edenler, ancak kendilerine zarar vermiĢ olurlar. Allah bu sahifede gösterilen maddelere en doğru ve en mükemmel riayet edenlerle beraberdir. 47. Madde: Bu yazı, haksız bir fiil veya cürüm iĢleyen ile ceza arasına engel olarak giremez. Kim bir savaĢa çıkarsa, emniyette olur; kim Medine‟de kalırsa, yine emniyette olur. Haksız bir fiil veya cürüm iĢlemek müstesnadır. ġüphesiz Allah, iyilerin ve sadakatle davrananların koruyucusudur. Hz. Muhammed, Allah‟ın elçisidir. Bu anayasaya baktığımızda, insanlar arası iliĢkilerde uyulması gereken temel kurallar ve temel hakların ele alındığını görmekteyiz. Sınırları belirlenmesi ve bu sınırların içerisinde huzurlu bir Ģekilde can, din, mal ve inanç hürriyetinin sağlanması, bu sınırlar içerisinde yaĢayan bütün kabileleri siyasî birlik anlamında tek bir ümmet olarak nitelendirmesi de, bu anayasada dikkat çeken hususlardandır. Aralarında herhangi bir ihtilaf çıktığında durumun sadece Hz. Muhammed‟e götürülmesi, bu Ģehir devletinin baĢkanlık vasfının yalnızca Hz. Peygamber‟e verilmiĢ olması, bu anayasanın, bir devlet anayasası özelliğine sahip olduğunu da göstermektedir.15 Müslümanlar Yahudilerle yaptıkları bu anlaĢmalara riâyet etmiĢ, ancak Yahudiler gizliden gizliye bu anlaĢmaya uymamaya ve aykırı davranmaya baĢlamıĢlardır. Çünkü 15 Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 205-210; Ġsmail Hakkı Atçeken, s. 92-93; Osman Güner, s. 257-260. 10 Yahudiler Ġslâm‟ın ve Müslümanların gün geçtikçe güçlendiğini görerek Hz. Peygamber‟in otoritesini çekememiĢ ve onlara kin beslemiĢlerdir. Daha sonra Ġslâm‟ın hızla güçlenmesini ve özellikle de 2/624 yılında Müslümanların Bedir Zaferi‟ni kazanmalarını, Mekke ve Medine‟deki Yahudiler hazmedememiĢ buna çok üzülmüĢ ve bu, onların kinlerini daha da arttırmıĢtır. Hz. Peygamber‟in gönderileceğine dair bilgi sahibi olmalarına rağmen bu durumu içlerine sindirememiĢler; O‟nun hak peygamber olup-olmadığını bilmek için Hz. Peygamber‟e çeĢitli sorular yönelmiĢler, Hz. Peygamber‟in onlara verdiği net cevaplara rağmen O‟nu bir türlü kabullenmek istememiĢlerdir. Üstelik ġâirleri, Ģiirlerle Hz. Peygamber‟e ve Müslümanlara eziyet vermeye ve onları küçük düĢürmeye baĢlamıĢlardır. Toplum içerisinde gizlice nifak sokmaya ve kıĢkırtmalara baĢlamıĢlardır. Mekkeli müĢriklerle gizlice anlaĢma imzalayıp, Müslümanlar arasına fitne sokan ve böylece Hz. Peygamber ile imzaladığı Medine Anayasası‟nı ilk ihlal eden kabile, Kaynukâ oğulları olmuĢtur. Onların bu tutum ve davranıĢları Hz. Peygamber‟i oldukça endiĢelendirmiĢ, Hz. Peygamber onların bu fesat ve fitne hareketlerine ilk baĢta sabretmiĢ, ancak Yahudiler yine de haddi aĢmaya ve anlaĢmaya uymamaya devam etmiĢlerdir. Bunun üzerine Allah (c.c) Ģu âyet-i kerimeyi indirmiĢtir: “Eğer bir kavmin hıyanetinden endişe edersen, anlaşmayı feshettiğini onlara açıkça ve adalet üzere bildir. Muhakkak ki, Allah hainleri sevmez.” 16 Bütün bu yaĢanan hadiseler neticesinde Hz. Peygamber, Kaynukâ oğullarını onlara ait çarĢıda toplamıĢ ve onları Ģu Ģekilde ikaz etmiĢtir: “Ey Yahudiler, Allah‟ın sizi KureyĢ‟in uğradığı gibi bir azaba düĢürmesinden korkunuz ve Müslüman olunuz. Ġyi biliniz ki ben, Allah‟ın size gönderdiği Peygamberim. Benim Peygamberliğimi ve Allah‟ın size olan ahdini kitabınız Tevrat‟ta görüyorsunuz.” Yahudiler ise bu teklifi kabul etmeyip küstahlıkla: “Ey Muhammed savaĢmayı bilmeyen bir kavimle savaĢıp onları mağlup etmiĢ olman seni aldatmasın. Bizler savaĢmayı çok iyi biliriz. Eğer bizimle savaĢacak olursan nasıl bir topluluk olduğumuzu o zaman anlarsın.” diyerek karĢılık vermiĢ 17 ve bunun üzerine Ģu âyet-i kerime nâzil olmuĢtur: “İnkâr edenlere de ki: siz dünyada mağlup olacak, ahirette de cehenneme toplanacaksınız. O ne kötü bir varılacak yerdir.”18 Medine‟nin huzurunu bozan olaylardan biri de; Benû Kaynuka ÇarĢısı‟nda Müslüman bir kadının, bir kuyumcudan alıĢ-veriĢ yaparken bir Yahudinin, kadının eteğini 16 Enfâl, 8/58. Ġbn Ġshâk, I, 391; Vâkıdî, I, 176; Ġbn HiĢâm, III, 47; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, Uyûnü‟l-Eser fî Funûni‟l-Meğâzî ve‟sSiyer, Dârü‟l-Maarif, Beyrut, Trs. I, 294; Ġbn Kesîr, el-Bidâye ve'n-Nihâye, Mektebetu‟l-Maarif, 1. bsk., Beyrut, 1966, IV, 3. 18 Âl-i Ġmrân, 3/12. 17 11 bağlaması, kadının kalkmaya çalıĢırken edep yerinin görünmesi üzerine Yahudiler‟in gülmeye baĢlamaları, kadının yardım çağrısı üzerine oradan geçmekte olan bir Müslümanın, o kuyumcuyu öldürmesi ve oradaki Yahudilerin de, o Müslüman‟ı Ģehit etmeleri olmuĢtur. Bu olay üzerine Kaynukâ oğulları ile Müslümanlar arasında düĢmanlık baĢlamıĢ ve böylece Kaynukâ oğulları Medine Anayasası‟nı ihlal etmiĢlerdir. Onların bu Ģekilde Medine‟nin iç huzurunu bozmaları ve düĢmanlıklarını açığa vurmaları, artık onlarla barıĢ içinde yaĢanamayacağı anlamına geliyordu. Yahudilerin bu tür davranıĢların üzerine yukarıda zikrettiğimiz “Eğer bir topluluğun anlaĢmaya hıyanet etmesinden korkarsan, sen de açıkça anlaĢmayı adalet üzere bozarak, onlara bildir.” âyeti nazil olmuĢtu. Bundan sonra artık onların cezalandırılma zamanı gelmiĢtir. Ġsmail Hakkı Atçeken‟e göre, Benû Kaynukâ ile çarpıĢmaktan baĢka çare kalmamıĢtı. Aksi takdirde Müslümanların Medine‟deki itibarı zedelenecekti. Hz. Peygamber onların Medine‟de ikamet etmeleri sebebiyle, Medine Ģehrini, arkadan vurabilecek dâhili düĢmanlardan temizlemek istiyordu.19 Hz. Peygamber (2/624) yılının ġevval ayında ordusuyla beraber onları 15 gün muhasara etmiĢtir. Bu süre içinde diğer Yahudiler onlara hiç yardım etmemiĢ ve 15 gün muhasara altında kalan Benû Kaynukâ Yahudileri sonunda teslim olmak zorunda kalmıĢlardır. Onların müttefiki ve münafıkların reisi olan Abdullah b. Ubey, Hz. Peygamber‟in yanına gelerek onların affedilmesi için çok ısrarcı davranarak Hz. Peygamber‟e yalvarmıĢ, bunun üzerine Hz. Peygamber: “Çözün bunları, Allah bunlara ve bunlarla birlikte olanlara lanet etsin.” Buyurarak, onları öldürmekten vazgeçmiĢ ve onları Medine‟den çıkararak sürgüne yollamıĢtır.20 Sonuç olarak bu savaĢ, Benû Kaynukâ Yahudilerinin hıyaneti ve Müslümanlara karĢı besledikleri kini açıkça yüzüne çıkarmıĢtır. ġayet bu Yahudiler, Müslümanlar ile aralarındaki anlaĢmaya sadık kalsalardı, belki de Müslümanlardan kendilerine herhangi bir kötülük gelmeyecek ve Medine‟den de çıkartılmayacaklardı. Benû Kaynukâ Yahudileri, Bedir SavaĢı‟ndan sonra Müslümanlara karĢı açıkça kin beslemiĢlerdir. Hz. Peygamber onları Ġslâm‟a davet ederken, O‟na küstahça ve hakaret dolu kelimeler sarf etmiĢler, üstelik Müslüman bir kadının namusuna da dil uzatarak onu taciz etmiĢlerdir. ĠĢte bütün bu sebeplerden dolayı Benû Kaynukâ Yahudileri anlaĢmanın dıĢına çıkarak Müslümanlara 19 Ġsmail Hakkı Atçeken, s. 118. Ġbn Ġshâk, 391; Vâkıdî, I, 176; Ġbn HiĢâm, III, 47; Ġbn Sa‟d, II, 28-29; Taberî, Târîhu‟t-Taberî (Târîhü‟r-Rusul ve‟l-Mülûk), Thk. Muhammed Ebu‟l-Fadl Ġbrâhîm, 3.bsk., Dâru‟l-Maarif, Mısır, 1939, II, 479; Ġbn Kesîr, IV, 3; Mustafa BaĢ, s. 96-98; Ahmet Bostancı, Kamu Hukuku Açısından Hz. Peygamber‟in Gayr-i Müslimlerle ĠliĢkileri, Rağbet Yayınları, Ġstanbul, 2001, s. 52-53. 20 12 düĢman olmuĢlardır. Hz. Peygamber de bu nedenle onları cezalandırmıĢtır. Onların Müslümanlara karĢı düĢmanca davranıĢlarına rağmen, Hz. Peygamber onlara hoĢgörülü ve merhametli davranmıĢ, onları öldürmesi gerekirken öldürmemiĢ; hatta onlara: “Medine’ye işlerinizi halletmek üzere her zaman gelebilirsiniz. Ancak burada kaldığınız süre üç günü geçmesin.” buyurarak.21Medine‟ye gelebilme izni bile vermiĢtir. Yahudi kabilelerinden bir diğeri olan Benu‟n-Nadîr Yahudileri ise Hz. Peygamber‟e suikast teĢebbüsünde bulunmuĢlardır. Bu olay, Ģöyle gerçekleĢmiĢtir: Hz. Peygamber, bir meseleyi görüĢmek üzere, Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Ali ve bazı Sahâbîlerle beraber Benu‟n-Nadîr Yahudileri‟ne gitmiĢ. Bir evin duvarının dibinde oturan Hz. Peygamber‟e Yahudiler damdan büyük bir taĢ atmayı planlamıĢ, ancak Cebrâil bu suikastı kendisine bildirmesi üzerine Hz. Peygamber oradan kalkarak Medine‟ye dönmüĢtür. Böylece Benu‟nNadîr Yahudileri de cezalandırılmayı hak etmiĢtir. Daha sonra Hz. Peygamber, Muhammed b. Mesleme‟yi Benu‟n-Nadîr Yahudileri‟ne göndererek, kendisine suikast ve kendisini öldürme teĢebbüsüne giriĢtikleri için Medine‟yi 10 gün içerisinde terk etmelerini istemiĢ ve 10 gün sonra Medine‟de kimi görürse boynunu vuracağını haber vermiĢtir. Bunu üzerine müĢriklerin yardımına güvenen Benu‟n-Nadîr Yahudilerinin reisi Huyey b. Ahtab Hz. Peygamber‟e karĢı savaĢmaya karar vermiĢ ve kendi kalelerinde mevzilenmiĢtir. Bütün bunların neticesinde (4/625) yılının Rebîu‟levvel ayında Hz. Peygamber onların üzerine yürüyerek onları 15-20 gün muhasara etmiĢtir. Benu‟n-Nadîr Yahudileri, yardım sözü aldıkları müttefiklerinden herhangi bir yardım alamayınca teslim olmak zorunda kalmıĢ ve sulh yapmak istemiĢlerdir. Hz. Peygamber‟e eĢyalarının bir deve yükü kadarını alarak Medine‟yi terk etmeye razı olduklarını bildirmeleri ve bu tekliflerinin Hz. Peygamber tarafından kabul edilmesi üzerine, kabilenin ortak malı olan büyük hazineyi de alarak 600 develik bir kervan halinde Medine‟yi terk etmiĢ, bazıları Hayber‟e yerleĢerek oranın idarecileri olmuĢ, bazıları da ġam tarafına gitmiĢlerdir. 22 Sonunda, Benu‟n-Nadîr Yahudilerinin iĢledikleri bu suç, onların Müslümanlara karĢı düĢmanlıklarının ve onlarla harbe baĢladıklarının açık bir iĢareti olmuĢtur. ĠĢledikleri bu büyük hıyanetten dolayı Müslümanlarla savaĢa tutuĢmuĢlar ve neticede Hz. Peygamber de onları cezalandırarak Medine‟den sürmüĢtür. Kur‟ân-ı Kerîm‟de Benu‟n-Nadîr Yahudileri ile ilgili âyetler de vardır: “ Kitap ehlinden inkâr edenleri ilk sürgünde yurtlarından çıkaran O‟dur. Siz onların çıkacağına 21 Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 622. Bu konuda daha geniĢ bilgi için bkz. Vâkıdî, I, 363; Ġbn HiĢâm, II, 190; Ġbn Sa‟d, II, 40-43; 57-58; Taberî, II, 479. 22 13 ihtimal vermiyordunuz. Onlar da kalelerin kendilerini Allah‟tan koruyacağını sanıyorlardı. Fakat Allah‟ın azabı, hiç hesaba katmadıkları bir taraftan geldi ve yüreklerine öyle bir korku düĢürdü ki, evlerini hem kendi elleriyle, hem de Müslümanların elleriyle yıkmaya baĢladılar. Bundan ibret alın ey basîret sahipleri! Eğer Allah onların sürülmesini takdir etmiĢ olmasaydı, dünyada onları yine gazaplandıracaktı. Âhirette ise onlar için ateĢ azabı vardır. Çünkü onlar Allah‟a ve Resulü‟ne karĢı gelmiĢlerdir. Kim Allah‟a karĢı gelirse, muhakkak ki Allah‟ın azabı pek Ģiddetlidir. 23 Kur‟ân-ı Kerîm‟den hareketle, Yahudilerin bu cezayı kendilerine kendi elleriyle verdiklerini söyleyebiliriz. Çünkü Allah onlara fesat çıkarmamayı ve sözlerinden dönmemeyi emretmesine rağmen onlar, Hz. Peygamber‟e verdikleri sözlerinden (Medine Anayasası‟ndan) dönmüĢ, üstelik Hz. Peygamber‟i öldürmeye kalkıĢmıĢlardır. Yaptıkları bu büyük hata ve ihanet yüzünden Hz. Peygamber onları Medine‟den çıkarmaya mecbur kalmıĢtır. Yoksa onların Medine‟den sürgün edilmesi sebepsiz değildir. Onlar bu cezayı, hak etmiĢtir. Hatta bu Yahudiler Hayber‟e gittiklerinde orada da rahat durmamıĢ, Müslümanlara sürekli düĢmanlıkta bulunmuĢ, Müslümanlara karĢı diğer gayr-i Müslim kabileleri kıĢkırtarak onlarla anlaĢmıĢ ve neticede Hendek SavaĢı‟na sebep olmuĢlardır. Sürgünden sonra Hayber‟e yerleĢen Benu‟n-Nadîr Yahudileri ve Hayber‟de yaĢayan Yahudiler, Mekkeli müĢrikleri kıĢkırtarak onlarla anlaĢmıĢ, Gatafân kabilesine de Hayber‟in bir yıllık hurma mahsulünün verilmesi karĢılığında kendilerine yardım etmelerini teklif etmiĢlerdir. Onların da bunu kabul etmeleri üzerine yaklaĢık 10.000 kiĢilik bir ordu Medine‟yi kuĢatıp Hendek SavaĢı‟na sebep olmuĢtur. MüĢrikler, Hayber‟deki Yahudilerle beraber Medine‟ye saldırırken; Benû Kurayza kabilesinden, Müslümanları arkadan vurmalarını istemiĢlerdir. Müslümanların zor bir zamanında Benû Kureyza Yahudileri, anlaĢmayı bozarak saf değiĢtirmiĢ, Hz. Peygamber‟e karĢı Yahudilere yardım edip Müslümanlara ihanet etmiĢlerdir. Benû Kureyzâ Yahudilerinin reisi Ka‟b b. Esed anlaĢmayı bozarken küstah bir Ģekilde; “Biz, artık hiçbir zaman Müslümanlarla sulh yapmayacağız. Ben o sulhu koparıp atıyorum.” demiĢtir. Hendek SavaĢı‟ndan hiçbir Ģey elde edemeyen Yahudiler ve Mekkeli müĢrikler geri döndükten sonra, Cebrâil Hz. Peygamber‟e: “Allah Benû Kureyzâ üzerine yürümeni emrediyor.” diye haber vermiĢtir. Ġkindi vakti Hz. Peygamber Sahâbîlere: “Kimse namaz kılmasın. Ġkindi namazını Benû Kurayzâ‟nın yurdunda kılacağız.” buyurmuĢtur. Müslümanlar onları 15-25 gün kuĢatmıĢlardır. Bu kuĢatma sonucunda Benû Kurayzâ Yahudileri teslim olmuĢlardır. Kendileri hakkında Hz. Peygamber‟den Sa‟d b. Muâz‟ı hakem 23 HaĢr Sûresi, 59/ 2-4; Vâkıdî, I, 380. 14 olarak tayin etmesini ve onun hüküm vermesini istemiĢlerdir. Hz. Peygamber de onların bu teklifini kabul etmiĢtir. Aslında onlar Sa‟d b. Muâz‟ı hakem seçerken, kendileri Evs kabilesinin müttefiki oldukları için, kendilerinin lehine bir teklif vereceğini ummuĢlardı. Sa‟d b. Muâz ilk olarak hem Müslümanlardan, hem de Yahudilerden, vereceği hükme razı olacaklarına dâir söz almıĢtır. Ardından da Tevrat‟ın hükümlerine uygun olarak, eli silah tutan (savaĢçı) erkeklerin öldürülmesine, kadınların, çocukların ve malların ganimet sayılmasına hükmetmiĢtir. Ardından da bu hüküm infaz edilmiĢtir. 24 Bu hüküm hakkında Hz. Peygamber Ģöyle buyurmuĢtur: “Gerçekten sen, yedi kat gök sahibi Allah‟ın hükmü ile hükmettin.” 25 Benû Kureyzâ Yahudileri ile Müslümanlar arasındaki anlaĢma gereğince; her iki tarafın da Medine‟ye saldıracak olan kabilelere yardım etmemesi ve böyle bir durumda birbirlerine yardımcı olmaları gerekirken; Benû Kureyzâ Yahudileri, anlaĢmanın tam tersine hareket ederek müĢriklere yardım etmiĢ ve Müslümanlara ise böyle zor bir dönemde hıyanet etmiĢlerdir. Ayrıca müĢriklerle ve Gatafân kabilesi ile beraber bir gece Medine‟ye saldırı plânı bile yapmıĢlardır. Bu yüzden onların gereken cezayı hak ettiklerini söylemek yanlıĢ olmaz. Zira kendilerine, kendileri hakem tayin etmiĢ ve ondan kendileriyle ilgili hüküm vermesini istemiĢler, Hz. Peygamber de hem Yahudilerin, hem de hakemin kararına rıza göstermiĢtir. Onlara verilen ceza ile ilgili olarak Muhammed Hamidullah, Wensinck adlı batılı bir müsteĢrikin Ģu sözünü nakletmektedir: “Hangisi olursa olsun en medeni milletler bile, Benû Kureyzâ‟ya tesliminden sonra verilen cezanın aynısını verebilirler. Hz. Peygamber, daha önce Benu‟n-Nadîr Yahudilerine af ve hoĢgörü ile davranmıĢ, fakat onlar buna, müthiĢ Hendek KuĢatması‟nı organize etmekle karĢılık vermiĢlerdir. Aynı af ve hoĢgörüyü Ģimdi Benû Kureyzâ‟ya göstermek doğrusu büyük tehlikelere katlanmak olacaktı.” 26 24 Bu gazve hakkında daha geniĢ bilgi için bkz. Vâkıdî, II, 496-512; Ġbn HiĢâm, II, 233; Ġbn Sa‟d, II, 74-75; Taberî, 581-595; Ġbn Kesîr, IV, 116. 25 Vâkıdî, II, 512; Ġbn Sa‟d, II, 75; Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 634. 26 Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 632-633. 15 BİRİNCİ BÖLÜM HAYBER GAZVESİ’NİN TARİHİ, MEVKİİ, SEBEPLERİ VE MÜSLÜMANLARIN GAZVEYE HAZIRLANMALARI I. Hayber Gazvesi’nin Tarihi Hz. Peygamber Mekkeli müĢrikler ile Hudeybiye AntlaĢması‟nı yaptıktan sonra; Müslümanlar için artık Yahudilerin tehlikelerinden ve zararlarından kurtulma zamanı gelmiĢti. (Zilhicce. 6/Nisan 628)‟de Hudeybiye‟den dönen Hz. Peygamber, vakit kaybetmeden Hayber üzerine yürümek için hazırlıklara baĢladı. Hazırlıklar bitince (SaferRebîülevvel. 7/Haziran-Temmuz 628)‟de Hayber‟e doğru yola çıktı. 27 Hz. Peygamber‟in Medine‟de ne kadar kaldığı ve ne zaman Hayber Gazvesi‟ne çıktığı hususunda Ġslâm Tarihçileri arasında görüĢ birliği olmayıp bu konuda farklı tarihler ileri sürülmüĢtür. Bazıları; Hz. Peygamber‟in Hudeybiye‟den Medine‟ye döndükten sonra Medine‟de yirmi gün kalıp, sonra Hayber‟e hareket ettiğini söylerken; bazıları Hz. Peygamber‟in H. 6 senede Hayber üzerine yürüdüğünü belirtmiĢlerdir. Bu farklı rivayetleri nakledecek olursak, Ģunları söyleyebiliriz: Ġbn Ġshâk; Hz. Peygamber‟in Hudeybiye‟den döndüğü zaman, Zilhicce ile Muharrem‟in de bir kısmını Medine‟de geçirdiğini ve daha sonra, Hz. Peygamber‟in Muharrem ayının kalan kısmında Hayber üzerine yürüdüğünü rivayet etmiĢtir. Aynı rivayeti Ġbn HiĢam da zikretmiĢtir.28 Vâkıdî ise Hz. Peygamber‟in Hudeybiye‟den Zilhicce ayında döndüğünü, Zilhicce ile Muharrem aylarını Medine‟de geçirdiğini ve (Safer-Rebîülevvel. 7/Haziran-Temmuz 628)‟de Hayber Seferi‟ne çıktığını söylemiĢtir. 29 Ġbn Sa‟d ve diğer bazı âlimler ise (Cemaziyülevvel. 7/Eylül 628) ayı üzerinde durarak baĢkalarından farklı bir tarih zikretmektedirler. 30 Belâzurî ise bu hâdisenin, (Safer-Rebiyülevvel ve Cemaziyülevvel. 7/Haziran- 27 Vâkıdî, II, 634; ElĢad Mahmudov, Sebepleri ve Sonuçları Açısından Hz. Peygamber‟in SavaĢları, Ġsam Yayınları, Ġstanbul, 2010, s. 324-325. 28 Ġbn Ġshâk, II, 141; Ġbn HiĢâm, III, 328. 29 Vâkıdî, II, 634. 30 Ġbn Sa‟d, II, 106; Hasan b. Ömer b. Habîb, el-Muktefâ Min Sîreti‟l-Mustafa, Thk. Mustafa Muhammed Hasan ez-Zehebî, 1. bsk., Dâru‟l-Hadîs, Kahire, 1996, s. 180; ġihâbuddîn Ahmed b. Abdülvehhâb b. Muhammed Nüveyrî, Nihâyetü‟l-Ereb fî Fünûni‟l-Edeb, Vizâretü's-Sekâfe ve'l-ĠrĢâd, Kahire, Trs, XVII, 248; Ebû Muhammed ġerafüddîn Abdülmün'im b. Halef ed-Dimyâtî, es-Sîretü‟n-Nebeviyye, Thk. Esed Muhammed Tayyib, 1. bsk., Dâru's-Sâbûnî, Haleb, 1996, s. 219. 16 Temmuz…628)‟de olabileceğini söylemiĢtir. 31 Taberî de (Muharrem. 7/Haziran 628) ayının sonlarında Hz. Peygamber‟in Hayber‟e hareket ettiğini belirtmiĢtir.32 Ġbn Hazm ise Hz. Peygamber‟in, (Muharrem. 6/Haziran 628) ayının sonunda Hayber‟e çıktığını söylemiĢtir.33 Ġbnü‟l-Esîr‟e göre, Hz. Peygamber Hudeybiye‟den dönünce, Zilhicce ayı ile Muharrem ayının birkaç günü Medine‟de kaldıktan sonra Hayber‟e çıkmıĢtır. 34 Ġbn Kesîr‟e göre doğru olan; Hayber SavaĢı‟nın H. 7 senenin baĢında meydana gelmiĢ olmasıdır. Ġbn Kesîr bu bilginin ardından Ġbn Ġshâk‟ın yukarıda zikrettiğimiz rivayetini de nakletmiĢtir.35 Bütün bu rivayetleri zikrettikten sonra, kanaatimizce, Hz. Peygamber Hudeybiye‟den dönünce, Zilhicce ayının geri kalanını ve Muharrem ayını Medine‟de geçirmiĢtir. Bu süre zarfında, Hayber üzerine yürümek için hazırlıklara baĢlamıĢ, hazırlıklarını bitirince de, ( Safer-Rebîülevvel. 7/Haziran-Temmuz 628)‟de Hayber‟e doğru çıkmıĢtır. 36 II. Hayber Mevkii Hicaz‟da Medine-ġam yolu üzerinde, Medine‟nin kuzeyinde ve Medine‟den yaklaĢık olarak 180 km. uzaklıkta bulunan Hayber, Ġslâm Târihi kaynaklarında Medine‟den 8 berîd 37 yani üç günlük uzak bir mesafede yer aldığını bildirmektedir. Denizden 850–1000 metre yükseklikte olan Hayber, etrafı volkanik ovalarla çevrili eski bir ticaret ve ziraat merkezi olan geniĢ bir vadinin adıdır. 38 Yâkût el-Hamevî ile beraber birçok tarihçiye göre Hayber kelimesi, bölgede oturan Yahudilerin dilinde (Ġbranicede) “kale” anlamındaydı. Hem kelimenin çoğul anlamda kullanılması hem de, Ģehir birçok kaleden oluĢtuğu için “Hayâbir” olarak da 31 Belâzurî, Ensâbu‟l-EĢrâf, Thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî, 1. bsk., Dâru‟l-Fikr, Beyrut, 1996, I, 443. Taberî, III, 9. 33 Ġbn Hazm, Cevâmi‟u‟s-Sîreti‟n-Nebeviyye, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmîyye, Beyrut, 1983, s. 167. 34 Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil fi‟t-Târîh, Dâru Beyrut, Beyrut,1965, II, 216. 35 Ġbn Kesîr, IV, 181; Bu konuda daha detaylı bilgi için bkz. Diyârbekrî, Huseyn b. Muhammed b. el-Hasen, Târîhu‟l-Hamîs fî-Ahvâli Enfesi Nefîs, Vehbiyye Matbaası, Beyrut, Trs, II, 43. 36 Vâkıdî, II, 634; Diyârbekrî, II, 43; Karnî Talebe Bedevî, s. 315; ElĢad Mahmudov, s. 324-325. 37 Berîd, dört fersahtır. Bir fersah, üç mildir. Bir mil dört bin adımdır. Bir adım da üç ayaktır. bkz. Mûsâ b. Ukbe, el-Meğâzî, Thr, Muhammed BakĢîĢ Ebû Mâlik, Rîbât Yayınevi, Câmiâtu Ġbn Zühr, Mısır, 1994, s. 247; Yakût elHamevî, Mu‟cemü‟l Büldân, Dârü‟l-Kitabi‟l-Arabî, Beyrut, Trs, II, 409; Halebî, es-Sîretü‟l Halebiyye, Dâru Ġhyâi‟t-Türâsi‟l-Arabî, Beyrut, Trs, III, 31; ġevkî Ebû Halîl, Gazvetü Hayber (el-Fethü‟l-Karîb), Dârü‟l-Fikr, DımeĢk, 1986, s. 34-35; Abdülazîz es-Sa‟âlebî, Mu‟cezu Muhammed Rasûlullah, Thk. Hammâdî es-Sâhilî, Dârü‟l-Arabi‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1986, II, 263. 38 Muhammed Rıza, Muhammed Rasûlullah, Dârü‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1975, s. 278; Kâsım ġulul, Ġlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul, 2003, s. 313; Selâm ġâfiî Mahmûd Selâm, Husûnu Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Asri‟r-Rasûl, el-Maarif, Ġskenderiyye, Trs. s. 7. 32 17 isimlendirilmiĢtir. Fakat en yaygın ismi, Hayber‟dir. 39 Bir baĢka rivayete göre ise, Ģehrin kurucusu Hayber b. Kâniye b. Mehlâîl olduğu ve ilk o buraya yerleĢtiği için, Ģehre Hayber ismi verilmiĢtir.40 Cahiliye döneminde Yahudilerin oturduğu yedisi büyük olmak üzere birçok kale ve burçlar mecmuasından oluĢan ve bu kalelerin sağlamlığıyla tanınan Hayber, içinde bulunduğu vadinin verimliliği, su bentlerinin, tarım alanlarının ve hurmalıklarının çokluğu ile meĢhurdu. Fakat bugün bu topraklarda yaĢayan insanların sayısı azdır. Kalelerin de çoğu yıkılmıĢtır. Sadece Kamûs Kalesi ayakta durmaktadır. Yahudilerin reisi ve bu kalenin baĢkanı olan Merhab, bu kalede yaĢadığı için “Hısnu Merhab” adıyla da anılırdı. ġu an ise bölgenin idarecisi tarafından lojman olarak kullanılmaktadır. Su kaynaklarından da çoğu kurumuĢtur. 41 Ġslâmiyet‟in ilk yıllarında Hayber Vadisi‟nde birçok vaha bulunuyordu. ġehri çevreleyen kalelerin tamamını birlikte görebilmek ise mümkün değildi. Hz. Peygamber zamanında “Ketîbe” isimli kalenin civarında 40.000 hurma ağacının varlığından bahsedilmektedir. Bugün de yüksek dağın eteğinde birkaç kilometrekarelik sık ağaçlı bir vaha yer almaktadır. Denizden 850–1000 m. yükseklikte yer alan Hayber, önemli bir ticaret merkezi olup içinden, Hîre yolu geçmekteydi. Bölgenin hayvancılığından ve sebzeciliğinden elde edilen ürünlerle beraber, Hayber‟de, Hindistan ve Çin gibi uzak ülkelerden gelen mallar ziynet eĢyaları, sarraflık, silâhlar, ziraat aletleri, Ģaraplar, bal, çeĢitli kumaĢlar ve köleler alınıp satılırdı. Bu ticarî faaliyetler her yıl özellikle hac mevsiminden sonra 10–30 Muharrem tarihleri arası yapılıp, en meĢhur panayır olan Netâh Panayırı kurulurdu. Mekke, Medine, Yemen, Hadramut, Bahreyn, Tâif, Suriye, Filistin ve Irak‟tan birçok kiĢi bu panayıra gelirdi. Bu çarĢı, “Netâh” adıyla da meĢhurdu. Netâh ÇarĢısı cahiliye zamanında en büyük çarĢılardan biri ve halkı zengin olan bir yerdi. Burası, Arabistan‟da Yahudilerin merkezi sayılırdı. Çünkü Yahudilerin zenginleri ve büyük çoğunluğu burada yaĢamaktaydı. Burası 10.000 savaĢçı çıkarabilecek bir nüfusa sahipti. Hayber Yahudilerinin zenginlikleri savaĢ araçlarına da 39 Beyhakî, Delâilü‟n-Nübüvve, Thr/Tlk., Abdülmu‟tî Kal‟acî, Dârü‟l Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1985, IV, 195; Halebî, III, 31; Diyârbekrî, II, 43; Muhammed Hamidullah, “Hayber”, DĠA, Diyanet Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 1998, XVII, 20; Muhammed Abdulkâdir Ebû Fâris, fi-Zilâli Sîreti‟n-Nebeviyye, es-Sirâ‟ maa‟l-Yahûd, 1.bsk., Dârü‟l-Ġrfân, Ürdün, 1990, III, 9. 40 Ebu‟t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‟kûb b. Muhammed Fîrûzâbâdî, el-Megânimü'l-Mütâbe fî Meâlimi Tâbe, Thk. Hâmid Câsir, 1.bsk., Dârü'l-Yemâme, Riyâd, 1969, s.136; Ahmed b. Ali el-KalkaĢendî, Subhü‟l-A‟Ģâ fî-Sınaâti‟l-ĠnĢâ‟, ġrh. Muhammed Hüseyn ġemseddîn, Dârü‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1987, IV, 295; Eyüp Sabri PaĢa, Mir‟âtü‟l-Haremeyn – Mir‟ât-ı Mekke, 1.bsk., Bahriye Matbaası, Kostantiniyye, 1890, II, 1222; Muhammed Hamidullah, “Hayber”, DĠA, XVII, 20; Âtik b. Gays el-Bilâdî, Mu‟cemu Kabâili‟l-Hicâz, 2.bsk., Dâru Mekke, Mekke, 1983, 149; ġevkî Ebû Halîl, s. 34; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 9; Adolf Grohmann, “Hayber” ĠA, Milli Eğitim Basımevi, Ġstanbul, 1977, V, 384-385. 41 Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 418; Muhammed Ali Kutub, Peygamberimizin SavaĢları, Çev. Nedim Yılmaz, Hisar Yayınevi, Ġstanbul, 1986, s. 4. 18 yansımıĢtı. 42 Hayber bölgesi rutubetli ve sulak olduğu için burada sıtma hastalığı da vardı. Ġnsanlar bu hastalıktan nasıl kurtulacaklarını da bilmiyorlardı. Onun için dıĢarıdan, sıcak iklimlerden gelen insanlar, buraya korkarak gelirlerdi. Fakat Hayber‟de yaĢayan Yahudiler bu hastalığa tutulmazdı. 43 Yukarıda iĢaret ettiğimiz gibi, Hayber‟de Ģehri çevreleyen büyük kaleler bulunmaktaydı. Bu yüzden Hayber; Netâh, ġıkk ve Ketîbe denilen üç büyük kale veya bölgeye ayrılmaktaydı. Her bölgede büyük ve muhkem kaleler bulunuyordu. Bu kalelerin isimleri Ģöyledir: 44 1. Netâh: Netâh kalesi‟nde Nâim, Sa‟b b. Muâz ve Zübeyr Kaleleri vardı. Nâim Kalesi, Hz. Peygamber‟in savaĢa ilk baĢladığı yerdir. Bu Kale ilk fetih olmakla beraber burada ilk günde Müslümanlardan elli kiĢi yaralanmıĢtır. Kalenin yukarısından üzerine taĢın atılmasıyla çok ağır bir Ģekilde yaralanmıĢ ve birkaç gün sonra ilk Ģehit olan Mahmud b. Mesleme de bu kalede Ģehit düĢmüĢtür. Sa‟b b. Muâz Kalesi‟nde ise, Müslümanlar mancınık ve debbâbe elde etmiĢlerdi. 45 2. Şıkk; ġıkk Kalesi‟nde Übey ve Nizâr Kaleler‟i bulunmaktaydı. Hz. Peygamber bunların fethi için mancınık kurmuĢtu. 3. Ketîbe; Ketîbe Kalesi‟nde Kamûs, Vatîh ve Sülâlim Kaleleri vardı. Kamûs Kalesi Yahudilerin reisi Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk‟a aitti.46 Hz. Peygamber Hayber‟e gelince, zengin Yahudilerle karĢılaĢtı. Hayberliler ile Mekkeli müĢrikler arasındaki ekonomik iliĢkiler ise iyi idi. Hayberli Yahudi kadınların, Mekkeli Araplarla evlendikleri bilinmekteydi. Buna örnek ise; Hz. Peygamber‟in büyük dedesi HâĢim ve kardeĢi Muttalib‟in, Hayberli Yahudi kadınlar ile evlenmiĢ olmalarıdır. 47 42 Yâkût el-Hamevî, II, 409; Ahmed b. Ali el-KalkaĢendî, IV, 295; Muhammed Hamidullah, “Hayber”, DĠA, XVII, 20; Leon Caetani, Ġslâm Târîhi, Çev. Hüseyn Cahit, Tanîn Matbaası, Ġstanbul, 1925, V, 60; Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi, I, 637; Muhammed Ali Kutub, s. 4; Selâm ġâfiî Mahmûd Selâm, en-NeĢâtü‟tTicârî fî Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Hatte‟l-Feth, MünĢeâtü'l-Maarif, Ġskenderiyye, Trs. s. 5; Selâm ġafiî Mahmûd Selâm; en-NeĢâtü'z-Zirâî fî Hayber fi'l-Câhiliyye ve Hatta Nihâyeti Ahdi Ömer b. el-Hattâb, MünĢeâtü'l-Maarif, Ġskenderiyye, Trs. s. 20–22. 43 Ali ġeriati, Muhammed Kimdir, Çev. Ali Seyyidoğlu, 4.bsk., Fecr Yayınevi, Ankara, 1996. s. 159; Muhammed Hamidullah, Ġslâm Peygamberi I, s. 638. 44 Ġbn Sa‟d, II, 106; Ya‟kût el-Hamevî, II, 409; Ebu't-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‟kûb b. Muhammed Fîrûzâbâdî, s. 134; Muhammed Rıza, s. 278; ġevkî Ebû Halîl, s. 36; Abdürrezâk et-Tantavî el-Karmût, Nûrü‟lYakîn fî Sîreti Hâtemi‟l-Mürselîn, 1.bsk., Matbaatü'l-Emâne, Mısır, 1995, s. 449; Kâsım ġulul, s. 313; M. Âsım Köksal, Ġslâm Tarihi, Köksal Yayıncılık, Ġstanbul, 2006, VI, 20. 45 Ġbn Ġshâk, II, 143; Ġbn HiĢâm, III, 330; Muhammed Ġbrâhîm Âyetî; Târîh-i Peygamber-i Ġslâm, Thk. Ebu‟l Kâsım Gürcî, 5. bsk., Tahran Üniversite Yayınları, Tahran, 1779, s. 502; Mervân ġeyhü‟l-Arz, es-Sîretü‟nNebeviyye el-Üsüsü‟d-Da‟viyye ve‟l-Hadariyye, 1.bsk., Matbaatü‟t-Teâvüniyye, Y.y, 2003, s. 487. 46 Ġbn Ġshâk, II, 143; Ġbn HiĢâm, III, 330; Muhammed Ġbrâhîm Âyetî, s. 503. 47 Muhammed Hamidullah, “Hayber”, DĠA, XVII, 21. 19 III. Hayber Gazvesi’nin Sebepleri Hayber Gazvesi‟nin birçok sebebi vardır. Bu sebeplerden ilki; Medine‟de Benu‟nNadîr Yahudilerinin, Hz. Peygamber‟le aralarında anlaĢma olduğu halde, Müslümanlara karĢı düĢmanca davranıĢlarını açık bir Ģekilde göstermeleriydi. Bir defasında Hz. Peygamber‟e suikast hazırlayarak, O‟na damdan kaya yuvarlamak suretiyle hayatına son vermeye teĢebbüs etmiĢlerdi. 48 Bundan dolayı, hicrî 4 yılda, Hz. Peygamber onları yurtlarından (Medine‟den) çıkarıp sürmüĢtü.49 Sürgün edilmeleri sonucunda, onların bir kısmı ġam‟a, bir kısmı da Hayber‟e gitmiĢti. 50 Hayber‟de zengin Yahudiler yaĢamaktaydı. Benu‟n-Nadîr Hayber‟de onların yanına yerleĢtikten sonra, o bölgede yaĢayan Yahudilerinin lideri olmuĢ ve onlara Ġslâm düĢmanlığı aĢılamıĢlardı. Sadece Hayber‟de olan Yahudileri değil, etraftaki kabileleri de tek tek ziyaret ederek, Hz. Peygamber‟e karĢı kıĢkırtmaya baĢlamıĢlardı. Benu‟n-Nadîr Yahudileri‟nin reisleri olan Huyey b. Ahtab ile Sellâm b. Ebi‟l Hukayk ve Kinâne b. Rabi‟ b. Ebi‟l Hukayk, Vâil oğullarından ise Hevze b. Kays ile Ebû Âmir ve baĢkalarıyla beraber toplam 10-20 kiĢi, Hayber‟den Medine‟ye, KureyĢ müĢrikleriyle ve onlara bağlı kabilelerle anlaĢma yapmak ve hep beraber Hz. Peygamber‟e karĢı, sonuna kadar savaĢmak için gitmiĢlerdi. Onlara; “Sizin dininiz Muhammed‟in dininden daha hayırlıdır.” 51 diyerek, onlarla Kâbe‟nin örtüsünün altına girip anlaĢmıĢlardır.52 Sonra Evs ve Hazrec Kabileleriyle anlaĢarak, onları Hz. Peygamber‟e karĢı kıĢkırtmıĢlardı. 53 En sonunda, müĢriklerin 10.000 kiĢilik orduyla Mekke‟den gelip Medine‟yi kuĢatması sonucunda, Hendek SavaĢı vukû bulmuĢtu.54 Böylece Hayber Yahudileri Hendek SavaĢı‟na da sebep olmuĢlardı. Hendek SavaĢı‟nda da Hz. Peygamber ile Müslümanlar galip gelince, bu kadar çaba göstermelerine rağmen Hendek SavaĢı‟nda bir Ģey elde edemeyen Hayberli Yahudiler, daha da kızmıĢlar ve yeni eylemlere giriĢmiĢlerdi. Bilindiği gibi Hendek SavaĢı‟nda Huyey b. Ahtab öldürülmüĢtü. Onun ölümünden sonra Hayber Yahudileri; Ebû Râfi‟ Sellâm b. Ebi‟l-Hukayk‟ı kendilerine reis olarak tayin etmiĢlerdi. Ebû Râfi‟ Sellâm b. 48 Vâkıdî, I, 364; Ġbn HiĢâm, III, 151. Vâkıdî, I, 366–367; Ġbn Sa‟d, II, 54; Selâm ġafiî Mahmûd Selâm, Husûnu Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Asri‟rRasûl, s. 13. 50 Vâkıdî, I, 374; Ġbn HiĢâm, III, 152. 51 Vâkıdî, II,442; Ġbn HiĢâm, II, 210; Taberî, II, 565; Nisâ, 51–55. 52 Ġbn Ġshâk, II, 58–59; Vâkıdî, II, 441–442; Ġbn HiĢâm, III, 214; Ġbn Hazm, s. 147; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 11. 53 Belâzurî, Ensâbu‟l-EĢrâf, I, 427; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, Mevsûâ‟tü'l-Gazavâti'l-Kübrâ, 3. bsk., elMektebetü's-Selefiyye, Kahire, 1985, s. 33; Ayrıca bkz. Ġsmail Hakkı Atçeken, s. 137-138; ElĢad Mahmudov, s. 332. 54 Vâkıdî, II, 444; Ġbn Sa‟d, II, 62; Beyhakî, III, 428; HâĢim el-Milâh, “el-Eb‟âd el-Askeriyye ve‟s-Siyâsiyye Lima‟rike Tahrîr-i Hayber Dirâsetün fi‟t-Târîhi‟l-Askerî”, Mecelletü‟l-Müerrihi‟l-Arabî, Bağdat, 1987, 137. 49 20 Ebi‟l-Hukayk, büyük bir tüccar ve nüfûz sahibi biriydi. Bu nedenle Hayber Yahudileri ona gidip kendi korkularını paylaĢmıĢ ve bu konuda ne düĢündüğünü sormuĢlardı. O ise onlara Ģöyle cevap vermiĢti: “O (Muhammed bizim üzerimize yürümeden, biz bütün Hayber, Teymâ, Fedek ve Vâdi‟l-Kurâ Yahudileri, hep beraber onun üzerine yürüyelim.” Hayber Yahudileri bu görüĢü beğenmiĢlerdi. 55 Sonra Hayber‟e bitiĢik, yıllardan beri Hayber Yahudilerinin müttefiki ve Arapların en güçlü kabilelerinden biri olan Gatafân kabilesine gitmiĢlerdi. Onlara Hayber‟in bir yıllık hurma mahsulünün yarısını vermek karĢılığında anlaĢmıĢlar ve Martin Lings‟in dediğine göre, Gatafân‟lılar 4000 asker göndereceklerine söz vererek, Hz. Peygamber ile savaĢmaya karar vermiĢlerdir. 56 Böylece Hayberli Yahudiler; Teymâ, Fedek ve Vâdil-Kurâ‟ya gidip onlarla ve Mekkeli müĢriklerle beraber, Müslümanlara karĢı büyük bir saldırı hazırlığına baĢladılar. Ayrıca Fezâreliler ve Benû Süleym ile birçok müĢrik Arap kabileleri de Medine‟ye karĢı bir cephede toplanmıĢlardı. Bunu haber alan Müslümanlar, bu haberi Hz. Peygamber‟e ulaĢtırdı. Bunun üzerine Hz. Peygamber Ebû Râfi‟ Sellâm b. Ebi‟lHukayk‟ı, Hazrec Ensârın‟dan Abdullah b. Atîk‟ın vasıtasıyla öldürmek istedi. Abdullah b. Atîk, Ebû Râfi‟ Sellâm b. Ebi‟l-Hukayk‟ı, Hayber Kaleleri‟nden birinde uyurken öldürdü. 57 Ebû Râfi‟ Sellâm b. Ebi‟l-Hukayk‟tan sonra Yahudiler, Useyr b. Rizâm‟ı reis olarak tayin ettiler. Useyr de aynı kıĢkırtmaya devam etti. Hayberli Yahudilerin hedefi; Mekkeli müĢrikler ile Medine civarındaki diğer kabilelerle, yukarıda zikrettiğimiz anlaĢmanın çerçevesinde birleĢerek; hem ellerinden çıkmıĢ olan toprakları geri almak, hem de Hz. Peygamber‟i ordusuyla birlikte ortadan kaldırmaktı. Böylece Ġslâm Gâilesi‟nden ebediyen kurtulacaklardı. Bu hedefe ulaĢmak için ellerinden gelen hazırlıkları yapma çabası içerisindeydiler. Yine Yahudilerin bu Ģekilde hazırlandıklarını haber alan Hz. Peygamber, (6/628) senenin Ramazan ayında Abdullah b. Revâha‟yı üç kiĢinin baĢına tayin ederek Hayber‟i gözetlemesi, orada olup bitenler hakkında bilgi toplamak ve insanlar arasına girip konuĢulanları Medine‟ye, Hz. Peygamber‟e iletmek için Hayber‟e gönderdi. Abdullah b. Revâha ve arkadaĢları Hayber etrafında 3 gün içerisinde gerekli bütün bilgileri elde edip 55 Vâkıdî, II, 530–531. Mevlânâ ġiblî Nu‟mânî, Son Peygamber Hazret-i Muhammed (Sîretü‟n-Nebî), Çev. Yûsuf Karaca, Ġz Yayıncılık, Ġstanbul, 2003, II, 299; Nadir Özkuyumcu, Hz. Peygamber Devrinde Yahudilere KarĢı Güdülen Siyâset (Yüksek Lisans Tezi ), Dokuz Eylül Ü.S.B.E. Ġzmir, 1985, 77. 56 Vâkıdî, II, 443; Diyârbekrî, II, 43; Mevlânâ ġiblî Nu‟mânî, II, 299; Martin Lings, Ġlk Kaynaklara Göre, Hz. Muhammed‟in Hayatı, Çev. Nazife, ġiĢman, Ġz Yayıncılık Ġstanbul, 1983, s. 372; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 74-75; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 27; Mervân ġeyhü‟l-Arz, s. 485 57 Kaynaklarda Ebû Râfi‟ Sellâm b. Ebi‟l-Hukayk‟ı öldüren kiĢi hakkında değiĢik rivayetler bulunmaktadır: öldüren Ģahsın Abdullah b. Atîk, Ebû Katâde el-Hâris b. Rabî‟, Mesû‟d b. Sinân, Abdullah b. Üneys, ve Huzaî b. Esved olduğu zikredilmiĢtir. Fakat rivayetlerin çoğunda Abdullah b. Atîk olduğu söylenmektedir. Biz de Abdullah b. Atîk olduğu kanaatine vardık. Bu konu ile ilgili Ģu kaynaklara bkz; Vâkıdî, I, 392–395; Ġbn HiĢâm, III, 287; Ġbn Sa‟d, II, 91; Taberî, II, 493–499; Mevlânâ ġiblî Nu‟mânî, II, 299. 21 Ramazan ayının sonuna doğru Medine‟ye geri döndüler. 58 Gördükleri ve duydukları Ģeyleri Hz. Peygamber‟e haber verdiler. Ġlk baĢta Hz. Peygamber Yahudilerle anlaĢma yapmayı düĢündü ve bunun üzerine Abdullah b. Revâha‟yı 30 kiĢilik bir grubun baĢına tayin ederek tekrar Hayber‟e gönderdi. Abdullah b. Revâha Hayber‟e ulaĢtığında Useyr‟e: Hz. Peygamber “Eğer bizimle beraber Medine‟ye gidip kendisi ile görüĢürseniz, Hayber‟in idaresini size vereceğini bildirmemiz için size gönderdi.” demiĢtir. Useyr de bu teklifi kabul edip, kendi adamlarından 30 kiĢiyi yanına alarak, Müslümanlarla beraber Hayber‟den çıktı. Aynı bineğe biri Müslüman, biri Yahudi, iki kiĢi binmiĢtir. Ancak Medine ile Hayber arasında “Karkara” denilen yere geldiğinde Useyr‟in aklına bir Ģüphe düĢmüĢ ve Medine‟ye gitmekten vazgeçerek, elini uzatıp kılıcını çekmek istemiĢ, buna kızan Abdullah b. Revâha: “Ey Allah‟ın düĢmanı, sözünü bozmak mı istiyorsun?” diyerek bindiği hayvanı ona doğru sürmüĢtür. Useyr kılıcını çekip Abdullah b. Revâha‟yı vurmak isterken, Abdullah b. Revâha onu bacağından vurmuĢ, Useyr‟in bacağı dizinden kopmuĢ ve attan yere düĢmüĢtür. DüĢerken de Abdullah b. Revâha‟yı yaralamıĢtır. Aralarında çıkan kavga sonucu Müslümanlar, biri dıĢında Yahudilerin hepsini öldürmüĢtür. 59 Bu olaydan sonra Hayber, Müslümanlar için en büyük ve tehlikeli bir düĢman olmuĢtur. Bu arada Medine‟de yaĢayan münafıklar ise Medine‟deki Müslümanlar ile ilgili haberleri Yahudilere gönderip, “Müslümanlar sizlere saldıramaz ve sizi yenemez” diyerek onları cesaretlendirmiĢlerdir. Böylece Yahudiler harp hazırlıklarına baĢlamıĢlar. Yahudilerin reisi olan Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk, Gatafân ve Fezâre gibi Arap kabilelerini ziyaret ederek onların yardımını almaya çalıĢtı. Yardım ettikleri takdirde, Hayber‟in yıllık gelirinin yarısını vermeyi va‟detti. Onlar da bu teklifi kabul ederek, Yahudilere yardım ettiler. Bu giriĢimin önemli sebeplerinden biri de; Yahudilerin Hendek Gazvesi‟nden bir Ģey elde edememesidir. Bunun üzerine Hz. Peygamber bu tehlikeyi zamanında önlemek, ġâm ticaret yolunun güvenliğini sağlamak için harekete geçmek istemiĢtir. 60 Diğer bir önemli husus ise; Hayberli Yahudiler ile Mekkeli müĢrikler arasında, Müslümanlara karĢı yapılan bir anlaĢmanın olmasıydı. Bu anlaĢma Ģu Ģekildeydi: Eğer Hz. 58 Vâkıdî, II, 566; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 111; Sargon Erdem Hulusi Kılıç, “Abdullah b. Revâha”, DĠA, Ġstanbul, 1988, I, 129; Sabir Tuayme, Benû Ġsrâîl fî Mîzâni‟l- Kur‟ân-i‟l-Kerîm, Dârü‟l-Cîl, Beyrut, Trs. s. 106; Nadir Özkuyumcu, “Asr-ı Saadette Yahudilerle iliĢkiler”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet‟te Ġslâm, Editör, Vecdi Akyüz, Beyan Yayınları, Ġstanbul, 1994, II, 475. 59 Ġbn Sa‟d, II, 92; Mevlânâ ġiblî, Nu‟mânî, II, 299; Nadir Özkuyumcu, Hz. Peygamber Devrinde Yahudilere KarĢı Güdülen Siyaset, s. 78; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 14; Sabir Tuayme, s. 106–107. 60 ġevkî Ebû Halîl, s. 32–33. 22 Peygamber Hayber Yahudileri üzerine saldırırsa, Mekke müĢrikleri Medine üzerine saldıracak; eğer Hz. Peygamber Mekke müĢrikleri üzerine saldırırsa, Hayberli Yahudiler Medine üzerine saldıracaktı. 61 Bu yüzden Hayber gün gittikçe Yahudilerin Müslümanlara karĢı askerî kıĢkırtmalar ve savaĢ teĢvikleri yaptığı bir merkez olarak Müslümanlar için büyük bir tehlike oluĢturuyordu. Özellikle de Benu‟n-Nadîr Yahudileri, Suriye ve Irak bölgelerinden gelip Dûmetülcendel‟den geçip, Hayber üzerinden Medine‟ye ulaĢmakta olan ticaret yolu ve bu yoldan geçen kervanlar için bir tehdit unsuru oluĢturarak, kervanlara zarar vermeye baĢlamıĢlardı. 62 Hz. Peygamber ise, düĢmanın bu tehlikeli faaliyetlerine son vermenin yollarını arıyordu. Mekkeli müĢrikler ile Hayberli Yahudiler arasındaki mevcut anlaĢmalar ve iliĢkilerden dolayı önemli bir adım atamıyordu. Hicrî 6. senenin Zilkâ‟de ayında (M. Mart 628)63 KureyĢli müĢriklerle Müslümanlar arasında yapılan Hudeybiye AntlaĢması, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in bu tehlikeli düĢmanla baĢa çıkabilmesi için önemli bir adım atabilmesine imkân sağladı. Bu anlaĢmada yer alan; “taraflardan birinin, bu ittifaka dâhil olmayan herhangi bir kabile ile savaĢa girdiği zaman, diğerinin pasif kalması” Ģeklindeki maddeyle Hz. Peygamber düĢmanlarını ikiye ayırdı. 64 Eğer Hz. Peygamber Yahudiler ile savaĢırsa, antlaĢma gereği Yahudiler, Mekkeli KureyĢlilere herhangi bir yardımda bulunamayacaktı. 65 Böylece yeni kurulan Ġslâm Devleti için kalıcı bir tehdit haline gelmiĢ olan Yahudilerle baĢa çıkabilmek, bölgede tam olarak huzur, barıĢ, güven ortamı sağlamak ve kendilerini Yahudilerin tehlikelerinden kurtarmak amacıyla Hz. Peygamber, Hudeybiye‟de KureyĢ‟le, onların istedikleri Ģartlar üzerine anlaĢmıĢtır. Bu anlaĢma sayesinde ileride çıkabilecek bir Müslüman-Yahudi savaĢında onların tarafsız kalmalarını sağlayarak Hayber‟e sefer düzenleme hazırlıklarına baĢlamıĢtır. Hz. Peygamber sadece bu savaĢta değil, bütün savaĢlarda düĢmanlarını öncelikle, Ġslâm‟a davet etmiĢ, Ġslâm‟ı kabul etmediklerinde onlarla savaĢmıĢtır. Bu savaĢta da Hz. Peygamber onları Ġslâm‟a davet etmek istemiĢtir. Onların bu düĢmanca tavırlarından ve inatlarından dolayı, bildikleri halde haktan çevrilmiĢ yüzlerini hakka döndürmeyi arzulamıĢtır. Hz. Peygamber, Hz. Ali‟ye sancağı verirken, öncelikle onları Ġslâm‟a davet etmesini istemiĢ ve ona Ģöyle buyurmuĢtur: “Kalelerine yavaĢça gir. Yanlarına kadar in. Sonra onları Ġslâm‟a 61 Serahsî, Kitâbu‟l-Mebsût, Dâru‟l-Maarife, Beyrut, 1398, X, 85. Vâkıdî, I, 403; Ġbn Sa‟d, II, 58; Beyhakî, III, 390; Abdullah Sevinç, “Hayber‟in Fethi”, Ġslâmî Bilgiler Ansiklopedisi, Hikmet NeĢriyat, Ġstanbul, 1993, I, 348. 63 Vâkıdî, II, 573; Ġbn HiĢâm, III, 308; Ġbn Sa‟d, II, 95; Belâzurî, Ensâbu‟l-EĢrâf, I, 439; Ġbnü‟l-Esîr, II, 200. 64 Vâkıdî, II, 611–612; Ġbn HiĢâm, III, 317; Ġbn Sa‟d, II, 97; Belâzurî, Ensâbu‟l-EĢrâf, I, 439–440; Taberî, II, 635; Ġbn Hazm, s. 165; Beyhakî, IV, 145. 65 Muhammed Hamidullah, “Hudeybiye AntlaĢması” , DĠA, Ġstanbul, 1998, XVIII, 298. 62 23 davet et. Ġslâm‟da kendilerine vacip olan Allah hakkını ve Ġslâmiyet‟i onlara anlat. Vallahi, Allah‟ın senin sayende bir adamı hidayete erdirmesi, senin için kızıl tüylü develerin ve dünya nimetlerinin en pahalılarının senin olmasından daha hayırlıdır.” Hz. Peygamber Ġslâm‟ı kabul etmedikleri takdirde onlarla savaĢmaya izin vermiĢtir.66 IV. Müslümanların Hayber Gazvesi’ne Hazırlanmaları Hz. Peygamber‟in Mekke müĢrikleriyle anlaĢma yapmasından sonra; artık Yahudi tehlikesinden kurtulma zamanı gelmiĢti. Bu nedenledir ki Hz. Peygamber, Medine‟ye gelince; ashabına Hayber Gazvesi için hazırlık yapmalarını emretmiĢtir.67 Bu arada Hudeybiye umresinden kaçınarak Hz. Peygamber‟in davetine icabet etmeyenler, Hayber‟in servet açısından zengin bir Ģehir olduğunu bildikleri için, ganimet elde etmek maksadıyla bu sefere katılmak istediklerini söylemiĢlerdir. Ancak Hz. Peygamber onlara: “Cihad etmeyi arzu edenlerden, Allah yolunda çarpıĢmak isteyenlerden baĢkası bizimle birlikte gidemeyecek ve bu amacın dıĢında gelenlere de ganimetlerden bir Ģey verilmeyecektir.” duyurusunda bulunmuĢtur.68 Bu arada Medine‟de olan Yahudiler, Müslümanlardan kendi alacaklarını istemiĢlerdi. Vâkıdî‟nin söylediğine göre; Medine‟de, borçlu olan Müslüman‟ın yakasına yapıĢmayan Yahudi kalmamıĢtı.69 O Yahudilerden biri olan Ebu‟Ģ-ġahm‟ın, Abdullah b. Ebî Hadrad elEslemî‟den, Vâkıdî‟ye göre 5, Taberî‟ye göre ise 4 dirhem alacağı vardı. Abdullah b. Ebî Hadrad, kendi ailesi için bu Yahudiden, 5 dirhem arpa almıĢtı. Yahudi, bu alacağı için onu sıkıĢtırmaya baĢlayınca, Abdullah b. Ebî Hadrad ona “Bana biraz mühlet ver. ĠnĢallah sana gelip alacağını ödeyeceğimi umuyorum. Zira Allah, Peygamberi‟ne Hayber ganimetlerini va‟dettiğini bildirmiĢtir. Ey EbuĢ-ġahm! Biz, Hicaz‟ın yiyecek ve servet bakımından en zengin Ģehrine gidiyoruz.” deyince, Ebu‟Ģ-ġahm, düĢmanlık ve kıskançlık ateĢiyle tutuĢarak: “Siz Hayber SavaĢı‟nı, karĢılaĢtığınız Arapların savaĢı gibi mi sanıyorsunuz? Tevrat üzerine yemin ederim ki, onların 10.000 savaĢçısı vardır.” demiĢtir. Bunun üzerine Abdullah b. Ebî Hadrad: “ Ey Allah‟ın düĢmanı, sen bizim himayemizin altındasın. Vallahi, seni Peygamber (s.a.v)‟in huzuruna çıkaracağım.” diyerek onu Hz. Peygamber‟in huzuruna getirmiĢ ve Ebu‟Ģġahm‟ın söylediklerini ona haber vermiĢtir. Hz. Peygamber ona hiçbir Ģey söylememiĢ, 66 Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 96–97. Vâkıdî, II, 634; Ġbn Sa‟d, II, 106. 68 Vâkıdî, II, 634; Ġbn Sa‟d, II, 106; Diyârbekrî, II, 43; Semîre Zaid, el-Câmi‟ fi‟s-Sîreti‟n-Nebeviyye, elMatbaatü'l-Ġlmiyye, Kahire, Trs. III, 162; Karni Talebe Bedevî, Cevâhirü‟s-Sîreti‟n-Nebeviyye, Kahire, Trs, s. 315. 69 Vâkıdî, II, 634; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, Peygamber Külliyâtı, Çev. Halîl Ġbrâhîm Kaçar ve Hüseyn Kaya, 1. bsk. Ocak Yayıncılık, Ġstanbul, 2003, V, 148. 67 24 sadece mübarek dudaklarını kımıldatmıĢ; ama ne söylediği iĢitilememiĢtir. Yahudinin: “Ey Ebu‟l Kasım! Bu, bana haksızlık etti. Yiyeceğimi verdim; fakat hakkımı vermedi.” demesi üzerine Hz. Peygamber, Abdullah b. Ebî Hadrad‟a; “Ver Ģunun hakkını.” demiĢtir. Bunun üzerine Abdullah b. Ebî Hadrad çarĢıya giderek, baĢındaki olan sarığıyla vücûdunu kapatarak kendi giydiği elbiseyi çıkartıp onu 3-4 dirheme satmıĢ, eline geçen bu parayla beraber, borcunun kalan kısmını da baĢkasından borç alarak getirip Yahudiye vermiĢtir. 70 Hz. Peygamber ile beraber umreye giden Müslümanlar, Hudeybiye AntlaĢması‟ndan dönerken, Fetih sûresi nâzil olmuĢtu.71 Allah Kur‟ân-ı Kerîm‟de Fetih sûresinde, Hz. Peygamber‟in umre davetine icabet etmeyenlerin Hayber Seferi‟ne katılmak isteyeceklerini açık olarak bildirmiĢ ve Müslümanlara, Hayber‟i fethedeceklerini, oradan büyük miktarda ganimetler elde edeceklerini müjdelemiĢti. Çünkü Hz. Peygamber, umre yapmak için Medine‟den Mekke‟ye giderken, Medine‟deki bedevi Arapları da çağırmıĢtı. Fakat onlar kendiiĢlerini bahane ederek, Hz. Peygamber‟in bu davetine icabet etmemiĢlerdi. ġimdi Hayber Fethi‟ni müjdeleyen ayetleri tek tek ele alalım: A. Hayber Fethi ve Müslümanların Hayber Fethi’nde Elde Edecekleri Ganimetleri İle İlgili Âyetler 1. Hayber Fethi İle İlgili Âyetler Hayber Fethi‟ni müjdeleyen âyetler Ģöyledir: “…Ve Allah onları yakın bir fetih ile mükâfatlandırmıĢtır.” 72 Burada geçen “yakın fetihten” maksat; Hayber Fethi‟dir. 73 Bir baĢka ayette ise: “…Size yakın bir fetih verdi.” buyrulmaktadır.74 Bu ayette bahsedilen “yakın fetih” ile kastedilenin de Hayber olduğu rivayet edilmiĢtir.75 2. Müslümanların Hayber Fethi’nde Elde Edecekleri Ganimetler İle İlgili Âyetler Allah, Fetih Sûresinde, Hudeybiye Seferi‟ne katılan Müslümanları, Hayber‟i 70 Medine Yahudileri‟nin telaĢlanmaları ve Müslümanlardan borçlarını almaları hakkında daha geniĢ bilgi için bkz: Vâkıdî, II, 634–635; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 148; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 24–25; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 64-65. 71 Kurtubî, el-Câmiu li-Ahkâmi‟l-Kur‟ân, Dâru Ġhyâi‟t-Türâsi‟l-Arabî, Beyrut, 1966, XVI, 259; Bilgi Canpolat, Kur‟ân-ı Kerim‟de Hz. Peygamberin SavaĢları (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Ġstanbul, 1990, 196. 72 Fetih, 48/18. 73 Fahruddîn er-Râzî, Tefsîru‟l-Kebîr, 1.bsk., Mısır, Trs, XXVIII, 96; Kurtubî, XVI, 278; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 23. 74 Fetih, 48/27; 75 Fahruddîn er-Râzî, XXVIII, 106; Kurtubî, XVI, 291. 25 fethetmekle ve oradan ellerine geçecek büyük miktarda ganimetlerle müjdelemiĢtir. O müjde veren ayetler Ģöyledir: “…Ve onları alacakları birçok ganimetlerle mükâfatlandırmıĢtır…” 76 Bu ayette zikredilen ganimetler de, Müslümanların eline geçecek olan Hayber‟deki Yahudilerin mallarına, arazilerine ve bağlarına bir iĢaret vardır. Kur‟ân-ı Kerîm‟in bildirdiği gibi, az bir zaman sonra Müslümanlar Hayber‟i fethetmiĢ ve oradan büyük miktarda ganimetler ele geçirmiĢlerdir. 77 Kur‟ân-ı Kerîm‟de Hayber ganimetlerini müjdeleyen bir baĢka ayette Ģöyle geçmektedir: “Allah size alacağınız çok ganimetler vaat etti. Allah size bunu acilen vermiĢ ve sizden insanların ellerini çekmiĢtir. Müminlere bir alamet olsun ve sizi dosdoğru yola iletsin diye.”78 Allah‟ın; “Allah size, alacağınız çok ganimetler va‟detti” âyeti hakkında Mücâhid, “Bu ganimetler, Hayber ganimetleridir.” demiĢtir. Allah bu âyette ganimetlerin elde edileceğine ilâveten, Müslümanlara uzanan ellerin engelleneceğini de bildirmiĢtir. Hz. Peygamber ordusu ile beraber Hayber‟e vardığında, Gatafân Kabilesi, Hayber Yahudilerine yardım etmek üzere anlaĢmıĢlardı. Fakat Allah, onların gönüllerine korku salmıĢtı ve Yahudilere yardım edememiĢlerdi. 79 Bu konu ilerde detaylı olarak ele alacağız. Kalelerinin geçilmezliğine, ordularının gücüne inanan ve kendileriyle müttefik olan bazı müĢrik Arap kabilelerinin yardımına da güvenen Hayberli Yahudiler, Müslümanların Hayber‟i hiçbir zaman fethedemeyeceklerini düĢünüyorlardı. Her gün, yaklaĢık 10.000 kiĢiden oluĢan ordu, saflar halinde dizilerek kendi güçlerini gösterip; “Muhammed bize karĢı mı savaĢacak, asla ve asla bunu yapamaz”. diyorlardı.”80 Bazı rivayetlerde anlatıldığına göre; KureyĢ ile diğer Arap kabileleri de, Müslümanların Hayber‟i fethetmelerinin imkânsız olduğunu, Müslümanların düĢmanı olan Yahudilerin güçlü olduğunu ve Müslümanları yenebileceklerini ümit ediyorlardı. 81 76 Fetih, 48/19. Fahruddîn er-Râzî, XXVIII, 96; Kurtubî, XVI, 278. 78 Fetih, 48/20; Ebû Abdullah Ġbn Kayyim el-Cevziyye, Zâdu‟l-Meâd, 1. bsk., Matbaatü‟l-Mısriyye, Kahire, 1928, II, 133. 79 Kurtubî, XVI, 278–279; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 133. 80 Vâkıdî, II, 637. 81 Vâkıdî, II, 641. 77 26 B. Hudeybiye Seferi’ne Katılmayanların Durumunu Bildiren Âyetler ve Hayber Savaşı’na Katılması Yasak Olanlar 1. Hudeybiye Seferi’ne Katılmayanların Durumunu Bildiren Âyetler Kur‟ân-ı Kerîm Umre veya Hudeybiye Seferi‟ne katılmak istemeyip, daha sonra Hayber Fethi‟ne katılmak isteyenlerin durumunu Ģöyle açıklamaktadır: “Siz, ganimetler almak için gittiğiniz zaman, o geride kalanlar diyecekler ki, “Bırakın, biz de sizinle beraber gelelim.” Onlar (Bununla), Allah’ın sözünü değiştirmeyi isterler...”82 Allah bu ayette, Peygamberi‟ne, savaĢtan geri kalıp savaĢa katılmak istemeyenlerin yalancı olduklarını ve onların ganimetler için gittiklerini, o ganimetlerden kendilerine bir pay çıkacağını umarak, “Bırakın biz de sizinle beraber gidelim”, dediklerini bildirmektedir. Hâlbuki siz onları Mekkelilere karĢı çağırdığınızda, malları, iĢleri ve aileleri ile ilgili meĢguliyetlerini bahane olarak ileri sürerek, ganimet söz konusu olunca, bütün bunları bir kenara bırakıyorlardı. Bu âyette bahsedilen “ganimetler”‟den kasıt; Hayber Yahudilerinden elde edilecek ganimetler ve Hayber‟in Fethi‟dir. 83 Allah (c.c.) aynı âyetin devamında Hz. Peygamber‟e, onlara Ģöyle cevap vermesini emretmiĢtir: “…De ki: “ Bizimle beraber gidemezsiniz. Allah, daha önceden sizin için böyle buyurmuştur.” Bunun üzerine: “Hayır, siz bize haset ediyorsunuz” diyecekler. Tam aksine onlar, pek az anlar kimselerdir.”84 Allah bu âyette, Hz. Peygamber‟e, onların Müslümanlarla beraber gidemeyeceklerini bildirmektedir. Çünkü Hz. Peygamber Hudeybiye‟den dönerken: “Hayber ganimetleri, ancak Hudeybiye‟de bulunan ve Rıdvân Bey‟atı yapanlar içindir.” buyurarak, baĢkalarının bunda hakkı olmadığını haber vermiĢtir. Onların bu söz üzerine söyledikleri “Siz bize ganimet hususunda haset ediyorsunuz” sözü ise, anlayıĢlarının kıt olduğunu, sadece ganimetleri almayı bildiklerini, fakat bu ganimetlerin kimlerin hakkı olduğunu düĢünemediklerini göstermektedir.85 2. Hayber Savaşı’na Katılması Yasak Olanlar Hz. Peygamber, Hayber Gazvesi‟ne çıkarken Hz. Bilâl‟a, “Son derece yoksul olanlar, 82 Fetih, 48/15. Fahruddîn er-Râzî, XXVIII, 90–91; Kurtubî, XVI, 270–271. 84 Fetih, 48/15. 85 Kurtubî, XVI, 270–271. 83 27 binitleri uysal olmayanlar ve zayıf olanlar sefere katılmasınlar.” diye ilân ettirmiĢtir. Bu durumda olanlar geri dönmüĢlerdir. Fakat devesi çok hareketli olup sakinleĢmeyen bir adam bu sefere katılmıĢ, yolda giderken devesi ürküp kaçarak adamı sırtından düĢürüp kaçmıĢ; adamın bacağı kırılmıĢ ve sonrasında da o adam ölmüĢtür. Adamın cenazesini Hz. Peygamber‟e getirdiklerinde Hz. Peygamber onlara, adama ne olduğunu sormuĢ; onlar da, adamın baĢına geleni anlatmıĢtır. Hz. Peygamber, Hz. Bilâl‟a: “Sen, insanlara, “Hayvanları uysal olmayanlar geri dönsünler demedin mi?” diye sormuĢ, Hz. Bilâl‟in “Bunu duyurdum.” demesi üzerine Hz. Peygamber, onun cenaze namazını kıldırmamıĢtır. 86 C. Gazveye Katılan Müslümanların Sayısı, Komutan ve Sancakların Belirlenmesi 1. Gazveye Katılan Müslümanların Sayısı Hayber Gazvesi‟ne katılan Müslümanların sayısı 1.600 kiĢidir. Bunlardan 200 kiĢi atlı; 1.400 kiĢi ise piyadeydi. 87 Ancak HabeĢistan‟dan gelen ve onlara katılan muhacirler bu sayıya dâhil değildirler. Hâlâ HabeĢistan‟da yaĢamakta olan ilk muhâcirler de Hayber Fethi sırasında gelmiĢlerdir. Bir rivayete göre; Hz. Peygamber, Amr b. Ümeyye ed-Damrî‟yi, NecâĢî‟ye göndererek oradaki Müslümanları Medine‟ye göndermesini istemiĢtir. NecâĢî de onları iki gemiye bindirip göndermiĢtir. Hz. Peygamber henüz Hayber‟de iken HabeĢistan‟dan, muhâcir olan Müslümanlar gelmiĢlerdir. Hz. Peygamber Ca‟fer‟i görünce gözlerinden öpmüĢ ve: “Hangisine sevineyim, Hayber‟in Fethi‟ne mi, Ca‟fer‟in gelmesine mi”? diye buyurmuĢtur.88 Hayber Gazvesi‟ne katılanlar arasında Yahudi bir grup da vardı. Vâkıdî, Hizâm b. Sa‟d b. Muheyyise‟den Ģöyle bir rivayette bulunmuĢtur: Hz. Peygamber Medine‟den Hayber Gazvesi‟ne çıkarken; 10 kiĢilik gönüllü bir Yahudi grup da Hz. Peygamber ile birlikte Hayber Gazvesi‟ne katılmıĢlardır. Daha sonra Hayber fethedilince Hz. Peygamber onlara, ganimetten, ayrı bir hisse değil; ancak bir Ģeyler vermiĢtir. Kendisine bazı Ģeyler verilenlerden biri olan Umeyr; “Bize hisse verilmedi. Bana ev eĢyaları verildi.”demiĢtir. 89 86 Ġbn Hacer, el-Metâlibu‟l-Âliye bi-Zevâdi‟l-Mesânîdi‟s-Semâniye, Thk. Habîburrahmân el-A‟zamî, 1. bsk., Kuveyt, 1973, IV, 238-239; ġevkî Ebû Halîl, s. 42-43; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 150. 87 Ġbn Ġshâk, II, 158; Vâkıdî, II, 689; Ġbn HiĢâm, III,350; Ġbn Sa‟d, II,107; Ġbn Hazm, s. 170; Beyhakî, IV, 237– 238; Ġbnü‟l-Esîr, II, 216; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 139; Diyârbekrî, II, 43; Abdullah Sevinç, I, 348; Muhammed Ali el-Kutub, s. 4. 88 Ġbn HiĢâm, III, 359; Ġbn Kesîr, IV, 206; Süleyman AteĢ, Kur‟ân Ansiklopedisi, Kur‟ân Bilimleri AraĢtırma Vakfı (KUBA), Ġstanbul, 1997, VIII, 14. 89 Bu rivayet sadece Vâkıdî‟de geçmektedir. Ayrıca Umeyir bir köledir. bkz. Vâkıdî, II, 684–685; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 175. 28 Hayber Gazvesi‟ne sadece erkekler değil, Müslüman sahâbî kadınları da katılmıĢlardır. Bu gazveye katılan kadınların sayısı; Hz. Peygamber‟in hanımı ve Müslümanların annesi Hz. Ümmü Seleme, Hz. Peygamber‟in halası Hz. Safiyye bint Abdülmuttalib, dadısı Ümmü Eymen Bereke ve azatlısı Ebû Râfi‟in hanımı Leylâ ile birlikte toplam, 20 kadındı. 90 Gıfâr Kabilesi‟nden Ümmeyye bint Kays isimli bir kadın, kendisi bu savaĢa katılmıĢ, o bu konu da Ģöyle demiĢtir: “Gıfâr oğulları kadınları arasında Hz. Peygamber‟in yanında ben de gittim. Ona: “Ya Rasûlallah! Biz seninle birlikte iĢte Ģu gittiğin tarafa çıkmayı kastettik. Yaralıları tedavi etmek ve gücümüzün yettiği Ģeylerle Müslümanlara yardımcı olmak için seninle beraber bu gazveye katılmak istiyoruz.” dedik. Hz. Peygamber: “Allah‟ın bereketi üzere gidiniz.” diye buyurdu.”91 Ümyye devamla demiĢtir ki; “Biz, onunla beraber çıktık. Ben henüz taze bir kız çocuğuydum. Hz. Peygamber beni arkasına aldı. Vallahi devesinden sabaha doğru indi ve devesini çöktürdü. Ben de arkasındaki çantadan indim. Bir de baktım ki o çantaya benden bir kan bulaĢmıĢ, o kan, ilk hayız kanımdı. Böylece deveye doğru döndüm ve utandım. Hz. Peygamber bu hâlimi ve kanımı görünce: “Sana ne oldu? Belki de hayz oldun.” buyurdu. Ben de: “Evet” dedim. Hz. Peygamber: “O halde kendine iyi bak. Bir bardak su al, içine tuz at; sonra çantaya isabet eden kanı onunla yıka ve bineğine dön.” dedi. Daha sonra Hz. Peygamber Hayber‟i fethettiği zaman, bize ganimetten herhangi bir hisse verilmemekle beraber; ganimet mallarından bazı Ģeyler verdi. ĠĢte boynumda görmekte olduğunuz bu gerdanlık, Hz. Peygamber‟in ganimetten alarak, kendi elleriyle boynuma taktı. Vallahi bu, benden asla ayrılmayacaktır.” Gerçekten de ölünceye kadar bu gerdanlık o kadının boynunda kalmıĢ, Ümeyye, gerdanlığın kendisiyle beraber defnolunmasını vasiyet etmiĢ, temiz suyun içine tuz atmadan, hayızdan temizlenmemiĢ ve öldüğünde de gusül suyunun içine tuz konulmasını vasiyet etmiĢtir.92 Hayber‟e katılan kadınların isimleri, Ġslâm Tarihi kaynaklarında Ģöyle geçmektedir: Hz. Ümmü Seleme Hz. Safiyye bint Abdulmuttalip Ümmü Eymen Ebû Râfi‟in karısı Selmâ 90 Vâkıdî, II, 685; Abdullah Sevinç, I, 348–350; Martin Lings, s. 375. Ġbn Ġshâk, II, 153; Vâkıdî, II, 685; Ġbn Kesîr, IV, 204; Diyârbekrî, II, 53. 92 Ġbn Ġshâk, II, 153; Vâkıdî, II, 685–686; Ġbn Kesîr, IV, 204; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 195. 91 29 Âsım b. Adiyy‟in karısı Sehle bint Âsım (Hayber‟de doğum da yapmıĢtır) Ümmü Ümâre Nüseybe bint Ka‟b Ümmü Meni‟ (Ümmü ġübâs) Küa‟ybe bint Sa‟d el-Eslemiyye Ümmü Muta‟ el-Eslemiyye Ümmü Süleym bint Milhân Ümmü Dahhâk bint Mes‟ûd el-Hârisiyye Hind bint Amr b. Hizâm Ümmü‟l-Alâ‟il-Ensâriyye Ümmü Âmir el-EĢheliyye Ümmü Atiyye el-Ensâriyye Ümmü Selît 93 Ümeyye bint Kays Hublâ, Abdullah b. Üneys‟in karısı (Hayber‟de oğlan doğurmuĢtur) Ümmü Sinân94 HaĢrec Ġbn Ziyâd el-EĢcaî‟nin babaannesi95 2. Komutan ve Sancakların Belirlenmesi Hz. Peygamber savaĢ hazırlıkları sırasında, komutanları, sancak ve parolayı da belirlemiĢtir. Bu savaĢta Hz. Peygamber her kabileye ayrı ayrı sancak vermiĢtir. Sancaklar beyaz, bayraklar ise siyahtı. Hz. Peygamber‟in bayrağı Hz. ÂiĢe‟in örtüsünden yapılmıĢ olan, “Ukâb” adlı siyah bir bayraktı.96 Hz. Peygamber beyaz sancaklarından birini Hz. Ali‟ye, bir baĢka sancağı Hubâb b. Münzir‟e, bir diğerini ise Sa‟d b. Ubâde‟ye vermiĢtir.97 Belirlenen 93 Vâkıdî, II, 685 Bu üç tane kadın ayrı ayrı rivayet ettiği için 685-686 sayfalarda geçmektedirler. Bizim için burada sadece onların isimleri lazımdı. Bu yüzden sadece onların isimlerini aldık. bkz. Vâkıdî, II, 685-686. 95 Ahmed b. Hanbel, el-Musned, Kütübü‟s-Sitte, Çağrı Yayınları, 2. bsk., Ġstanbul, 1992, V, 271; Ġbn Kesîr, IV, 205; Münîr Muhammed Gadbân, Nebevî Hareket Metodu Teori ve Pratik, Çev. Tarık Akarsu, Nehir Yayınevi, Ġstanbul, 1992, II, 106. 96 Muhammed, Siyer-i Kebîr Ġslâm Devletler Hukuku, Çev. M. Said ġimĢek, Ġbrâhîm SarmıĢ, Erenler Matbaası, Ġstanbul, 1980, s. 89; Ebû Muhammed ġerafüddîn Abdülmün'im b. Halef ed-Dimyatî, s. 220. 97 Ġbn Ġshâk, II, 141; Vâkıdî, II, 649; Ġbn Sa‟d, II, 106; Halebî, II, 199; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, Sübülü‟l-Hudâ ve‟r-ReĢâd fî Sîreti Hayri‟l-Ġbâd, Thk. Fehim Muhammed ġeltut ve Cudah 94 30 parola: “Yâ Mansûr emit emit” (Ey yardım olunan ve muzaffer olan kiĢi, öldür.) cümlesiydi. Aslında bu parola, Bedir SavaĢı‟nın da parolasıydı. 98 Ayrıca Hz. Peygamber, gidilecek yolu ve Hayber‟i çok iyi bilmediği için, EĢca‟ kabilesinden Huseyl b. Hârice ile Abdullah b. Nuaym‟ı kılavuz olarak tutmuĢtu.99 D. Hz. Peygamber’in Medine’de Kendi Yerine Vekil Tayin Etmesi Hz. Peygamber‟in savaĢa çıkarken, Medine‟de kendi yerine vekil olarak kimi bıraktığı konusunda iki rivayet vardır. Birincisi, Ġbn HiĢâm‟ın rivayetidir ki buna göre Hz. Peygamber, Medine‟de Nümeyle b. Abdullah el-Leysî‟yi kendi yerine vekil olarak tayin etmiĢ ve sancağı da Hz. Ali‟ye vermiĢtir.100 Aynı rivayeti Ġbn Hazm da nakletmiĢtir. Bu konudaki ikinci rivayet ise Vâkıdî‟nin ve baĢka âlimlerin rivayetidir ki buna göre Hz. Peygamber, Nümeyle b. Abdullah‟ı değil, Sibâ‟ b. Urfuta el-Gıfârî‟yi kendi yerine vekil bırakmıĢtır.101 Ayrıca Vâkıdî, kendi rivayetinin sonunda, Hz. Peygamber‟in kendi yerine Ebû Zerr‟i bıraktığını da nakletmiĢtir. Fakat kendi tespitine göre doğru olanın; Sibâ‟ b. Urfuta elGıfârî‟nın vekil olarak bırakılmıĢ olduğunu belirtmiĢtir. 102 Bu konu ile ilgili olarak Ebû Hureyre‟nin naklettiğine göre Ebû Hureyre kendi kavminden bir grupla birlikte, uzaktan gelerek sabah namazına Medine‟ye varmıĢ, o sırada Medine‟de Hz. Peygamber‟in vekili olan Sibâ‟ b. Urfuta namazın birinci rekâtında Meryem Sûresi‟ni, ikinci rekâtta da Mutaffifîn Sûresi‟ni okumuĢ, Hz. Ebû Hureyre kendi kendine; “Falan kimseye yazıklar olsun ki, onun iki ölçeği vardır; kendisi bizzat ölçerek aldığı zaman, bol ölçekle alır; satarken ölçtüğü zaman ise eksik ölçekle satar.” demiĢ, namazını bitirince Sibâ‟nın yanına gelmiĢ ve Sibâ‟ ona azık hazırlamıĢtır. Daha sonra Ebû Hureyre Hz. Peygamber‟in yanına giderek Müslümanlar ile konuĢmuĢ, Müslümanlar da onu ve arkadaĢlarını kendi ganimet hisselerine ortak etmiĢlerdir. 103 Ebû Hureyre‟nin rivayetini dikkate aldığımızda ve kaynakların birçoğunda, Sibâ‟ b. Urfuta‟nin, vekil olarak tayin edildiğine dair rivayetleri göz önünde bulundurduğumuzda; Hz. Abdurrahmân Hilâl, Kahire, 1992, V, 187; ġihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb b. Muhammed Nüveyrî, XVII, 251; Ebû Muhammed ġerafüddîn Abdülmün'im b. Halef ed-Dimyatî, s. 220. 98 Vâkıdî, II, 644; Ġbn HiĢâm; III, 333; Ġbn Sa‟d, II, 106; Muhammed, s. 91; Ġbn Kesîr, IV, 194; Diyârbekrî, II, 46; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 187. 99 Vâkıdî, II, 638; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 184; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 77. 100 Ġbn HiĢâm, III, 328; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 130. 101 Vâkıdî, II, 636; Ġbn HiĢâm, III, 328; Ġbn Sa‟d, II, 106; Taberî, III, 9; Ġbn Hazm, 168; Beyhakî, IV, 198; Ġbnü‟lEsîr, II, 216; Ġbn Kesîr, IV, 181; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 133; Diyârbekrî, II, 43; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 76. 102 Bkz, Vâkıdî, II, 637. 103 Vâkıdî, II, 636–637; Beyhakî, IV, 198–199; Ġbn Kesîr, IV, 181; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 133; ġihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb b. Muhammed Nüveyrî, XVII, 250; ġevkî Ebû Halîl, s. 37. 31 Peygamber‟in Medine‟de kendi yerine vekil olarak Sibâ‟ b. Urfuta‟yı bıraktığını söylememiz daha isabetli görünmektedir. 32 İKİNCİ BÖLÜM HAYBER GAZVESİ I. Hz. Peygamber’in Medine’den Hayber’e Kadar Yolda Konakladığı Yerler ve Vukû Bulan Olaylar Hz. Peygamber Mekke müĢrikleriyle 10 yıl antlaĢma ( Hudeybiye AntlaĢması) yapıp Mekkeli müĢriklerden gelecek olan tehlikeyi önlemesinin ardından, savaĢ için ordusunu ve gerekli hazırlıklarını tamamlayıp Hayber üzerine yürümüĢtür. Hayber‟in ekonomik, siyasî ve askerî gücünü çok iyi bilen Hz. Peygamber, ordusuna bizzat kendisi kumandanlık ederek Hayber‟e doğru yola çıkmıĢtır. A. Hz. Peygamber’in Medine’den Hayber’e Kadar Yolda Konakladığı Yerler Hz. Peygamber ve ordusu Medine‟den Hayber‟e giderken, Seniyyetü‟l-Vedâ‟, Zegâbe ve Nakmâ denilen yerler üzerinden geçmiĢtir. Sonra da Müstenah‟tan geçip Asr* Dağına varmıĢlardır. Burada Hz. Peygamber için bir mescit inĢâ edilmiĢtir. Bu mescit, Hz. Peygamber Hayber‟e giderken yolda yapılan en meĢhur mescitlerden birisidir. Daha sonra Sahbâ‟ya** doğru harekete geçmiĢtir.104 Enes b. Mâlik‟in rivayetine göre: “Hz. Peygamber, Hayber Seferi için kendisine bir hizmetkâr tahsis edilmesini istemiĢtir. Ebû Talha‟ya: “UĢaklarınızdan bana hizmet için bir uĢak bulun.” demiĢ, bunun üzerine Ebû Talha, Enes b. Mâlik‟i terkesine alarak yola koyulmuĢtur. O sıralarda ergenlik çağına yaklaĢmıĢ bir genç olduğunu söyleyen Enes, Hz. Peygamber‟in, her konakladığı yerde O‟na hizmet ettiğini ve Hz. Peygamber‟in sefer esnasında sık sık; “Allah‟ım keder ve hüzünden, acizlik ve tembellikten, cimrilik ve korkaklıktan, borcun ağır yükü ve düĢmanların galip gelmesinden sana sığınırım.” Ģeklinde dua ettiğini nakletmiĢtir.105 Ayrıca sefer esnasında Hz. Peygamber, Âmir b. Ekvâ‟dan Ģiir okumasını istemiĢ; Âmir b. Ekvâ‟nin; “Vallahi, Allah olmasaydı, biz ne hidayete erer, ne sadaka verir, ne de namaz kılardık. * Asr, Medine ile Vâdi‟l-Furû‟ arasında bulunan bir dağın ismidir. bkz. Ġbn Ġshâk, II, 142–143; Vâkıdî, II, 638; Ġbn HiĢâm, III, 330. ** Sahbâ, Hayber‟in yakınında bir yer ismidir. bkz. Ġbn Ġshâk, II, 143; Vâkıdî, II, 638; Ġbn HiĢâm, III, 330. 104 Vâkıdî, II, 638; Ġbn HiĢâm, III, 330; Ġbn Kesîr, IV, 181; Diyârbekrî, II, 43; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 44; Nûruddîn Ali b. Ahmed es-Semhûdî, Vefâü‟l-Vefâ bi-Ahbâri Dâri‟l-Mustafa, Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulmecîd, Dârü‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1984, III, 1027–1028; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 77-78. 105 Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 147. 33 Bir kavim, üzerimize saldırdığı zaman onları geri çeviririz. Bizim üzerimize kararlılık indir ve düĢmanla karĢılaĢırsak ayaklarımızı sabit kıl.”106 Ģeklindeki Ģiiri üzerine ona: “Allah sana rahmet etsin.” diyerek ona dua etmiĢ, bunun üzerine Hz. Ömer, Âmir‟in Cennet‟e girmeyi hak ettiğini ifade etmiĢtir. 107 Daha sonra Âmir b. Ekvâ, Hayber‟de, Yahudi Merhab ile savaĢırken kılıcıyla Merhab‟ı bacağından vururmuĢ, keskin kılıcı kısa olduğu için dönüp kendi diz kapağına isabet ettirmiĢ ve Âmir b. Ekvâ o yaradan dolayı da ölmüĢtür.108 Bu konuya daha sonra ayrı bir baĢlık altında değineceğiz. Bundan sonra Sahâbîler Sahbâ‟ya gelmiĢlerdir. Abdullah b. Mesleme‟nin dediğine göre, Süveyd b. Nu‟mân; Hayber Fethi‟ne giderken, Hz. Peygamber ile beraber, Medine‟den Hayber‟e doğru yola çıktıklarını, Sahbâ‟ya ulaĢınca; Hz. Peygamber için burada bir mescit yapıldığını, Hz. Peygamber‟in burada ikindi namazını kıldığını, ardından da isteği üzerine yiyecek getirilmesini, Sahâbîler da sadece kavrulmuĢ unu su ile islatarak, islanan undan hem kendisinin, hem de sahâbîlerin yediğini söylemiĢtir. Vâkıdî ise Hz. Peygamber‟e hurma getirildiğini rivayet etmiĢtir. 109 Sonra akĢam namazının vakti girmiĢ ve Hz. Peygamber yeni bir abdest almadan, sadece ağzını çalkalayıp namazını kılmıĢtır. 110 Yatsı namazından sonra, Hz. Peygamber, kılavuzları olan Huseyl b. Hârice ve Abdullah b. Nuaym‟ı yanına çağırarak Huseyl‟den; kendilerini Hayber ile Gatafân Kabilesi arasında olan vâdîye götürmesini istemiĢtir. 111 Hüseyl‟in gidilecek yolun bir yerinde, bütün yolların ayrılacağını söylemesi üzerine; Hz. Peygamber, ondan gidilecek yolların isimlerini sormuĢ, Hüseyl de bütün yolların isimlerini tek tek söylemiĢtir. Fakat Hz. Peygamber, bu isimleri kötü ve kaba bulduğu için, bu yollardan gitmek istememiĢtir. Hz. Ömer de bu kadar kaba isimler duymadığını ifade etmiĢtir. Bunun üzerine Hüseyl, gidilebilecek son bir yolun kaldığını ve bu yolun isminin Merhab olduğunu söyleyince, Hz. Peygamber o yoldan 106 Ġbn Ġshâk, II, 141; Vâkıdî, II, 638; Ġbn Sa‟d, II, 111; Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġsmail b. Ġbrâhîm el-Buhârî, “Sahîh-i Buhârî”, Kütübü‟s-Sitte, Çağrı Yayınları, 2. bsk., Ġstanbul, 1992; Meğâzî, 38; Ebu‟l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-KuĢeyrî en-Neysâbûrî, Sahîhu‟l-Müslim, Dâru Ġhyâi‟t-Türâsi‟l-Arabî, Beyrut, 1955, Kitâbu‟l-Cihâd ve‟s-Siyer, 43; Ġbnü‟l-Esîr, II, 216; Ġbn Kesîr, IV, 182; Diyârbekrî, II, 44; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 92. 107 Ġbn HiĢâm, III, 329; Ġbn Sa‟d, II, 111; Diyârbekrî, II, 44; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 182; ġevkî Ebû Halîl, s. 44; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 92; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 149. 108 Ġbn Ġshâk, II, 141; Ġbn HiĢâm, III, 329; Ġbn Sa‟d, II, 111; Buhârî, Meğâzî, 38; Ġbn Kesîr, IV, 182; Halebî, III, 32; ġevkî Ebû Halîl, s. 44. 109 Vâkıdî, II, 639; Buhârî, Meğâzî, 38; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 29–30; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 183–184. 110 Ġbn Kesîr, IV, 182; Diyârbekrî, II, 43; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 30; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 184. 111 Vâkıdî, II, 639; es-Semhûdî, III, 1028; Diyârbekrî, II, 43; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 184; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 78. 34 gidilmesini istemiĢ, Hz. Ömer ise bu yolu ilk baĢta söylemediği için Hüseyl‟e sitemde bulunmuĢtur.112 B. Yolda Vukû Bulan Olaylar 1. Hz. Peygamber’in Abbâd b. Bişr’i Bilgi Toplamak İçin Önce Göndermesi Hz. Peygamber, Abbâd b. BiĢr‟i birkaç süvariyi ile beraber, Yahudilerin durumu ile ilgili bilgi edinmesi için öne göndermiĢtir. Abbâd b. BiĢr, yolda bir bedevî ile karĢılaĢmıĢ ve ondan, Hayber Yahudileri ile ilgili bazı bilgiler almak istemiĢtir. Bedevînin: “Kinâne b. Ebi‟lHukayk ve Hevze b. Kays‟ın, Gatafân kabilesine gittiklerini, Gatafânlıların da silahlı olarak komutanları Utbe b. Bedr ile beraber Yahudilerin kalelerine girdiklerini, o kalelerde toplam 10.000 savaĢçının bulunduğunu, bulundukları kalelerde çok miktarda erzaka ve silaha sahip olduklarını, yıllarca kuĢatma altına tutulsalar bile ellerinde bulunan Ģeylerin onlara yeteceğini, barındıkları kalelerde su kaynağının bulunduğunu ve onlarla baĢa çıkmanın güç olduğunu söylemesi üzerine ona birkaç kamçı vurarak onun bir casus olduğunu, doğruyu söylemediğini ve Ģayet doğruyu söylemezse onun boynunu vuracağını söylemiĢtir. Bedevînin, doğruyu söylemek karĢılığında kendisine eman verilmesi Ģeklindeki teklifinin Abbâd b. BiĢr tarafından kabul edilmesi üzerine Bedevî: “Onları, Medine‟de Müslümanların Yahudilere yaptıklarını iyi biliyor ve çok korkuyorlar. Medine‟deki Yahudiler, Medine‟ye bir Ģeyler satın almak için giden amcamın oğlunu bularak, onu, sizin silahlarınızı ve sayıca az olduğunuzu haber vermesi için, Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk‟a göndererek ondan Ģöyle söylemesini istemiĢlerdir: “Muhammed, sizin gibi iyi savaĢan kimseler ile savaĢmamıĢtır. Sayılarınızın ve silahlarınızın çokluğu ile kalelerinizin müstahkemliğini bilemeyerek üzerinize saldırması ve bu durum KureyĢ ile baĢka Arap kabileler tarafından da dikkatle izlenmektedir. KureyĢ Muhammed‟in, Hayber‟i ele geçiremeyeceğini söylüyorlar.” diyerek kendisi sadece bunları duyduğunu söylemiĢ, kendisi Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk tarafından Hz. Peygamber‟in geliĢini gözetlemesi için ve onunla ilgili bilgi edinmesi için gönderdiğini söylemiĢtir. Bunun üzerine Abbâd b. BiĢr onu Hz. Peygamber‟e götürmüĢ ve aralarında geçenleri Hz. Peygamber‟e haber vermiĢtir. Bu arada, Hz. Ömer, onun boynunun vurulması istemiĢ, ancak Abbâd b. BiĢr, Bedevî‟ye eman verildiğini söyleyerek buna engel olmuĢ, bunun üzerine Hz. Peygamber, Abbâd b. BiĢr‟e onu yanında tutmasını emretmiĢtir. O da bedevî‟yi bir iple bağlamıĢtır. Hz. Peygamber, Hayber‟e varınca onu: “Seni üç kere Ġslâm‟a davet ediyorum. Eğer Müslüman olmazsan, ip boynunda kalacak.” diyerek Ġslâm‟a davet ermiĢ, Bedevî de Ġslâm‟ı kabul etmiĢ ve söz konusu Ģahıs, Hz. 112 Bu yolların isimleri ve bu bilgi için bkz.;Vâkıdî, II, 639–640; Diyârbekrî, II, 44; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 184. 35 Peygamber ile beraber kılavuz olarak Hayber‟e gitmiĢtir. a. 113 Hz. Peygamber’in Hayber’i Gördüğünde Allah’a Duâ Etmesi Rivayetlere göre Hz. Peygamber, Hayber‟i gördüğü an: “Durunuz” demiĢ ve ardından da Allah‟a Ģöyle bir duada bulunmuĢtur: “Ey göklerin ve gök kubbenin altındakilerin Rabbi, yerlerin ve yerin üstündekilerin Rabbi, şeytanların ve onların saptırdıkları kimselerin Rabbi, rüzgârların ve onların savurup dağıttıklarının Rabbi olan Allahım! Biz senden işte bu şehrin ve ehlinin ve orada bulunanların iyiliğini istiyoruz. Oranın, oranın halkının ve oradakilerin şerrinden sana sığınıyoruz. Allah’ın adıyla ilerleyin.” Hz. Peygamber her girdiği Ģehirde böyle dua ederdi. 114 Daha sonra Hz. Peygamber, “Menzile” denilen yere kadar ilerleyerek, bineğinden inmiĢ, onu serbest bırakmıĢ, bineğin ipini tutmak isteyene de, onun ipini tutmamasını ve onu serbest bırakmasını söylemiĢtir. Binek, orada bulunan bir kayanın yanına giderek ve orada çökmüĢ, Hz. Peygamber yükünü orada bırakacağını ve sahâbîlerin de orada konaklamalarını emretmiĢtir. Sonra burada Hz. Peygamber için bir mescid yapılmıĢ ve bu mescide “Menzile” diye isimlendirilmiĢtir. Bugün de bu mescit mevcuttur. Diyârbekrî‟ye göre bu mescitte bayram namazları kılınır. 115 Hz. Peygamber‟in Medine‟den çıktığını haber alan Yahudiler, her gece Müslümanların geliĢini telaĢla beklemiĢlerdir. Hz. Peygamber‟in oraya vardığı gece, oldukça sâkindi bir olmuĢ, Yahudiler derin bir uykuya dalmıĢ, hatta horozları bile ötmemiĢtir. 116 Sabahleyin ezan sesi duyulmayınca Hz. Peygamber bineğine binerek harekete geçmiĢtir. GüneĢ doğarken ellerinde kürekler ve büyük sepetlerle kendi tarlalarında çalıĢmaya giden Hayber halkı, Hz. Peygamberi ve askerlerini görünce; “ĠĢte Muhammed ve Hamîs* (Askerleri)!” diye bağırarak kalelerine geri dönmüĢ, Hz. Peygamber ise: “Allahuekber! Hayber harab oldu. Biz düĢman bir kavmin sahasına inersek, uyarılanların sabahı ne kötü bir sabah olur.” diye buyurmuĢtur.117 113 Vâkıdî, II, 640–641; Diyârbekrî; II, 44; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 30; Mir Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn HavandĢah, Târîhu-Ravzati‟s-Safâ fi Sîreti‟l-Enbiyâ ve‟l-Mülûk ve‟l-Hulefâ, Müessese-i Hayyâm ve ĠntiĢârât-ı Pîrûz, Tahran, hĢ. 1338, II, 410–411; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 79- 80. 114 Ġbn Ġshâk, II, 142; Vâkıdî, II, 642; Ġbn HiĢâm, III, 329; Ġbn Sa‟d, II, 106; Ġbnü‟l-Esîr, II, 217; Ġbn Seyyidi‟nNâs, II, 131; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 134; Ġbn Kesîr, IV, 183; Halebî, III, 32-33. 115 Vâkıdî, II, 643; Diyârbekrî, II, 45; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 94. 116 Vâkıdî, II, 642; Ġbn Sa‟d, II, 106; Halebî, III, 33; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 185; Ebû Muhammed ġerafüddîn Abdülmün'im b. Halef ed-Dimyatî, s. 220. * Hamîs: Ordu ve büyük askerî birlik demektir. Cahiliye döneminde de orduya Hamîs deniliyordu. Hamîs denilmesinin sebebi ise ordu veya askerî birliklerin Ģu beĢ kısmından oluĢmasındandır; Öncü, artıçı, orta, sağ ve sol yan birlikler. Bu bilgi için bkz. Diyârbekrî, II, 45; Gıyâsuddîn b. Hamâm el-Hüseynî, Târîh-i Habîb-u Siyer fî Ahbâr-i Efrâd-ı BeĢer, Haydary Yayınevi, Tahran, 1983, I, 376–377; Abdürrezâk et-Tantavî el-Karmût, s. 449. 36 Enes b. Mâlik‟in rivayet ettiğine göre, “Hz. Peygamber, bir kavimle savaĢmak için gittiğinde, sabah olmadan onlara saldırmaz, eğer orada ezan sesi duyulursa oraya dokunmadan ve onlara saldırmadan bekler, Ezan sesi duyulmayınca da saldırırdı. 118 b. Yahudilerin Anlaşmazlığı Hayber‟de yaĢayan Yahudiler, sayı ve silahlarına, kalelerinin müstahkemliğine ve bolca imkânlara sahip oluĢlarına güvenerek Hz. Peygamber‟in kendileriyle savaĢamayacağını zannediyorlardı. Bir rivayete göre Yahudiler, Hz. Peygamberle nerede savaĢacakları hususunda kendi ileri gelenlerinden olan Sellâm b. MiĢkem‟e; “Kalelerin içerisinden mi, yoksa kalelerden dıĢarı çıkarak mı savaĢalım?” diye sorduklarında, onlara kalelerinin dıĢında savaĢmayı teklif etmiĢlerdir.119 Ancak Yahudiler, Hz. Peygamber ile nerede savaĢacakları konusunda ihtilaf etmiĢlerdir. Hâris Ebû Zeyneb adındaki bir Yahudi, karargâhları Hayber Kaleleri‟nin dıĢında kurup, Hz. Peygamber ile kalelerin dıĢında savaĢ yapma Ģeklindeki görüĢünü belirterek konuĢmasının devamında: “Gördüğüm kadarıyla, Muhammed tarafından kaleleri kuĢatılıp kalelerinden indirilenler için hayat hakkı olmamıĢtır. Böyle olanlardan bazıları esir edilmiĢ, bazıları da öldürülmüĢtür.” demiĢtir. Yahudiler ise ona: Hz. Peygamber tarafından kuĢatılan kalelerin, kendi kaleleri gibi müstahkem olmadığını söyleyerek, o Ģahsın söz konusu teklifini kabul etmemiĢlerdir. 120 Hz. Peygamber‟in sabahleyin erkenden Hayber‟e geldiğini gören Yahudiler, kalelerine girerek Sellâm b. MiĢkem‟e, durumu haber vermiĢlerdir. Bunun üzerine Sellâm b. MiĢkem: “Sözümü dinlemediniz, Muhammed‟in üzerine yürümediğinize göre, burada onunla iyi savaĢın. Onunla çarpıĢa çarpıĢa ölmeniz, tek baĢınıza kalmanızdan daha hayırlıdır. Çoluk-çocuğunuzu Ketîbe Kalesi‟nde, hazinelerle erzakı Nâim Kalesi‟ne ve bütün savaĢçılarınızı ise Netâh Kalesi‟nde toplayın”, demiĢ ve hasta olmasına rağmen, insanları savaĢa teĢvik etmek için Netâh Kalesi‟ne gelmiĢtir. Sonra da bu kalede hastalığından dolayı ölmüĢtür.121 2. Hubâb b. Münzir’in Görüşü Yahudilerin Müslümanlarla nerede savaĢacaklarına dair görüĢmeleri devam ederken; Hubâb b. Münzir, Hz. Peygamber‟e gelerek karargâh hakkındaki görüĢünü beyan etmek için “ Yâ Rasûlallah! Senin konakladığın yer; eğer bir emir üzere olmuĢa o zaman konuĢmayalım, eğer bir emir değilde kendi kararınsa o zaman konuĢalım” demiĢ, Hz. Peygamber‟in, bunun 117 Vâkıdî, II, 642–643; Ġbn HiĢâm, III, 329–330; Ġbn Sa‟d, II, 106; Buhârî, Meğâzî, 38; Müslim, Kitâbu‟l-Cihâd ve‟s-Siyer, 43; Ġbnü‟l-Esîr, II, 217; Ġbn Kesîr, IV, 183; Diyârbekrî, II, 45; ġevkî Ebû Halîl, s. 49. 118 Diyârbekrî, II, 45; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 152. 119 Diyârbekrî, II, 44-45; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 71-72. 120 Vâkıdî, II, 637; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 72. 121 Diyârbekrî, II, 45; Mir Muhammed b. Seyid Burhâneddîn HavandĢah, II, 409. 37 kendi görüĢü olduğunu söylemesi üzerine O‟na buranın kaleye çok yakın bir yer olduğunu, Yahudilerle kendi aralarında sık hurma ağaçlarının bulunduğunu, Netâhlılar‟ı çok iyi tanıdığını, onların çok uzaklara ok atarak bunları isabet ettiren bir kavim olduğunu, kendilerinden daha yüksek bir mevzide oldukları için, oklarının kendilerine rahatlıkla ualaĢabileceğini, ayrıca onların, kalelerinden çıkarak sık hurma ağaçlarının arasına girmelerinden de gövende olmadıklarını, bu sebeplerden dolayı karargâhın yerini değiĢtirmek gerektiğini söylemiĢtir. Hz. Peygamber, Hubâb b. Münzir‟in bu teklifini beğenerek, karargâhın yerini değiĢtirme kararı vermiĢ 122 ve Muhammed b. Mesleme‟yi çağırarak ona: Kendileri için, Yahudilerin kalelerinden uzakta bir yer bulması emrini vermiĢtir. Bunun üzerine Muhammed b. Melseme, etrafı gezerek “Recî‟” denilen yere gelmiĢ, buranın karargâh kurmak için uygun bir yer olduğunu Hz. Peygamber‟e bildirmiĢ, bunun üzerine Hz. Peygamber, akĢamleyin, askerlerine “Recî” denilen yere taĢınmaları emretmiĢtir. 123 Ayrıca Hz. Osman‟ı da burada karargâh üzerine görevlendirmiĢtir. Müslümanlar her sabah, Yahudilerle savaĢmak için Recî‟den çıkıp akĢam olunca geri dönmüĢler 124 ve yaralı mücahitleri de burada tedavi etmiĢlerdir. 125 Ġbn HiĢâm‟a göre bu karargâh, Hayber ile Gatafân kabilesi arasında bir yer olup Hz. Peygamber, Gatafânlıların yardımını kesmek için burada konaklamıĢtır. Daha önce de bahsedildiği üzere, Gatafânlılar, Hayber Yahudileriyle daha önce yaptıkları anlaĢma çerçevesinde, Hayber‟in yıllık hurma mahsulünün yarısının kendilerine verilmesi Ģartıyla onlara yardım yapmakla görevliydiler. 126 Dolaysıyla, karargâhın buraya taĢınmasıyla Gatafânlıların yardımlarının da önüne geçilmiĢ olunuyordu. II. Hayber’de İlk Çarpışmalar ve Mahmûd b. Mesleme’nin Şehit Düşmesi SavaĢ öncesinde Yahudiler, çoluk-çocuklarını Ketîbe Kalesi‟nde, yiyeceklerini, silahlarını ve ihtiyaç malzemelerini Nâim Kalesi‟nde, savaĢçılarını ve savaĢabilecek durumda olan insan gücünü de Netâh Kalesi‟nde toplanmıĢlardır. 122 Vâkıdî, II, 643; Diyârbekrî, II, 46; Halebî, II, 197; Muhammed Ali el-Kutub, Peygamberimizin SavaĢları, Çev. Nedim Yılmaz, Hisar Yayınevi, Ġstanbul, 1986, s. 7–8; Abdürrezâk et-Tantâvî el-Karmût, s. 450; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 46; Ebu'l-Abbâs Ahmed b. Zeynî Dahlan, s. 53; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 106; ġevkî Ebû Halîl, s. 49. 123 Vâkıdî, II, 643-644; Diyârbekrî, II, 46; Halebî, III, 34; Muhammed Ali e-Kutub, s. 8; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 186–187; ġevkî Ebû Halîl, s. 49; Ebu'l-Abbâs Ahmed b. Zeynî Dahlan, s. 53; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 107. 124 Vâkıdî, II, 645; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 46; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 106–108 125 Vâkıdî, II, 645–646; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 108. 126 Ġbn HiĢâm, III, 330; Ġbn Kesîr, IV, 181–182. 38 Hz. Peygamber savaĢa Netâh Kalesi‟nden baĢlamıĢtır. SavaĢın birinci gününde havanın çok sıcak oluĢundan ve savaĢmaktan yorulan Mahmûd b. Mesleme, Nâim Kalesi‟nin dibinde, kalede savaĢçıların olmadığını, sadece erzak ve eĢyaların bulunduğunu zannederek, gölgelenmek için oturmuĢ, bunu fırsat bilen Yahudilerin reisi Merhab isimli Ģahıs, Mahmûd b. Mesleme‟nin baĢına, kalenin üstünden bir değirmen taĢı atarak onu ağır Ģekilde yaralanmıĢ, daha sonra, Recî‟de bulunan karargâha götürülen Mahmûd b. Mesleme, Merhab‟ın öldürüldüğü gün vefat etmiĢtir. SavaĢın birinci gününde, Müslümanlardan yaralanan mücahitlerin sayısı 50‟ye kadar ulaĢmıĢtır. 127 Bu arada Müslümanlar, birkaç gün boyunca Netâh Kalesi‟ne giderek Yahudilerle savaĢmıĢ hatta kalenin kapılarına kadar dayanmıĢ, ancak bir Ģey elde edemeden geri dönmüĢlerdir. Bu srıada Hâris Ebû Zeynep, bir grup Yahudi askerle beraber kaleden yavaĢ yavaĢ ilerleyerek, Ensar‟dan mücahitlerle karĢılaĢıp kalelerin kapılarına kadar Yahudileri geri püskürtmüĢtür. Bu arada Yahudi Merhab‟ın kardeĢi Üseyr, kaleden askerleriyle beraber çıkıp, Ensar‟ın sancaktarı olan Sa‟d b. Ubâde‟yi ve yanındaki grubu bozguna uğratıp, Hz. Peygamber‟in bulunduğu yere kadar ilerlemiĢtir. Sa‟d b. Ubâde de bu esnada yaralanmıĢtı. YaĢananlar üzerine Hz. Peygamber, mücahitlere, Allah‟ın Müslümanlara hem dünya, hem de ahiretteki vaadlerini hatırlatmıĢ ve akĢamı üzgün olarak geçirmiĢti. Bundan dolayı Ensâr ve Muhacirler birbirlerini suçlamıĢlar ve bu durumun birbirlerinin yüzünden olduğunu söylemiĢlerdir. 128 III. Hurma Ağaçlarının Kesilişi ve Bir Yahudi’nin, Verdiği Bilgiler (İstihbarat) Karşılığında, Hz. Peygamber’den Eman Talep Etmesi A. Hurma Ağaçlarının Kesilişi Netâh Kalesi‟nde Müslümanlar ile Yahudiler arasında savaĢ devam ederken, Netâh Kalesi‟nin yanında bulunan sık hurma ağaçları Müslümanlar için büyük bir tehlike yaratmıĢtır. Çünkü Yahudiler, bu bahçeler içerisinde gizlenip Müslümanlara anî baskınlar düzenleyebiliyorlardı. Diğer yandan Yahudiler hurmalarını evlatlarından daha fazla seviyorlardı. 129 Çünkü Hayber Ģehrinin zengin olmasının en önemli sebeplerinden birisi de buydu. Hubâb b. Münzir de bunu bildiği için, Hz. Peygamber‟e: “Ya Rasûlallah, hurma ağaçlarını kes. Hurma ağaçları, 127 Vâkıdî, II, 645; Halebî, II, 197; Diyârbekrî, II, 46; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 48; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 105; ġevkî Ebû Halîl, s. 55-56. 128 Vâkıdî, II, 653. 129 Vâkıdî, II, 644. 39 Yahudilere, kendi evlatlarından daha sevimlidir.” demiĢ, bunun üzerine Hz. Peygamber, hurma ağaçlarının kesilmesini emretmiĢ ve Müslümanlar da hurma ağaçlarını kesmeye baĢlamıĢlardır. Ancak Hz. Ebû Bekir‟in gelip: “Ya Rasûlallah! Allah size Hayber‟i fethedeceğinizi vaad ettiği halde neden oranın ağaçlarını kesiyorsunuz?” demesi üzerine Hz. Peygamber, nida ettirerek, ağaçların kesilmesini durdurmuĢtur. Müslümanlar, Netâh Kalesi‟nde 400 hurma ağacı kesmiĢtir. B. Rivayetlere göre, 130 Bir Yahudinin, Verdiği Bilgiler (İstihbarat) Karşılığında, Hz. Peygamber’den Eman Talep Etmesi Hz. Peygamber ile Sahâbîler, Recî‟de karargâhı korumak için, sırayla geceleyin nöbet tutmakta iken, Müslümanların Recî‟de bulundukları 6 gecede, Hz. Ömer‟in nöbet tutma sırasında Hz. Ömer‟in arkadaĢları, Simâk adlı bir Yahudiyi yakalayarak Hz. Ömer‟e getirmiĢler, Hz. Ömer, derhal onun boynunun vurulması emrini vermiĢ, ancak Yahudinin, Peygamberle görüĢmek istediğini söylemesi üzerine onu öldürmekten vazgeçip, Hz. Peygamber‟in çadırına götürmüĢtür. Bu sırada namaz kılan Hz. Peygamber, namazını bitirince Hz. Ömer‟i ve yakalanan Ģahsı çadırına kabul ederek ona, kim olduğunu sormuĢ, yahudinin kendisinden eman talep etmesi üzerine ona eman vermiĢtir. Bunun üzerine Yahudi; Netâh Kalesi‟nden geldiğini, oradakilerin bu gece orayı terkederek, ġıkk Kalesi‟ne gideceklerini, Hz. Peygamber‟den çok korktuklarını, gidecekleri ġıkk Kalesi‟nde silahlarının ve erzaklarının olduğunu, üstelik içerisinde saklandıkları yeraltındaki sığınağın da bu kalede bulunduğunu, oradaki mühimmat arasında bir adet mancınık, iki adet debbâbenin* ve çok sayıda zırhın, miğferin ve kılıcın da olduğunu, bu gizli barınağı, kendilerine göstereceğini, ayrıca kendisinden baĢka hiç kimsenin burayı bilmediğini söyleyerek, Hz. Peygamber‟e bu silahları ġıkk Kalesi‟ne kurmasını, onlara göstereceği gizli yerden hareket ederlerse bir gün içinde orayı fethedebileceklerini ve aynı taktiği Ketîbe Kalesi için de uygulamalarını söylemiĢtir. Bu bilgiler üzerine Hz. Ömer, Hz. Peygamber‟e bu adamın doğru söylediğini söylemiĢtir. Yahudi, verdiği bilgiler karĢılığında, Hz. Peygamber‟den kendi emniyetinin sağlanmasını ve ayrıca Nizâr Kalesi‟nde bulunan karısının, kendisine bağıĢlamasını istemiĢ, Yahudinin bu istekleri, Hz. Peygamber tarafından kabul edilmiĢtir. Bu konuĢmalardan sonra Hz. Peygamber, Yahudiyi Ġslâmiyet‟e davet etmiĢ, ancak o, bunun için, birkaç gün mühlet istemiĢ, daha sonra Vatîh ve Sülâlim Kaleleri fethedildiği zaman Simâk, Müslüman olmuĢtur. Hz. Peygamber de Simâk‟ın esirler arasında bulunan karısı Nüfeyle‟yi de ona teslim etmiĢ, 130 Vâkıdî, II, 644–645; Diyârbekrî, II, 46; Muhammed Ali el-Kutub, s. 8; ġevkî Ebû Halîl, s. 50. * Debbâbe: Kale yapım ve yıkımında kullanılan aracın ismidir. 40 böylece o, Hayber‟den çıkıp gitmiĢ ve bir daha da adı duyulmamıĢtır. 131 IV. Sa’d b. Ubâde’nin Uyeyne b. Hısn’a Gönderilmesi Yukarıda da değindiğimiz gibi Hayber Yahudilerinin Gatafân kabilesiyle yaptığı anlaĢma gereği Hayber‟in bir yıllık mahsulünün yarısının kendilerine verilmesi karĢılığında, Gatafân Kabilesi Hz. Peygamber‟e karĢı Yahudilere yardım etmek üzere anlaĢmıĢlardı. Bu anlaĢma nedeniyle Gatafânlılar, kendilerine ait 4000 askeri Uyeyne b. Hısn komutasında, daha Hz. Peygamber Hayber‟e gelmeden üç gün önce, göndermiĢlerdi. Hz. Peygamber ise, Sa‟d b. Ubâde‟yi, Yahudilerin reisi olan Uyeyne b. Hısn‟a göndermiĢ, Sa‟d b. Ubâde, Netâh Kalesi‟ne giderek Uyeyne b. Hısn ile konuĢmak istediğini söylemiĢ, Uyeyne, Sa‟d b. Ubâde‟yi içeri çağırmıĢtır. Ancak Yahudilerin komutanı Merhab, Uyeyne‟ye Sa‟d b. Ubâde‟yi içeri almamasını, eğer içeri alırsa onun, kaleye girilebilecek yerleri öğrenebileceğini, bu nedenle onunla dıĢarıda konuĢmasını istemiĢtir. Uyeyne b. Hısn ise Sa‟d b. Ubâde‟yi kalenin müstahkemliğini ve savaĢçıların çokluğunu görmesi için içeri almak istediğini söylemiĢ, ancak Merhab, yine de Sa‟d b. Ubâde‟nin içeri alınmamasını istemiĢ, bu yüzden Uyeyne, Sa‟d b. Ubâde ile görüĢmek için kalenin kapısına çıkmıĢtır. Sa‟d b. Ubâde, Uyeyne‟ye: “Hz. Peygamber‟e, Hayber Fethi‟nin vaad edildiğini, Yahudilere yardım etmeyip evlerine geri dönmeleri gerektiğini, Hayber‟i fethettiği zaman, Hz. Peygamber‟in, Hayber‟in bir yıllık mahsulünü kendilerine vereceğini kendilerine duyurması için gönderdiğini söylemiĢtir. Uyeyne b. Hısn ise Sa‟d b. Ubâde‟ye: “Vallahi biz, dostlarımızı bir Ģey yüzünden yalnız bırakmayacağız. Gücünüzün ne olduğunu, çok iyi biliyoruz. Yahudilerin Ģu müstahkem kalelerini, savaĢçılarını ve gücünü de biliyoruz. Eğer siz burada ikamet ederseniz, mahvolursunuz. Eğer savaĢmayı arzularsanız, askerlerin, silahları üzerinize çekmekte aceleci davranmıĢ olursunuz. Vallahi bunlar, size saldırıp mağlup olarak geri dönen KureyĢ gibi değildirler. Bu kavim size ansızın baskın yapıp, size savaĢta tuzak kuracak ve sonunda sizi mağlup edecektir.” diye karĢılık vermiĢtir. Sa‟d b. Ubâde ona; bunları bildiğini, Ģu ân bu kalede kendisine teklif ettiği Ģeyi, bir gün dilemek zorunda kalacağını, ancak o zaman kendisine kılıçtan baĢka bir Ģeyle karĢılık verilmeyeceğini söyleyip, sözlerinin devamında Müslümanların, Yesrib Yahudilerini yurtlarından tek baĢına nasıl çıkardığını ve onları neye uğrattığını düĢünmesini istemiĢtir. Daha sonra oradan ayrılarak Hz. Peygamber‟e gelen Sa‟d b. Ubâde bu durumu O‟na: “Ya Rasûlallah! Allah, sana verdiği vaadini yerine getirecektir. ġu çöl Arabına tek bir hurma bile verme. Onlar kendilerine kılıçların sıyrıldığını gördüklerinde, 131 Vâkıdî, II, 647–648; Halebî, II, 198 ve III, 35; Muhammed Ali el-Kutub, s. 9–10; ġevkî Ebû Halîl, s. 56–57; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 123–124. 41 Hendek SavaĢı‟nda olduğu gibi, yurtlarına kadar kaçaklardır.” diyerek haber vermiĢtir. 132 Gatafânlılar, Hz. Peygamber‟in bu teklifini kabul etmeyince Hz. Peygamber, Müslümanları Gatafânlılar‟ın bulunduğu Nâim Kalesi‟ne sevk etmiĢtir. Hz. Peygamber‟in münadisi Müslümanlara: “Gatafânlılar‟ın bulunduğu Nâim Kalesi‟nin yanına gidip orada sancaklarınızla beraber sabahlayacaksınız.” diye seslenmiĢtir. Gatafânlılar o geceyi korku içinde geçirmiĢtir. Geceleyin gökten mi, yoksa yerden mi geldiğini kimsenin anlamadığı Ģöyle bir nidâ duyulmuĢtur: “Ey Gatafânlılar!, Hayfâ‟da bulunan evlerinizde, mallarınız kalmadı. Ailelerinize yardım yardım.” Bu ses, üç kez duyulmuĢtur. Bunun üzerine Gatafânlılar, hemen Hayber‟den ayrılıp ailelerin yanına dönmüĢlerdir. 133 Rivayetlerde de geçtiği gibi bu ses, gökten mi, yoksa yerden mi geldiğini kimsenin bilmediği bir sesti. Abdulkâdir Ebû Fâris bunun bir his olduğunu söylemektedir. Ona göre Gatafânlılar, Hayber Yahudileri‟ne yardım etmek için yola çıkıp Hayber‟e varınca, ailelerini, mallarını ve kavimlerini geride bıraktıklarını hisetmiĢ ve Müslümanların onlara saldırmasından endiĢe duydukları için geri dönmüĢlerdir. Bir diğer rivayete göre Hz. Peygamber, bir grup Müslüman askeri Gatafân kabilesine saldırmak için göndermiĢ, bunu haber alan Gatafânlılar, korkudan kendi ailelerinin yanına dönmüĢlerdir. 134 Biz de Abdulkâdir Ebû Fâris‟in görüĢünün daha isabetli olduğu kanaatindeyiz. Çünkü Müslümanların karargâhı (Recî), Hayber ile Gatafânlılar arasında idi. Hz. Peygamber Gatafânlılara kolayca saldırabiliyordu. Belki de Gatafânlılar bunun farkına varmıĢlar ve Hayber Yahudilerine yardım etmeden geri dönmüĢlerdir. Diğer bir husus ise Hz. Peygamber, Sa‟d b. Ubâde‟yi Gatafânlıların reisine göndererek; onlara, Hayber Yahudilerine yardım etmemek karĢılığında Hayber‟in bir yıllık mahsulünü vermek, Ģeklinde bir teklifte bulunmuĢtu. Fakat onlar, bu teklifi reddetmiĢlerdi. ĠĢte bu yüzden belki Hz. Peygamber, Gatafânlılar‟ın Hayber Yahudilerine yardım etmelerini engellemek için, bir grup askeri Gatafânlı ailelerin üzerine göndermiĢ olabilir. Onlar da bunu haber alır almaz, hemen ailelerine geri dönmüĢlerdir. Yine de doğrusunu Allah bilir. Gatafânlılar‟ın geri döndüğünü haber alan Yahudilerin reisi Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk yok olacağını anlamıĢ ve öfkelenerek Ģöyle demiĢtir: “Biz, Ģu çöl Araplarıyla boĢuna anlaĢmıĢız. Eğer onlar, bize yardım edeceklerine dair söz vermeseydi, biz Muhammed ile savaĢmazdık.” Sellâm b. Ebi‟l-Hukayk ise : “ġu çöl Araplarından hiç yardım istemeyiniz. Biz, 132 Vâkıdî, II, 650–651; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 84–85. Vâkıdî, II, 652;HâĢim el-Milâh, S. 34, s. 142–143; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 88–89. 134 Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 27. 133 42 onları hep denemiĢizdir. Onları, Benû Kurayzâ‟ya yardım için çağırdık, onlar bizi aldattılar. Onların, verdikleri sözde durduklarını görmedik. Huyey b. Ahtab onların yanına gitmiĢ, ancak onlar, Muhammed‟den barıĢ istemiĢlerdi. Muhammed‟in, Benû Kurayzâ üzerine yürüdüğünde, Gatafânlılar‟ın, ailelerinin yanlarına döndüklerini hatırlamamız gerekirdi.” demiĢtir.135 Gatafânlılar ailelerinin yanına dönüp her Ģeyin eskisi gibi yerinde durduğunu görünce, ailelerine, kendilerini buralardan zorla çıkarmak isteyen kimselerin olup olmadığını sormuĢ, onlar da: “Hayır, biz sizin ganimetler getirdiğinizi zannettik. Fakat biz, yanınızda ne ganimet, ne de bir hayır görüyoruz.” demiĢlerdir. Bunun üzerine Uyeyne b. Hısn askerlerine: “Muhammed ve sahâbîleri bizi aldattılar. Vallahi biz aldatıldık.” demiĢtir. Hâris b. Avf ona ne ile aldatıldığını sorduğunda; Uyeyne b. Hısn: “Netâh Kalesi‟ndeyken, gecenin ilk üçte birinde, gökten mi yoksa yerden mi geldiğini anlayamadığımız, “Hayfâ‟da ne aileleriniz, ne malınız, ne de baĢka bir Ģey kaldı, Ģeklinde üç kez bir ses duyduk.” demiĢtir. Bunun üzerine Hâris b. Avf: “Vallahi bundan ibret alabilirsin. ĠĢitmiĢ olduğun ses, gökten gelmiĢtir. Vallahi Muhammed herkesi yenecek. Dilerse, dağların baĢındakilere bile ulaĢacaktır.” demiĢtir. Uyeyne b. Hısn, birkaç gün geçtikten sonra, yine Hayber Yahudilerine yardım etmek için adamlarını toplamıĢtır. Hâris b. Avf ona: “Kendisini dinleyip evinde oturmasını, Yahudilere yardım etmekten vazgeçmesini, Hayber‟e ulaĢsa bile o zamana kadar Muhammed‟in Hayber‟i fethetmiĢ olacağını söylemiĢ,” ancak Uyeyne b. Hısn, Hâris‟in sözünü dinlememiĢ ve müttefiklerini yalnız bırakmayacağını söyleyerek yola çıkmıĢtır. Ancak Hayber‟e ulaĢtığında, Hz. Peygamber Hayber‟i fethetmiĢti.136 Bir rivayete göre Uyeyne, Hayber‟e giderken geceleyin rüyasında Hayber dağlarından Zerrükaybe‟nin kendisine verildiğini görmüĢtür. ArkadaĢlarına “Vallahi Muhammed‟in yakasına yapıĢacağım.” DemiĢ, Hayber‟e geldikleri zaman da, Hz. Peygamber‟in Hayber‟i fethettiğini görmüĢ, Hz. Peygamber‟e müttefiklerinden elde ettiği ganimetlerden kendisine de vermesini, çünkü kendisinin, O‟nunla çarpıĢmaktan vazgeçtiğini ve 4000 askeriyle geri döndüğünü söylemiĢtir. Hz. Peygamber ise ona; “Yalan söylüyorsun. Seni, ancak iĢitmiĢ olduğun o ses, ürkütüp ailenin yanına kadar götürdü.” demiĢtir. Bunun üzerine Uyeyne : “Ey Muhammed! Beni mükâfatlandır.” demiĢ, Hz. Peygamber de: “Zerrukaybe senin olsun.” buyurmuĢtur. Uyeyne‟nin : “Zerrükaybe nedir?” sorusuna da: “Rüyanda aldığını gördüğün dağdır.” demiĢ ve bunun üzerine Uyeyne, Hz. Peygamber‟den 135 136 Vâkıdî, II, 651–652; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 89. Vâkıdî, II, 652. 43 ayrılmıĢtır. 137 V. Hz. Peygamber’in Hastalanması, Sancağı Hz. Ali’ye Vermesi ve Hayber Fethi’nin Ona Nasip Olması A. Hz. Peygamber’in Hastalanması Hz. Peygamber, 1-2 gün baĢ ağrısına tutulmuĢ,138 bu yüzden Müslümanlarla beraber savaĢa çıkamamıĢtır. SavaĢın komutasını ve beyaz sancağı Hz. Ebû Bekir‟e verip onu mücahitlerin komutanı olarak Netâh Kalesi‟ne göndermiĢ, Hz. Ebû Bekir de çok gayret göstererek mücahitlerle beraber, Yahudiler‟e karĢı Ģiddetli bir Ģekilde savaĢmıĢ, ancak kaleyi fethedememiĢtir. Hz. Peygamber, sonraki gün Hz. Ömer‟i Ġslâm Ordusu‟nun baĢına getirerek onu, Yahudilerle savaĢmaya göndermiĢ, Hz. Ömer‟in, önceki günden daha Ģiddetli çarpıĢmasına rağmen kaleyi fethedemeden geri dönmesi139 üzerine Ģöyle buyurmuĢtur: “Yarın sancağı öyle birine vereceğim ki, Allah ve Allah‟ın Rasûlü onu sever, o da Allah‟ı ve O‟nun Rasûlü‟nü sever. Allah, Hayber‟i onun elliyle fethettirecektir. O, düĢmanından kaçacak değildir.” 140 B. Hz. Peygamber’in, Sancağı Hz. Ali’ye Vermesi ve Hayber Fethi’nin Ona Nasip Olması Geceleyin sahâbîler, Hz. Peygamber‟in, yarın sancağı kime vereceğini merak etmiĢlerdir. Herkes sancağın, kendisine verileceğini ümit ederek141 sabahleyin Hz. Peygamber‟in çadırının önünde beklemiĢtir. Bu sırada Hz. Peygamber çadırdan çıkarak sancağı eline alarak Hz. Ali‟nin nerede olduğunu sormuĢtur. Hz. Ali‟nin, gözlerinden rahatsız olduğu kendisine bildirilince Hz. Peygamber; onun kendisine getirilmesini emretmiĢ, Seleme b. Ekvâ‟, Hz. Ali elinden tutarak onu Hz. Peygamber‟in yanına getirmiĢtir. Hz. Ali‟nin, bastığı yeri bile göremediğini Hz. Peygamber‟e söylemesi üzerine Hz. Peygamber, Hz. Ali‟nin gözlerine üfleyerek, tükrüğünü onun gözlerine sürmüĢ ve onu iyileĢtirmiĢtir. Sonra da 137 Vâkıdî, II, 675–676; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 139; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 176. Ġbnü‟l-Esîr, II, 219; Seyyid Mustafa Hüseynî DeĢtî, Dâiretü‟l-Maarif-i Câmîa-i Ġslâmî, Müessese-i Ferhengi Âriyâ, Tahran, hĢ. 1379, V, 305. 139 Ġbn HiĢâm, III, 334; Ġbnü‟l-Esîr, II, 219; Diyârbekrî, II, 48. 140 Ġbn Ġshâk, II, 147–147; Vâkıdî, II, 653; Ġbn Sa‟d, II, 111; Ġbnü‟l-Esîr, II, 219; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 135; Ġbn Kesîr, IV, 148–185; Diyârbekrî, II, 48. 141 Buhârî, Meğâzî, 38; Beyhakî, IV, 205; Diyârbekrî, II, 48; Mir Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn HavandĢah, II, 415; Muhammed Fevzî Feyzullah, Suverun ve Ġberun Mine‟l-Cihâdi‟n-Nebeviyye fi‟l-Medîne, 1.bsk., Dârü‟lKalem, Beyrut, 1996, s. 300. 138 44 sancağı ona vermiĢtir.142 Bu olayı Hz. Ali Ģöyle anlatmaktadır: “Hz. Peygamber‟e vardığımda gözlerimi avcuyla mesh edip onlara üfledikten sonra: “Ey Allah‟ım! Sıcağın ve soğuğun sıkıntısını bundan gider.” diyerek dua etti. O günden bu yana, ne sıcaktan, ne de soğuktan rahatsız olmadım.” 143 Bundan sonra Hz. Peygamber, Hz. Ali‟ye zırh giydirmiĢ, Zülfikâr‟ını beline bağlayarak sancağı ona vermiĢtir.144 Ġbn HiĢâm bu rivayetin devamında Hz. Peygamber‟in Hz. Ali‟ye; “Allah sana fetih nasip edinceye kadar git savaĢ ve arkana bakma.” 145 dediğini nakleder. Hz. Ali‟nin “Ya Rasûlallah! Onlarla, bizim gibi Müslüman oluncaya kadar mı savaĢacağım?” diye sorması üzerine Hz. Peygamber ona: “Kalelerine yavaĢça gir. Yanlarına kadar in. Sonra onları Ġslâm‟a davet et. Ġslâm‟da kendilerine vacip olan Allah hakkını ve Ġslâmiyet‟i onlara anlat. Vallahi, Allah‟ın senin sayende bir adamı hidayete erdirmesi senin için, kızıl tüylü develerin hepsinin senin olmasından daha iyidir.” buyurmuĢtur. 146 Hz. Peygamber: “Yarın sancağı öyle birisine vereceğim ki, Allah ve Allah‟ın Rasûlü onu sever, o da, Allah‟ı ve O‟nun Rasûlü‟nü sever. Allah, Hayber‟i onun eliyle fethettirecektir.” sözünü söyledikten sonra sahâbîler çok heyacanlanmıĢ, herkes Allah‟ın, Müslümanlara müjdelediği ve içinde bol ganimetler olan Hayber Kaleleri‟nin fethinin kendi eliyle gerçekleĢmesini istemiĢ, bu yüzden sahâbîlerden her biri sancağın kendisine verilmesi ümidini taĢımıĢtır. Hatta Hz. Ömer, sadece o gün emirliği arzuladığını söylemiĢtir. Her açıdan önemli bir yer olan Hayber kuĢatması uzun sürmüĢ, Müslümanlar her gün savaĢmalarına rağmen, bir Ģey elde edememiĢtir. Zaten Hava çok sıcaktı ve Müslümanların yiyecekleri yoktu. Bununla beraber Hz. Peygamber, sancağı kime vereceğini ve böyle zor bir görevin altından kimin kalkabileceğini biliyordu. O, düĢmandan korkmayan ve kendisine “Git Allah sana fetih nasip edinceye kadar dönme.” buyurduğu, gözlerinin ağrısını, Allah‟a dua ederek iyileĢtirdiği Hz. Ali‟ydi. Sonunda da Hz. Ali bu görevi layıkıyla yerine getirmiĢ, Yahudilerin en cesur askerlerini öldürmüĢ ve müstahkem kalelerini fethetmiĢtir. Seleme b. Ekvâ, Hz. Ali‟nin sancağı aldıktan sonra, çok yorulduğu için, solak soluğa 142 Ġbn HiĢâm, III, 334; Buhârî, Meğâzî, 38; Ġbnü‟l-Esir, II, 219; Ġbn Kesîr, IV, 186; Diyârbekrî, II, 49; Halebî, II, 199; Muhammed Cevâd Al-i Fakih, el-Mikdâd Ġbnü‟l-Esved el-Kindî, 2. bsk., Müessesetü‟l-Âlemî li‟lMatbûât, Beyrut, 1985, s. 118. 143 Halebî, II, 199-200; Diyârbekrî, II, 49. 144 Ġbnü‟l-Esîr, II, 220; Ġbn Seyidi‟n-Nâs, II, 135. 145 Ġbn HiĢâm, III, 334. 146 Ġbn Sa‟d, II, 110; Buhârî, Meğâzî, 38; Beyhakî, IV, 205; Ġbn Kesîr, IV, 185; Diyârbekrî, II, 49; Halebî, III, 3637; Mir Muhammed b. Seyyid Burhânuddîn HavandĢah, II, 416–417; Sabir Tuayme, s. 117; ġevkî Ebû Halîl, s. 58-59. 45 kaldığını, kendilerinin onu takip ettiklerini, kaleye ulaĢınca, sancağı kalenin dibinde bulunan taĢ yığınının arasına diktiğini, bu sırada kalenin üstünde bulunan bir Yahudinin ona kim olduğunu sorduğunu, Hz. Ali‟nin kendisi tanıtması üzerine Yahudinin: “Siz galip oldunuz ve Musa‟ya indirilmiĢ olan Ģeyin üzerine çıktınız.” dediğini veya buna benzer bir Ģey söylediğini, 147 Hz. Ali‟nin, Hayber‟i fethedene kadar dönmediğini söylemiĢtir. 148 VI. Yahudi Hâris, Merhab, Üseyr, Yâsir ve Âmir’in Öldürülmesi Hz. Ali ile Yahudi arasında yukarıdaki geçen konuĢmadan sonra, Hz. Ali ile savaĢmak için arkadaĢlarıyla beraber kaleden ilk inen kiĢi, Merhab‟ın kardeĢi Hâris olmuĢtur. Yahudilerin cesûrlarından olan Hâris, Hz. Ali ile meydanda vuruĢmuĢ ve Hz. Ali tarafından öldürülmüĢtür.149 Hâris‟ten sonra, kardeĢi Merhab meydana atılmıĢtır. 150 Kendisine ait bir kalesi bulunan ve o kalenin baĢkanı olan Merhab, 151 rivayete göre iki kat zırh giymiĢ, yanında da iki tane kılıç ve baĢında da miğfer olduğu halde 152 meydana çıkarak Ģu beyitleri okumuĢtur: “Hayber halkı iyi bilir ki, ben, Merhab‟ım. Silahı keskin, tecrübe edilmiĢ bir bahadırım. Bazen süngüyü dürterim, bazen kılıçla vururum. Arslanlar gazaplanmaya baĢladıkları zaman,.. Benim koruluğum öyle koruluktur ki, ona yaklaĢılmaz.” 153 Böylece Merhab kendisiyle savaĢabilecek bir er isteyip meydan okumuĢtur. Müslümanlardan Âmir b. Ekvâ onunla savaĢmak için meydana çıkıp: “Hayber halkı iyi bilir ki, ben Âmir‟im Silahı kuĢanmıĢ, savaĢa atılan bir bahadırım” demiĢ, 154 ve her ikisi de vuruĢmaya baĢlamıĢlardır. Merhab, Âmir‟e saldırmıĢ, Âmir, kalkanla kendini korumuĢ, kılıcını kaldırıp Merhab‟ın bacağını vurmak isterken, kılıcı kısa olduğu için dönüp kendi 147 Ġbn HiĢâm, III, 335; Ebu'l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-Suyûtî, el-Hasâisü'l-Kübrâ, Dârü'lKütübi'l-Ġlmiyye, Beyrut, 2003, I, 418; ġevkî Ebû Halîl, s. 59–60; Muhammed Cevâd Al-i Fakih, s. 118. 148 Ġbn HiĢâm, III, 335; Ġbn Kesîr, IV, 186; Diyârbekrî, II, 49. 149 Vâkıdî, II, 654; ġevkî Ebû Halîl, s. 60. 150 ġevkî Ebû Halîl, s. 60; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 71. 151 Ġbnü‟l-Esîr, II, 220. 152 Halebî, II, 201; Diyârbekrî, II, 50; Ebu'l-Abbâs Ahmed b. Zeynî Dahlan, s. 55. 153 Ġbn Ġshâk, II, 145; Ġbn HiĢâm, III, 333; Ġbn Sa‟d, II, 112; Ġbn Kesîr, IV, 187; 654; Diyârbekrî, II, 50; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 51. 154 Ġbn Sa‟d, II, 110–111; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 134; Ġbn Kesîr, IV, 188; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 49; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 112. 46 bacağına vurmuĢ,155 Müslümanlar da onu kendi karargâhlarına götürerek tedavî etmiĢ, ancak birkaç gün sonra, aldığı yara sebebiyle Ģehit olmuĢtur. Müslümanlar, onun Ģehit olup olmadığı hakkında Ģüpheye düĢüp “O, kendi silahı ile ölmüĢtür.” demiĢ, bunun üzerine Âmir‟in yeğeni Seleme b. Ekvâ, amcasının bu durumunu sormak için Hz. Peygamber‟e giderek “Yâ Rasûlallah! Âmirin yaptığı boĢa mı gitti?” diye sormuĢ, Hz. Peygamber ise bunu söyleyenin yalan söylediğini, onun için iki tane sevap olduğunu söylemiĢtir. Ġbn HiĢâm‟ın rivatine göre Hz. Peygamber: “O, kesin olarak Ģehittir.” demiĢ ve onun üzerine, sahâbîlerle beraber cenaze namazını kılmıĢtır.156 Ġbn Kesîr ise, Mesleme‟nin rivayetini naklederken: Hz. Peygamber‟in, Mesleme‟nin elini tutarak ona: “Neyin var?” diye sorduğunu, Mesleme‟nin “Annem babam sana feda olsun ya Rasûlallah, Âmir‟in emeğinin boĢa çıktığını söylüyorlar.” demesi üzerine, böyle diyenlerin yalan söylediğini, aslında onun, (Ġki parmağını bir araya getirerek) iki sevaba nâil olduğunu, onun hiçbir Arab‟ın kendisi kadar böyle güzel bir vasıfla cihadda Medine‟ye kadar yürüyemediği bir mücahit olduğunu söylediğini belirtmiĢtir. 157 Daha sonra Hz. Peygamber onu, Mahmûd b. Mesleme ile beraber, Recî‟de bir mağarada defnetmiĢtir. 158 Merhab‟ı kimin öldürdüğü konusunda ise birbirinden farklı rivayetler nakledilmiĢtir: Ġbn Ġshâk ve Ġbn HiĢâm‟ın rivayetlerine göre Hz. Peygamber, Merhab‟ın karĢısına kim çıkacağını sorunca, Muhammed b. Mesleme, Hz. Peygamber‟e: kardeĢi Merhab tarafından öldürüldüğü için, Merhab‟dan intikam alma hakkının kendisine ait olduğunu söylemiĢ, bunun üzerine Hz. Peygamber, ona: “Allah‟ım ona yardım et.” diye dua ederek bu görevi ona vermiĢtir.159 Merhab‟la Mahmûd b. Mesleme birbirlerine vuruĢurken aralarına yaĢlı, yassı yapraklı bir ağaç girmiĢ, her ikisi birbirine karĢı onu siper etmeye baĢlamıĢ, neticede, birçok kılıç darbesine kalan ağaçta dal kalmamıĢtır. Sonra Merhab, Muhammed b. Mesleme‟nin üzerine saldırmıĢ, o da kalkanla kendini korumuĢ, Merhab‟ın kılıcı Muhammed b. Mesleme‟nin kalkanına takılmıĢ, Muhammed b. Mesleme, Merhab‟ın kılıcını tutup kırmıĢ, ve Merhab‟ı öldürmüĢtür.160 Vâkıdî ise, Mesleme, Merhab‟ın iki ayağını kestiğini, Merhab‟ın ona: “ĠĢimi bitir ve beni öldür.” dediğini, Muhammed b. Mesleme‟nin ise ona: “Hayır, ölümün acısını, tıpkı 155 Ġbn Sa‟d, II, 111; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 134; Ġbn Kesîr, IV, 188; Halebî, III, 32; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 49–50; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 112. 156 Ġbn HiĢâm, III, 329; Ġbn Sa‟d, II, 111; Müslim, III, Kitâbu‟l-Cihâd ve‟s-Siyer, 43; Ayrıca bkz. Müslim, Kitâbu‟l-Cihâd ve‟s-Siyer, 45; Diyârbekrî, II, 49–50. 157 Ġbn Kesîr, IV, 182; Mahmûd b. Dâvî el-Kisâmî, ġimâlü‟l-Hicâz (el-Esâr), Dâru‟l Beyâni‟l-Arabî, Cidde, 1985, I, 208. 158 Diyârbekrî, II, 49; Ebû Muhammed ġerafüddîn Abdülmün'im b. Halef ed-Dimyatî, s. 221. 159 Ġbn Ġshâk, II, 145–146; Vâkıdî, II, 655; Ġbn HiĢâm, III, 333-334; Ġbn Kesîr, IV, 189; Abdulkâdir Ebû Fârs, III, 53. 160 Ġbn Ġshâk, II, 146; Ġbn HiĢâm, III, 334. 47 kardeĢim Mahmud‟un tattığı gibi tadacaksın.” dediğini, sonra da Hz. Ali‟nin onun boynunu vurduğunu, Hz. Peygamber‟in, Merhab‟ın kılıcını, mızrağını ve miğferini Muhammed b. Mesleme‟ye verdiğini ve kılıcın üstünde: “Bu Merhab‟ın kılıcıdır. Kim bu kılıcı tadarsa helâk olacaktır.” Ģeklinde bir yazının bulunduğunu nakletmiĢtir. 161 Ġbn Kesîr ise Merhab‟ı, Hz. Ali‟nin öldürdüğünü nakletmiĢtir. Buna göre, Merhab meydan okuyan Ģiirini söyledikten sonra, Hz. Ali ona cevap olarak: “Ben, o kimseyim ki; annem bana, Haydar (aslan) adını vermiĢtir. Korkunç görünüĢlü orman aslanı gibiyim. Onları götürü ölçeklerle ölçeceğim.(KarĢıma çıkan bütün adamlarını öldüreceğim)”.162 diye recez söyleyerek onun karĢısına çıkmıĢtır. Hz. Ali ile Merhab karĢı karĢıya gelince birbirlerine kılıçla vurmaya baĢlamıĢtır. Hz. Ali Merhab‟ın baĢına Zülfikar‟la sert bir darbe indirmiĢ, bu darbe onun, siper ettiği kalkanından ve miğferinden geçerek baĢını ikiye ayırmıĢtır.163 Bu rivayetlere baktığımızda Vâkıdî‟nin rivayetinin, hem Ġbn Ġshâk ile Ġbn HiĢâm‟ın ve hem de Ġbn Kesîr‟in rivayetini içinde barındıran ve onları te‟lîf eden bir rivayet olduğunu görüyoruz. Bu yüzden kanaatimize göre, Merhab‟ı kimin öldürdüğü ile ilgili olarak Vâkıdî‟nin zikrettiği rivayet daha makbul görünmektedir. Yani Merhabı, Muhammed b. Mesleme tarafından, kardeĢinin intikamı için iki ayağı kesik bir Ģekilde bırakılmıĢ, daha sonra da Hz. Ali tarafından öldürülmüĢtür. Merhab‟dan sonra, iyi bir savaĢçı olan Üseyr ortaya çıkıp: “Benimle savaĢmak isteyen var mı?” diye bağırmıĢtır. Muhammed b. Mesleme onun karĢısına çıkmıĢ her ikisi de birbirlerine kılıçlarla vurmaya baĢlamıĢ ve sonunda Mesleme, onu da öldürmeyi baĢarmıĢtır. 164 Üseyr‟den sonra, Merhab‟ın kardeĢi Yâsir çıkmıĢtır. Yâsir, Yahudilerin en güçlü savaĢçılarından birisi idi. Yanında kısa bir mızrak taĢıyordu. Kaleden dıĢarı çıkınca, “Hayber halkı iyi bilir ki, ben, tepeden tırnağa kadar silahlanıp er meydanında olan Yâsir‟imdir.” 161 Vâkıdî, II, 656; Ġbn Kesîr, IV, 189; Abdulkâdir Ebû Fârs, III, 56. Ġbn HiĢâm, III, 333-334; Ġbn Sa‟d, II, 112; Ġbnü‟l-Esîr, II, 220; Ġbn Kesîr, IV, 187; Halebî, II, 201; Diyârbekrî, II, 50; Muhammed Ali el-Kutub, s. 11–12; Hasan b. Muhammed b. Abbâs b. Ali b. Abdülvehhâb MeĢĢat, Ġnâretü'd-Dücâ fi Meğâzî Hayri'l-Verâ, Dârü‟l-Minhâc, Beyrut, 2006, s. 540–542. 163 Ġbn Sa‟d, II, 112; Ġbnü‟l-Esîr, II, 220; Ġbn Kesîr, IV, 187–188; Diyârbekrî, II, 50; Muhammed Ali el-Kutub, s. 12; Abdulkâdir Ebû Fârs, III, 52; Muhammed Cevâd Al-i Fakih, s. 119–120. 164 Vâkıdî, II, 657; Ġbnü‟l-Esîr, II, 219; ġevkî Ebû Halîl, 62–63. 162 48 Ģeklinde beyitler okuyarak kendisiyle savaĢacak birini istemiĢtir. 165 Bunun üzerine Zübeyr b. Avvâm onun karĢısına çıkmıĢ ve bu esnada, Zübeyr‟in annesi Hz. Safiyye bint Abdulmuttalip: “Ya Rasûlallah! O, oğlumu öldürecek.” diye feryat etmiĢtir. Hz. Peygamber ona: “Hayır. Belki de Allah‟ın izniyle oğlun onu öldürecek.” diye cevap vermiĢ, 166 her ikisi savaĢmaya baĢlamıĢ ve sonunda Zübeyr b. Avvâm, Yâsir‟i öldürmüĢtür.167 Zübeyr, Yâsir‟i öldürünce, Hz. Peygamber Zübeyr‟e: “Halan ve teyzen sana feda olsun. Her Nebî için bir havari vardır. Benim havarim, halamın oğlu Zübeyr‟dir.” buyurmuĢtur.168 Hz. Zübeyr‟e: “Vallahi o gün senin kılıcın çok keskin idi.” denildiğinde, o Ģöyle cevap vermiĢtir: “Vallahi keskin değildi. Ancak ben, kılıcımı zorladım.” 169 Merhab ve Yâsir öldürüldüğü zaman, Hz. Peygamber: “Sevininiz! Hayber iĢi, artık kolaylaĢtı.” buyurmuĢtur.170 Bundan sonra, Yahudi Âmir ortaya çıkmıĢtı. Âmir, uzun boylu olup iki zırh giyerek ortaya çıkmıĢ ve yüksek sesle: “Kim karĢıma çıkacak?” diye bağırmıĢtır. Hz. Ali onun karĢısına çıkarak bacaklarına Zülfikâr‟la vurup onu yere düĢürmüĢ, kafasını bedeninden ayırarak silahını almıĢtır.171 Bunların hepsi, Netâh‟ta Nâim Kalesi‟nde meydana gelmiĢtir. Bundan sonra artık Yahudilerden herhangi birisi, cesaret edip de Müslümanlarla teke tek savaĢmaya çıkamamıĢtır. Çünkü onları, en cesur ve en güçlü neferlerini kaybetmiĢlerdir. Hz. Peygamber de sahâbîlerine: “Artık sevininiz, Hayber‟in iĢi kolaylaĢmıĢtır.” buyurmuĢtur. Çünkü artık Yahudilerin en güçlü savaĢçıları öldürülmüĢ, Yahudilerin morali bozulmuĢ ve kalan Yahudiler, kalelerine girmeye baĢlamıĢlardı. Artık saldırıya geçen Müslümanlar ve Hz. Ali, onları takip ederek onların müstahkem kalelerine girmeyi baĢarabilmiĢlerdir. Ġbn HiĢâm, Hz. Ali‟nin sergilediği kahramanlıktan bir örnek olarak Ebî Râfî‟in, “Kale‟nin kapısında, Hz. Ali‟nin Yahudilerle savaĢırken, bir Yahudinin darbesi neticesinde kalkanını düĢürdüğünü, bunun üzerine bir kapıyı eline alarak onu kendisine kalkan yaptığını, savaĢa bu Ģekilde devam ettiğini, savaĢ bitiminde o kapı sekiz kiĢiyle beraber ters çevirmeye 165 Ġbnü‟l-Esîr, II, 219; ġevkî Ebû Halîl, s. 63–64; Ebu'l-Abbâs Ahmed b. Zeynî Dahlân, s. 56; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 116 166 Ġbn Ġshâk, II, 146; Vâkıdî, II, 657; Diyârbekrî, II, 51; ġevkî Ebû Halîl, s. 63–64; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 116–117; Taberî, III, 11. 167 Vâkıdî, II, 657; Taberî, III, 11; Diyârbekrî, II, 51; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 58; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 117. 168 Vâkıdî, II, 657; ġevkî Ebû Halîl, s. 63; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 117; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 58. 169 Ġbn HiĢâm, III, 334; Ġbn Kesîr, IV, 189; ġevkî Ebû Halîl, s. 64. 170 Vâkıdî, II, 657. 171 Vâkıdî, II, 657; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 58. 49 çalıĢtıklarında, buna güç yetiremediklerini anlatan bir rivayetini nakl etmiĢtir.172 Müslümanlarla Yahudiler, birbirlerine karĢı bütün güçleriyle savaĢmaya baĢlamıĢlardı. Çünkü artık Yahudilerin canları baĢta olmak üzere, malları, mülkleri, çolukçocukları, her Ģeyleri ellerinden gidiyordu. Aslında onlar daha önce Medine‟de hakettikleri cezadan dolayı Hz. Peygamber tarafından Medine‟den sürüldüklerinin ve Benû Kureyzâ Kabilesi‟nin aldığı cezanın da farkındaydılar. Üstelik Hz. Peygamber‟i ve Müslümanların gücünü de çok iyi biliyorlardı. Bu yüzden var güçleriyle savaĢıyorlardı. Müslümanlar ise Allah‟ın, kendilerine, Hayber‟i ve Hayber‟in ganimetlerini elde etme müjdesine de inanmıĢ olarak Yahudilerle savaĢmıĢlardır. VII. Kalelerin Fethedilmesi A. Netâh Kalesi’nin Fethi Netâh Kalesi Ģu kalelerden oluĢmaktaydı: Nâim, Sa‟b b. Muâz ve Kule Kalesi (Zübeyr Kalesi). 1. Nâim Kalesi’nin Fethedilişi ve Yesâr İsimli Siyahî Bir Çoban Kölenin Müslüman Olup Şehit Düşmesi a. Nâim Kalesi’nin Fethedilişi Yukarıda zikrettiğimiz gibi Yahudiler kaleye girdiği zaman Hz. Ali ve Müslümanlar onların arkasından kaleye girmeyi baĢarmıĢlar, böylece Hayber‟in Netâh‟ta bulunan Nâim Kalesi ve Müslümanların ilk fethettiği kale, Allah‟ın ve Hz. Peygamber‟in de buyurduğu gibi, Hz. Ali‟nin eliyle fethedilmiĢtir. Bu kalede, Merhab ve kardeĢi Yâsir‟in konakları vardı. 173 Önceki sayfalarda da geçtiği üzere bu kalede Müslümanlardan Mahmûd b. Mesleme Ģehit olmuĢtu. Muhmûd b. Mesleme, Hayber‟de, savaĢın birinci gününde Müslümanların verdiği ilk Ģehitti. Mahmûd b. Mesleme‟nin yaralandığı gün Müslümanlardan 50 kiĢi de yaralanmıĢtı. Nâim Kalesi fethedildiği gün Yahudilerin, Hâris, Merhab, Yâsir, Üseyr ve Âmir gibi en önemli ve en cesur askerleri de Müslümanlar tarafından öldürülmüĢtü. b. Yesâr İsimli Siyahî Bir Çoban Kölenin Müslüman Olup Şehit Düşmesi Rivayetlere göre, Yahudi Âmir‟in, HabeĢli “Yesâr” isimli siyahî bir köle çobanı 172 Ġbn HiĢâm, III, 335; Ġbnü‟l-Esîr, II, 220; Diyârbekrî, II, 51; ġevkî Ebû Halîl, s. 65; Muhammed b. Sâlih edDımaĢkî, V, 167-168. 173 Diyârbekrî, II, 48; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 47. 50 vardı. 174 Yahudiler Hz. Peygamber‟le savaĢırken bu çoban, onlara niçin savaĢtıklarını sormuĢ, Yahudiler de Peygamber‟in Peygamber olduğunu iddia ettiğini ve kendilerinin düĢmanı olduğunu söylemiĢlerdir. Yesâr‟ın aklında Peygamber kelimesi kalmıĢ 175 ve Yesâr koyun sürüsü ile beraber Hz. Peygamber‟e gelmiĢ, O‟na neye davet ettiğini sormuĢ, Hz. Peygamber‟in: “Seni Ġslâm‟a, Allah‟tan baĢka hiçbir ilâh olmadığını kabul etmeye ve O‟ndan baĢkasına ibadet etmemeye, benim de O‟nun Rasûlü olduğuma Ģahadet etmeye davet ediyorum.” demesi üzerine Hz. Peygamber‟e bunun kendisine ne kazandıracağını sormuĢ, Hz. Peygamber‟in: “Eğer böyle ölürsen, cenneti kazanırsın.” demesi üzerine Hz. Peygamber‟e: “Bana Ġslâm‟ı anlat.” demiĢ, Hz. Peygamber ona Ġslâm‟ı anlatmıĢ ve o da Müslüman olmuĢtur.176 Yesâr Müslüman olduktan sonra, Hz. Peygamber‟e yanında bulunan koyunların kendisine ait olmayıp birer emanet olduklarını ve bunları ne yapması gerektiğini sormuĢ, Hz. Peygamber‟in, “Onları, kaldıkları yerden çıkar ve önlerine küçük taĢlar at, onlar kendi sahiplerine döneceklerdir.” demesi üzerine 177 Yesâr bir avuç kum alarak bunu onların önüne atmıĢ ve: “Sahibinize dönün. Ben artık size sahip çıkamam.” demiĢ, koyunlar da yollarından hiç sapmadan direkt kaleye girmiĢlerdir. 178 Bir diğer rivayete göre ise Hz. Peygamber Yesâr‟a “1-2 veya daha fazla koyunun yüzüne vur, onlar kendi sahiplerine döneceklerdir.” DemiĢ, Yesâr, Hz. Peygamber‟in sözünü yerine getirince, koyunlar hiçbir yere sapmadan direkt sahiplerinin evlerine gitmiĢlerdir. 179 Yesâr ardından Müslümanlarla beraber savaĢa çıkmıĢtır. Nâim Kalesi‟nde savaĢ esnasında, Yahudilerin attıkları taĢ ya da okla vurulmuĢ ve Ģehit düĢmüĢtür. O, Allah‟a hiçbir namaz kılmadan ve secde etmeden Ģehit olmuĢtur.180 Sahâbîler onu, Hz. Peygamber‟e getirdiklerinde Hz. Peygamber, sahâbîlerle beraber ona bakmıĢ, sonra yüzünü çevirmiĢtir. Sahâbîler, Hz. Peygamber‟den bunun sebebini sorunca, Hz. Peygamber, Allah‟ın ona yardım ettiğini, imanın onun kalbinde iyice yerleĢtiğini, Ģu an cennet hurilerinden iki tanesinin onun yanında181 bulunduğunu ve yüzündeki toprağı silerken onlar: “Allah senin yüzünü 174 Vâkıdî, II, 649; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 1201; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 109. 175 Ebû Muhammed Mûsâ b. Ukbe b. Ebû AyyâĢ, s. 248; Vâkıdî, II, 649; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 109; ġevkî Ebû Halîl, s. 64; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 168. 176 Ebû Muhammed Mûsâ b. Ukbe b. Ebû AyyâĢ, s. 248; Ġbn Ġshâk, II, 154; Vâkıdî, II, 649; Ġbn Kesîr, IV, 191; ġevkî Ebû Halîl, s. 64. 177 Vâkıdî, II, 649; Ġbn HiĢâm, III, 345; Ġbn Kesîr, IV, 191; Diyârbekrî, II, 54. 178 Ġbn Ġshâk, II, 155; Ġbn Kesîr, IV, 191. 179 Ebû Muhammed Mûsâ b. Ukbe, b. Ebû AyyâĢ, s. 248; Halebî, II, 203; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 110. 180 Halebî, II, 203; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 109; ġevkî Ebû Halîl, s. 65. 181 Ġbn Ġshâk, II, 155; Vâkıdî, II, 650; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 142; Ġbn Kesîr, IV, 191; Diyârbekrî, II, 54. 51 topraklayan kimsenin yüzünü topraklasın ve seni katledeni katletsin.” dediklerini haber vermiĢtir.182 Bu olay, Nâim Kalesi fethedildiği zaman olmuĢtur. Bu hâdisede geçtiği gibi Hz. Peygamber, Ġslâmiyet‟e davet ederken hiç kimseyi küçük görmemiĢ ve herkese Ġslâmiyet‟i anlatmıĢtır. Zenginle fakir arasında herhangi bir üstünlük gözetmeden herkese Ġslâm‟ı eĢit bir Ģekilde tebliğ etmiĢtir. Ġslâm‟ı tebliğ ederken hiç ara vermeden, savaĢ zamanında bile yapmıĢtır. Bu görevi yaparken de hiçbir Ģiddet göstermeden olağanüstü bir yumuĢaklık sergilemiĢtir. SavaĢta, sadece kendisine karĢı savaĢanlarla savaĢmıĢtır. Kadınlara, yaĢlılara, çocuklara ve kendisine karĢı savaĢmayanlara dokunmamıĢtır. Diğer önemli bir nokta ise gerçek bir iman kiĢinin kurtuluĢuna vesile olması meselesidir. Zirâ Hz. Peygamber haber verdiğine göre, Yesâr‟a, Allah‟a bir kere bile secde etmemesine rağmen, kalbindeki sağlam imandan dolayı cennet ve hurileri verilmiĢtir. 2. Sa’b b. Muâz Kalesi’nin Fethi Hz. Ali Nâim Kalesi‟ni fethettikten sonra, Hz. Peygamber sancağı Hubâb b. Münzir‟e vererek Müslümanları savaĢa teĢvik etmiĢ ve onları Sa‟b b. Muâz Kalesi‟ne doğru harekete geçirmiĢtir. Bu, dik bir kale idi ve Yahudilerin büyük komutanı Selâm b. MiĢkem‟e aitti. Ġçinde silah depoları, debbâbe ve mancanıklar bulunuyordu. Aynı zaman da burada hurma, yağ, et, bal gibi çeĢitli yiyeceklerin depoları da vardı. Müslümanlar her gün, sabahtan akĢama kadar savaĢıyorlardı. Fakat kaleyi fethedemiyorlardı. Ellerinde yiyecek hiçbir Ģey yoktu. Bu yüzden Eslem Kabilesi açlıktan Hz. Peygamber‟e Ģikâyette bulunmuĢlardı. Bu kaleye neden Sa‟b b. Muâz ismi verildiği bilinmiyor. Kullandığımız kaynaklardan sadece Selâm ġafii Mahmûd Selâm, “Husûnu Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Asrü‟rRasûl” isimli eserinde buna iĢaret etmiĢtir. Ona göre; kaynaklarda bu konuda her hangi bir bilgi bulunmamasına rağmen, bu kale Muâz isimli yüksek bir tepe üzerindeydi. 183 Biz de bundan fazla bir bilgiye rastlamadık. a. Benû Sehm’in Durumu Müslümanlar, Netâh‟ta bulunan Yahudi kalelerinden Sa‟b b. Mu‟âz Kalesi‟ni kuĢatma altına almıĢlardı. Bu kalede birçok yiyecek, silah, elbise ve baĢka Ģeyler vardı. Ġçinde, 500 asker de bulunmaktaydı. Üstelik, Nâim Kalesi‟nden kaçan Yahudiler de bu kaleye 182 Ġbn HiĢâm, III, 345; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 142; Halebî, II, 203; Abdürrezâk et-Tantavî el-Karmût, s. 461– 462. 183 Selâm ġafiî Mahmûd Selâm, Husûnu Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Asri‟r-Rasûl, s. 27-28. 52 girmiĢlerdi. 184 Vâkıdî‟ye göre Müslümanlar bu kaleyi 10 gün kuĢatmıĢlar ve yanlarında yiyecek hiçbir Ģey kalmamıĢtır. Mu‟ettib el-Eslemî‟nin anlattığına göre onlar, Eslem Kabilesi‟yle Hayber‟e gelmiĢler, Netâh‟ta 10 gün kalmıĢlar, yanlarında yiyecek hiçbir Ģeyleri kalmadığı için Eslemliler toplanarak Esma bint Hârise‟yi, çok acıktıklarını ve buna artık dayanamadıklarını Hz. Peygamber‟e haber vermesi için göndermiĢlerdir. YaĢananlar üzerine orada bulunan Büreyde b. Husayb, Ģu âna kadar Araplar arasında böyle bir Ģey görmedim. demiĢtir.185 Hind bint Hârise, “Rasûlullah‟a birisini gönderme amaçlarının, kendilerine bir hayır kapısı açılması ümidi olduğunu söylemiĢtir. Esma bint Hârise Hz. Peygamber‟e; Eslemliler‟in açlıktan Ģikâyet ettiklerini bildirince, Hz. Peygamber ona: “Bende de onlara verebileceğim bir Ģey yok.” demiĢ ve ardından “Ey Allah‟ım! Onlara, içinde yiyecek ve yağ bulunan kalelerden en büyüğünün fethini nasip et.” diye dua etmiĢtir. 186 Hayber SavaĢı‟nda Hz. Peygamber ile birlikte olan Ebu‟l-Yeser Ka‟b b. Amr Ģöyle anlatıyor: “Sa‟b b. Muâz Kalesi‟ni kuĢattığımızın üçüncü 187 günüydü. Yahudilerden bir adamın koyun sürüsü kaleye doğru gidiyordu. Hz. Peygamber: “ġu koyun sürüsünden kim bize yedirecek?” buyurdu. “Ben ya Rasûlallah!” dedim. O (s.a.v), “Hadi o zaman.” deyince, ben hızlıca, deve kuĢu gibi çıktım. Hz. Peygamber peĢimden bana bakıp Ģöyle buyurmuĢtur: “Ey Allah‟ım, onunla bizi müstefit kıl.” Ben, sürünün sonundan iki koyunu tuttum ve onları süratle sanki elimde hiçbir Ģey yok gibi, Hz. Peygamber‟in yanına getirdim. Onlar, koyunları boğazladılar ve yediler. Ebu‟l-Yeser, Hz. Peygamber‟in en son ölen sahâbîsi olduğu için bu hadîsi haber verdiği zaman ağlamıĢ, sonra da; “Onlar, benden istifade ettiler. Ben, onların en son öleni oldum.” demiĢtir. 188 b. Ehlî Eşek Etinin Yenilmesinin Yasaklanması Sa‟b b. Muâz Kalesi‟nin fethi esnasında, sahâbîler çok acıkmıĢlardı. Hava aĢırı derede sıcakmıĢ, bu esnada, Sa‟b b. Muâz Kalesi‟nden, 20-30 ehlî eĢek çıkmıĢ ve Sahâbîler, onları yakalayarak kesmeye ve etini piĢirmeye baĢlamıĢlar. Hz. Peygamber oradan geçerken onları görüp tencerelerde ne piĢirdiklerini sormuĢ, Sahâbîler de ehli eĢeklerin etlerini piĢirdiklerini haber vermiĢ, Hz. Peygamber Münâdisine: “Hz. Peygamber, sizi ehlî eĢek etini 184 Vâkıdî, II, 658; Abdulkâdır Ebû Fâris, III, 62; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 130. Vâkıdî, II, 658-659; Halebî, II, 206; ġevkî Ebû Halîl, s. 66; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 128. 186 Vâkıdî, II, 659; Ġbn HiĢâm, III, 332; Ġbn Kesir, IV, 194; ġevkî Ebû Halîl, s. 67. 187 Vâkıdî, II, 660. 188 Vâkıdî, II, 660; Ġbn HiĢâm, III, 335; Diyârbekrî, II, 51; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 129–130. 185 53 yemekten menediyor.” diye nidâ ettirmiĢtir. 189 Diyârbekrî ise aynı rivayetin devamında: “Ehlî eĢek ve yırtıcı hayvanların etlerinin yenilmesi ve mut‟a nikâhı haramdır.” diye nidâ ettirdiğini nakletmiĢtir.190 Bir diğer rivayette Hz. Peygamber: “O etleri dökünüz. Tencereleri de kırınız.” buyurmuĢtur. Sahâbîlerden birisi: “Etlerini döksek ve tencereleri yıkasak olmaz mı?” diye sorması üzerine Hz. Peygamber de: “Tamam, öyle yapınız.” buyurmuĢtur. 191 Bir baĢka rivayette Hz. Peygamber o gün Müslümanları 4 Ģeyden nehyetti; “Birincisi; esir edilmiĢ hamile kadınlara yaklaĢmaktan, ikincisi; ehlî eĢek eti yemekten, üçüncüsü; yırtıcı hayvanların etini yemekten ve dördüncüsü; taksim oluncaya kadar, ganimet mallarını satmaktan.”192 Müslümanlar Sa‟b b. Muâz Kalesi‟ni kuĢattıklarında sancak Hubâb b. Münzir‟deydi. Hubâb b. Münzir cesur bir komutandı. YuĢa isimli bir Yahudi kaleden dıĢarı çıktı ve kendisiyle savaĢmak için birisini istedi. Hubâb b. Münzir onun karĢısına çıktı. Birbirlerine kılıçla vurmaya baĢladılar. Hubâb b. Münzir onu öldürdü. Arkasından Zeyyâl isimli baĢka bir Yahudi ortaya çıktı. Onun karĢısına da Umâre b. Ukbetü‟l-Ğefârî çıktı ve : “Al, bu da benden; ben, Gefârîler‟in uĢağıyım.” diyerek Zeyyâl‟ın kafasına kılıçla vurarak öldürdü. Müslümanlar, onun bu sözü yüzünden, cihadı boĢa gitti dediler. Hz. Peygamber: “Onun öyle söylemesinde bir sakınca yoktur. Kendisi sevâba erer ve övülür.” diye buyurdu. 193 Müslümanlar, iki gün Hubâb b. Münzir‟in kumandası altında, en Ģiddetli bir Ģekilde savaĢtılar. Üçüncü gün güneĢ doğarken, Hz. Peygamber mücahitlerle birlikte Sa‟b b. Muâz Kalesi‟nin karĢısında durdu. Kaleden bir Yahudi çıktı. Elinde mızrak vardı. Yanındakilerle beraber Müslümanlara ok yağdırmaya baĢladı. Sahâbîler, Hz. Peygamber‟i kalkanlarıyla korudu. Yahudiler Müslümanlara oklar yağdırdıktan sonra, Müslümanlar hemen saldırıya geçip onları bozguna uğrattı. Sonra da, Hz. Peygamber‟in bulunduğu yere geri geldiler. Hz. Peygamber atından inmiĢti. Kölesi Mid‟am, atını ipinden tutuyordu. Sancak ise Hubâb b. Münzir‟deydi. Hz. Peygamber Müslümanları cihada teĢvik ederek onlara, Allah‟ın, Hayber‟in fethi ve ganimetlerini vaad ettiğini hatırlattı. Bundan sonra, Hubâb b. Münzir, mücahitlerle 189 Vâkıdî, II, 660–661; Buhârî, Meğâzî, 38; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 133; Diyârbekrî, II, 47; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 203. 190 Ġbn Ebû ġeybe Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed, Kitâbu‟l-Meğâzî, Thk. Abdülazîz b. Ġbrâhîm el-Ömerî, Dârü‟l-ġibilye, Riyâd, 2001, s. 314; Buhârî, Meğâzî, 38; Diyârbekrî, II, 47; ġevkî Ebû Halîl, s. 85; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 129; Daha detaylı bilgi için bkz. Buhârî Meğâzî, 37-38. 191 Buhârî, Meğâzî, 38; Diyârbekrî, II, 47. 192 Ġbn Ġshâk, II, 144; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 170. 193 Vâkıdî, II, 659-660; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 62; ġevkî Ebû Halîl, s. 67. 54 beraber, Yahudilere yavaĢ yavaĢ yaklaĢmaya baĢladı. Yahudiler ise kaçıp, kalelerine girdiler ve kapılarını kapattılar. Kalelerinin üstünden, Müslümanlara ok atmaya baĢladılar. Müslümanlar, Hubâb b. Münzir‟in yanında kaldılar. Yahudiler kendi aralarında: “Biz neden sağ kalmak istedik? Çünkü cesaret sahipleri, hep Nâim Kalesi‟nde öldürüldü.” dediler. Hızlı bir Ģekilde kaleden dıĢarı çıktılar. Müslümanlar da, onlarla Ģiddetli bir Ģekilde savaĢtı. Sonunda Hubâb b. Münzir, mücahitlerle birlikte hücuma geçti. Yahudiler, kalelerine girmek zorunda kaldılar. Müslümanlar da, onların ardından kaleye girmeye baĢardılar. Ġçeri girdiklerinde Yahudilerden bır kısmı öldürüp, bir kısmı ise hayvanlarına binip Zübeyr kalesine kaçtılar. Müslümanlar, kalenin duvarlarına çıkarak yüksek sesle “Allahuekber” diye haykırdılar. Sa‟b b. Muâz Kalesi‟nde bu Ģiddetli savaĢ sonucunda, Yahudilerden birçok kiĢi öldürüldü. Müslümanlardan Ebû Seyyâh, Hâris b. Hâtib ve Adiyy b. Mürre Ģehit oldular. 194 Böylece Allah(c.c), Hz. Peygamber‟in duasını kabul etti195 ve Müslümanlara, Sa‟b b. Muâz Kalesi‟nin fethini nasip etti. Bu kalede, Müslümanların tahmin edemeyecekleri kadar büyük miktarda yiyecek, et ve yağ bulunmaktaydı.196 Müslümanlar bu kaleden, çok miktarda arpa, hurma, tereyağı, bal, kumaĢ, elbise, kap-kacak, içki, zeytin ve diğer eĢyaları ele geçirdi. Hz. Peygamber‟in münadisi, Müslümanlara: “Ġstediğiniz kadar yiyiniz. Hayvanlarınızı da yemleyiniz. Ancak evlerinize götürmeyiniz.” diye seslendi. Mücahitler, orada bulundukları süre içinde kendilerine ve hayvanlarına yetebilecek kadarını aldılar. Ġçkilerin dökülmesi emredildi. Ġçkiler döküldü ve küpleri kırıldı. Müslümanlar, Yahudilerin kullandıkları kazanlar, kaplar, çanak ve bardaklara ne yapacaklarını, Hz. Peygamber‟e sordular. Hz. Peygamber: “Onları yıkayıp kullanabilirsiniz” diye buyurdu. Bu kaleden çok miktarda hayvanlardan baĢka, savaĢ araçları, mancınık ve debbabe gibi silahlar da elde edildi. Sa‟b b. Muâz köĢklerinden de, Yemen iĢi 20 çuval kumaĢ ve elbise, 1.500 kadife, 10 yük kuru tahta çıkarıldı. Tahtaların kaleden çıkarılıp yakılması emredildi ve yakıldı. 197 Bu kalenin kuĢatması sırasında Müslümanların yanında yiyecek bir Ģey kalmamıĢtı. Hava da çok sıcaktı. KuĢatma uzun sürmüĢtü. Ġçinde fazla asker bulunan ve içi yiyecek dolu en büyük kale idi. Eslem kabilesi Müslümanları açlıktan dayanamaz hale geldi. Hz. Peygamber‟e haber verdiler, fakat onun yanında da bir Ģey yoktu. Sonra Allah‟a dua etti. O da, onun duasını kabul edip, bu yiyecek dolu ve içinde çeĢitli ganimetler bulunan kalenin fethini Müslümanlara nasip etti. 194 Vâkıdî, II, 662–663; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 63; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 131–134. Ġbn Ġshâk, II, 145; Vâkıdî, II, 659. 196 Vâkıdî, II, 664; Ġbn HiĢâm, III, 332. 197 Vâkıdî, II, 664–665; Halebî, II, 206; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 138–139. 195 55 Bu önemli fethin gerçekleĢmesinden sonra, Müslümanların en önemli sıkıntıları hallolmuĢtu. O sıkıntılardan biri ve en önemlisi açlık sıkıntısıydı. Bundan sonra artık açlık sıkıntısı kalmamıĢtır. Çünkü bu kalede çok fazla miktarda yiyecek vardı. Hz. Peygamber o yiyeceklerden sahâbîlerine Hayber‟de kaldığı sürece yiyebileceği kadar alabileceklerini söylemiĢtir. Bir diğer önemli sıkıntı ise silah sıkıntısı idi. Müslümanlar bu kaleden mancınık ve debbabe gibi önemli silahları elde etmiĢlerdir. Bu silahları daha sonraki kaleleri fethetmek için kullanmıĢlardır. Bunların dıĢında çeĢitli amaçlar için kullanım eĢyalarını elde etmiĢ ve sıkıntılarını gidermiĢlerdir. Yahudiler, içinde bol miktarda her türlü yiyecek, silah ve eĢya bulunan önemli bir kaleyi ellerinden kaybettikleri için çok üzülmüĢlerdir. Moralleri bozulmuĢ ve bundan sonra sürekli yenilgiye uğramıĢlardır. 3. Zübeyr Kalesi’nin Fethi Nâim ve Sa‟b b. Muâz Kalesi‟nden kaçmıĢ olan Yahudilerin hepsi, Netâh Kaleleri‟nin sonuncusu olan Zübeyr Kalesi‟ne geçmiĢlerdi. Bu kalelerin ele geçirilemeyen bazı yerlerinde birkaç Yahudi kalmıĢtı. Onları oradan indirmek çok zordu. Hz. Peygamber, onları oradan indirmek için, mücahitlerden birini görevlendirmiĢ, kendisi de diğer mücahitlerle beraber, Zübeyr Kalesi‟ni kuĢatmaya gitmiĢti. Yahudiler ise, çok sağlam ve dik olan, içerisine girebilmesi oldukça zor olan bu kalenin kapılarını kilitledikleri için Hz. Peygamber, bu kaleyi üç gün kuĢatmak zorunda kalmıĢtır. 198 Bu sırada, Yahudilerden Ğazâl isimli bir adam, Hz. Peygamber‟e gelerek kendisine eman verildiği takdirde onu Netâh halkına götürebileceğini ve oradan da ġıkk halkına ulaĢabileceğini, onların Müslümanlarda çok korktuklarını söylemiĢ, Hz. Peygamber de ona ve ailesine eman vermiĢtir. Ayrıca Ğazâl, Hz. Peygamber‟e: “Eğer sen onları bir ay kuĢatacak olsan bile o kaleyi fethedemeyeceği, onların yeraltında su kanallarının olduğu, geceleri gidip oradan su aldıkları bilgisini verip, eğer sen onların sularını kesersen, susuzluktan ölürler.” demiĢ, bunun üzerine Hz. Peygamber hemen oraya gidip, onların sularını kestirmiĢtir. Suları kesilince Yahudiler, kale içerisinde dayanamayıp dıĢarı çıkmıĢ, Müslümanlarla savaĢarak Müslümanlardan birkaç kiĢiyi Ģehit etmiĢtir. Onlardan ise 10 kiĢi öldürülmüĢ, sonunda Zübeyr Kalesi de Müslümanlar tarafından fethedilmiĢtir. 199 Bu Yahudinin, Hz. Peygamber‟e verdiği bu önemli bilgiler sayesinde kalenin fethi kolaylaĢmıĢtır. Eğer bu bilgiler elde edilmeseydi, Müslümanlar kalenin fethinde belki daha 198 Vâkıdî, II, 666; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 64; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 191. 199 Vâkıdî, II, 666–667; Ġbn Kesîr, IV, 198; ġevkî Ebû Halîl, s. 68; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 64-65; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 143–146. 56 ağır bir zâyiat verebileceklerdi. Çünkü bu kale çok sağlam ve aĢılmazdı. Bu savaĢta Müslümanların kaybı, sadece birkaç Ģehit olmuĢtur. a. Karargâhın Değiştirilmesi Önceki sayfalarda geçtiği gibi Müslümanların karargâhının Yahudilerin evlerine çok yakın olması, hurma bahçelerin çokluğu ve Gatafân kabilesinden gelen tehlike sebebiyle Hz. Peygamber, karargâhı “Menzile” denilen yerden, “Recî” denilen yere taĢımak zorunda kalmıĢtı. Ancak Hz. Peygamber, Netâh Kaleleri‟nin hepsini fethettikten sonra, karargâhının Recî‟den Menzile‟ye taĢınmasını emir buyurmuĢtur.200 Çünkü artık, Gatafân Kabilesi‟nden gelen herhangi bir tehlike söz konusu değildi. Netâh Kalesi tamamen fethedilmiĢti. Yahudilerin güçlü ve ünlü savaĢçıları öldürülmüĢtü. Güç ve gururları kırılmıĢtı. Bu yüzden Hz. Peygamber karargâhının, kendilerine ve Hayber Kaleleri‟ne daha yakın bir yere taĢınmasını istemiĢti. Karargâhını Menzile‟ye taĢıdıktan sonra da, ġıkk Kalesi‟nin fethine çıkmıĢtır. Müslümanlar, askerî gücünün zayıf olması, açlık, kıtlık, sıcaklık ve diğer sıkıntılarla birlikte, kalelerin müstahkemliği, askerî gücü, silah ve yiyecekleri bol olan Yahudilerle, uzun ve çetin bir mücadeleden sonra zafer kazanmıĢtır. Böylece Allah, Hz. Peygamberin duasını kabul etmiĢ ve içinde bulunan yiyecekleri en bol olan kalesinin fethini Müslümanlara nasip etmiĢtir. Müslümanlar, Netâh Kaleleri‟nin fethedilmesiyle rahatlamıĢtır. Artık açlık ve silah gibi sıkıntıları kalmamıĢtır. Yahudiler ise güçlerini kaybetmiĢtir. Çünkü en güçlü ve cesur komutanları öldürülmüĢtür. Yiyeceği en bol olan kaleyi kaybetmiĢti. Eskisi gibi askerlerin çokluğu ve kalelerin müstahkemliğine güvenip, Müslümanlarla alay edecek moralleri kalmamıĢtı. b. Şehit Olmak İçin Müslüman Olan Adam Hz. Peygamber‟e bir bedevî gelip iman ederek Müslüman olmuĢ, sonra da Hz. Peygamber‟e O‟nunla beraber hicret etmek istediğini söylemiĢ, Hz. Peygamber de, onu kollaması için bazı sahâbîlerine tavsiyede bulunmuĢtur. Ayrıca Hz. Peygamber, bu Ģahsa, Hayber Gazvesi‟nden ganimet olarak ele geçirilen mallardan da bir Ģeyler ayırmıĢtır. Sahâbîlerin, adama, Hz. Peygamber tarafından kendisi için ayrılan hissesini vermeleri üzerine adam, bunun ne olduğunu sormuĢ, sahâbîler durumu kendisine izah edince de onları alarak Hz. Peygamber‟in yanına gitmiĢ, Hz. Peygamber‟e de ayni soruyu sorup O‟ndan da aynı cevabı alınca: “Ya Rasûlallah! Ben sana, bunun için iman etmedim.” demiĢ ve boğazına iĢaret 200 Vâkıdî, II, 667; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 147–149. 57 ederek: “ġuramdan okla vurulayım da cennete gireyim diye iman ettim.” demiĢtir. Hz. Peygamber de ona: “Sen Allah‟ı doğrularsın, Allah da seni doğrular.” buyurmuĢtur. Bunun üzerine, bu zat hazırlanarak düĢmanla savaĢmaya gitmiĢ, SavaĢırken, kendi eliyle iĢaret ettiği yerden (boğazından) bir okla vurulup Ģehit edilmiĢtir. Daha sonra Hz. Peygamber‟in yanına getirilince, Hz. Peygamber onun hakkında: “O Allah‟ı doğruladı, Allah da onu doğruladı.” BuyurmuĢ, onu cübbesine sararak cenaze namazını kıldırmıĢ ve onun için: “Allah‟ım bu kulun, senin yolunda muhacir olarak geldi ve Ģehit olarak da öldürüldü. Ben, onun böyle olduğuna Ģehadet ediyorum.” Ģeklinde Ģehadette bulunmuĢtur.201 Bu adamın amacı; sadece Müslüman olup Allah yolunda cihad etmek ve Ģehit olmaktı. Ganimet elde etmek veya baĢka herhangi bir Ģey kazanmak değildi. Allah yolunda hicret etmek, aynı yolda cihad etmek ve bu yolda Ģehit olmak, bir Müslüman için Allah katında ahirette büyük bir mertebedir. Bu zat da bu mertebeye ulaĢmak için yola çıkmıĢ ve sonunda amacına ulaĢmıĢtır. Hz. Peygamber de onun böyle bir amaç üzere olduğuna Ģehadet etmiĢtir. B. Şıkk Kalesi’nin Fethi Hz. Peygamber, Netâh Kaleleri‟ni fethettikten sonra, karargâhını Recî‟ye taĢıyıp ġıkk Kalesi‟ne yöneldi. ġıkk Kalesi‟nin, Übey (Semvân) ve Nizâr (Bezat) isimli iki tane kalesi vardı. 202 1. Übey (Semvân) Kalesi’nin Fethi Hz. Peygamber, ilk olarak Übey Kalesi‟ne gitti. Übey Kalesi, ġıkk Kalesi‟nin ilki ve Mahkem bir kale idi. Bu kaleden, Azul isimli bir Yahudi çıktı ve kendisiyle savaĢabilecek birisini istedi. Hubâb b. Münzir onun karĢısına çıktı. Ġkisi savaĢtılar. Sonunda Hubâb b. Münzir, Azul‟un sağ elini kolunun yarısından kesti. Azul‟un kılıcı, elinden yere düĢtü ve Azul, kaleye doğru kaçmaya baĢladı. Hubâb b. Münzir, onun arkasından koĢup, kılıcıyla ayağını da kesti. Yere düĢünce, baĢını da gövdesinden ayırdı. Bundan sonra, baĢka bir Yahudi meydana çıktı ve Ģöyle seslendi: “Benimle kim çarpıĢır?” Onun karĢısına ise, CahĢ ailesinden bir Müslüman çıktı. Ġkisi savaĢtılar ve sonunda Müslüman savaĢçı Ģehit oldu. Yahudi, olduğu yerde durarak kendisiyle çarpıĢacak baĢka birisini istedi. Ebû Düccane onun karĢısına çıktı. Ebû Düccane‟nin baĢında miğferi vardı. Miğferin üzerine kırmızı bir sarık sarmıĢtı. Ġlk baĢta baĢka, bir tarafa gider gibi yaptı ve birden dönüp, bir vuruĢla Yahudinin bacağını kesti. Sonra 201 202 Ġbn Kesîr, IV, 191; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 135; ġevkî Ebû Halîl, s. 79–80; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 81. Vâkıdî, II, 667–668; Ġbn Kesîr, IV, 198; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 65; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 146. 58 da, baĢını gövdesinden ayırdı. Üzerindeki eĢyaları, ganimet olarak aldı. Bundan sonra Yahudiler, teke tek savaĢmaya yanaĢamadılar ve Ebû Düccane öne geçip mücahitlerle beraber hepsi tekbir getirerek hücuma geçip kaleye girdiler. Kalede bulunan Yahudiler ise, kaçmaya baĢladılar ve Nizâr (Bezat) Kalesi‟ne girdiler. 203 Müslümanlar bu kalede ev eĢyaları, davar ve yiyecek buldular. 204 2. Nizâr (Bezat) Kalesi’nin Fethi Yahudiler, ġıkk‟taki Bezat Kalesi‟ne sığındılar. Orada, Müslümanlarla Ģiddetli bir savunma savaĢı yaptılar. Her iki taraf da birbirlerine karĢılıklı ok attılar. Hz. Peygamber de mübarek elleriyle onlara ok attı. Onların attıkları oklardan biri Hz. Peygamber‟in mübarek parmağına isabet etti. Bunun üzerine Hz. Peygamber, bir avuç kum alıp, kaleye doğru attı. Yahudiler sarsıldı ve yere serildiler. Müslümanlar onları esir aldı. 205 Esirler arasında Hz. Safiyye ve amcasının kızı da bulunuyordu. Muhammed b. Mesleme Ģöyle demiĢtir: “Hz. Peygamber Nizâr Kalesi‟ne baktı ve “Bu Hayber‟in, içinde savaĢ olduğu kalelerin son kalesidir.” diye buyurdu. Bu kale fethedildikten sonra, Hz. Peygamber Hayber‟den çıkıncaya kadar savaĢ olmadı.” 206 Böylece bu iki kale Ģiddetli savaĢtan sonra fethedildi. Bu kalede Hz. Peygamber‟in mübarek parmağı da yaralanmıĢtır. Vâkıdî‟nin rivayetine göre bazı Yahudiler bu kalede esir edildi. Hz. Safiyye ve amcasının kızı da bu esirler arasındaydı. Vâkıdî, Hz. Safiyye hariç baĢka esirlerle ilgili bilgi vermemiĢtir. Bir baĢka rivayette ise Ģöyle diyor: “Yahudilerin kadınları ve çocukları hepsi Ketîbe Kalesi‟nde idi. Hz. Peygamber Nizâr Kalesi‟ne gelince o gece Hz. Safiyye amcasının kızı ve diğer bazı kadınlarla beraber Nizâr Kalesi‟ne gelmiĢlerdi. Hz. Peygamber o sabah Nizâr Kalesi‟ni ele geçirince onları da esir aldı. 207 Hz. Peygamber‟in buyurduğu gibi bundan sonra artık Hayber‟de savaĢ olmadı. C. Ketîbe Kalesi’nin Fethi Hz. Peygamber, ġıkk Kalesi‟ni fethettiği zaman mücahitler, Yahudilerin peĢine düĢüp Ketîbe Kalesi‟ne kadar ulaĢmıĢlardı. Bu kaleye, Netâh ve ġıkk Kaleleri‟nde bozguna uğrayan Yahudiler de sığındı ve Müslümanlara karĢı korundular. 208 Ketîbe Kalesi, Kamûs, 203 Vâkıdî, II, 667-668; Abdukâldir Ebû Fâris, III, 65-66; ġevkî Ebû Halîl, s. 69. Vâkıdî, II, 668; Ġbn Kesîr, IV, 198; Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf Ali ġâmî, V, 192–193; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 150–152. 205 Vâkıdî, II, 668; Ġbn Kesîr, IV, 198. 206 Vâkıdî, II, 668-669. 207 Vâkıdî, II, 669. 208 Vâkıdî, II, 670; Ġbn Kesîr, IV, 198–199. 204 59 Vatîh ve Sülâlim Kaleleri‟nden oluĢmaktaydı. 209 1. Kamûs Kalesi’nin Fethi Bu kalede Yahudi Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk yaĢıyordu. Kamûs Kalesi sağlam ve dikti. Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk zengin ve kendi adamları vardı. Yahudiler kalelerine kapanıp kapıları kilitlediler ve dıĢarı hiç çıkmıyorlardı. Bu kalelerin kapıları açılmaz ve üzerlerinden de aĢılamazdı. Hz. Peygamber bu kaleyi 14 gün kuĢattı. Fakat kaleden hiç kimse çıkmadı. Sonra Hz. Peygamber Sa‟b b. Muâz Kalesi‟nde ele geçirilen mancınığı kurdu. Mancınıkla taĢ atmaya baĢladı ve en sonunda, Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk, savaĢçılarıyla birlikte Kamûs Kalesi‟nin kapısının önüne çıktı. Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk, ok atmaya hazırlandı. Fakat elleri titremeye baĢladı ve savaĢçılarına ok atmamalarını söyledi. Sonra ġemmah isimli bir Yahudiyi sulh yapmak için Hz. Peygamber‟e gönderdi. Sahâbîler, ġemmah‟ı Hz. Peygamber‟in yanına getirdi. ġemmah, Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk‟ın söylediği Ģeyleri Hz. Peygamber‟e iletti. Hz. Peygamber, ġemmah‟a: “Olur” buyurdu. Neticede Kinâne b. Ebi‟lHukayk kaleden indi ve Hz. Peygamber ile sulh yaptı. 210 Sulh yapıldıktan sonra Ketîbe Kalesi‟nde (Vâtih ve Sülâlim Kaleleri‟nde) savaĢ olmamıĢtır. Sulh aĢağıdaki baĢlık altında ele alacağız. VIII. A. Kalelerin Fethemesinden Sonraki Olaylar Hz. Peygamber’in Hayber Yahudileri İle Sulh Yapması ve Hayber Topraklarını İşlettirmesi 1. Hz. Peygamber’in Hayber Yahudileri İle Sulh Yapması Hz. Peygamber, Ketîbe Kalesi‟ni kuĢattığı zaman, Yahudiler helâk olacaklarını anlamıĢlar ve bunun üzerine Hz. Peygamber‟den mallarını ona bırakarak, kendilerini oradan baĢka bir yere sürmesini ve kanlarını korumasını istemiĢlerdir. Hz. Peygamber de onların bu teklifini kabul etmiĢ ve Ģöyle bir sulh yapmıĢlardır: a. Kalede olan Yahudilerin kanları dökülmeyecek. b. Yahudilerin çocukları onlara verilip, çocuklarıyla beraber Hayber‟den çıkmalarına müsaade edilecek ve Hayber arazileri Müslümanlara bırakılacak. c. Altın ve gümüĢ, menkul ve gayrı menkul malların hepsi, Hz. Peygamber‟e bırakılacak. 209 210 Vâkıdî, II, 670; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 47. Vâkıdî, II, 670; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 136. 60 d. Yay, miğfer ve zırh gibi askeri araçlar, Hz. Peygamber‟e bırakılacak. e. Üzerlerinde giydikleri elbiseler dıĢındaki bütün elbiseler ve kumaĢlar, Hz. Peygamber‟e bırakılacak. f. Hz. Peygamber‟e bırakılması gereken herhangi bir Ģey gizlenilmeyecek. 211 Böylece Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk bu maddelere bağlı kalacağına söz verdi. Hz. Peygamber de: “Bana teslim etmeniz gereken Ģeyleri gizleyecek olanlar, Allah‟ın ve Hz. Peygamber‟in eman ve himaye taahhüdünün dıĢında kalacak” diye buyurdu.212 Bundan sonra Hz. Peygamber adamları gönderip, Vâtih ve Sülâlim Kaleleri‟nden ganimetleri toplamalarını emretmiĢtir. Böylece Vâtih ve Sülâlim Kaleleri‟nde savaĢ olmamıĢtır. Kaynaklarımızda da bu kalelerle ilgili fazla bilgi yoktur. Sadece bu kalelerden elde edilen ganimetlerle ilgili bilgi vardır. Biz onu Hayber ganimetlerinin paylaĢılması kısmında zikredeceğiz. 2. Hz. Peygamber’in Yahudilere Hayber Topraklarını İşlettirmesi Buna göre Yahudilerin Hayber‟den çıkmaları gerekirken, çıkmadan önce Yahudiler Hz. Peygamber‟e yeni bir teklifte bulundular. Onlar Hz. Peygamber‟e gelerek: “Bizim Hayber‟de kalmamıza izin ver. Hayber topraklarını iĢletelim. Biz toprağı iĢlemeyi ve hurma yetiĢtirmeyi sizden daha iyi biliriz.” dediler. Onlar bu arazilerin mahsullerinin yarısı kendilerine verilmek suretiyle çalıĢmak istediler.213 Ġsmail Hakkı Atçeken‟in dediği gibi Medineliler ziraat ehli idiler. Ancak Müslümanların savaĢa katılmaları gerekiyordu. Müslümanlar da Yahudilerin ziraat için Hayber‟de bırakılmasına razı olmazlardı. Fakat bu sebeplerden dolayı Hz. Peygamber o günkü Ģartlar içinde onların bu teklifini kabul etti. 214 YetiĢtirilen meyve ve mahsullerin yarısı karĢılığında, onları yerlerinde bıraktı ve kendilerine: “Sizi burada Allah‟ın bıraktığı müddetçe bende bırakıyorum. Allah çıkarmamı istediği zaman sizi çıkaracağım.” diye buyurdu. Hayberliler de bunu kabul ettiler. Böylece Hz. Peygamber onlarla anlaĢma yaptı. Hz. Peygamber her sene Abdullah b. Revâha‟yı Hayber‟e gönderirdi. Mahsulleri 211 Vâkıdî, II, 670-671; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 136; Ġbn Kesîr, IV, 199; Halebî, II, 207; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 181–184. 212 Vâkıdî, II, 670–671; Ġbn Kesîr, IV, 199; Mervân ġeyhü‟l-Arz, s. 489; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 184. 213 Vâkıdî, II, 690-691; Diyârbekrî, II, 52; Selâm ġafiî Mahmûd Selâm, en-NeĢâtü'z-Zirâî fî Hayber fi'l-Câhiliyye Ve Hatta Nihâyeti Ahdi Ömer b. el-Hattâb, s. 34; ġevkî Ebû Halîl, s. 104; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 189190; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 173. 214 Ġsmail Hakkı Atçeken, s. 141-142; Necdet HemâĢ, “Hayber” el-Mevsuâtü‟l-Arabiyye, DımeĢk, 2004, S. 9, s. 74; Selâm ġafiî Mahmûd Selâm; en-NeĢâtü'z-Zirâî fî Hayber fi'l-Câhiliyye ve Hatta Nihâyeti Ahdi Ömer b. elHattâb, s. 53. 61 adalet üzerine yarı yarıya bölüĢtürürdü. Abdullah b. Revâha mahsulü ikiye böldükten sonra, istedikleri hisseyi almakta Yahudileri serbest bırakırdı. Veya onlara: “Ġsterseniz siz mahsulü ikiye bölünüz, ben bir tanesini seçeyim.” derdi. 215 Buna rağmen Yahudiler Ģikâyet ediyorlardı. Bir seferinde Hz. Abdullah b. Revâha‟ya rüĢvet teklif ederek kendilerine daha fazla mahsulü vermesini istemiĢlerdir. Abdullah b. Revâha: “Ey Yahudiler vallahi siz bana göre Allah‟ın yarattıklarının en kötü olanınısınız.” dedi. 216 Abdullah b. Revâha bu görevi iki yıl sürdürmüĢtür. Sonra Mu‟te SavaĢı‟nda Ģehit olunca, bu görevi Cebbâr b. Sahr üstlenmiĢtir. 217 B. Kinâne b. Ebi’l Hukayk’ın Öldürülmesi Hz. Peygamber, Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk ile yukarıdaki Ģartlarla anlaĢma yaptıktan sonra, Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk‟a, Benu‟n-Nadîr hazinesini sormuĢtur. Benu‟n-Nadîr hazinesi Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk‟ın büyüklerinden kalma idi. Mekke eĢrafı, düğünleri olduğunda Hayber‟e gidip, Ebi‟l-Hukayk‟ın büyüklerine baĢvurarak bu ziynet eĢyalarından bazılarını, para karĢılığında bir süre için emanet olarak alırlardı. 218 Bir keresinde, bu ziynet eĢyalarından bir Ģey kaybolmuĢtu. Kaybeden kiĢi onun bedeli olarak 10.000 dinar ödemiĢti. Kinâne, iĢte bu hazineyi Hz. Peygamber‟den saklamıĢtı. 219 Hz. Peygamber ona bu hazineyi sormuĢ, Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk, Hz. Peygamber‟e Ģöyle cevap vermiĢ: “Ey Ebe‟l-Kâsım! Biz, onları savaĢ zamanında harcadık. Elimizde onlardan hiçbir Ģey kalmadı. SavaĢ ve geçim, o hazinenin hepsini silip süpürdü.”220 Hz. Peygamber: “ Geçen zamana göre harcanan mal çok fazla. 221 Eğer bu hazine, sizin yanınızda bulunursa, Allah ve Rasûlü‟nün hakkınızda vermiĢ olduğu eman taahhüdü sizden kalksın mı?” diye sormuĢ, Onlar: “Evet kalksın.” demiĢlerdir. Hz. Peygamber: “Eğer sakladığınız bir Ģey tespit edersem, kanlarınızı dökmeyi ve çocuklarınızı esir almayı helal ederim. 222 Mallarınız ve kanlarınız bana helal olur. Size vermiĢ olduğum eman ve himaye taahhüdü de kalkmıĢ olur.” diye buyurunca, O da: “Olur.” demiĢ. Hâlbuki, Benu‟n-Nadîr Yahudileri, Medine‟den sürgün edilirken, Ebû Râfi Sellâm b. Ebi‟l-Hukayk altın, gümüĢ ve kıymetli eĢyalardan bir deve tulum kaldırarak: “Bu, bizim 215 Ebu Yûsuf, Kitâbu‟l Harâc, 3. bsk., Matbaatu‟l-Selefiyye, Kahire, 1382, s, 50; Vâkıdî, II, 691; Taberî, III, 20; Selâm ġâfiî Mahmûd Selâm; en-NeĢâtü'z-Zirâî fî Hayber fi'l-Câhiliyye ve Hatta Nihâyeti Ahdi Ömer b. elHattâb, s. 36; Münir Muhammed Gadbân, II, 106. 216 Vâkıdî, II, 691. 217 Vâkıdî, II, 691; Ġbn HiĢâm, III, 354; Taberî, III, 20; Ġbn Kesîr, IV, 202; Selâm ġâfiî Mahmûd Selâm; enNeĢâtü'z-Zirâî fî Hayber fi'l-Câhiliyye ve Hatta Nihâyeti Ahdi Ömer b. el-Hattâb, s. 36. 218 Vâkıdî, II, 671; Diyârbekrî, II, 46; Mir Muhammed b. Seyyid Burhânuddîn HavandĢah, II, 419. 219 Ġbn Kesîr, IV, 199. 220 Vâkıdî, II, 671; Belâzurî, Fütûhü‟l-Büldân, Çev. Zâkir Kadirî Ugan, Maarif Basımevi, Ġstanbul, 1955, I, 47; Ġbn Kesîr, IV, 199; Diyârbekrî, II, 46. 221 Belâzurî, Fütûhü‟l-Büldân, I, 26; Ġbn Kesîr, IV, 199; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 172. 222 Vâkıdî, II, 672. 62 dünyayı alçaltmak ve yükseltmek için hazırladığımız Ģeydir.” demiĢti. 223 Hz. Peygamber de onların, o hazineyi bu kadar az bir zamanda bitiremeyeceklerini bildiği için onlardan o hazineyi istemiĢtir. Sonra Hz. Peygamber, onların bu sözlerine Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Ali ve Zübeyr b. Avvâm ile Yahudilerden 10 kiĢiyi Ģahit tuttu. Yahudilerden bir adam Kinâne‟nin yanına gidip ona gizlice Ģunları söylemiĢ: “Muhammed‟in senden istediği Ģey senin yanında ise veya onun hakkında bir Ģey biliyorsan, ona bildir ki, kanını kurtarabilesin. Yoksa vallahi o, bunu muhakkak bulmaya muvaffak olacaktır. Allah da, ondan baĢkasına bizim bildirmediğimiz Ģeylere vakıf olacaktır.” Kinâne yine inkâr etmiĢ.224 Bunun üzerine Hz. Peygamber, zayıf biri olan Sa‟lebe b. Sellâm b. Ebi‟l-Hukayk‟a hazinenin nerde olduğunu sormuĢ, Sa‟lebe: “Bilmiyorum, fakat ben Kinâne‟nin her sabah, eliyle iĢaret ederek, Ģu harabede dolaĢtığını görüyordum. Eğer o bir Ģey saklamıĢsa, o zaman buradadır.” demiĢ.225 Hz. Peygamber Netâh Kalesi‟nin fethine baĢladığı zaman, Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk hazineyi, deve tulumu ile beraber, Ketîbe Kalesi‟ne götürüp, geceleyin kimsenin göremeyeceği bir çukura gömmüĢ ve üzerini toprakla kapatmıĢtı. Her sabah hazinenin yerini görmek için, o harabeye gidiyordu. Sa‟lebe de onu, orada her sabah görüyordu. 226 Bunun üzerine Hz. Peygamber, Sa‟lebe ile Zübeyr b. Avvâm ve Müslümanlardan iki kiĢiyi o harabeye gönderdi. Onlar orayı kazınca hazinenin bir kısmını oradan çıkardılar. Bir baĢka rivayete göre Allah, Hz. Peygamber‟e hazinenin yerini gösterdi. 227 Hz. Peygamber, Kinâne‟den, hazinenin kalan kısmının nerede olduğunu sordu. Kinâne, bunu söylemek istemedi. 228 Hz. Peygamber, Zübeyr b. Avvâm‟a: “Bütün hazineyi buluncaya kadar ona iĢkence yap.” diye emretti. Zübeyr b. Avvâm, Kinâne‟nin göğsüne vurarak, söyletmeye çalıĢtı, ancak o söylemedi. Sonunda Zübeyr, onun öleceğinden korktu.229 Hz. Peygamber, Ensâr‟dan bir adamı çağırıp ona: “ġu tarlaya doğru git. Sonra hurma ağacına var. Sağındaki ve solundaki hurma ağacına bak. Orada göreceğin yüksek hurma ağacının dibinde bulacağın Ģeyleri çıkar ve bana getir.” diye buyurdu. Ensar, onu yaptı ve hazineyi getirdi. 230 Sonra da Kinâne‟yi, Muhammed b. Mesleme‟ye verdi. O da, kardeĢi Mahmud b. Mesleme‟nin öldürülmesinin kısası olarak, onun boynunu vurdu.231 Çocuklarını da aldılar.232 Ġbn Kesîr‟e 223 Vâkıdî, I, 375. Vâkıdî, II, 672; Diyârbekrî, II, 46–47; Mir Muhammed b. Seyyid Burhenddîn HavandĢah, II, 419. 225 Vâkıdî, II, 672; Belâzurî, Fütûhü‟l-Büldân, I, 42; Ġbn Kesîr, IV, 199; Diyârbekrî, II, 47; Mir Muhammed b. Seyyid Burhanuddin HavandĢah, II, 419. 226 Vâkıdî, II, 672. 227 Vâkıdî, II, 672; Diyârbekrî, II, 47; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 172. 228 Vâkıdî, II, 672; Ġbn HiĢâm, III, 336–337; Diyârbekrî, II, 47. 229 Ġbn Ġshâk, II, 148–149; Vâkıdî, II, 672; Taberî, III, 14; Diyârbekrî, II, 47. 230 Ġbn Sa‟d, II, 112. 231 Ġbn Ġshâk, II, 149; Vâkıdî, II, 672–673; Taberî, III, 14; Ġbn Kesîr, IV, 199; Diyârbekrî, II, 47. 224 63 göre; Kinâne‟nin iki oğlu ile birlikte diğer bazı kiĢilerin kafalarını vurarak cezalandırdılar. 233 Hz. Peygamber, Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk‟ın ve halkının kanlarını bağıĢladığı halde ve ona: “Bana verecek olan Ģeylerden hiçbir Ģey gizlemeyeceksin, aksı takdirde size verdiğim emanın dıĢında kalırsınız ve kanlarınız bana helal olur.” dediği halde, kendisinin de bunu kabul etmesi üzerine Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk yine de hazineyi gizlemiĢtir. Hz. Peygamber ona tekrar tekrar sormuĢ, fakat Kinâne hazinenin yerini söylememiĢtir. Sonunda hazine bulunmuĢtur ve Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk gereken cezayı bile bile haketmiĢtir. C. Hz. Safiyye Vâlidemiz ve Hz. Peygamber’in Onunla Zifafa Girmesi 1. Hz. Safiyye Vâlidemiz Hz. Safiyye, Benu‟n-Nadîr Yahudileri‟nin reisi olan Huyey b. Ahtab‟in kızı idi. Hz. Peygamber, Nadîr oğullarını Medine‟den sürgün ederken bu Yahudiler, Hayber‟e gitmiĢlerdi. Aralarında Huyey b. Ahtab ile komutan Kinâne b. Rebî‟ b. Ebi‟l-Hukayk da vardı. Bunlar, servet sahibi ve kavimleri tarafından sayılan kimselerdendi. Hz. Safiyye de o zaman henüz buluğa ermemiĢ küçük bir kızdı. Evlenme çağına gelince, önce Sallam b. MiĢkem ile evlenmiĢ, ondan ayrılınca da Kinâne b. Rebî b. Ebi‟l-Hukayk ile evlenmiĢti. Hayber SavaĢı‟nda esir düĢünce ve Kinâne‟nin öldürülmesiyle dul kalmıĢtı. 234 Hz. Safiyye, Hz. Peygamber ile evlenirken, 17 yaĢındaydı. Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk ile evleneli henüz bir iki ay olmuĢtu. Kinâne ile bu süre boyunca mutlu bir evliliği olmamıĢtı. Babası ve kocasının aksine Hz. Safiyye, çok dindar bir kadındı. Küçük yaĢtan beri, insanlardan bir Peygamberin geleceğinden bahsettiklerini duymuĢ ve bu hafızasında yer etmiĢti. Sonra da Mekke‟de, KureyĢli bir Arab‟ın Peygamberlik iddiasında bulunduğunu ve daha sonra Kuba‟ya ulaĢtığını da duymuĢtu. Bu haberleri, daha 10 yaĢındayken duymuĢtu. Babasının ve amcasının, onu (Hz. Peygamber‟i ) görmek için Kuba‟ya gittiklerini ve onların, gece yarısı üzüntü ve hayal kırıklığı içinde döndüklerini de hatırlıyordu. Onların söylediklerinden, bu yeni gelen kiĢinin peygamber olduğuna inandıklarını; ancak ona karĢı çıkmaya niyetlendiklerini de anlayabilmiĢti. Hz. Peygamber Hayber‟e gelmeden bir süre önce onu, rüyasında da görmüĢtü.235 Hz. Safiyye, Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk‟la yeni evlenmiĢken rüyasında ayın, onun odasına düĢtüğünü görmüĢtü. Rüyasını kocasına anlatınca, o: “Sen, Hicaz‟ın Meliki 232 Vâkıdî, II, 673; Ġbn Sa‟d, II, 112; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 138. Ġbn Kesîr, IV, 199. 234 Ġbn Kesîr, IV, 196; Abdürrezâk et-Tantavî el-Karmût, s. 456. 235 Martin Lings, s. 380–381. 233 64 Muhammed‟i mi istiyorsun?”, demiĢ ve yüzüne tokatla vurmuĢtu. Hz. Peygamber onu nikâhladıktan sonra, onun yüzündeki yarayı sormuĢ, o da gördüğü rüyayı Hz. Peygamber‟e anlatmıĢtır.236 Müslümanlardan Dıhyetü‟l-Kelbî Hz. Peygamber‟in yanına gelip, kendisine esir alınan kadınlardan birini vermesini istemiĢ, Hz. Peygamber de ona istediği bir kadını almasını söylemiĢ, Dıhye de kendisine Hz. Safiyye‟yi almıĢtır. Ancak, Müslümanlardan birinin Hz. Peygamber‟in yanına gelip O‟na, Hz. Safiyye‟nin Yahudilerin reisi Huyey‟in kızı olduğunu, onu Dıhye‟ye vermesinin doğru olmayacağını, Hz. Safiyye‟nin Kurayza ve Nadîr oğulları kabilelerinin hanımefendisi olduğu için ancak kendisine lâyık olabileceğini, bu yüzden onu, kendisine alması gerektiğini söylemesi üzerine Hz. Peygamber, Hz. Safiyye ve Dıhye‟yi yanına çağırmıĢtır. Dıhye‟den Hz. Safiyye‟nin yerine, baĢka bir kadını almasını istemiĢ, Hz. Safiyye‟yi azad ederek onunla evlenmiĢtir. Hz. Safiyye‟nin amcasının kızını ise Dıhye‟ye vermiĢtir.237 Bir baĢka rivayete göre ise Hz. Peygamber, Hz. Safiyye‟yi, Dıhye‟ye vermiĢ, ancak onun gördüğü rüyasını dinleyince Dıhye‟ye, Hz. Safiyye yerine, amcasının kızını alması için haber göndermiĢ, sonra da Hz. Safiyye‟ye serbest bırakılmak üzere, Yahudi olarak kalıp halkına dönmesini, ya da Müslüman olup kendisin eĢi olarak yaĢamasını söylemiĢ ve bu iki seçenekten birisini seçmesini istemiĢtir. Hz. Safiyye de, Hz. Peygamber ile evlenmeyi tercih etmiĢtir. Hz. Peygamber de, Medine‟ye dönerken ilk konakladığı yerde onunla evlenmiĢtir.238 Hz. Bilâl-i HabeĢî‟nin, Hz. Safiyye ile amcasının kızını Hz. Peygamber‟in yanına getirirken onları, öldürülmüĢ Yahudilerin cesetlerinin yanından geçirmesi ve Hz. Safiyye‟nin amcasının kızının, onları görünce bağırarak elleriyle yüzüne vurması üzerine239 Hz. Peygamber: “Ey Bilâl! Sende Ģefkat mi kalmadı ki bu kadıncağızları ölülerinin yanından geçirdin?” Veya: “Ey Bilâl! Sende Ģefkat mi kalmadı ki onları ölülerin yanından getirdin?” demiĢ ve Hz. Safiyye‟nin amcasının kızı için de: “Bu diĢi Ģeytanı benden uzaklaĢtırın” buyurmuĢtur. Daha sonra Hz. Peygamber, Hz. Safiyye‟yi arkasına alarak onu cübbesiyle örtmüĢ, bunun üzerine Müslümanlar, Hz. Peygamber‟in onu kendine ayırdığını anlamıĢlardır.240 Hz. Peygamber, Medine‟ye doğru yola çıkarken sahâbîler; “Eğer Hz. Peygamber, Hz. Safiyye‟yi örterse, o zaman o, O‟nun hanımıdır; eğer örtmezse hanımı değil, 236 Ġbn Ġshâk, II, 148; Vâkıdî, II, 674; Ġbn HiĢâm, III, 336; Ġbnü‟l-Esîr, II, 221; Ġbn Kesîr, IV, 196. Ġbn Kesîr, IV, 197; Diyârbekrî, II, 46; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 160-161. 238 Vâkıdî, II, 707; Martin Lings, s. 381; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 101; ġevkî Ebû Halîl, s. 81. 239 Ġbn Ġshâk, II, 148; Ġbn Kesîr, IV, 197; Diyârbekrî, II, 46; Sâbir Tuayme, s. 123; ġevkî Ebû Halîl, s. 80-81. 240 Vâkıdî, II, 673–74; Ġbn HiĢâm, III, 336; Taberî, III, 14; Ġbnü‟l-Esîr, II, 221; Ġbn Kesîr, IV, 197. 237 65 cariyesidir.” DemiĢlerdir. Yola çıkarken Hz. Peygamber onu örtmüĢtür. Sonra devenin yanına giderek dizini yere koymuĢ ve Hz. Safiyye‟nin ayağını, kendi dizine koyarak onu deveye bindirmiĢtir. Bunun üzerine sahâbîler, onun Hz. Peygamber‟in hanımı olduğunu anlamıĢlardır.241 2. Hz. Peygamber’in Hz. Safiyye İle Zifâfa Girmesi Hz. Peygamber Hz. Safiyye vâlidemiz ile Hayber‟den dönerken, Süddü‟s-Sahbâ denilen yerde, Hz. Safiyye aylık hastalığından temizlendikten sonra gerdeğe girmiĢ, 242 düğün yemeği olarak da hays, hurma ve semen vermiĢ, mehir olarak da onu azad etmiĢtir. Hz. Peygamber, Hz. Safiyye‟yi arkasına bineğe bindirmiĢ ve onun üzerini örtmüĢtür. 243 Böylece sahâbîlerin de anladıkları gibi, Hz. Safiyye, Müslümanların annesi olmuĢtur. Enes b. Mâlik‟in annesi Ümmü Süleym bint Milhân, Hz. Safiyye‟yi Hz. Peygamber için tarayıp güzelleĢtirmiĢtir.244 Ġbn Kesîr, Enes b. Mâlik‟in Ģöyle dediğini rivayet etmiĢtir: “Hz. Peygamber Hz. Safiyye‟yi esir aldı. Onu azad edip onunla evlendi.” Sâbit, Enes b. Mâlik‟e Hz. Peygamber‟in Hz. Safiyye‟ye mehir olarak ne verdiği sorduğunda Enes b. Mâlik: “Hz. Peygamber mehir olarak ona canını verdiğini, yani, onu azad ettiğini söylemiĢtir.245 Hz. Safiyye‟nin gördüğü bu rüya her ne kadar Hadîslerde yoksa da, temel Ġslâm Târih kaynaklarında zikredilmektedir. Rüya görmek normal bir Ģeydir ve her kes rüya görebiliyor. Hz. Safiyye de böyle bir rüya görmüĢ olabilir. Fakat Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk‟ın onu bu Ģeklinde yorumlaması da çok ĢaĢırtıcı değildir. O, onun rüyasından böyle bir anlam çıkarmıĢ olabilir. Belki Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk de, baĢka Yahudiler gibi Hz. Peygamber‟in gerçek bir peygamber olduğunu biliyordu. Ve bu yüzden odasına düĢen ay, Hz. Peygamber‟e benzetmiĢ olabilir. Diğer bir husus ise; Hz. Safiyye‟nin yüzündeki iz kalmasıdır. Hz. Peygamber daha Hayber‟e gelmeden birkaç gün önce, Hz. Safiyye Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk ile evlenmiĢti. Hz. Peygamber Hz. Safiyye‟ye yüzündeki yaranın izini sorması, bu olayın üzerine çok zaman geçmediğini göstermektedir. Hz. Peygamber de onun yüzündeki yara izi görünce onun nedenini sormuĢ olabilir. Hz. Peygamber bir çadırda Hz. Safiyye ile gecelemiĢ, Ebû Eyyûb Hâlid b. Zeyd kılıcını kuĢanıp Hz. Peygamber‟e bekçilik yapmıĢ ve bütün geceyi çadırın etrafında 241 Vâkıdî, II, 675; Ġbn Sa‟d, II, 116; Buhârî, Meğâzî, 38; Diyârbekrî, II, 57; Ali Muhammed es-Salâbî, esSîretü‟n-Nebeviyye: Arzu Vekâi‟ ve Tahlîlu Ahdâs, Müessesetü‟d-Deyyân, Beyrut, 2005, I-II; 658–659. 242 Ġbn Hacer el-Askalânî, es-Sîretü‟n-Nebeviyye Min Fethi‟l-Bârî, Thk. Muhammed el-Emin b. Muhammed Mahmud b. Ahmed el-Ceknî, 1. bsk., Dâr Ġbn Hazm, Beyrut, 2001, s. 265–266. 243 Buhârî, Meğâzî, 38; Ġbn Kesîr, IV, 212; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 102. 244 Ġbn Kesîr, IV, 196. 245 Buhârî, Meğâzî, 38; Ġbn Kesîr, IV, 196. 66 dolaĢmıĢtır. Sabahleyin Hz. Peygamber onu görüp de bekleme sebebini sorunca, Ebû Eyyûb: “Ya Rasûlallah, senin için bu kadından korktum. Çünkü o öyle bir kadındır ki; onun babasını, kocasını ve kavmini katletmiĢsin. Kendisi de kâfirdir. ĠĢte bundan korktum.” diye cevap vermiĢtir. Hz. Peygamber de ona: “Ey Allah‟ım, Ebû Eyyûb‟u, beni koruduğu gibi koru.” diye dua etmiĢtir.246 Hz. Peygamber‟in, baĢkumandan hakkı olarak ganimet içerisinden, ya bir köle, ya da bir at veya baĢka istediği bir sehm hakkı vardı ki buna, “Safiyy” denilirdi. 247 Hz. Safiyye‟nin asıl adı Zeynep‟tir, ancak Hz. Peygamber onu, ganimet içinden seçip aldığı için Safiyye adı ile anılmıĢtır.248 Hz. Safiyye Hz. Peygamber ile üç yıl bir ay beraber yaĢadıktan sonra 50 yaĢında vefat etmiĢtir. Bir baĢka rivayete göre, 52 yaĢında vefat etmiĢ ve Baki‟de defnedilmiĢtir.249 Hz. Safiyye, Benu‟n-Nadîr Yahudileri‟nin reisi olan Huyey b. Ahtab‟in kızıydı. Kendisi ile evli olan kiĢi (Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk) da Yahudilerin büyük komutanıydı. Zengin ve kendine özel bir kalesi vardı. Her ikisi mal, mülk ve söz sahibiydiler. Hz. Safiyye‟nin böyle bir aileden olması ve kendisi de kavminde diğer ve saygı gören birisi olması ancak Hz. Peygamber‟e layıktı. Hz. Peygamber de hem kendisine, hem de Hz. Safiyye‟nin amcasının kızına merhametli davranmıĢtır. Hz. Bilâl, Hz. Safiyye ve amcasının kızı ölü Yahudi cesetlerinin yanından geçirdiği için, onu “Sende merhamet kalmadı mı ki onları ölülerin yanından geçiriyorsun” diye ikaz etmiĢtir. Sonra Hz. Safiyye‟ye kendisi ile evlenmek hususunda isterse Yahudi olarak kalıp halkına dönmek, ya da Müslüman olup kendi eĢi olarak yaĢamak, Ģeklinde iki seçenek sunmuĢtur. Hz. Peygamber onunla esir muamelesi yapıp câriye olarak almamıĢtır. Eğer Hz. Safiyye birinci Ģartı tercih etseydi, Yahudi olarak kendi halkına da dönebilirdi. Fakat Hz. Safiyye Hz. Muhammed‟in Peygamber olduğunu duymuĢtu. Hz. Peygamber‟in ona böyle bir seçenek sununca, kendi rızasıyla bu seçeneği kabul etmiĢ ve Hz. Peygamber ile evlenmiĢtir. D. Hz. Peygamber’in Zehirlenmesi Rivayetlere göre Hz. Peygamber Hayber‟i fethettikten sonra, Sellâm b. MiĢkem‟in karısı ve Merhab‟ın kardeĢi olan Zeynep bint Hâris, Hz. Peygamber‟in, koyun etinin neresini daha çok sevdiğini araĢtırmıĢ, O‟nun, kol ve kürek etini veya budunu daha çok sevdiğini 246 Ġbn HiĢâm, III, 339–340; Ġbn Sa‟d, II, 116; Diyârbekrî, II, 57; Süleymân AteĢ, VIII, 13. Ebu Yûsuf, s. 22–23; Ġbn Hacer el-Askalânî, es-Sîretü‟n-Nebeviyye Min Fethi‟l-Bârî, s. 265. 248 Ġbn Hacer el-Askalânî, es-Sîretü‟n-Nebeviyye Min Fethi‟l-Bârî, s. 265. 249 Diyârbekrî, II, 58; Aynur Uraler, “Safiyye”, DĠA, Ġstanbul, 1998, XXXV, 475. 247 67 öğrenince, 250 Yahudilerle konuĢarak Hz. Peygamber‟i zehirlemeye karar vermiĢtir.251 Kendisine ait olan koyunu kesip piĢirdikten sonra Hz. Peygamber‟in sevdiği kısımları daha çok, diğer yerlere ise az zehir dökmüĢtür.252 AkĢamleyin Hz. Peygamber karargâhına dönüp oturduğu sırada, Zeynep Hz. Peygamber‟e gelerek: “Ey Ebe‟l-Kâsım! Bunu, sana hediye ediyorum.” demiĢtir.253 Hz. Peygamber de, hediye olan Ģeyi yer, sadaka olarak verilen Ģeyi yemezdi. 254 Hz. Peygamber kendi evinde olduğu zamanlarda da dıĢarıdan gelen hediye bir Ģeyi yer. Sadaka yemez onu baĢkalarına verirdi. 255 Zeynep, koyunu getirdiği zaman, BiĢr b. Berâ da Hz. Peygamber‟in yanındaydı. 256 Hz. Peygamber koyunun budundan veya kürekten bir lokma aldı. Ancak lokmayı yutmadan tükürdü.257 BiĢr b. Berâ da Hz. Peygamber‟in aldığı yerden bir lokma aldı, fakat BiĢr b. Berâ aldığı lokmayı yuttu. 258 Hz. Peygamber aldığı lokmayı tükürünce sahâbîlerine: “Bu kemik, bana zehirlenmiĢ olduğunu haber verdi. Ondan ellerinizi çekiniz” diye buyurdu.259 BiĢr b. Berâ dedi ki: “Ben yediğim parçada onun zehirlenmiĢ olduğunu fark ettim. Fakat sen yemek yediğin için onu tükürmeyi uygun görmedim. (Kerîh gördüm)” BiĢr b. Berâ yediği lokmadan dolayı bir yıl sonra vefat etti. Bir baĢka rivayete göre ise oradan kalkamadan vefat etti. Hz. Peygamber ise üç yıl sonra vefat etti. 260 Hz. Peygamber Zeyneb‟i çağırdı. Ona koyuna zehir katıp katmayacağı sordu. Zeynep: “Sana kim haber verdi?” diye sordu. Hz. Peygamber: “Kemik” dedi. Zeynep: “Evet zehirledim.” dedi. Hz. Peygamber: “Bunu ne için yaptın?” diye sordu. Zeynep: “Sen babamı, amcamı ve kocamı öldürdün. Kavmimizin baĢına gelmeyen kalmadı. Eğer sen Peygambersen koyunun zehirli olduğu sana haber verilir, değilsen senden kurtuluruz.” diye cevap verdi. Hz. Peygamber tattığı o zehirli etin etki ve acısından dolayı sol omzunun altından Ebû Hind tarafından hacamet vurdurdu. 261 BiĢr b. Berâ‟nın annesi Ģöyle rivayet ediyor: “Hz. Peygamber, vefatından önceki hastalandığında onun yanına gittim, dedim ki: “Ya Rasûlallah, sen kimsenin tutulmadığı hummaya tutulmuĢsun.” Hz. Peygamber: “Bize verilecek ecir kat kat olduğu gibi, musibetler 250 Ġbn Ġshâk, II, 149; Vâkıdî, II, 677; Ġbn HiĢâm, 337; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 139; Diyârbekrî, II, 52. Vâkıdî, II, 677. 252 Ġbn Ġshâk, II, 149; Vâkıdî, II, 677; Diyârbekrî, II, 52. 253 Vâkıdî, II, 677; ġevkî Ebû Halîl, s. 101; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 192-193. 254 Vâkıdî, II, 677; Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân ed-Dârimî, “Sunenu‟d-Dârimî” Kütübü‟s-Sitte, Çağrı Yayınları, 2. bsk., Ġstanbul, 1992, Mukaddime, 11; Ebû Dâvûd Süleymân b. EĢ‟as, “es-Sunen” Kütübü‟sSitte, Çağrı Yayınları, 2. bsk., Ġstanbul, 1992, Diyât, 6. 255 Ahmed b. Hanbel, el-Musned, II, 338. 256 Vâkıdî, II, 678; Ġbn HiĢâm, III, 337–338; Diyârbekrî, II, 52. 257 Vâkıdî, II, 678. 258 Ġbn HiĢâm, III, 337–338; Diyârbekrî, II, 52. 259 Vâkıdî, II, 678; Ebû Dâvûd, Diyât, 6; Ġbn Kesîr, IV, 209-210. 260 Vâkıdî, II, 678; Ġbnü‟l-Esîr, II, 222; Diyârbekrî, II, 52. 261 Vâkıdî, II, 678; Ġbn Kesîr, IV, 210. 251 68 de bize böyle kat kat verilir. Halk benim hastalığıma zatülcenp diyor. Fakat Allah bana o hastalığı musallat etmemiĢtir. Bu, ancak Ģeytanın bir vesvesesidir. Hastalığım, Hayber‟de oğlunla birlikte tatmıĢ olduğum zehirli etin acısındandır. Zaman zaman onun acısını çekiyorum ve hatta Ģu anda sanki kalp damarımın koptuğunu duymaktayım.” diye buyurdu. 262 Bu yüzden Hz. Peygamber Ģehit olarak vefat etti. 263 Ebû Hüreyre: “Hayber fethedildiği zaman, Hz. Peygamber‟e zehirli bir koyun hediye edildi. 264 Hz. Peygamber Ģöyle buyurdu: “Buradaki bütün Yahudileri yanıma toplayın.” Hz. Peygamber onlara: “Size bir Ģey soracağım; bana, doğru cevap verir misiniz?” dedi. Onlar: “Evet” dediler. Hz. Peygamber; “Babanız kimdir?” diye sorunca, onlar: “Babamız falandır.” dediler. Hz. Peygamber: “Yalan söylediniz. Sizin babanız falan adamdır.” dedi. Onlar da: “Doğru söyledin.” deyince, Hz. Peygamber(s.a.v): “Size bir Ģey soracağım bana doğru cevap verecek misiniz?” dedi. Onlar: “Evet. Zaten yalan söylersek tıpkı babamızın falan adam olduğunu söylerken yalan söylediğimizi anladığın gibi bunu da anlayacaksın.” dediler. Hz. Peygamber: “AteĢ ehli kimdir?” diye sordu. Onlar: “Biz ateĢte az kalacağız. Sonra siz bizim yerimize geçeceksiniz.” dediler. Hz. Peygamber: “Vallahi biz asla sizin yerinize geçmeyeceğiz.” buyurdu. Hz. Peygamber: “Yine size bir Ģey soracağım, doğru cevap verecek misiniz?” diye sorunca, onlar: “Evet” dediler. Hz. Peygamber: “Bu koyuna zehir kattınız mı?” diye sordu. Onlar: “Evet” dediler. Hz. Peygamber: “Bu iĢi yapmaya sizi sevk eden sebep neydi?” buyurunca, onlar cevap verdi: “Eğer sen yalancı birisi isen, senden kurtulmuĢ oluruz. Eğer Peygamber isen zaten bu, sana zarar vermez dedik.” 265 Ebû Hüreyre‟nin rivayetinden öyle anlaĢılıyor ki, Zeynep bint Hâris tek baĢına Hz. Peygamberi zehirlememiĢtir. O, bu iĢi baĢka Yahudilerle beraber organize etmiĢ ve bu yüzden Hz. Peygamber orada bulunan bütün Yahudileri sorgulamıĢtır. Ancak bu konuda yukarıda zikrettiğimiz Ebû Hüreyre‟nin rivayetinden baĢka bir rivayet bulunmamakla beraber, diğer rivayetlerde Zeynep bint Hâris‟in tek baĢına yaptığı söylenmektedir. Zeynep bint Hâris sadece Hz. Peygamber‟in koyun etinin hangi yeri çok sevdiğini araĢtırmıĢ ve sormuĢtur. Kanaatimize göre de Zeynep bint Hâris Hz. Peygamber‟in koyun etinin neresini çok sevdiğini araĢtırdıktan sonra, bu iĢi tek baĢına yapmıĢtır. Çünkü kaynaklarda Hz. Peygamber‟in zehirlendiği ve BiĢr b. Berâ vefat ettiği için, cezayı sadece Zeynep bint Hâris görmüĢtür. Eğer bu iĢi Zeynep bint 262 Vâkıdî, II, 679; Ġbn Kesîr, IV, 210–211. Vâkıdî, II, 679. 264 Buhârî‟de sadece bir koyunun hediye edildiğinden bahsedilmiĢtir. Buhârî, Meğâzî, 41. Bu rivayet Ebû Davûd da nakletmiĢtir. Ebû Dâvûd, Diyât, 6. 265 Ġbn Sa‟d, II, 115–116; Dârimî, Mukaddime, 11; Beyhaki, IV, 256–257; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 140; Ġbn Kesîr, IV, 209; Halebî, II, 209; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 118-119. 263 69 Hâris diğer Yahudilerle organize olarak yapmıĢ olsaydı bu; hem diğer rivayetlerde zikredilir, hem de bu iĢi yapan Yahudiler cezalandırılırdı. Oysaki kaynaklarımızda anlatıldığına göre ceza tek Zeynep bint Hâris görmüĢtür. Bir diğer nokta ise, Her ne kadar Hayber‟de yaĢayan bütün Yahudilerin bu savaĢta mallarını ve mülklerini ellerinden gitmiĢse de, Zeyneb‟in kaybı daha fazla idi. Zeynep, babasını, kocasını ve amcasını kaybetmiĢti. Bu yüzden Zeynep tek baĢına bu iĢi yapmaya kalkmıĢ olabilir. Ġbn Abbâs: “Yahudi bir kadın, Hz. Peygamber‟e zehirli bir koyun hediye etti. Hz. Peygamber koyunun zehirli olduğunu anladı. Kadını çağırttı ve ona: “Bunu yapmaya seni mecbur eden Ģey ne idi?” diye sorunca, kadın; “Senin Peygamber olup olmadığını anlamak istedim. Eğer sen Peygamber isen, Allah sana haber verir. Peygamber değilsen, koyunu yiyip ölürsün ve insanlar senden kurtulup rahatlarını bulurlar.” diye cevap verdi. Peygamber bu koyundan bir lokma almıĢ olduğu için, vücudunda bir ağrı ve sancı hissedince hacamat vurdururdu. Bir kez, sefere çıkmıĢtı. Ġhrama girdiğinde, yine vücudunda ağrı ve sancı hissedip kendine hacamat vurdurmuĢtu.266 Enes b. Mâlik (r.a): “Yahudi bir kadın, Hz. Peygamber‟e zehirli bir koyun getirdi. Hz. Peygamber o koyundan yedikten sonra, ona Ģöyle sordu: “Bunu neden yaptın?” Kadın; “Seni öldürmek için” diye cevap verdi. Hz. Peygamber: “Allah, seni bu iĢi yapmaya muktedir kılmayacaktır.” buyurdu. Sahâbîler Hz. Peygambere: “Onu öldürecek misin?” sorunca, Hz. Peygamber: “Hayır” buyurdu.267 Diğer bir rivayette: “Hayberli Yahudi bir kadın piĢmiĢ bir koyunu zehirleyip Hz. Peygamber‟e hediye etti. Hz. Peygamber ondan bir parça yedi. Bazı Sahâbîler de ondan yediler. Hz. Peygamber onlara: “Elinizi yemekten çekiniz.” diye buyurdu. Sonra kadını çağırttı ve ona koyuna zehir katıp katmadığını sordu. Kadın: “Bunu sana kim söyledi?” diye sordu. Hz. Peygamber; “Elimdeki Ģu parça söyledi.” buyurdu. Kadın: “Evet.” deyince, Hz. Peygamber: “Bunu, ne için yaptın?” diye sordu. Kadın: “Eğer Peygamber isen, bu zehirli koyun sana zarar vermeyecek, Peygamber değilsen, insanlar senden kurtulurlar.” Diye cevap verdi. Sonra Hz. Peygamber, o kadını affetti ve cezalandırmadı. 268 O koyundan yiyen bazı sahâbîler vefat ettiler. Hz. Peygamber de omzundan hacamat vurdurdu. Ebû-Hind adındaki zat, boynuz ve bıçakla Hz. Peygamber‟in omzuna hacamat vurdu.269 266 Ġbn Kesîr, IV, 209. Ġbn Kesîr, IV, 209. 268 Vâkıdî, II, 678; Ġbn HiĢâm, III, 338; Dârimî, Mukaddime, 11; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 140. 269 Dârimî, Mukaddime, 11; Ebû Dâvûd, Diyât, 6; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 140; Diyârbekrî, II, 53. 267 70 Bir baĢka rivayette: “Hayber‟de Yahudi bir kadın, Hz. Peygamber‟e, kızartılmıĢ bir koyun hediye etti. BiĢr b. Berâ, o koyundan yediği için vefat etti. Sonra Hz. Peygamber o kadını çağırttı ve ona: “Seni bu iĢi yapmaya sürükleyen neden ne idi?” diye sordu ve ardından onun öldürülmesi emrini verdi. 270 Enes b. Mâlik: “Hz. Peygamber‟in dili üzerinde Hayber‟de yemiĢ olduğu zehirli etin izinin durduğunu görüyordum.” demiĢtir. Hz. Peygamber, bu zehirlenme yüzünden, Ģehit olarak vefat etmiĢtir. Allah onu, Peygamberlikle Ģereflendirdiği gibi Ģehitlikle de ĢereflendirmiĢtir.271 Ġbn Kesîr, bazı Ġslâm Tarihçileri‟nin görüĢlerini ve naklettikleri rivayetleri Ģöyle nakletmektedir: “Muhtemelen Hz. Peygamber, o kadını iĢin baĢında iken öldürmedi, ama BiĢr b. Berâ vefat edince, ondan sonra öldürülmesini emretmiĢ olabilir.” BaĢka bir rivayete göre zehirli koyunu Hz. Peygamber‟e takdim eden kadın, Müslüman oldu. Hz. Peygamber de onu cezalandırmadı. 272 Diğer bir rivayet ise Ģöyledir: “Hz. Peygamber, o gün vücuduna hacamat vurdurdu. Benî Beyada‟nın azatlısı, ona boynuz ve bıçakla hacamat vurdu. Hz. Peygamber bundan sonra, 3 yıl yaĢadı. Ölüm sancısı kendisini tuttuğu zaman Ģöyle buyurdu: “Hayber gününde yediğim koyundan Ģimdiye kadar, damarımın kopma vakti gelinceye kadar, defalarca sancı çektim.” Hz. Peygamber, Ģehit olarak vefat etti. 273 Hz. Peygamber Hayber‟i fethettiği zaman, Sellâm b. MiĢkem‟in karısı Zeynep, ona kızartılmıĢ bir koyun hediye etti. Kadın, Hz. Peygamber‟in koyunun hangi tarafını sevdiğini sormuĢtu. Budunu sevdiğini söylemiĢlerdi. Bunun üzerine o, budunu tam zehirledi. Sonra, koyunun diğer yerlerini zehirledi ve getirip Hz. Peygamber‟e takdim etti. Hz. Peygamber koyunun budunu aldı ve bir çiğnemelik et çiğnedi, ancak yutmadı. Beraberinde BiĢr b. Berâ da vardı. O da bu buttan tıpkı Hz. Peygamber‟in aldığı yerden biraz almıĢtı. Fakat BiĢr, aldığı et parçasını yuttu. Hz. Peygamber ise, o çiğnediği lokmayı ağzından dıĢarı attı. Sonra: “Bu kemik, bana, zehirlenmiĢ olduğunu söyledi.” buyurdu. Bunun üzerine kadını çağırdı. Kadın geldiğinde, suçunu itiraf etti. Hz. Peygamber kadına: “Bu iĢi yapmaya seni sevk eden sebep nedir?” diye sorunca, kadın: “Kavmimin baĢına getirdiğin iĢler, herkesçe malumdur. Ve 270 Ebû Dâvûd, Diyât, 6. Ġbn Ġshâk, II, 150; Vâkıdî, II, 679; Ġbnü‟l-Esîr, II, 222; Ebu'r-Rebi‟ Süleymân b. Mûsâ Kilâ‟î el-Endülüsî, elĠktifâ bi-Tazammenehû Min Meğâzî Rasûlillah ve‟s-Selâseti'l-Hulefâ, Thk. Kemâleddîn Ġzzeddîn Ali, Âlemü'lKütüb, Beyrut, 1997, II, 193. 272 Ġbn Kesîr, IV, 210. 273 Ġbn Kesîr, IV, 210. 271 71 dedim ki; eğer bir yalancı isen, senden kurtuluruz, eğer bir Peygamber isen, zaten durum sana bildirilir.” dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber onu cezalandırmadı. BiĢr b. Berâ ise, yediği o lokmadan dolayı öldü.274 Hz. Peygamber‟in vefat hastalığında, BiĢr b. Berâ‟nın annesi, onun yanına geldi. Hz. Peygamber Ģöyle buyurdu: “ġu anda, senin oğlunla birlikte Hayber‟de yediğim lokmadan dolayı, kalp damarımın kesilmiĢ gibi olduğunu hissediyorum.” Ümmü-BiĢr dedi ki: “ġüphesiz Müslümanlar elbette göreceklerdir ki, Allah Hz. Peygamber‟e Peygamberliği ikram ettiği gibi, onu Ģehit olarak da vefat ettirecektir.”275 Bütün bu rivayetlerin ıĢığında Ģunu diyebiliriz ki, bu hadise meydana gelmiĢtir. Hz. Peygamber (s.a.v) zehirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Yanında olan sahâbîsi BiĢr b. Berâ, yediği o zehirli koyundan dolayı vefat etmiĢtir. Hz. Peygamber de, o zehirli koyundan bir lokmayı mübarek ağzına aldığı veya o yemeği tattığı için, mübarek dilinde veya vücûdunda, zaman zaman, o zehrin etkisini hissetmiĢtir. Ancak bu Hz. Peygamber‟in vefatına sebep olacak kadar çok fazla değildir. Eğer O‟nun vefatına sebep olsaydı, o zaman insanların zihinlerinde acaba din eksik mi kaldı? Hz. Peygamber görevini (Dini tebliğ) tamamlamadı mı? diye sorular yer alabilirdi. Fakat bu durum söz konusu değildir. Çünkü Hz. Peygamber Veda Hutbesi‟nde görevini tamamladığını hiçbir Ģeyin eksik kalmadığını açıkça ifade etmektedir. BiĢr b. Berâ ise, yediği o zehirili lokmadan dolayı vefat etmiĢtir. Ancak ne zaman vefat ettiği ile ilgili kesin bir bilgiye ulaĢamadık ve bu konu da kesin bir Ģey söylemek mümkün değildir. Onun vefatıyla ilgi sadece iki rivayet vardır. Bir rivayete göre BiĢr, bir sene sonra vefat etmiĢtir. Bir baĢka rivayete göre ise, yemeği yediği an vefat etmiĢtir. Zeynep bint Hâris ile ilgili olarak yukarıda da geçtiği gibi, değiĢik rivayetler vardır. Birincisi, Zeynep, Hz. Peygamber‟in gerçek Peygamber olduğunu anlayıp kendi suçunu itiraf ettikten sonra Müslüman olmuĢ ve Hz. Peygamber onu affetmiĢtir. 276 Ġbn Sa‟d‟a göre, Hz. Peygamber, onu öldürmüĢtür.277 Martin Lings ve zikrettiğimiz rivayetlerin bazılarında da onun Hz. Peygamber tarafından bağıĢlandığı söylenmektedir. Ġkincisi, BiĢr ailesi onu kısas etmiĢtir.278 Fakat bizim kanaatimize göre, Hz. Peygamber onu öldürmemiĢtir. Çünkü Hz. 274 Dârimî, Mukaddime, 11. Ġbn HiĢâm, III, 338. 276 Diyârbekrî, II, 52. 277 Ġbn Sa‟d, II, 107. 278 Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed Ġbn Haldûn, Kitâbu‟l-Ġber ve Divânu‟l-Mübtede ve‟lHaber fî-Eyyâmi‟l- Arabi ve‟l-Acemi ve‟l-Berber ve Men „Âsarahum Min-Zevi‟s-Sultâni‟l-Ekber, Dârü'l-Fikr, Beyrut, 1971, II, 39; Diyârbekrî, II, 52–53; Halebî, II, 208; Martin Lings, s. 380; Abdullah Sevinç, Ġ.B.A. I, 350; Beyhaki, IV, 261. 275 72 Peygamber kendisi için kimseyi öldürmezdi. Dolayısıyla Hz. Peygamber, onu affetmiĢtir. Müslüman olmuĢ da olabilir. BiĢr ailesi ise onu, BiĢr‟in ölümünden sonra kısas etmiĢ de olabilir. Çünkü rivayetlerin çoğu, BiĢr ailesinin onu kısas etmiĢ olduğunu belirtmektedir. 279 Doğrusunu Allah bilir. E. Habeşistan’da Olan Müslüman Muhacirlerin Gelişi Hz. Peygamber Hayber‟i fethettiği sırada, HabeĢistan‟da yaĢayan amcasının oğlu Hz. Cafer ve yanında kalan muhacir Müslümanlar ile bazı Yemenliler Hayber‟e gelmiĢlerdir. Bu konuda, Ģöyle bir rivayet bulunmaktadır; Ebû Mûsâ el-EĢ‟arî diyor ki: “Biz, Hz. Peygamber‟in ortaya çıktığı haber almıĢtık. Biz de, ben en küçük olduğum halde, iki kardeĢim Ebû Bürde ve Ebû Rühm ile birlikte, Yemen‟den kavmimizden de 52-53 erkekle beraber, Hz. Peygamber‟in yanına gitmek üzere yola koyulduk. Bir gemiye bindik. Denizde kuvvetli bir rüzgârdan dolayı HabeĢ ülkesine gittik. Orada Cafer b. Ebû Talib ile buluĢtuk. Onunla kaldık. Sonra hep beraber yola çıktık ve Hayber‟i fethettiği esnada Hz. Peygamber‟in yanına geldik. Hz. Peygamber, bize de Hayber ganimetlerinden bir Ģeyler verdi.” 280 Nebih Akil, Müslümanların sayısının 16 kiĢi olduğunu, hanımları ve çocuklarıyla beraber geldiklerini söylemektedir. 281 Ġbn Ġshâk‟ın dediğine göre, Hz. Peygamber, Amr b. Ümeyye ed-Damrî‟yi, NecâĢî‟ye göndererek; HabeĢistan‟da kalan Müslümanların gönderilmesini talep etmiĢtir. O da, onları Hz. Ca‟fer ile birlikte iki gemiye bindirmiĢ, Hz. Peygamber Hayber‟de iken onlar da gelmiĢlerdir. 282 Bir baĢka rivayette; Hz. Ca‟fer ve yanındakiler, ilk olarak Medine‟ye gitmiĢler Hz. Peygamber‟in Hayber‟de olduğunu öğrenince, Hayber‟in fethedildiği günlerde Hz. Peygamber‟in yanına gelmiĢlerdir. Hz. Peygamber onu, gözlerinden öpmüĢ ve: “Bilmiyorum, Hayber‟in fethine mi sevineyim, yoksa Cafer‟in geldiğine mi sevineyim.” buyurmuĢtur. Hz. Peygamber onların hem HabeĢistan‟a, hem de Medine‟ye hicret ettikleri için iki hicret sevabı aldıklarını söyleyerek kendilerini tebrik etmiĢtir. 283 Hz. Ca‟fer ile birlikte HabeĢistan‟da kalan muhacirler Mekkeli 16 kiĢi olup, Hayber 279 Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 140: Ġsmail Hakkı Atçeken, s. 142; Daha detaylı bilgi için 280. Nolu dipnota ki eserlere müracaat edin. 280 Buhârî, Meğâzî, 38; Ġbn Kesîr, IV, 205; Diyarbekri, II, 55; Halebî, II, 209; Abdulkâdir Ebû Fâris, III, 88-89; ġevkî Ebû Halîl, s. 87. 281 Ġbn HiĢâm, II, 359; Nebih Âkil, Târihu'l-Arabi'l-Kadîm ve Asrü'r-Rasûl, Dârü‟l-Fikr, 3. bsk., Beyrut, 1983, s. 510; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 138. 282 Ġbn Ġshâk, II, 165; Ġbn Kesîr, IV, 205; Diyârbekrî, II, 56; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 199. 283 Ġbn Hacer el-Askalânî, es-Sîretü‟n-Nebeviyye Min Fethi‟l-Bârî, s. 270–274; Ġbn Kesîr, IV, 206; Kasım ġulul, s. 316. 73 Fethi zamanında oradan dönmüĢlerdir. Onların isimleri Ģöyledir: Hz. Ca‟fer b. Ebî Tâlib el-HâĢimî, hanımı Esma bint Umeys ve oğlu Abdullah (HabeĢistan‟da doğmuĢtur). Hâlid b. Saîd b. Âs b. Ümeyye b. Abdi‟Ģ-ġems, hanımı Emine bint Halef b. Ese‟d ve çocukları Saîd ile Emete (HabeĢistan‟da doğmuĢtur). Hâlid b. Saîd‟in kardeĢi, Amr b. Saîd b. Âs Müa‟ykibe b. Ebî Fâtıma Ebû Mûsâ el-EĢ‟arî Abdullah b. Kays (Utbe b. Rebîa ailesinin müttefikidir) Esved b. Nevfel b. Hüveylid b. Esed el-Esedî Cehm b. Kays b. Abdi ġurahbil el-Abderî, Cehm‟in oğlu Amr ve kızı Huzeyme (Hanımı Ümmü Harmele bint Abdi‟l-Esved, HabeĢistan‟da vefat etmiĢtir) Âmir b. Ebî Vakkâs ez-Zührî Hâris b. Hâlit b. Sahr et-Teymî (Bunun hanımı Rayta bint Hâris de HabeĢistan‟da vefat etmiĢtir.) Osmân b. Rabîa b. Ühbân el-Cumehî Mahmiye b. Cez ez-Zebidî. Ma‟mer b. Abdullah b.Nedlete‟l-A‟devî. Ebû Hâtib b. Amr b. Abdi‟Ģ-ġems. Mâlik b. Rabîa b. Kays b. AbduĢ-ġems ve hanımı Amre bint Sa‟dî. Hâris b. Abdu‟Ģ-ġems b. Lakît el-Fihrî. 284 Bu sahâbîler, Nübüvvetin 6 yılında Câ‟fer b. Ebû Talib‟in baĢkanlığıyla 82 erkek ve 18 kadın olmak üzere toplam 100 kiĢilik bir grup Müslüman HabeĢistan‟a hicret etmiĢlerdi. Onların çoğu daha önce geri dönmüĢlerdi, sadece Ebû Ca‟fer ve yanındakiler, Hz. Peygamber Hayber‟i fethettiği zaman HabeĢistân‟dan geri dönmüĢlerdir. Hz. Peygamber de onların geliĢine çok sevinmiĢ ve onlara iki sevâp vardır; biri HabeĢistân‟a hicret ettikleri için, diğeri ise Medine‟ye geldikleri için diye buyurmuĢtur. Sonra da onlara Hayber ganimetlerinden onlara pay vermiĢtir. Hz. Ca‟fer‟le beraber gelen Yemenliler ise, Yemen‟de Hz. 284 Ġbn Ġshak, II, 165–173; Ġbn Kesîr, IV, 206; ġevkî Ebû Halîl, s. 90–91. 74 Muhammed‟in bir Peygamber olduğunu duymuĢ ve O‟nu yakından görmek için gelmiĢlerdi. F. Hayber’de Şehit Düşen Müslümanlar Bu savaĢta öldürülen Yahudilerin sayısı 93 285, Ģehit olan Müslümanların sayısı ise 21‟dir. 286 ġehitlerin isimleri ve mensup oldukları kabilelerin isimleri Ģöyledir: Muhâcirlerden Ģehit olanlar287: 1. Rabî‟a b. Eksem b. Sahbere b. Amr el-Esedî 2. Sakîf b. Amr 3. Rifâ‟e b. Mesrûh Benû Esed‟ten Ģehit olanlar 288: 4. Abdullah b. Hübeyb. (Ġbn HiĢâm‟ın dediğine göre Ġbn Habib, Ġbn Sa‟d ise Abdullah b. Ummeyye diye söylemektedir.) ve Ġbn Üheyb b. Sahîm b. Ğire, Benû Sa‟d b. Leys‟tendir. Benû Esed‟in halifidir ve onların kız kardeĢlerinin oğludur. Ensar‟dan Ģehit olanlar: 289 5. BiĢr b. Berâ b. Marûr. (Hz. Peygamber‟in zehirlendiği koyundan yediği için öldü.) 6. Füdeyl b. Nu‟mân 7. Evs b. Katâde Benû Zerîk kabilesinden olanlar 290: 8. Mesû‟d b. Sa‟d b. Kays b. Hâlid b. Âmir b. Züreyk ez-Zerkî. Evs kabilesinden olanlar291: 9. Mahmud b. Mesleme el-EĢhelî. 285 Vâkıdî, II, 700; Ġbn Sa‟d, II, 107; Ġbrâhim Harekât, es-Siyâse ve‟l-Müctema‟ fî‟l-Asri‟n-Nebevî (1. Ġslâm Tarihi), Dârü‟l-Âfâki‟l-Cedide, Mağrib, 1990, s. 179; Muhammed Ali el-Kutub, s. 13; ġevkî Ebû Halîl, s. 110– 111; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 198. 286 Ġbn Ġshâk, II, 153-154; Ġbn HiĢâm, III, 343-344; ġekî Ebû Halîl, s. 110-111. 287 Ġbn HiĢâm, III, 343; Ġbn Sa‟d, II, 107; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 142; Ġbn Kesîr, IV, 214; Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah b. el-Kurtubî Ġbn Abdülber, ed-Dürer fî Ġhtisâri‟l-Meğâzî ve‟s-Siyer, Thk. ġevkî Dayf, 2. bks., Dârü‟lMaarif, Kahire, 1119, s. 205; ġevkî Ebû Halîl, s. 110. 288 Ġbn Ġshâk, II, 153; Ġbn Sa‟d, II, 107; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 142; Ġbn Kesîr, IV, 214. 289 Ġbn HiĢâm, III, 343; Ġbn Sa‟d, II, 107; Ġbn Abdülber, 205; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 142; Ġbn Kesîr, IV, 214. 290 Ġbn Ġshâk, II, 154; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 143; Ġbn Kesîr, IV, 214. 291 Ġbn HiĢâm, III, 343; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 143; Ġbn Kesîr, IV, 214. 75 Benû Amr kabilesinden olanlar 292: 10. Ebû Deyyâh b. Sâbit b. Nu‟mân el-Amrî, 11. Hâris b. Hâtib 12. Urve b. Mürre b. Sûrâke 13. Evs b. Kâid 14. Üneyf b. Habîb. 15. Sâbit b. Esle 16. Talha Ğıfâr kabilesinden 17. Amâre b. Ukbe Eslem kabilesinden293 18. Âmir b. el-Ekvâ‟ (Mahmud b. Mesleme ile beraber Recî‟de bir mağarada defnedildi.) 19. el-Esved er-Râ‟î (Bu, Yesâr adıyla anılan çobandır ve Hayber‟dendir) Benû Zehre kabilesinden294 20. Mesû‟d b. Rabîa 21. Seleme b. Amr b. Ekvâ‟ Esirler ile ilgili Hz. Safiyye ve amcasının kızından baĢka kimse hakkında herhangi bir bilgi tespit edemedik. Durum böyle olunca, Hz. Safiyye nasıl esir alındı? Yanında baĢka kim vardı? Hayber SavaĢı‟nda Hz. Safiyye‟den baĢka kimse esir alınmadı mı? Gibi soruları Ģöyle açıklayalım. Hz. Peygamber, ilk olarak Netâh Kaleleri sonra ġıkk Kaleleri ve ardından da Ketîbe‟de Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk‟ın bulunduğu Kâmus Kalesi fethetti. Ġstifâde ettiğimiz kaynakların hepsinde sadece Hz. Safiyye ve amcasının kızı ile ilgili bilgiler vardır. Bu bilgilerin hemen hemen hepsi de Hz. Safiyye ile ilgilidir. Amcasının kızı ile ilgili rivayetlerde sadece onun Dıhye‟ye verildiği bilinmektedir. Bu rivayetleri de, yukarıda Hz. Safiyye ve Hz. 292 Ġbn HiĢâm, III, 344; Ġbn Kesîr, IV, 214. Ġbn HiĢâm, III, 344; Ġbn Kesîr, IV, 214Ġbn Abdülber, 205. 294 Ġbn Ġshâk, II, 153; Ġbn Kesîr, IV, 214; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 196-198 293 76 Peygamber‟in onunla zifafa girmesi baĢlığ altında zikrettik. Hz. Safiyye‟nin esir alındığı kale ile ilgili iki ise tane rivayet vardır. Birincisi, Ġbn HiĢâm‟a göre, Hz. Peygamber Kamûs Kalesi‟nde Hz. Safiyye ve onun yanında olan amcasının kızı Huyey b. Ahtab esir aldı. 295 Ġkinci rivayet ise Vâkıdî‟nin naklettiği rivayetidir. Vâkıdî‟nin rivayetine göre, Yahudilerin kadınları ve çocukları hepsi Ketîbe Kalesi‟ne göndermiĢlerdi. Netâh Kalesi savaĢ için boĢaltmıĢlardı. Sadece Nizâr Kalesi‟nde Hz. Safiyye ve amcasının kızı ile diğer bazı kadınlar vardı. Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk onlara Nizâr Kalesi daha iyi olduğunu düĢünmüĢtü ve onları geceleyin oraya göndermiĢti. Ketîbe Kalesi‟nde 2000 fazla kadın ve çocuklar vardı. Hz. Peygamber ġıkk‟ta bulunan Nizâr Kalesi fethedince onları esir aldılar. Vâkıdî, Hz. Safiyye ve amcasının kızı hariç baĢak esirlerle ilgili bilgi vermemiĢtir. 296 Vâkıdî Hz. Safiyye‟den bir rivayet daha da nakletmiĢtir. Hz. Safiyye Ģöyle demiĢtir: Yahudiler ailelerini Ketîbe Kalesine gönderdiler. Kendileri savaĢmak için Netâh Kalesi‟ne gittiler. Hz. Peygamber Hayber‟e gelince ve Netâh Kalesi fethedince, Kinâne b. Ebi‟l-Hukayk geldi ve: Muhammed Netâh Kalesi ele geçirdi. Onlardan kimse ölmedi. O, Netâh Yahudileri katletti. Beni ġıkk‟ta bulunan Nizâr Kalesi‟ne gönderdi. Bu bizim için daha iyidir, dedi. Ben, amcamın kızı ve yanımızda baĢka kadınlar kaleye girinceye kadar o bizimle eĢlik etti. Hz. Peygamber Nizâr Kalesi‟ne gelince bizi esir aldı. 297 Vâkıdî‟nin naklettiği bu rivayetler daha isabetli görünmektedir. Çünkü Müslümanlar Hayber Kaleleri‟ni fethederken, Yahudiler kaybettikleri kaleden diğerine geçiyorlardı. En son da Ketîbe Kalesi‟nde toplandılar. Onlar daha iyi savaĢabilmek için kadın ve çocuklarını önceden bu kaleye yerleĢtirmiĢlerdi. Ketîbe‟de Yahudiler yenileceğini anlayınca, Hz. Peygamber‟e kanlarını bağıĢlayıp, Hayber‟den çıkmak suretiyle her Ģeylerini ona bırakacakları teklifinde bulunmuĢlardı. Hz. Peygamber onların bu teklifini kabul etmiĢ ve böylece savaĢ sona ermiĢti. Hz. Peygamber onların kanlarını bağıĢlayınca onları esir almamıĢtı. Daha sonra da onları Hayber‟de bırakıp Hayber topraklarını iĢlettirmiĢtir. Eğer Hz. Peygamber bundan daha fazla veya önemli bir miktar da esir ele geçirseydi kaynaklarımızda onlarla ilgili bilgiler muhakkak zikredilirdi. Kanaatimizce de yukarıdaki Vâkıdî‟nin rivayeti daha makbuldür. 295 Ġbn HiĢâm, III, 336; Ġbn Kesîr, IV, 192. Vâkıdî, II, 669. 297 Vâkıdî, II, 674. 296 77 IX. Hayber’de Ele Geçirilen Ganimetlerin ve Arazilerin Paylaşılması A. Hayber’de Ele Geçirilen Ganimetler 1. Netâh ve Şıkk Kaleleri’nde Ele Geçirilen Ganimet Malları Hayber‟in Netâh ve ġıkk Kaleleri‟nden ele geçirilen ganimetlerin büyük bir kısmı Netâh‟ta bulunan Sa‟b b. Muâz Kalesi‟nden elde edilmiĢtir. Müslümanlar bu kaleden arpa, hurma, tereyağı, bal, kumaĢ, elbise, kap-kacak, içki ve zeytin gibi bol miktarda ganimet ele geçirmiĢlerdir. Bunlardan ayrı baĢka kalelerde de çok fazla sayıda ev eĢyaları, elbiseler, silah v.s mallar vardı. 298 2. Ketîbe Kalesi’nde Ele Geçirilen Ganimet Malları Hz. Peygamber, Yahudilerle sulh yaptıktan sonra adamlarını göndererek, Vatîh ve Sülâlim Kaleleri‟inde olan Yahudilerden kumaĢ, elbise, 1000 tane mızrak, 400 kılıç, 100 tane zırhlı gömlek ve 500 adet yay gibi ganimet mallarını teslim aldılar.299 Bu kalede Müslümanlar fazla sayıda Tevrat nüshaları buldular. Yahudiler, Hz. Peygamber‟den kendilerine verilmesini istediler. Hz. Peygamber de o nüshaları onlara verdi. 300 3. Bu Savaşta Hz. Peygamber’in Yasakladığı Şeyler Bir rivayete göre Hz. Peygamber, Hayber SavaĢı‟nda insanları 4 Ģeyden men etti. 1. Hamile kadınlarla cinsel iliĢkiye girmek. 2. Ehlî eĢek eti yemek. 3. Bütün yırtıcı hayvanların etlerini yemek. 4. PaylaĢılmamıĢ ganimet mallarını satmak. 301 Bir baĢka rivayette ise Hz. Peygamber Ģöyle buyurmuĢtur: “Allah‟a ve âhiret gününe iman edenlerden hiçbirisine, suyunu baĢkasının ekinine akıtması helâl olmaz. (Esir kadınlardan hamile olan kadınlara yaklaĢmayı kastetmektedir) onun rahmini temizlemeden, onunla cinsel iliĢkide bulunmak helâl olmaz. Allah‟a ve âhiret gününe iman eden hiçbir kimseye, taksim oluncaya kadar ganimet malını satmak helâl olmaz. Allah‟a ve âhiret gününe iman eden hiçbir kimseye helâl olmaz ki, Müslümanların ganimetinden bir binek hayvanına 298 Vâkıdî, II, 664-665. Vâkıdî, II, 671; Halebî, II, 207; ġevkî Ebû Halîl, s. 72; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 185–186. 300 Vâkıdî, II, 680-681; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 187. 301 Ġbn Ġshâk, II, 144; Ġbn Kesîr, IV, 192. 299 78 binsin. Eğer ona binip zayıflatmıĢsa bile, geri vermesi gerekir. Allah‟a ve âhiret gününe iman eden kimseye, Müslümanların ganimetinden bir elbiseyi giymesi helâl olmaz. Eğer giyip eskitmiĢse bile, onu geri vermesi gerekir. 302 B. Ganimetlerin ve Arazilerin Paylaşılması Hayber‟in yarısının savaĢla, yarısının ise sulh yoluyla fethedildiği ve bu yüzden savaĢla fethedilmiĢ kısmın ganimet mallarının beĢte dördü savaĢa katılan Müslümanlara; sulh yoluyla fethedilmiĢ olan kısmı ise fakir fukaraya, ihtiyaç olan yerlere ve ileride çıkabilecek felaketler için bıraktığı Ģeklinde söylentiler pek yerinde değildir. Çünkü Siyer ve Meğâzî kitaplarına bakıldığında Hayber‟in Hz. Peygamber tarafından savaĢ ve kılıçla fethedildiği kolayca anlaĢılmaktadır. Bu konuda, Ġbn Kayyim el-Cevziyye‟nin Ģu açıklamasını nakletmek istiyoruz: “Eğer Hayber topraklarının herhangi bir kısmı sulh yoluyla fethedilmiĢ olsaydı, Hz. Peygamber onları oradan sürüp çıkarmazdı. Zira Hz. Peygamber onları Hayber‟den çıkarılmalarını kesin olarak emrettiğinde, Yahudiler: “Bizler arazi iĢlerini sizlerden daha iyi biliriz. Bırakın, burada kalıp, çıkacak mahsulün yarısını size vermek Ģartıyla Hayber topraklarını imar edelim.” demeleri, Hayber‟in zorla fethedildiği hususuna cidden açık bir delildir. Malum olduğu üzere, Hayber‟de Yahudi ve Müslümanlar arasında kılıç ve mızraklarla çarpıĢma meydana gelmiĢtir. Her iki taraftan ölenler ve Ģehit olanlar olmuĢtur. Sonuncu kalelerine sığınmak zorunda bırakıldıklarında, seve seve kabul ettikleri sulh için, kalelerinden inmiĢlerdir. Altın, gümüĢ, zırh ve silahlarını Hz. Peygamber‟e bırakıp canlarının ve çocuklarının bağıĢlanması ve Hayber topraklarından çekip gitmeleri Ģartıyla anlaĢma yapmıĢlardır. ĠĢte sulh buydu. Hayber topraklarının herhangi bir kısmının Yahudilere bırakılması söz konusu değildir. Eğer öyle bir durum olsaydı, Hz. Peygamber: “Sizi istediğimiz zamana kadar burada kalmanıza müsaade ederiz. Ġstediğimiz zaman da sizi buradan çıkarırız.” demezdi. KuĢkusuz ki Hz. Peygamber Hayber‟i zorla fethetmiĢtir. Devlet baĢkanı, zorla fethedilen toprakları bölüĢtürme ya da vakfetme veya bir kısmını bölüĢtürüp bir kısmını vakfetmek hususunda muhayyerdir. Bunun örneklerini Kurayza, Nadîr ve Mekke topraklarında açıkça görmekteyiz.” 303 Ġbn Kayyim el-Cevziyye‟nin söylediği gibi, devlet baĢkanı fethetmiĢ olduğu toprakları bölüĢtürme veya vakfetmede serbesttir. Hâlbuki Hz. Peygamber bütün malları ve toprakları 5‟e bölmüĢtür. 1/5 hissesini kendi ailesine ve fakir fukaraya, ihtiyaç olan yerlere ve 302 303 Ġbn HiĢâm, III, 331–332; Ġbn Kesîr, IV, 192. Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 137. 79 ileride çıkabilecek felaketlere ayırmıĢtır. Ancak biz, kullandığımız bütün kaynaklarda böyle bir bilgiyle karĢılaĢmadık. Hz. Peygamber, ganimetleri toplamak için Ferve b. Amr el-Beyâzî‟yi tayin etmiĢti. 304 O, ganimetleri Netâh, ġıkk ve Ketîbe Kaleleri‟nden toplamıĢtı. 305 Ganimetleri sayması için, Zeyd b. Sâbit ve Selime oğullarından Cebbar b. Sahr el-Ensârî görevlendirmiĢtir. 306 Bu ganimetler, sadece Hudeybiye Seferi‟ne katılan Müslümanlar arasında paylaĢıldı. 307 Çünkü Yüce Allah, Hudeybiye Seferi‟ne katılan Müslümanlara, Hayber Fethin‟i müjdeleyip oradan büyük miktar ganimet elde edeceklerini vaat etmiĢti. 308 Hayber SavaĢı‟na sadece Câbir b. Abdullah b. Amr b. Haram katılamamıĢtı. Hz. Peygamber ona da savaĢa katılanların payı gibi pay verdi. 309 Hayber‟in iki vadisi vardı. Biri Süreyr Vadisi, diğeri Has Vadisi idi. Bu iki vadi de Hayber ganimetleri arasında taksim edildi. Netâh ve ġıkk 18 hisse olarak ayrıldı. Buradaki her hisse 1/5 olarak bölündü. Biri Allah ve Rasûlü‟ne, diğer 4 hisse ise Müslümanlara, toplam 1.800 kiĢiye verildi. 310 1. Netâh ve Şıkk Kaleleri’nin Mallarının Taksim Edilmesi Bütün ganimet malları toplandıktan sonra, Hz. Peygamber hem malların, hem de arazilerin 5 parçaya ayrılmasını emretti. Emri yerine getirildi ve ilk hisse 1/5 olarak (Ketîbe kalesi) Hz. Peygamber‟e çıktı. Hz. Peygamber onu 5‟e bölüp bir hisseyi kendi ev halkına, Abdulmuttalip oğullarına, yetimlere, fakirlere, Hz. Peygamber ile Fedek Yahudileri arasında sulh için gidip gelenlerin yiyecekleri olarak verdi.311 4/5‟ini (Netâh ve ġıkk kaleleri) ise toplam 18 hisseye ayırdı. Her hisse de 100 parçaya ayrıldı ve böylece toplam 1.800 parçaya ayrılmıĢ oldu. Atlara verilen paylar da buna dâhildir. Sahîh Buhârî‟de Ġbn Ġshâk, Nâfi‟ den Ģöyle rivayet etmiĢtir: Hz. Peygamber, Hayber gününde piyadelere birer, at sahibi olanlara da biri kendisinin, ikisi de atı için toplam üç hisse verdi. 312 304 Vâkıdî, II, 680; Ġbn Sa‟d, II, 107; ġihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb b. Muhammed Nüveyrî, XVII, 261; Diyârbekrî, II, 55. 305 Vâkıdî, II, 680; Diyârbekrî, II, 52. 306 Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 139; Ġbn Kesîr, IV, 201–202. 307 Ġbn Ġshâk, II, 157; Vâkıdî, II, 684; Ġbn Kesîr, IV, 201. 308 Fetih, 48/20; Vâkıdî, II, 684. 309 Ġbn HiĢâm, III, 349; Ġbn Kesîr, IV, 202. 310 Ġbn Ġshâk, II, 157-158. 311 Vâkıdî, II, 680; Ġbn HiĢâm, III, 249; Ġbn Sa‟d, II, 107–108; Taberî, 19; Beyhaki, IV, 236; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 139. 312 Ġbn Ġshâk, II, 157–158; Ġbn Sa‟d, II, 107; Buhârî, Meğâzî, 38; Beyhaki, IV, 236–237; Ġbn Seyyidi‟n-Nâs, II, 139; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 138; Diyârbekrî, II, 55. 80 Diğer bir rivayete göre, Hayber mallarının taksimi; ġıkk, Netâh ve Ketîbe Kaleleri üzerinde gerçekleĢti. ġıkk ve Netâh Kalesi Müslümanların payına, Ketîbe Kalesi ise Allah‟ın humusu ve Hz. Peygamber‟in payı, zevilkurbâ, yetimlerin, miskinlerin, Hz. Peygamber‟in hanımlarının yiyecekleri ve Hz. Peygamber ile Fedek YahudilerinĠN arasında sulh sebebiyle gidip gelenlerin yiyecekleri olarak bırakıldı. 313 Sulh sebebiyle gidip gelenlerden birisi de Muhayyise b. Mesud‟du. Hz. Peygamber ona da arpadan 30 yük ve hurmadan da 30 yük vermiĢtir.314 Hz. Peygamber savaĢa iki atla katılanlara, 4 hisse iki atları için ve 1 hisse de at sahibi için toplam 5 hisse vermiĢtir. Ġki attan fazlası için bir at hissesi vermiĢtir. Hz. Peygamber ile birlikte Hayber SavaĢı‟na katılan köle ve Müslüman kadınlara da Hayber ganimetinden bir Ģeyler verildi. Müslümanlarla beraber Hayber Fethi‟ne katılan 20 Müslüman kadına ganimetten herhangi bir hisse verilmemiĢ; ancak kendilerine bazı Ģeyler verilmiĢtir. 315 Hayber‟de yeni doğan Müslüman çocuklarına da Hayber ganimetinden bir Ģeyler verildi. 316 Abdullah b. Enîs Ģöyle demiĢtir: “Ben ve hamile olan eĢim Hz. Peygamber ile birlikte Hayber‟e gittik. EĢim yolda doğum yaptı. Durumu Hz. Peygamber‟e bildirdiğimde bana Ģöyle dedi: “Hurmayı suda kaynat. Kıvamını bulunca onu içsin.” Ben Hz. Peygamber‟in dediğini yaptım. EĢim hurma Ģerbeti içince herhangi bir zorlukla karĢılaĢmadı. Hayber‟i fethettiğimiz zaman Hz. Peygamber kadınlara bir miktar mal verdi. Fakat sehim hesabı üzerinden vermedi. EĢime de, yeni doğan çocuğumuza da verdi.” 317 Hayber Kaleleri‟ni ve arazilerini, ġıkk, Netâh ve Ketîbe olarak bölüĢtürdü. ġıkk ve Netâh Kaleleri Müslümanların, Ketîbe ise Hz. Peygamber‟in payına düĢtü. 318 Ġlk önce ġıkk, Netâh ve Ketîbe her birisi 100‟er hisse olarak bölündü. Netâh ve ġıkk Kaleleri 100‟er hisselik 18 parça halinde Müslümanlar arasında paylaĢıldı. Ketîbe Kaleleri‟nin arazilerini Hz. Peygamber iĢletip, gelirlerinden kendi ev halkının geçimleri ile karĢılaĢacak önemli hadiseleri, musibet ve felaketleri, halkın umumi ihtiyaçlarını, Medine‟ye gelecek heyetlerin masraflarını karĢılamak üzere kullanıyordu. 319 Netâh ve ġıkk Kaleleri‟ni 1.800 hisseye ayrılmak üzere 18 gruba ayrıldı. Her grup için birer baĢkan tayin edildi. 320 Fakat kaynaklarda bazı baĢkanların isimleri yerine kabile isimleri zikredilmiĢtir. BaĢkan ve kabile isimleri 313 Ġbn HiĢâm, III, 349. Ġbn Ġshâk, II, 157. 315 Ġbn Ġshâk, II, 350; Ġbn HiĢâm, III, 342; Ġbn Kesîr, IV, 204. 316 Vâkıdî, II, 687. 317 Vâkıdî, II, 686; Ġbn Kesîr, IV, 205. 318 Ġbn HiĢâm, III, 349. 319 Ġbn Sa‟d, II, 113-114; Belâzurî, Fütûhü‟l-Büldân, I, 28-29 Ġbn Kesîr, IV, 201. 320 Vâkıdî, II, 689; Diyârbekrî, II, 55. 314 81 Ģöyledir:321 1. Hz. Ali b. Ebû Tâlib 2. Zübeyr b. Avvâm 3. Talha b. Ubeydullah 4. Hz. Ömer b. Hattâb 5. Abdurrahmân b. Avf 6. Âsım b. Adiy 7. Useyd b. Hudayr 8. Abdullah b. Revâhe 9. Ferve b. Amr 10. Seleme b. Ubeyde 11. Muâz b. Cebel 12. Benû Hârise 13. Benû Sâide 14. Benû‟n-Neccarlar 15. Hârise b. Hâris 16. Evsiler 17. Eslem ve Ğıfâr 18. Müzeyne. Burada sahâbîler, birbirlerine kendi hisselerini sattılar.322 Ubeyd o gün çok hisse satın aldığı için “Sehhâm” adı verildi. Bu adam Ubeyd b. Evs‟dir. Benî Hârise b. Hazrec b. Amr b. Mâlik b. Evs soyundan bir sahâbîdir. 323 Hz. Peygamber ilk Netâh‟ta Has ve Süreyr Vadilerini, sonra da ġıkk Kalesi‟ni yukarıda saydığımız hisse baĢkanlarına dağıttı. 324 321 Ġbn Ġshâk, II, 157–158; Vâkıdî, II, 689–690. Vâkıdî, II, 690. 323 Ġbn HiĢâm, III, 350. 324 Bu konu hakkında daha detaylı bilgi için bkz. Ġbn Ġshâk, II, 158. 322 82 2. Ketîbe Kalesi’nin Mallarının Taksim Edilmesi ġıkk ve Netâh Kalesi‟nden sonra Hz. Peygamber Ketîbe‟de bulunan ganimetlerini taksim etti. Burası Hâs Vadisi diye de anılırdı. Yukarıda zikrettiğimiz gibi Ketîbe Kalesi Hz. Peygamber ve Beytü‟l-Mal‟a aitti. Hz. Peygamber buranın ganimet mallarını akrabalarına, hanımlarına ve baĢka Müslümanlara Ģu Ģekilde paylaĢtırdı: Hz. Peygamber‟in kızı Hz. Fâtıma‟ya 200 vesk*, Hz. Ali‟ye 100 vesk, Üsâme b. Zeyd‟e 200 vesk ve hurma çekirdeğinden de 50 vesk, Hz. ÂiĢe‟ye 200 vesk, Hz. Ebû Bekir‟e 100 vesk, Akîl b. Ebî Tâlib‟e 140 vesk, Benî Cafer için 50 vesk, Rebîe b. Hâris‟e 100 vesk, Selt b. Mahrem‟e ve iki oğluna 100 vesk ki, bundan 40 vesk Salt içindir. Ebû Nebika‟ya 50 vesk, Rükâne b. Abd-i Yezîd‟e 50 vesk, Kays b. Mahreme‟ye 30 vesk, Ebe‟l-Kâsım b. Mahreme‟ye 40 vesk, Ubeyde b. Hâris‟in kızlarına ve Hüseyin b. Hâris‟in kızı için 100 vesk, Benî Ubeyd b. Abd-i Yezid‟e 60 vesk, Evs b. Mahreme‟ye 30 vesk, Mistah b. Üsâse ve Ġbn Ġlyâs‟a 50 vesk, Ümmü Rümeyse‟ye 40 vesk, Nuaym b. Hind‟e 30 vesk, Büheyne bint Hâris‟e 30 vesk, Üceyr b. Abd-i Yezid‟e 30 vesk, Ümmü Hakîm bint Zübeyr b. Abdulmuttalib‟e 30 vesk, Cümâne bint Ebû Tâlib‟e 30 vesk, Ġbn Erkam‟a 50 vesk, Abdurrahmân b. Ebû Bekir‟e 40 vesk, Hamne bint CahĢ‟a 30 vesk, Ümmü Zübeyr‟e 40 vesk, Dubâ‟e bint Zübeyr‟e 40 vesk, Ġbn Ebî Hüneys‟e 30 vesk, Ümmü Talib‟e 40 vesk, Ebû Basr‟a 20 vesk, NümeyletulKelbi‟ye 50 vesk, Abdullah b. Vehb‟e ve iki kızına 90 vesk, içinden 40 vesk onun iki kızı içindi, Ümmü Habîbe bint CahĢ‟a 30 vesk, Melkum b. Abde‟ye 30 vesk ve Hz. Peygamber Hz. ÂiĢe dıĢındaki baĢka bütün hanımlarına 700 vesk taksim etti. 325 Abbas b. Abdulmuttalib‟e 200 vesk, Kasım b. Mahreme b. Muttalib‟e 50 vesk, Hind b. Üssase‟ye 30 vesk, Safiyye bint Abdulmuttalib‟e 40 vesk, Hüseyin, Hatice ve Hind b. Übeyde b. Hâris‟e 100 vesk, Ümmü Hani bint Ebû Tâlib‟e 40 vesk, Muhayyese b. Mes‟ûd‟a 30 vesk, Ebû Sufyân b. Hâris b. Abdulmuttalib‟e 100 vesk, Mikdâd b. Amr‟a 15 vesk, Hz. Fâtime ile Hz. Ali‟nin 300 vesk hissesinden 85 veski arpa idi. Usâme b. Zeyd‟in hissesinden 40 veski arpa, 50 veski hurma çekirdeğiydi. Salt b. Mahreme‟nin hissesi Vâkıdî‟ye göre 40 değil, 30 vesk idi. Kays b. Mahrem‟in hissesi Vâkıdî‟ye göre 30 vesk değil, 50 vesk idi. Ümmü Rümayse‟nin hissesinden 5 veski arpa idi. Ebû Basra‟nın hissesi 20 vesk değil, 40 vesk idi. Hz. * Vesk, Deve yükü demektir. bkz. Ġbn HiĢâm, III, 351. 325 Ġbn Ġshâk, II, 159; ġezâ Adereh, “Muâhedâtü‟n-Nebiyyi‟l-Arabî Maa‟l-Yahûd”, Târihu‟l-Arab vel-Âlem, Beyrut, 1988, S. 115–116, s. 66–67; ġihâbüddîn Ahmed b. Abdu‟l Vehhâb b. Muhammed Nüveyrî, XVII, 263– 264; Muhammed Hamidullah, Mecmûâtü‟l-Vesâiku‟s-Siyâsiyye li‟l-Ahdi‟n-Nebevî ve‟l-Hilâfeti‟r-RâĢide, 4 bsk., Dârü'n-Nefâis, Beyrut, 1983, s. 94. 83 Peygamber‟in zevcelerinin her birinin hissesine 80 vesk hurma ve 20 vesk arpa düĢmüĢtür. 326 Hz. Peygamber tarafından yazdırılmıĢ bir vasiyete göre; her yıl Hayber‟in mahsulünden Hz. Peygamber‟in her zevcesine 180 vesk, Hz. Fâtima‟ya 85 vesk, Mikdâd b. Amr‟a on 5 vesk, Ümmü Rümeyse‟ye 5 vesk buğday verilmiĢtir. Bu vasiyeti yazarken Hz. Osman Ģahit, Hz. Abbâs kâtip idi. 327 Bir rivayete göre Hz. Peygamber vefat ettiği esnada Ģu üç Ģeyden baĢka bir Ģey vasiyet etmemiĢtir. Hayber‟den Rehâviler için 100 vesk mal; Dariler için de 100 vesk mal; Sebâiler ve AĢ‟ariler için 100 vesk mal verilmesini vasiyet etmiĢtir. 328 Hz. Peygamber, Dariler‟den bir cemaate, Hayber‟den kendilerine pay verilmesini vasiyet etti. Onların isimleri Ģöyledir: Benû‟d-Dâr b. Hâni b. Habîb b. Nümâre b. Lahm, Hz. Peygamber için ġam‟dan gelenler: Temîm b. Evs, kardeĢi Nuaym b. Evs, Yezid b. Kays ve Urfe b. Mâlik (Hz. Peygamber onun ismini Abdurrahman koydu.) Ġbn Ġshâk zikrettiğimiz isimlerin yanında Ģu isimleri de nakletmiĢtir: Fâkih b. Numan, Cebele b. Mâlik, Ebû Hind b. Ber ve kardeĢi Tayyib b. Ber. (Hz. Peygamber onun ismini Abdullah koymuĢtur.) 329 Böylelikle Hayber ganimetleri ve arâzileri paylaĢılmıĢ oldu. Allah, Müslümanlara verdiği sözü ve Hz. Peygamber‟in duasını kabul edip onlara bol ganimetleri nasip etti. Müslümanlar bu ganimetleri elde ettikten sonra büyük bir rahatlama yaĢamıĢ ve servet sahibi olmuĢlardır. Müslümanlar hem o dönemde, hem de daha sonraki dönemlerde bu topraklardan uzun süre mahsulleri elde etmiĢlerdir. Hz. Peygamber de, kendi hissesini hem kendi ailesine, hem de fakir fukaraya dağıtmıĢtır. Beytü‟l-Mal hissesinden de silah satın alınması için ve ileride çıkabilecek felâketler için ayırmıĢtır. C. Haccâc b. İlât es-Sülemî’nin Mekke’ye Gitmesi Hayber fethedildiği zaman Haccâc b. Ġlât es-Sülemî Hz. Peygamber‟e gelerek : “Ya Rasûlallah benim Mekke‟deki karım Ümmü ġeybe bint Ebî Talha‟nın yanında malım vardır. Mekkeli tüccarların yanlarında da mallarım vardır. Onları toplamak için sizden izin istiyorum. dedi. 330 Eğer Mekkeli müĢrikler Müslüman olduğumu anlarlarsa, mallarımı bana vermezler.” 326 Vâkıdî, II, 693-695; Ġbn HiĢâm, III, 351-352; ġezâ Adereh, s. 66-68; Muhammed Cevâd Al-i Fakih, s. 120; Muhammed Hamidullah, Mecmûâtü‟l-Vesâiku‟s-Siyâsiyye li‟l-Ahdi‟n-Nebevî ve‟l-Hilâfeti‟r-RâĢide, s. 94. 327 Ġbn Ġshâk, II, 160; Muhammed Hamidullah, Mecmûâtü‟l-Vesâiku‟s-Siyâsiye li‟l-Ahdi‟n-Nebevî ve‟lHilâfeti‟r-RâĢide, s. 95. 328 Ġbn Ġshâk, II, 160. 329 Ġbn Ġshâk, II, 161; Ġbn HiĢâm, III, 354. 330 Ġbn HiĢâm, III, 345; Beyhaki, IV, 265–266; Ġbnü‟l-Esîr, II, 223; Diyârbekrî, II, 54; Halebî, II, 210. 84 dedi. 331 Hz. Peygamber izin verdi. Haccâc b. Ġlât es-Sülemî yine Hz. Peygamber‟e: “Ya Rasûlallah! Mallarımı onlardan almak için, seninle ilgili istediğimi söylemem gerekir.” deyince, Hz. Peygamber ona da izin verdi. 332 Bundan sonra Haccâc b. Ġlât es-Sülemî Hayber‟den Mekke‟ye yola koyuldu. Haccâc dedi ki: “Mekke‟ye giderken Senîyyetü‟l-Beyzâ denilen yere gelince, orada bir grup Mekkeli MüĢrikler vardı. Onlar Mekke‟ye gelen kafilelerden ve yolculardan Hayberle ilgili bilgi almak istiyorlardı. Onlar Hayber‟in bol mahsul veren, en ucuz yer olduğunu ve aynı zamanda sağlam kalelere ve savaĢçılara sahip olduğunu biliyorlardı. Beni görünce: “Bu Haccâc b. Ġlât‟tır.” dediler. Onlar benim Müslüman olduğumu bilmiyorlardı ve bana: “Ey Ebû Muhammed hadi bize haber ver. Çünkü bize haber gelmiĢtir ki, o yol kesen kiĢi Hayber‟e saldırmıĢtır. Hayber bir Yahudi memlekettir ve Hicaz‟ın en verimli topraklarıdır.” dediler. 333 Onlara dedim ki: “Bu haberi ben de duydum. Ancak ben de size gizli bir haber vardır.” Ben bunu deyince, yanıma yaklaĢtılar ve: “Ya Haccâc ne oldu? Hadi bize söyle.” dediler. Onlara dedim ki: “Muhammed ve ashâbı Ģimdiye kadar benzeri duyulmadığı bir hezimete uğradılar. Ashâbı benzeri duyulmadığı bir Ģekilde katledildi. Muhammed de esir edildi. 334 Hayberliler: “Muhammed‟i Mekkelilere götürmeden öldürmeyelim. Mekkeliler, onu öldürülmüĢ olan adamlarına karĢılık herkesin huzurunda öldürsünler. Veya onu bizden ve onlardan öldürülenlere karĢılık, Mekkelilerin gözleri önünde biz öldürelim.” dediler. 335 Sonra Mekke‟ye geldik. Mekkeli MüĢriklere: “Bu Haccâc, size haber getirdi. Muhammed esir edilmiĢtir. O‟nun sizin yanınıza getirilmesini bekleyiniz. O, sizin huzurunuzda öldürülecek.” diyerek bağırdılar. 336 Haccâc b. Ġlât es-Sülemî, onlara: “Mekke‟deki mallarımı ve borçlarımı toplamak için sizden yardım istiyorum. Ben, hezimete uğrayan Muhammed ve ashâbının ganimet mallarını satın almak için baĢka tüccarlardan önce Hayber‟e gitmek istiyorum” dedim. Onlar hızlı bir Ģekilde alacaklarımı verdiler. 337 Sonra hanımımın yanına gittim. Ona: “Yanındaki mallarımı toplayıp yanıma getir. Ben Hayber‟e varmadan baĢka tüccarlar benden önce varmasınlar.” dedim. 338 331 Vâkıdî, II, 702; Mir Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn HavandĢah, II, 422; Beyhaki, IV, 266; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 140. 332 Ġbn Ġshâk, II, 155; Ġbnü‟l-Esîr, II, 223; Halebî, II, 210; Vâkıdî, II, 702; ġevkî Ebû Halîl, s. 96–97; Beyhaki, IV, 266. 333 Ġbn HiĢâm, III, 346; Vâkıdî, II, 703; Diyârbekrî, II, 54; ġevkî Ebû Halîl, s. 97; Taberî, III, 17–18. 334 Ġbn Ġshâk, II 156; Vâkıdî, II, 703; Ġbn HiĢâm, III, 346; Taberî, III, 18; Diyârbekrî, II, 54; Halebî, II, 210. 335 Vâkıdî, II, 703; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 140; Diyârbekrî, II, 54; Halebî, II, 210; Mir Muhammed b. Seyid Burhânüddîn HavandĢah, II, 422. 336 Ġbn HiĢâm, III, 346; Ġbnü‟l-Esîr, II, 223; ġevkî Ebû Halîl, s. 97–98. 337 Ġbn Ġshâk, II, 156; Vâkıdî, II, 703; Taberî, III, 18; Diyârbekrî, II, 54; Halebî, II, 210. 338 Vâkıdî, II, 703–704; Ġbn HiĢâm, III, 346. 85 Hz. Abbâs bu haber üzerine, kölesi Ebû Zübeyne‟yi yanına çağırıp, ona bu haberin doğru olup olmadığını araĢtırması için Haccâc b. Ġlât es-Sülemî‟ye gönderdi. Haccâc b. Ġlât es-Sülemî Hz. Abbâs‟ın kölesine: “O evlerinden uzak ve yalnız bir yer hazırlasın. Ben onun yanına gelirim ve o buna sevinecektir. Fakat bu haberi saklı tutunuz.” dedi. Köle bu haberi Hz. Abbâs‟a ulaĢtırınca pek sevinmiĢtir. 339 Ġbn Ġshâk ve Ġbn HiĢâm‟a göre ise, kölesi değil Hz. Abbâs kendisi Haccâc b. Ġlât esSülemî‟nin yanına gitti. Haccâc Ģöyle anlatıyor: “Ben tüccarların çadırların birinde oturuyordum. Hz. Abbâs gelerek bana: “Ey Haccâc! Getirdiğin haber doğru mu?” dedi. Ona dedim ki; “Eğer sana söylersem, kimseye söylemeden rahat duracak mısın?”, “Evet” dedi. Ben ona: “ġu an burada malımı toplayacağımı, iĢlerimi bitirdikten sonra yanına gelip kendisiyle yalnız görüĢeceğimi ve buradan gitmesi gerektiğini söyledim.” O da bunu kabul etti ve gitti. Sonra ben bütün mallarımı topladıktan ve Mekke‟den çıkmaya hazırlandıktan sonra, Hz. Abbâs‟ın yanına vardım. Ona: “Ey Ebu‟l-Fadl! Benim sana söylediğim haberi sakla. Çünkü yakalanmamdan korkuyorum. Üç gün sonra dilediğin zaman açıkla. Hz. Abbâs: “Olur” dedi. Ben de Hz. Peygamber‟in Hayber‟i fethettiğini, Hayber hükümdarının kızını kendisinin aldığını, oradakileri çıkarttığını ve orasının Ģu an onun ve ashabının olduğunu söyledim. Bunun üzerine o Ģöyle söyledi: “Sen ne diyorsun?”, “Vallahi böyledir.” dedim. Ben Müslüman oldum ve buraya malımı almak için geldim. Malımın baĢkaların eline geçmesinden korkuyordum. Üç gün sonra durumu açıkla. Durum senin istediğin gibidir.” 340 Üç gün geçtikten sonra Hz. Abbâs, güzel elbiseyi giydi. “Haluk” denen güzel bir kokuyu sürdü ve asasını aldı. Ġbn Ġshâk‟a göre Ka‟be‟ye gitti. Vâkıdî‟ye göre ise, ilk Haccâc b. Ġlât es-Sülemî‟nin karısına gitti. Ona; “Kocan ne yaptı?” diye sordu. Kadın: “Muhammed‟in ganimet mallarını Yahudilerden satın almak istedi. BaĢka tüccarlardan önce varması için gitti.” diye cevap verdi. Hz. Abbâs: “Kocan Müslüman olmuĢ ve o senden malını almak için gelmiĢti. Allah‟ın Rasulü Hayber‟i fethetmiĢtir.” dedi. Kadın: “Vallahi sanırım sen doğru söylüyorsun.” dedi. Sonra Hz. Abbâs Ka‟be‟ye geldi. Ka‟be‟yi tavaf etti. MüĢrikler Hz. Abbâs‟ı görünce ona: “Ey Ebu‟l Fadl! Vallahi senin bu halin musibet‟e karĢı son derece bir dayanıklılıktır.” dediler.341 Hz. Abbâs; “Allah‟a yemin ederim ki, Hz. Muhammed Hayber‟i fethetmiĢtir. Onların reisinin kızını kendisine almıĢtır. Onların malları ve her Ģeyi Ģu an onun ve ashâbının elindedir. MüĢrikler bunu duyunca: “Bu haberi sana kim verdi?” diye sordular. 339 Vâkıdî, II, 703-704; Ahmed b. Hanbel, el-Musned, III, 138; Halebî, II, 210; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 140; Mir Muhammed b. Seyyid Burhaneddîn HavandĢah, II, 423. 340 Ġbn Ġshâk, II, 156; Ġbn HiĢâm, III, 346–347; Taberî, III, 18; Ġbn Kayyim el-Cevzîyye, II, 140; Ġbn Kesîr, IV, 215; Diyârbekrî, II, 54; Halebî, II, 210. 341 Vâkıdî, II, 705; Ġbn HiĢâm, III, 347; Halebî, II, 211. 86 Hz. Abbâs: “Size bu haberi veren kimse” dedi. O, sizin yanınıza Müslüman olarak girdi. Mallarını sizden almak için gelmiĢti. Mallarını toplayıp, Hz. Muhammed ve ashâbına ulaĢmak için geri gitti. Bunun üzerine MüĢrikler: “Ey Allah‟ın kulları, Allah düĢmanı kaçıp kurtuldu. Fakat vallahi eğer biz bunu bilseydik, tabii ki elimizden çekeceği vardı.” dediler. Çok geçmemiĢti ki Hayber‟in Hz. Peygamber tarafından fethedildiği haberi geldi. 342 Mekke MüĢrikleri Hayber SavaĢı‟nın sonucunu yakından takip ediyorlardı. Mekke‟de Müslümanlara karĢı beslenen kin ve düĢmanlık, Müslümanların Medine‟de olduğu zamanlarda da devam etmiĢtir. Hz. Peygamber‟in umre yapmak için Mekke‟ye girmesine izin vermemiĢlerdir. Hz. Peygamber, onlarla Hudeybiye AntlaĢması‟nı imzalamak zorunda kalmıĢtır. Her zaman Müslümanların düĢmanlarını destekleyip, Hendek SavaĢı‟nda Yahudilere büyük destek vermiĢlerdir. Haccâc b. Ġlât es-Sülemî de onlardan kendi mallarını toplamak için, Hayber Fethi‟nin haberi daha Mekke‟ye ulaĢmadan ve kendisinin de Müslüman olmuĢ olduğunu Mekkeliler bilmeden, mallarının hepsini sağlam bir Ģekilde elde etme amacıyla Hz. Peygamber‟den izin almıĢtır. Ardından da Hz. Peygamber‟‟in Hayber Fethi ile ilgili Mekkeli MüĢriklere yanlıĢ bilgi vermesi için de izin istemiĢtir. Eğer yanlıĢ bilgi vermeseydi ve doğruyu söyleseydi belki hem kendine, hem de malına zarar gelebilirdi. Hz. Peygamber de bunu bildiği için ona istediğini söylemekte serbest bırakmıĢtır. Bu haber ilk baĢta Müslümanlara çok üzücü, MüĢriklere ise çok sevindirici gelmiĢtir. Fakat birkaç gün sonra tam tersi olmuĢtur. Sevinç Müslümanlara, üzüntü ise MüĢriklere dönmüĢtür. MüĢrikler bu haberi alınca çok üzülmüĢler ve Haccâc b. Ġlât es-Sülemî‟ye çok kızmıĢlardır. Fakat artık çok geç olmuĢ ve ellerinden bir Ģey gelmemiĢtir. Çünkü Haccâc b. Ġlât es-Sülemî Hayber‟e dönmüĢtü. X. Hz. Peygamber’in Fedek, Vâdi’l-Kurâ ve Teymâ Yahudileri Üzerine Yürümesi A. Fedek Fedek, Hicaz karyelerinden olup, Medine‟den(150km) uzakta, Hayber‟in yakınında bulunan ve Yahudilerin yaĢadığı bir köydü. Ġlk olarak buraya Hz. Nuh (a.s)‟ın torunu Fedek b. Hâm gelmiĢ ve bu yüzden buraya Fedek ismi verilmiĢtir. 343 Fedek, suları bol ve hurmaları çok olan bir yerdi. Hz. Peygamber Hayber‟i fethettikten sonra, Muhayyısa b. Mes‟ûd‟u elçi olarak 342 Vâkıdî, II, 705; Ġbn HiĢâm, III, 237; Ġbnü‟l-Esîr, II, 223; Ġbn Kayyim el-Cevziyye, II, 140; Ġbn Kesîr, IV, 216; Diyârbekrî, II, 54–55; Halebî, II, 211; ġevkî Ebû Halîl, s. 98–100; Ġbn Vazıh Ahmed b. Ġshâk b. Ca'fer Ya‟kubî, Târihu‟l-Ya‟kubi, Dâr-u Sadır, Beyrut, Trs. II, 57. 343 Semhûdî, Vefâü‟l-Vefâ, IV, 1280; Kasım ġulul, s. 317. 87 Fedek Yahudilerine göndermiĢ ve Ġslâmiyet‟i kabul etmelerini, aksi takdirde savaĢa hazırlandıklarını bildirmiĢtir.344 Fedek Yahudileri, Hayber Yahudilerinin yenilemeyeceğini zannediyorlardı. Muhayyısa b. Mes‟ud‟a: “Bize biraz mühlet ver, kavmimizle istiĢare edelim.” dediler. Bu arada Hayber Yahudilerinin yenildiği ve Hz. Peygamber‟in Hayber‟i fethettiği haberini almıĢlardı. Bu yüzden büyük korkuya kapılmıĢlardır. 345 Allah da onların kalplerine büyük korku düĢürmüĢtür.346 Fedek Yahudileri, Hayber Yahudilerinin kanları bağıĢlanıp bütün mal ve mülklerini bırakıp yurtlarından çıkıp gitmeyi istediklerini iĢitince, kendileri de kanları bağıĢlanıp bütün mal ve mülklerini bırakarak yurtlarından gitmek üzere anlaĢma yapmaya isteklendiler. 347 Bu yüzden Fedek Yahudilerinin reisi Nun b. YuĢa diğer bazı Yahudileri de yanına alarak, Muhayyısa ile birlikte Hz. Peygamber‟e geldiler. Yahudiler kendi aralarında uzun uzun konuĢtuktan sonra, Fedek arazisinin yarısının kendilerine bırakılmasına ve yarısını da Hz. Peygamber‟e vermeye razı oldular. Bunun üzerine anlaĢma yapmak üzere Hz. Peygamber‟e teklifte bulundular. Hz. Peygamber onların bu teklifini kabul etti. 348 Böylece Fedek arazisinin ve hurmalarının yarısı Hz. Peygamber‟e ait oldu. Çünkü Fedek savaĢ yoluyla değil, barıĢ yoluyla fethedilmiĢtir. Malların fey olarak sayılmıĢtı. Çünkü Müslümanlar onun üzerine ne bir at, ne de bir deve sürmüĢlerdir. 349 Hz. Peygamber‟in payına düĢen bütün mallar, Hz. Peygamber‟in fey malı idi. O her sene kendi aile fertlerine buradan nafaka verirdi. Geri kalan kısmını da Allah yolunda Müslümanların maslahatı uğruna silah ve binek hayvanı temin ederdi. Kendisi vefat edince Hz. Fatıma ile Hz. Peygamber‟in hanımlarının tamamı veya birçoğu, bu arazilerin Hz. Peygamber‟den kendilerine miras kaldığına inandılar. Ancak bunları Hz. Peygamber‟in: “Peygamberler topluluğunun malına mirasçı olunmaz. Bizim bıraktığımız tereke, sadakadır.” hadisini duymamıĢlardı. 350 Hz. Fatıma ile Hz. Peygamber‟in hanımları ve Hz. Abbâs, Hz. Peygamber‟in 344 Vâkıdî, II, 706; Belâzurî, Fütûhü'l-Büldân, I, 41;Diyârbekrî, II, 58; ġevkî Ebû Halîl, s. 92; Nadir Özkuyumcu, “Asr-ı Saadette Yahudilerle iliĢkiler” Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet‟te Ġslâm, II, 482. 345 Diyârbekrî, II, 58; Mir Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn HavandĢah, II, 424; Muhammed b. Sâlih edDımaĢkî, V, 182. 346 Ġbn HiĢâm, III, 353. 347 Ġbn Ġshâk, II, 149, Vâkıdî, II, 706. 348 Vâkıdî, II, 707; Ġbn HiĢâm, III, 353 Belâzurî, Fütûhü‟l –Büldân, I, 40; Muhammed Ahmed BaĢümeyl, s. 201202; Diyârbekrî, II, 58; Nadir Özkuyumcu, “Asr-ı Saadette Yahudilerle iliĢkiler” Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet‟te Ġslâm, II, 482. 349 Ġbn Ġshâk, II, 149; Ġbn HiĢâm, III, 337; Ayrıca bkz. Ġbn Ġshâk, II, 160; Ġbn HiĢâm, III, 353; Diyârbekrî, II, 52, 58; Necdet HamâĢ, IX, 74; Nadir Özkuyumcu, “Asr-ı Saadette Yahudilerle iliĢkiler” Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet‟te Ġslâm, II, 482. 350 Ġbn Kesîr, IV, 203. 88 terekesindeki paylarını talep etmek için halife Hz. Ebû Bekir‟e gitmiĢlerdir. Hz. Ebû Bekir, Hz. Peygamber‟in yukarıdaki hadisini hatırlatarak onlara Ģöyle demiĢtir: “Hz. Peygamber‟in geçimlerini temin ettiği kimselerin geçimini ben temin ederim. Allah‟a yemin ederim ki, Hz. Peygamber‟in akrabalarına bakmak, benim kendi akrabalarıma bakmamdan daha çok hoĢuma gider.” Ġbn Kesir diyor ki; “Hz. Ebû Bekir doğru söylemiĢ. Allah ondan razı olsun ve onu hoĢnut kılsın. O bu hususta hakka tabi olan, iyilik yapan, doğru yolu bulan bir kimse idi.” 351 Böylece Fedek, savaĢ olmadan Müslümanların eline geçti. Fedek zengin fakat bir köydü. Hurma ağaçları çok ve suyu bol olan bir yerdi. Bu Yahudiler, Hayber SavaĢı‟nın sonucunu bekliyorlardı. Müslümanların zayıf ve az olduğunu, Hayberlilerin ise daha fazla ve güçlü olduğunu bilip Müslümanların yenileceğini zannediyorlardı. Fakat Hayber Yahudileri yenilince, onlar da Hz. Peygamber‟den kendisiyle Hayber Yahudileriyle olduğu gibi bir anlaĢma yapmak istediler ve Fedek mahsulünün yarısını kendilerine yarısını O‟na vereceğine razı odular. B. Vâdi’l-Kurâ Vâdi‟l-Kurâ, Medine‟den Suriye‟ye giden yolun üzerine, Hayber‟e yakın bulunan bir vâdidir. Medine-ġam ticâret yolun üzerine bulunduğu için, burası eski bir ticâret merkezi idi. Suları bol olduğu için ziraat ve hurma ağaçlarının çokça yetiĢtiği açısından önemli bir yerdi. Burada zengin Yahudiler yaĢamaktaydı. 352 Hz. Peygamber Hayber‟i Fethettikten sonra Vâdi‟l-Kurâ Yahudilerin üzerine yürümüĢtür. Ebû Hüreyre Ģöyle rivayet etmiĢtir: Hz. Peygamber ile beraber Hayber‟den Vâdi‟l-Kurâ‟ya gittik. Rüfâ‟a b. Zeyd b. Vahb el-Cüzamî Hz. Peygamber‟e Mida‟m adlı siyah bir köle hediye etmiĢti. Mida‟m Hz. Peygamber‟in bineğini hazırlıyordu. Orada bulunan Yahudiler ok atmaya baĢladılar. Mida‟m Hz. Peygamber‟in bineğini çöktürüyordu. Yahudilerin attıkları oklardan birisi Mida‟m‟a isabet etti ve öldü. Müslümanlar “Mida‟m cennete gitti ne mutlu ona” dediler. Hz. Peygamber: “Hayır nefsimi elinde tutan Allaha yemin ederim ki o; Hayber Ganimetleri paylaĢılmadan önce, çaldığı o malların ateĢi içindedir.” Bunu duyan insanlardan biri, Hz. Peygamber‟e bir-iki ayakkabı bağı getirdi. Hz. Peygamber ona Ģöyle dedi: “AteĢten bir-iki ayakkabı bağı” 353 Sonra Hz. Peygamber sahâbîleri savaĢ için saf haline getirdi. Bayrağı Sa‟d b. Ubâde‟ye sancakları ise biri Hubâb b. Münzir‟e, diğeri Sahl b. Hüneyf‟e ve bir baĢkası Abbâd 351 Ġbn Kesîr, IV, 203. Adolf Grohmann, “Vâdi‟l-Kurâ”, ĠA, Ġstanbul, 1977, XIII, 136. 353 Vâkıdî, II, 709-710; Taberî, III, 16; Beyhaki, IV, 270; Ġbnü‟l-Esîr, II, 222. 352 89 b. BiĢr‟e verdi. Ardından Yahudileri Ġslâm‟a davet etti. Müslüman olduğunuz takdirde malınızı ve kanlarınızı korumuĢ olursunuz. Hesabınızı Allah‟a kalır. Fakat Yahudiler bunu kabul etmediler ve onlardan biri çıkıp kendisiyle savaĢmak için birisi istedi. Zübeyr b. Avvâm onun karĢısına çıktı ve onu öldürdü. Arkasında biri daha çıktı ve savaĢmak istedi. Onun karĢısına Hz. Ali çıktı ve onu öldürdü. Ardından biri daha çıktı. Onu Ebû Dücâne kaĢıladı ve onu öldürdü. Böylece o gün akĢama kadar savaĢ devam etti ve 11 kiĢi Yahudiler öldürüldü. Ertesi sabah güneĢ yeni doğmuĢken Yahudiler teslim oldular. Vâdi‟l-Kurâ zorla fethedildiği için Hz. Peygamber ganimet malları Müslümanlara dağıttı. Müslümanlar çok miktarda mal ve eĢya‟ya sahip oldular.354 Hz. Peygamber Vâdi‟l-Kurâ‟da dört gün kaldı. Ganimetleri Sâbîlerine dağıttıktan sonra, Vâdi‟l-Kurâ‟nın arazileri ve hurmaları Hayber‟de olduğu gibi yarı yarıya Yahudilere iĢletirdi. 355 C. Teymâ Sudî Arabistan‟ın kuzeyinde bulunan Teymâ, Vâdi‟l-Kurâ‟dan 4 günlük uzak bir mesafede yer almaktaydı. Su ve hurmaları bol olan bu Ģehirde, incir ve üzüm gibi çeĢitli meyveler de yetiĢtirilmekteydi. Burası kervânlar için önemli bir konaklama yeri idi. Eski bir ticaret merkezi ile birlikte burada Yahudiler yaĢamaktaydı. 356 Hz. Peygamber Vâdi‟l-Kurâ‟dan sonra Teymâ üzerine gitmiĢtir. Teymâ Yahudileri, Hz. Peygamber‟in Hayber, Fedek ve Vâdi‟l-Kurâ Yahudileri ile yaptıkları savaĢ ve anlaĢmalardan haber almıĢlardı. Bu yüzden Hz. Peygamber‟e cizye vererek anlaĢma yaptılar ve mallarını ellerinde kaldılar.357 Böylece Vâdi‟l-Kurâ ve Teymâ Ģehirleri de artık Müslümanların ellerinin altındaydı ve genel olarak Müslümanlar, Yahudilerden gelen büyük tehlikeleri önlemiĢ oldular. Çünkü Hayber, Fedek, Vâdi‟l-Kurâ veTeymâ Yahudileri bir birleriyle müttefiktiler. Vâdi‟l-Kurâ Yahudileri ilk baĢta Hz. Peygamberle savaĢmak istemiĢler fakat az bir zaman sonra dayanamamıĢlar ve teslim olmuĢlardır. SavaĢa giriĢtiği için de mallarını kaybetmiĢlerdir. Ancak oranın topraklarını iĢletmesi için Hz. Peygamber‟den talepte bulunmuĢlar. Hz. Peygamber onların bu talebi kabul edip Vâdi‟l-Kurâ arazilerin mahsulünün yarısı kendilerine vererek orada bırakmıĢtır. 354 Vâkıdî, II, 710-711; Beyhaki, IV, 270-271; Muhammed b. Sâlih ed-DımaĢkî, V, 196-197. Vâkıdî, II, 711; Beyhakî, IV, 271. 356 Fr. Buhl, “Teymâ”, ĠA, Ġstanbul, 1977, XII, 224-225. 357 Vâkıdî, II, 711; Fr. Buhl, “Teymâ”, ĠA, XII, 224. 355 90 Teymâ Yahudileri ise Hayber, Fedek ve Vâdi‟l-Kurâ Yahudilerin sonucunu görmüĢtü. Bu yüzden Hz. Peygamber‟le savaĢmadan onunla farklı bir anlaĢma yapmıĢtır. Hz. Peygamber‟e cizye vererek hem mallarını hem de arazilerini kendilerine kalmıĢtır. Bundan sonra Hz. Peygamber Medine‟ye dönmüĢtür. Rivayetlere göre Hz. Peygamber, Hayber‟den dönerken, gecenin sonunda, yolda bir yerde konaklamıĢ, sabah namazına kendilerini uyandırması için kimin bekleyebileceğini sormuĢ, Hz. Bilâl‟in bu görevi üstlenmesi üzerine Hz. Peygamber ve sahâbîler uyumuĢlardır. Hz. Bilâl ise namaza baĢlamıĢ, dilediği kadar namazını kılıp, sonra eĢyalarının yanına gidip sabahı beklemiĢtir. Uykusuna yenik düĢerek uyuya kalmıĢtır. Sonunda herkesi güneĢ uyandırınca, ilk olarak Hz. Peygamber uyanıp, Hz. Bilâl‟a: “Ey Bilâl, nedir bu bize yaptığın?” buyurması üzerine Hz. Bilâl: “Ya Rasûlallah seni tutan, beni de tutmuĢ” diye cevap vermiĢtir. Hz. Peygamber ise: “Doğru söyledin.” DemiĢ, ardından Hz. Peygamber binek devesini az ilerletip, sonra çöktürmüĢ ve orada abdest almıĢtır. Sahâbîler de abdest almıĢlar, sonra Hz. Peygamber‟in Hz. Bilâl‟e kamet getirmesini emrettiği üzere o da kamet getirmiĢtir. Hz. Peygamber namaz kıldırdıktan sonra sahâbîlere: “Namaz unuttuğunuzda; onu hatırladığız an kılınız. Çünkü Allah Ģöyle buyurmaktadır. “Beni hatırlamak için namaz kıl.” buyurmuĢtur.358 XI. Hayber Gazvesi’nin Sonuçları Hayber Gazvesi aslında, tarihe geçen bir Müslüman-Yahudi savaĢıydı. Yahudiler, askerî bakımdan ve zenginlik açısından Müslümanlara göre çok daha güçlüydüler. Müslümanlar ise her açıdan zayıf idiler. Yahudiler hem zenginliklerini, hem de varlıklarını korumak için bütün gücüyle savaĢmıĢlardır. Müslümanlar için de bu savaĢ çok önemliydi. Zira Mekke‟de MüĢrikler bu savaĢın sonucunu sabırsızlıkla beklemiĢlerdir. Çünkü Yahudilerin galip gelmeleri hâlinde Müslümanlar çok zayıf bir duruma düĢecek, Medine‟de kurdukları hâkimiyetlerini kaybedecek, neticede Mekke ve Medine‟deki bütün gayr-i Müslim kabileler Müslümanları kolayca ortadan kaldırabilecekti. Büyük bir kabile olan, 4000 savaĢçısı bulunan, fakat zengin olmayan Gatafân Kabilesi de bu savaĢın sonucunu yakından takip eden kabilelerdendi. Ayrıca Fedek, Vâdi‟l-Kurâ ve Teymâ Yahudileri de Hayber Yahudileri‟nin Müslümanları yeneceklerine inanıyorlardı. Bütün bu kabileler, Hayber Yahudileri‟nin Müslümanlardan sayıca daha kalabalık, daha zengin oluĢlarına ve muhkem kalelere sahip olmalarına bakarak Müslümanları yenecekleri ümidini taĢıyorlardı. Kısacası bu gazvenin sonucu, Mekke, Medine, Hayber, Fedek, Teymâ, Vâdi‟l-Kurâ ve bütün Arap Yarımadası‟nda iz bırakarak ve Müslümanların gücü ortaya çıkaracaktı. 358 Ġbn Ġshâk, II, 151; Ġbn HiĢâm, III, 340; Ġbn Kesîr, IV, 212–213; Beyhaki, IV, 272–273; Diyârbekrî, II, 59. 91 Hz. Peygamber‟in Yahudilerle yaptığı Hayber Gazvesi ve bu gazvenin sonuçları, özellikle siyâsî ve ekonomik açıdan Müslümanlara büyük bir güç ve nüfûz kazandırmıĢtır. Hayber‟in Hicâz bölgesinde en eski bir ticaret ve ziraat merkezi olan, ekonomik olarak büyük bir güç ve zenginliğe sahip bulunan bu Ģehrin fethedilmesi, Müslümanlara büyük miktarda ganimet kazandırmıĢtır. Çünkü bu Ģehrin fethedilmesi ile Müslümanların eline geçen ganimetlerin çokluğu ve bunların maddî karĢılığı, Hz. Peygamber döneminde elde edilen en büyük ve en fazla kazanç sağlayan ganimetler olmuĢtur. Bu yüzdendir ki bu zafer, Müslümanlar için büyük yarar sağlamıĢtır. Öncelikle, maddî sıkıntılar içerisinde olan Müslümanlar için büyük bir rahatlama olmuĢtur. Müslümanların iktisâdî güçleri artmıĢ ve elde edilen topraklar sadece o gün için değil, ileride de hem devlet tarafından, hem de Müslümanlar arasında belli ve çeĢitli statülere tabi tutularak Hz. Peygamber tarafından taksim edilmiĢtir. Daha sonra Hulefâ-i RâĢidîn ve sonraki dönemlerde de Müslümanlar buralardan faydalanmıĢtır. Bununla beraber, Hayber Gazvesi‟nde meydana gelen olaylar ve uygulamalardan yola çıkan Ġslam âlimleri, özellikle de Hz. Peygamber‟in Yahudilerle yaptığı antlaĢmalara dayanarak, tarlalardan çıkan mahsulün bir kısmını almak Ģartıyla yapılan sulh antlaĢmasının devlet baĢkanı istediği zaman bozulması Ģartıyla bir akit olarak yapılması, sulh akdi ve eman vermenin bir Ģarta bağlanması gibi hükümlerin yanında, Ehl-i Kitab‟ın kestikleri hayvanlardan yemenin ve onların yaptığı yemekleri yemenin helâl olması, ehlî eĢek etlerinin yenilmesinin yasaklanması, Mut‟a nikâhının yasaklanması, cariyelerin âzad edilmesinin mehir olarak sayılması gibi birçok fıkhî hükümleri de ortaya koymuĢtur. Bu gazvenin en önemli sonuçlarından birisi de, Arap Yarımadası‟nda mevcut siyasî yapı ve bu yapının Müslümanların lehine değiĢmesiyle ilgilidir. Çünkü bu gazveyle bağlantılı olarak Fedek ve ardından Vâdi‟l-Kurâ ile Teymâ Yahudilerinin korkarak Müslümanlara teslim olmasıyla yapılan antlaĢmalar sonucu, Arap Yarımadası‟nda Hz. Peygamber‟e ve Ġslâm‟a karĢı uzun zamandan beri siyasî, askerî ve ekonomik güce dayanan Yahudi düĢmanlığı bertaraf edilmiĢ, Yahudiler muhalefet gücü statüsünden çıkmıĢ ve Müslümanlara karĢı bir daha baĢ kaldıramamıĢlardır. Artık Hicâz‟da bulunan Yahudi toplulukları, siyasî ve askerî kitleler olarak değil, Ġslâm Devleti‟nin, kendilerine belirlenen mâli veya nakdî vergileri veren ve Ġslâm egemenliğinin altında korunan, Ġslâm‟ın adalet ve hoĢgörüsünden istifade eden ve kimsenin kötülük etmediği yerli halk haline gelmiĢtir. Hayber Fethi‟nin neticesinde, diğer Arap kabileleri de sulh yapmaya hazırlanmıĢ ve Ġslâm‟ın intiĢarı için yeni ufuklar açılmıĢtır. 92 SONUÇ Hz. Peygamber, Peygamberlik döneminin son ânına kadar insanları Ġslâm‟a davet etmiĢtir. Gayr-i Müslimlerin Ġslâm dinini kabul etmeleri için çalıĢıp uğraĢmıĢtır. Bunlardan bazıları toplu olarak Müslüman olurken, bazıları ise fert fert veya birkaç kiĢilik gruplar halinde Müslüman olmuĢtur. Yahudiler ise, azı müstesna, Ġslâm‟ı kabul etmemiĢlerdir. Hz. Peygamber (s.a.v), davet döneminin sonuna kadar, Yahudiler dâhil, bütün gayr-i Müslimleri önce Ġslâm‟a davet etmiĢ, sonra daveti kabul etmeyenlerle savaĢmıĢtır. Bunlar arasında Yahudiler, Hz. Peygamber‟e, Peygamberliğin ilk yıllarından itibaren düĢmanca davranmıĢlardır. Aralarında antlaĢma olduğu halde Hz. Peygamber‟i öldürmeye teĢebbüs etmiĢlerdir. Hayber Gazvesi de, Yahudilerin bu düĢmanlığının açık bir örneğidir. Onlar görünürde, Müslümanlarla yaptıkları anlaĢmaya göre hareket etmiĢ, fakat aslında gizliden gizliye Müslümanlara kin ve düĢmanlık beslemiĢlerdir. Daha sonra ise bu düĢmanlıklarını açığa vurmuĢlardır. Bu hususta Medine münafıkları ve Mekke müĢrikleri de onları desteklemiĢtir. Hendek ve Hayber Gazveleri, bu faaliyetlerin açık örnekleridir. Müslümanlar ise sonunda onların bu eziyetlerini çekemez hale gelmiĢlerdir. En son Hz. Peygamber (s.a.v), kendisinin en büyük düĢmanları ve kendi aralarında müttefik olan Mekkeli müĢrikleri ve Yahudileri, Hudeybiye AntlaĢması sonucunda ikiye bölmüĢtür. Hz. Peygamber (s.a.v) bu fırsatı değerlendirerek Yahudilerin eziyetlerinden kurtulmak için harakete geçmiĢtir. O, bütün sıkıntılarına rağmen kendisi bu savaĢın komutanı olup Yahudilerle çok zor Ģartlar altında savaĢmıĢ ve çok güçlü olan düĢmanı mağlup etmiĢtir. Hz. Muhammed (s.a.v), Hayber SavaĢı‟ndan sonra Vâdi‟l-Kurâ, Fedek ve Teymâ Yahudileri‟nin üzerine yürüyerek artık o dönemdeki Yahudi düĢmanlarından ve onların kendisine kurduğu tuzak ve tehlikelerden kurtulmuĢtur. Çünkü Yahudiler Hz. Peygamber‟e karĢı ellerinden geleni yapmıĢlar, ancak bu durum, onların tamamen ezilmesiyle sonuçlanmıĢ ve onlar, Müslümanlardan daha fazla kayıp vermiĢlerdir. Yahudilerin birçoğu, her ne kadar kendi yerlerinde bırakılmıĢsa da, servetlerini ve güçlerini kaybetmiĢlerdir. Diğer bir önemli nokta ise, Müslümanların Hayber‟i fethetmesiyle diğer Arap kabileleri üzerinde büyük bir tesirin meydana gelmiĢ olmasıdır. Çünkü bütün Arap kabileleri Yahudilerin gücünden ve özellikle de Hayber‟de sahip oldukları servetten, müstahkem kalelerden, askerlerinin fazlalılığından ve verimli topraklarından haberdardılar. Onlar için her Ģeyi belirleyecek olan bu savaĢın sonucunu dikkatle ve sabırsızlıkla takip ediyorlardı. Çünkü kendi tavırlarına ve planlarına, bu savaĢtan sonra yön vereceklerdi. Fakat Müslümanların galip gelmesiyle kalplerine korku düĢmüĢ ve Müslümanların gücünü anlamıĢlardır. SavaĢın 93 Müslümanlar lehine sonuçlanmasıyla Müslümanlar çok sevinmiĢ, KureyĢ müĢrikleri ise hem üzülmüĢ, hem de ciddî bir Ģekilde endiĢeye kapılmıĢtır. Bu gazvenin sonunda Hz. Peygamber‟in Yahudileri imha ve sürgün etmemesi, Ġslâm‟ın yüksek adalet ve hoĢgörü konularında ne kadar titiz davrandığının da bir göstergesi olmuĢtur. 94 EKLER 95 96 97 98 99 100 BİBLİYOGRAFYA ADEREH, ġezâ, “Muâhedâtü‟n-Nebiyyi‟l-Arabî Mea‟l-Yahûd”, Târîhu‟l-Arab ve‟lÂlem, Beyrut, 1988, S. 115–116, s. 64–70. AHMED b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eĢ-ġeybânî (241/855), “elMusned” Kütübü‟s-Sitte, 2. bsk., Ġstanbul, 1992. ALĠ ġÂMÎ, Ebû Abdullah ġemseddîn Muhammed b. Yûsuf, Sübülü‟l-Hudâ ve‟rReĢâd fî Sîreti Hayri‟l-Ġbâd, Thk. Fehim Muhammed ġeltut-Cudah Abdurrahmân Hilâl, Kahire, 1992. ALĠ ġERĠATĠ (1397/1977), Muhammed Kimdir, Çev. Ali Seyyidoğlu, 4.bsk., Ankara, 1996. ATÇEKEN, Ġsmail Hakkı, Hz. Peygamber‟in Yahudilerle Münâsebetleri, Ġstanbul, 1996. ATEġ, Süleyman, Kur‟ân Ansiklopedisi, Ġstanbul, 1997, VIII, 9-14. ÂYETÎ, Muhammed Ġbrâhîm, Târîh-i Peygamber-i Ġslâm, Thk. Ebu‟l-Kâsım Gürcî, 5. bsk., Tahran, 1779. BAġ, Eyüp, Ġslâm‟ın Ġlk Döneminde Müslüman Yahudi ĠliĢkileri, Ġstanbul, 2004. BAġ, Mustafa, Ġslâm‟ın DoğuĢ Döneminde Hicaz Bölgesinde Yahudilik ve Hıristiyânlık, Ankara, 1999. BÂġÜMEYL, Muhammed Ahmed, Mevsûâtu'l-Gazavâti'l-Kübrâ,(Sulhu‟l- Hudeybiyye, Gazvetu‟l-Hayber) 3. bsk., Kahire, 1985. el-BELÂZURÎ, Ebu'l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (279/892), Ensâbu'l-EĢrâf, Thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî, 1. bsk., Beyrut, 1996. _____________, Fütûhu‟l-Büldân, Çev. Zâkir, Kâdirî, Ġstanbul, 1955. el-BEYHAKÎ, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî (458/1066), Delâilü'n-Nübüvve ve Ma'rifetü Ahvâl-i Sâhibi'Ģ-ġerî‟a, Thr, Abdulmuti‟ Kal‟aci, Beyrut, 1985. el-BĠLÂDÎ, Âtik b. Gays, Mu‟cemu Kabâili‟l-Hicâz, 2.bsk., Mekke, 1983. BOSTANCI, Ahmet, Kamu Hukuku Açısından Hz. Peygamber‟in Gayr-i Müslimlerle ĠliĢkileri, Ġstanbul, 2001. 101 el-BUHÂRÎ, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ġsmail b. Ġbrâhîm (256/870), Sahîhu‟lBuhârî, 2. bsk., Ġstanbul, 1996. CAETANĠ, Leon (1354/1935), Ġslâm Târîhi, Çev. Hüseyn Cahit, Ġstanbul, 1925. CANPOLAT, Bilgi, Kur‟ân-ı Kerîm‟de Hz. Peygamberin SavaĢları (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Ġstanbul, 1990. DAHLÂN, Ebu'l-Abbâs Ahmed b. Zeynî (1304/1886), es-Sîretü'n-Nebeviyye ve‟lÂsâru'l-Muhammediyye, 2. bsk., Beyrut, Trs. ed-DÂRĠMÎ, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân (255/869), “Sunenu‟dDârimî” Kütübü‟s-Sitte, 2. bsk., Ġstanbul, 1992. DEġTĠ, Seyyid Mustafa Hüseynî, Dâiretü‟l-Maârif-i Câmi‟a-i Ġslâmî, Tahran, 1379. ed-DIMAġKÎ, Muhammed b. Sâlih (972/1536), Peygamber Sallallâhü Aleyhi Vesellem Külliyatı, Çev. Halîl Ġbrâhîm Kaçar, Hüseyn Kaya, 1. bsk. Ġstanbul, 2003. ed-DĠMYÂTÎ, Ebû Muhammed ġerafüddîn Abdulmün'im b. Halef (705/1306), esSîretü'n-Nebeviyye, Thk. Esad Muhammed Tayyib, 1. bsk., Haleb, 1996. ed-DĠYÂRBEKRÎ, Hüseyn b. Muhammed b. Hasen, (990/1582), Târîhu'l-Hamîs fî Ahvâli Enfesi Nefîs, Beyrut. Trs. EBÛ DÂVÛD, Süleymân b. EĢ‟as es-Sicistânî (275/888), “es-Sunen” Kütübü‟sSitte, 2. bsk., Ġstanbul, 1992. EBÛ FÂRĠS, Muhammed Abdulkâdir, fi Zilâli Sîreti‟n-Nebeviyye, es-Sirâ‟ Maa‟lYahûd, 1.bsk., Ürdün, 1990. EBÛ HALÎL, ġevkî, Gazvetü Hayber (el-Fethü‟l-Karîb), DımeĢk, 1986. EBÛ YÛSUF, Ya‟kûb b. Ġbrâhîm (182/798), Kitâbu‟l-Harâc, 3. bsk., Kahire, 1382. EYÜP Sabri PaĢa (1308/1890), Mir'âtü'l-Haremeyn- Mir‟at-ı Mekke, 1.bsk., Kostantiniyye, 1890. FEYZULLAH, Muhammed Fevzî, Suverun ve Ġberun Mine‟l-Cihâdi‟n-Nebeviyye fi‟l-Medine, 1.bsk., Beyrut, 1996. el-FÎRÛZÂBÂDÎ, Ebu‟t-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Ya‟kûb b. Muhammed (817/1415), el-Meğânimü'l-Mütâbe fî Meâlimi Tâbe, Thk. Hamed Câsir, 1.bsk., Riyâd, 1969. 102 GADBÂN, Münîr Muhammed, Nebevî Hareket Metodu Teori ve Pratik, Çev. Tarık Akarsu, Ġstanbul, 1992. GROHMANN, Adolf, “Hayber”, ĠA, Ġstanbul, 1977, V, 384-386. GÜNER, Osman, Rasûlullah‟ın Ehl-i Kitapla Münasebetleri, 1.bsk., Ankara, 1997. el-HALEBÎ, Ebu‟l-Ferec Nûreddîn Alî b. Ġbrâhîm b. Ahmed (1044/1635), es-Sîretü'lHalebiyye (Ġnsânu‟l-Uyûn fî-Sîreti‟l-Emîni‟l-Me‟mûn), Beyrut. Trs. el-HAMEVÎ, Ebû Abdillâh ġihabüddîn Yâkût b. Abdullah Yâkût (626/1229), Mu‟cemu‟l-Büldân, Beyrut, Trs. HAREKÂT, Ġbrâhîm, es-Siyâse ve‟l-Müctema‟ fî‟l-Asri‟n-Nebevî (1. Ġslâm Tarihi), Mağrib, 1990. HAVANDġAH, Mir Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn (903/1498), TârîhuRavzeti's-Safâ fi Sîreti'l-Enbiyâ ve'l-Mülûk ve'l-Hulefâ, Tahran, HĢ. 1338. HEMAġ, Necdet, “Hayber”, el-Mevsûâtü‟l-Arabiyye, DımeĢk, 2004, S. 9, s. 73–74. el-HÜSEYNÎ, Gıyâsuddîn b. Hamam Târîh-i Habîb-u Sîyer fî Ahbâr-i Efrâdı-BeĢer (941/1535), Tahran, 1983. ĠBN ABDĠ‟L-BER, Ebû Ömer Cemâleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed elKurtubi (463/1071), ed-Dürer fî Ġhtisâri'l-Meğâzî ve's-Siyer, Thk. ġevkî Dayf, 2. bsk., Kahire, 1119. ĠBN EBÛ ġEYBE, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed (235/850), Kitâbu‟l-Meğâzî, Thk. Abdülazîz b. Ġbrâhîm el-Ömerî, Riyâd, 2001. ĠBN HACER, Ahmed b. Ali el-Askalânî (852/1448), el-Metâlibü‟l-Âliye biZevâdi‟l-Mesânîdi‟s-Semâniye, Thk. Habîburrahmân el-A‟zamî, 1. bsk., Kuveyt, 1973. ___________, es-Sîretü‟n-Nebeviyye Min Fethi‟l-Bârî, Thk. Muhammed el-Emîn b. Muhammed Mahmûd b. Ahmed el-Ceknî, 1. bsk., Beyrut, 2001. ĠBN HALDÛN, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed (808/1406), Târîhu Ġbn Haldûn (Kitâbu‟l-Ġber ve Dîvânu‟l-Mübtedei ve‟l-Haber fî Eyyâmi‟l- Arabi ve‟lAcemi ve‟l-Berber ve Men Âsârahum Min-Zevi‟s-Sultâni‟l-Ekber, Beyrut, 1971. ĠBN HAZM, Ebû Muhammed b. Alî b. Ahmed b. Sa‟îd el-Endelüsî (456/1064), Cevâmi‟u‟s-Sîreti‟n-Nebeviyye, Beyrut, 1983. 103 ĠBN HĠġÂM, Ebû Muhammed Cemâlüddin Abdülmelik (213/828), es-Sîretü‟nNebeviyye, Thk. Mustafâ es-Sekkâ-Ġbrâhîm el-Ebyârî-AbdulHafîz ġelebî, 2.bsk., Mısır, 1955. ĠBN ĠSHÂK, Ebû Abdullah Muhammed b. Ġshâk b. Yesâr (150/767), es-Sîretü‟nNebeviyye, Thk. Tâhâ Adürreûf Saad-Bedevî Tâhâ Bedevî, 1.bsk., Kahire, 1998. ĠBN KAYYĠM el-Cevziyye, ġemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebîbekr (751/1350), Zâdu‟l-Meâd, 1. bsk., Kahire, 1928. ĠBN KESÎR, Ebu'l-Fidâ Ġmâdüddîn Ġsmâ‟îl b. Ömer (774/1372), el-Bidâye ve'nNihâye, 1. bsk., Beyrut, 1966. ĠBN SA'D, Ebû Abdullah Muhammed (230/844), et-Tabakâtü'l-Kübrâ, 1.bsk., Kâhire. 1989. ĠBN SEYYĠDĠ‟N-NÂS, Ebu'l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed (734/1333), Uyûnü‟l-Eser fî Funûni‟l-Meğâzî ve‟s-Siyer, Beyrut, Trs. ĠBNÜ'L-ESÎR, Ġzzuddîn Ebu'l-Hasen Alî b. Ebi‟l-Kerem (630/1232), el-Kâmil fi'tTârîh, Beyrut, 1965. el-KALKAġENDÎ, Ebu'l-Abbâs ġihâbüddîn Ahmed b. Alî (821/1428), Subhu‟l-A‟Ģâ fî-Sınâati‟l-ĠnĢâ, ġrh. Muhammed Hüseyn ġemseddin, Beyrut, 1987. KARNÎ, Talebe el-Bedevî, Cevâhirü‟s-Sîreti‟n-Nebeviyye, Kahire, Trs. KILIÇ, Sargon-Hulûsî Erdem, “Abdullah b. Revâha”, DĠA, Ġstanbul, 1988, I, 129– 130. el-KĠLAĠ, Ebu'r-Rebî Süleyman b. Musâ (634/1237), el-Ġktifâ bi-Tazammenehu Min Meğâzî Rasûlillah ve Selâseti'l-Hulefâ, Thk. Kemâleddîn Ġzzeddîn Alî, Beyrut, 1997. KÖKSAL, Mustafâ Âsım, Ġslâm Tarihi, Ġstanbul, 2006. el-KURTUBÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî (671/1272), el-Câmi‟ li-Ahkâmi‟l-Kur‟ân, Beyrut, 1966. el-KUTUB, Muhammed Ali, Peygamberimizin SavaĢları, Çev. Nedim Yılmaz, Ġstanbul, 1986. LĠNGS, Martin, Ġlk Kaynaklara Göre Hz. Muhammed‟in Hayatı, Çev. Nazife, ġiĢman, Ġstanbul, 1983. 104 MEġġAT, Hasen b. Muhammed b. Abbâs b. Alî b. Abdülvehhâb (1399/1979), Ġnâretü'd-Dücâ fî Meğâzî Hayri'l-verâ, Beyrut, 2006. el-MĠLÂH, HâĢim “el-Eb‟âd el-Askeriyye ve‟s-Siyâsiyye Lima‟rike Tahrîri Hayber Dirâsetün fî‟t-Târîhi‟l Askerî”, Mecelletü‟l-Müerrihi‟l-Arabî, Bağdat, 1987, S. 34, s. 136– 151. MUHAMMED (483/1090), Siyer-i Kebîr Ġslâm Devletler Hukuku, Çev. M. Said ġimĢek, Ġbrâhîm SarmıĢ, Ġstanbul, 1980. MUHAMMED CEVÂD Al-i Fakih, el-Mikdâd Ġbni'l-Esved el-Kindî, 2. bsk., Beyrut, 1985. MUHAMMED HAMĠDULLAH (1423/2002), Ġslâm Peygamberi I, Çev. Salih Tuğ, 4.bsk., Ġstanbul, 1980. ______________, “Hayber”, DĠA, Ġstanbul, 1998, XVII, 20–22. ______________, “Hudeybiye AnlaĢması” , DĠA, Ġstanbul, 1998, XVIII, 297-299. ______________, Mecmûâtü‟l-Vesâiki‟s-Siyâsiyye li‟l-Ahdi‟n-Nebevî ve‟l- Hîlafeti‟r-RâĢide, 4 bsk., Beyrut, 1983. MUHAMMED Rıza, Muhammed Rasûlullah, Beyrut, 1975. MÛSÂ B. UKBE, Ebû Muhammed (141/758), el-Meğâzî, Thr, Muhammed BakĢîĢ Ebû Mâlik, Câmiâtu Ġbn Zühr, 1994. MÜSLĠM b. el-Haccâc, Ebu'l-Hüseyn el-KuĢeyrî en-Neysâbûrî (261/874), Sahîhu Müslim, Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Beyrut, 1955. NEBÎH ÂKĠL, Târîhu'l-Arabi'l-Kadîm ve Asrü'r-Rasûl, 3. bsk., Beyrut, 1983. en-NU‟MÂNÎ, Mevlânâ ġiblî (1332/1914), Son Peygamber Hazret-i Muhammed=Sîretü‟n-Nebî, Çev. Yûsuf Karaca, Ġstanbul, 2003. en-NÜVEYRĠ, ġihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb b. Muhammed (733/1332), Nihâyetü'l-Erab fî Fünûni'l-Edeb, Kahire, Trs. ÖZKUYUMCU, Nadir Hz. Peygamber Devrinde Yahudilere KarĢı Güdülen Siyaset (Yüksek lisans Tezi ), Dokuz Eylül Ü.S.B.E. Ġzmir, 1985. _____________, “Asr-ı Saadette Yahudilerle iliĢkiler”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet‟te Ġslâm, Editör, Vecdi Akyüz, Ġstanbul, 1994, II, 473–496. 105 er-RÂZÎ, Ebû Abdullah Fahruddîn Muhammed b. Ömer Fahruddîn (606/1209), etTefsîrü'l-Kebîr (Mefâtihü‟l-Gayb), Mısır, Trs. es-SA‟ÂLEBÎ, Abdülazîz, Mu‟cezu Muhammed Rasûlullah, Thk. Hammâdî esSâhilî, Beyrut, 1986. es-SALLÂBÎ, Ali Muhammed, es-Sîretü‟n-Nebeviyye=Arzu Vekâi‟ ve Tahlîlu Ahdâs, Beyrut, 2005. SELÂM, Selâm ġâfiî Mahmûd, Husûnu Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Asri‟r-Rasûl, Ġskenderiyye, Trs. _________, en-NeĢâtü‟t-Ticârî fî Hayber fi‟l-Câhiliyye ve Hatte‟l-Feth, Ġskenderiyye, Trs. _________, en-NeĢâtü'z-Zirâî fî Hayber fi'l-Câhiliyye ve Hattâ Nihâyeti Ahdi Ömer b. el-Hattâb, Ġskenderiye, Trs. es-SEMHUDÎ, Nûreddîn Ali b. Ahmed el-Mısrî (911/1505), Vefâü‟l-Vefâ bi-Ahbâri Dâri‟l-Mustafa, Thk. Muhammed Muhyiddîn AbdülMecîd, Beyrut, 1984. SEMÎRE ZAĠD, el-Câmi‟ fi‟s-Sîreti‟n-Nebeviyye, Kahire, Trs. es-SERAHSÎ, Ebû Bekir ġemsü‟l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl (483/1090), Kitâbu‟l-Mebsût, Beyrut, 1398. SEVĠNÇ, Abdullah “Hayber‟in Fethi”, Ġslâmî Bilgiler Ansiklopedisi, Ġstanbul, 1993, I, 348-350. es-SÜYÛTÎ, Ebu'l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (911/1505), elHasâisü'l-Kübrâ, Beyrut, 2003. ġEYHÜ‟L-ARZ, Mervân, es-Sîretü‟n-Nebeviyye el-Üsûsü‟d-Da‟viyye ve‟l- Hadariyye, 1.bsk., Y.y. 2003. ġULUL, Kâsım, Ġlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi, Ġstanbul, 2003. et-TABERÎ, Ebû Ca‟fer Muhammed b. Cerîr (310/923), Târîhu‟t-Taberî (Târîhü'rRusul ve'l-Mülûk, Thk. Muhammed Ebu‟l-Fazl Ġbrâhîm, 2. bsk., Mısır, 1968. TANTAVÎ KARMÛT, Abdürrezzâk, Nûrü‟l-Yakîn fi Sîreti Hâtemi‟l-Mürselîn, 1.bsk., Mısır, 1995. 106 TUAYME, Sabir, Benû Ġsrâîl fî Mîzâni'l-Kur'âni'l-Kerîm, Beyrut, Trs. URALER, Aynur, “Safiyye”, DĠA, Ġstanbul, 1998, XXXV, 474-475. el-VÂKIDÎ, Muhammed b. Ömer (207/822), Kitâbü‟l-Meğâzî, Thk. Marsden Jones, Beyrut, 1984. el-YA‟KUBÎ, Ahmed b. Ebî Ya‟kûb b. Ca'fer b. Vehb (292/905), Târîhu‟l-Ya‟kûbî, Beyrut. Trs. 107
![HAZRET-İ ALİ DESTANI BİRİNCİ BÖLÜM [2b] (1) HAYBER KALESİ](http://s1.studylibtr.com/store/data/002143773_1-760bc8190ac4f973c14e9486f6b1a1fc-300x300.png)
