Mustafa KILIÇI Süheyl b. Amr Mekke fethinden sonra Müslüman
advertisement
C.Ü. ilahiyat Fakültesi Dergisi 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Sayfa: 289-333 SÜHEYL B. AMR (r.a.)'IN HAYATI VE FAALİYETLERİ Mustafa KILIÇI ÖZET Süheyl b. Amr Mekke fethinden sonra Müslüman olan sahabeeşrafından lerden biridir. Müslüman olmadan önce Mekke'nin sayılan Süheyl, hitabet gücü ve zenginliği ile tanınmaktaydı. İs­ lam' m nin tebliğ yanında edilmeye yer aldı, başlamasından Hudeybiye cisi oldu. Bedir esirleri arasında sonra Mekke müşrikleri­ Antiaşmasında onların temsil- iken cezaya çarptırılmasına Hz. Peygamber izin vermedi. Hz. Peygamber'in vefatından sonraki dönemde Müslümanları İslam dairesinde tutmak için ünlü hitabet gücünü kullandı. İslam' a geç girmesinin kendisi için büyük bir kayıp olduğunu kayıplarını bilerek eski itibarını aramak yerine, telafi etmek için Allah yolunda cihat etmek gerekti- ğini idrak etti. Suriye cephesinde İslam'ın yayılması için müca- dele eden Süheyl b. Amr, bölgede h. 18. yılda yaşanan taun fe- laketinde vefat etti. Anahtar Kelimeler: Süheyl b. Amr, Hudeybiye, Müzakereci, Mekke'nin Fethi 1 Doç. Dr. *Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 290 1 M u s t a f a K 1i ı ç THE LIFE AND ACTIVITIES OF SUHEYL b. AMR (r. a.) ABSTRACT Suhayl b. Amr is one of the companions who became Muslim after the conquest of Mecca. Before accepting Islam, Suheyl was one of the notables of Mecca and was known by his oratorical power and wealth. When the Islamic message was transmitted to him, he sided with the Mecca' s polytheists and became a representative of them in the Hudaybiyah Treaty. While he was one of the captives of W ar of Badr, Prophet Muhammed did not allow his punishment. After Prophet's death, he used his wellknown oratory power to keep the Muslims in harmony. Realizing late joining to Islam, he did not seek after his old reputation, instead of that to compensate for losses he considered to necessity of struggle in the path of Allah. While Suheyl b. Amr was struggling to spread Islam in the Syrian front, he died as a result of the plague in A.H.l8. Key Words: Suheyl b. Amr, Hudaybiyah Treaty, Representa- tive, Conquest of Mecca Giriş Hz. Peygamber'in İslfun'ı tebliğ mücadelesinde muhatap olduğu insanlardan çıklığını rikleri bazılarının, konumları görüyoruz. Hitabet gücü, arasında ve şahsi zekası ve özellikleri sonucunda, öne zenginliği ile Mekke müş­ önemli bir yere sahip olan Süheyl b. Amr, Müslümanlarla mücadelede öne çıkan isimlerden biridir. İslam davetinin Mekke döneFakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 291 minde müşrik toplumun önderlerinin farklı alanlarda hak dinle ve onun elçisi Hz. Peygamber'le mücadele ettikleri görülmektedir. Ebu Cehil, Ebu Lehep, Velid b. fiziki Muğire, işkencenin Utbe ve Şeybe b. Rebia, Ukbe b. Ebi Muayt gibi zalimleri yanında Ebu Süfyan gibi mücadeleyi diploma- tik alanda sürdüren insanlar da vardı. gücü ile önemli bir yer tutarken asıl nında göstermiştir. Süheyl, Mekke Süheyl ise bu mücadelede maddi maharetini hitabet ve müzakere alaeşrafından olmasının verdiği üstün- lükle dili ile İslam ve Müslümanlara saldırmış ilerleyen dönemlerde ise müşriklerin temsilcisi olmuştur. Mekke dönemindeki yurt bulan Müslürnanlar, olarak daha kuvvetli Süheyl, işkencenin akabinde Medine'de yeni bir müşriklerin karşısına artık çıktılar. mücahede izni Fetihten sonra Müslüman Bedir, Uhud ve Hendek savaşları, Mekke'nin fethi hadiselerinde müşriklerin olmasına kadar anlaşması Hudeybiye safında almış kendisini ve göstermiştir. Süheyl'in, Hz. PeygamberinTaif dönüşü ondan himaye istemesi, Hudeybiye' den sonra Beni Bekir' e Huzaa'ya rağmen yapılan saldırıya Mekke' de olduğunu direniş yardım bizzat katılması göstermesi ve insiyatif sahibi ederek üzerinde önemli mevkide göstermektedir. Mekke'nin fet- hinden sonra ise Süheyl'in Müslüman olarak güçlü bir görülmektedir. Kaynaklarda onun kadar ibadete Mekke eşrafının olmadığı müttefiki ve son olarak Ebu Süfyan' a Kureyş olduğunu Müslümanların imanı yakaladığı düşkün olan başka bir zikredilmektedir. Hz. Peygamber'in vefatından sonraki duruşu ve İslam gerçeğini sindirmiş bir insan olarak Müslümanları iman dairesinde tutmanın hayati önemini kavrayıp bu alanda gayret göstermesi önem arz etmektedir. Bu amaçla bu makalede Süheyl'in hayatı ve Hz. Peygamber'le münasebetlerinin ortaya konulması, Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 bu münase- betleri belirleyen veya etkileyen faktörler üzerinde durulması hedeflen- miştir. a- Hayatı, ailesi ve Süheyt hakemesi güçlü Kureyş kişiliği kabilesinin hatiplerinden, fasih insanlarından konuşan ve mu- biridir. Nesebi Süheyl b. Amr b. Abdü- şems b. Abduvüd b. Nasr b. Malik b. Hısl b. Amir b. Lüey b. Galib b. Fihr el-Kureşi el-Amiri el-Mekki'dir. Künyesi EbuYezid'dir. Annesi, Hubba bt. Kays b. Dabiys b. Salebe b. Hayyan b. Ganem b. Muleyh b. Amr b. Huzaa' dır. Süheyl, on yedi kişiden Kureyş biridir. kabilesinin Doğum eşrafından ve yazı yazmayı tarihi bilinmemektedir. Ticaretle bilen uğraşan Mekke'nin önemli zenginlerinden biridir. z Süheyl'in Abdullah, Ebu Cendel ve Utbe adlarında oğulları Hind ve Sehle isminde kızları vardır. Ubeydullah adlı bir oğlu Ümmü Gülsüm adında bir kızı daha olduğu belirtilmektedir.3 Ümmü Gülsüm'ün Hind'in ikinci bir adı olması muhtemel olmakla beraber kaynaklarda bu bilgiye ulaşamadık. Çocuklarından Ebu Cendel, Abdullah, Ümmü Gülsüm ve iki kardeşi Mekke döneminde Müslüman oldular. Diğer çocuklarından Ubeydullah ve Utbe ile kızı Sehle daha sonra İslamiyeti kabul ettiler.4 z_ İbn Kuteybe, el-Meiirif, 69, 284; Belazuri, Fütuh, tre., Mustafa Fayda, Ankara, 2002, s., 199, 691; el-Fasi, Ebu't-Tayyib Takıyyüddin Muhammed (ö. 830/ 1427), el-Ikdü's-Semfn fi Tari- hi'l-Beledi'l-Emfn, thk., Muhammed Abdulkadir Ata, Beyrut, 1998, IV, 250; İbn Hazm, Ebu Muhammed b. Ali (ö. 456/ 1064), Cemheretü Ensiibi'l-Arab, Beyrut, 1983, s., 166; Zehebi, Muhammed b. Ahmed (ö. 748/ 1347), Siyeru A'liimi'n-Nübelii, thk., Şuayb Amaut, 1414, I, 194; Hayretlin ez-Zirikli, el-A'liim, Beyrut, 1992, III, 144. Said b. el-Müseyyib'e cahiliye devrinde Kureyş'in hatiplerinin kimler ve Süheyl'i Bağdat, olduğu sorulduğunda söylemiştir.( Abdüşşafi Sıddik, o Esved b. 1987, XXXIV, 129. Bünyamin Erul, "Süheyl", DİA, İstanbul, 2010, XXXVIII, 30. 4- Erul, "Süheyl", DİA, XXXVIII, 30. 3- Cumhuriyet Abdülınuttalib'i "Süheyl b. Amr", Mecelletü'l-Müerrihi'l-Arabf, Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 Babası Ebu Cendel Mekke' de fetihten önce Müslüman oldu. yılında Amevas taununda ölünceye kadar Şam 293 gibi h. 18 bölgesinin fetih hareketle- rine kahldı. ilerde hakkında bilgi verilecektir. 5 Süheyl'in manlardandır. diğer oğlu Bedir Abdullah, savaşına babasıyla Habeşistan'a hicret eden Müslü- beraber geldi. Müşriklerin safın­ dayken İslfuniyeti kabul ederek Hz. Peygamber'in yanına kaçtı ve Bedir' de savaştı. Cuvasa savaşında Süheyl onun şehit olduğunu "Allah' tan ecir ve sevab ını isterim" dedi. Hz. Ebu Bekir ona dilediğinde; "Resulullah'ın şöyle dediğini ailesinden kimseye yetmiş kişiye şefaat şefaat etmemesidir" Süheyl'in duydum; Şehit duyunca başsağlığı olan kimse eder, benim temennim onun benden önce dedi. 6 kızları Selıle hi!' dir.? Süheyl ailesiyle birlikte ve Hind'in anneleri Hunefa bt. Ebu CeŞam'a gittiğinde kızı Hint tamamı hayatını kaybetti. Süheyl ile birlikte bu bölgeye gelen Abdurrahman b. Haris b. Hişfun'la ve torunu Fahite bt. Utbe' den başka bu mücadelede ailesinin dönen Fahite, Hz. Ömer'in "kaçak kadınla erkeği evlendirin" emri üzerine evlendiler. Süheyl'in nesli bu torunundan devam etti. 8 Süheyl'in kişiliğini, sosyal alandaki nüfuzu ve parlak müzakere- cilik yönü ortaya koymaktadır. Süheyl bu iki özelliğini İslam'dan önce de sonra da 5- 6- taşımıştır. Hz. Peygamber'in Taif dönüşünde ondan himaye İbn Sa' d, Muhammed (ö. 230/845), Tabakatü'l-Kübra, t.y.,VII, 405 İbn Hişam, II, 726; İbn Sa' d, III, 406; Belazuri, Fütuh, trc.,123; İbnü'l-Cevzi, Sıfetü's-Safve, Beyrut, 1992, I/I, 371. Hunefa bt. Ebu Cehil, Mekke'nin fethinde Müslüman olduktan sonra Süheyl ile evlendi. Süheyl vefat ettikten sonra Hunefa adlı bu hanımla U same b. Zeyd evlendi. 8 - İbn Sa' d, VII, 262; İbn Abdülber, Yusuf b. Abdullah, (ö. 463/1070m.) el-İstiab fi Ma'rifeti'lAshtib, 1995, II, 232; el-lkdü's-Semin, IV, 252; İbn Hazm, EbUMuhammed b. Ali, Cemheretü 7- Ensabi'l-Arab, Beyrut, 1983, s., 166; Erul, "SüheyY', DİA, XXXVIII, 30. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 istemesi Süheyl'in Mekke' deki nüfuzunun güçlü olmasındandır. Nitekim Bedir savaşında esir düşen Süheyl'i kurtarmak için müşriklerin hemen harekete geçtikleri, Hudeybiye' de ise diplomat olarak görevlendir dikleri görülmektedir. 9 Hudeybiye anlaşmasını soğukkanlı, sergilemiş leri zekice dirayetli bir tavır irdelemiş ve anlaşmaya aklıselim, müzakere ederken hukuk bilgisi ölçüsünde madde- öylece varılmıştır.ıo Süheyl olmasaydı Hz. Peygamber ile Mekke müşriklerinin anlaşmaları zor olurdu. 11 b-Hz. Peygamber'in TaifDönüşünde Süheyl'denEman Talebi Hz. Peygamber Mekke müşriklerinin uyguladığı boykot da ailesi ve kendisine inanan Müslümanlada beraber büyük yılların­ sıkıntılar çekmişti. Boykotun kaldırılmasından hemen sonra ise en büyük destekçi- leri olan amcası gamber EbuTalib ve yaşadığı sıkıntıların eşi Hatice validerniz vefat ettiler. Hz. Pey- üzerine en büyük iki destekçisini oldu. Hatice validerniz yaşananlar tavırlarıyla riklere en büyük moral karşı desteği verirken Hz. Peygamber' e sözleriyle amcası Ebu Talib ise onun en büyük koruyucusu idi. Ebu Talib, Mekke rinin Hz. Peygamber' e demekti. karşısında Şimdi işkence kaybetıniş etinelerini engelleyen en Müş­ Müşrikle­ sağlam himaye bu iki destekten mahrum kalan Peygamberimiz hem kendisine yeni bir destekçi bulmak hem de Mekke' de davet faaliyeti tamamlandığı için yeni davet alanı bulmak için Taif' e gitti. Hz. Peygamber Taif'te umduğunu bulamadığı gibi çok kötü bir muamele gördü. Müşrik­ lerle bağlantıları nedeniyle İslam'ı kabul etıneyen Taifliler, Hz. Peygamber'i sokağa döktükleri serserilere taşlattılar, onunla alay ettiler. Zeyd b. 9- Abdüşşafil, "Süheyl", 128-129. "Süheyl", 130. 11- Abdüşşafil, "Süheyl", 130. ıo- Abdüşşafii, Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 295 Harise Hz. Peygamber'i korumaya ler karşısında bir şey yapamadı tıya rağmen halkı ve çalışsa da üzerlerine çullanan Sakifli- yaralandılar. Hz. Peygamber bu onlara beddua etmek yerine hidayet diledi. Ancak Sakif Hz. Peygamber'in hiç olmazsa bu ziyareti gizli tutmaları dinlemediler ve Hz. Peygamber'in Taif'e geldiğini Mekke'ye isteğini de ulaştırdılar. Hz. Peygamber'in Mekke'ye tekrar girebilmesi için bir himayeye vardı. sıkın­ ihtiyacı Çünkü Arap toplumuna göre himayesi olmayan bir insan yaşadığı ortamı terk etmiş remezdi. Bundan ise yeni bir himaye bulmadan tekrar dolayı Hz. Peygamber yaşadığı yere gi- müşriklerden bazılarının hima- yesini istedi. Önce Ahnes b. Şerik'e haber göndererek ondan kendisini himaye etmesini istedi. Ahnes b. laşmalı konumunda sına almasının aynı olduğunu mümkün Şerik bu talebi kendisini halif yani an- halif olan birinin de olmadığını başka birini koruma- söyleyerek kabul etmedi. talebi Süheyl' e gönderdi. Süheyl ise kendisinin Amir b. Lüey kabile- sinden olduğunu bu yüzden Beni Ka'b' dan birini korumalığını mümkün olmadığını recek güçte almasının söyledi. Hz. Peygamber'in Süheyl' den himaye iste- mesi Mekke' de etkili bir insan olduğunu olduğunu ve himaye görevini yerine geti- gösteriyor. Süheyl'in Hz. Peygamber'i himaye etmek istememesini, kabile asabiyetinin buna izin ifade Ardından ettiği anlaşılıyor. Hz. Peygamber aradığı vermediği şeklinde himayeyi Mutim b. Adiy'de buldu.ız 12 - İbn Hişam, Muhammed b. Abdülınelik (ö. 218/833), es-Siretü'n-Nebeviyye, Kahire, t.y., I, 392; Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cei'ır (ö. 310/ 922), Tarihu't-Taberi (Tarihu'r-Rüsul ve'l-MülUk), thk., Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim, Kahire, t.y., II, 347-348; İbnü'l-Emin Mahmud Seydişehri, İslam Tarihi, İstanbul, 1983, I, 554; Mübarekfuri, Peygamberimizin Hayatı ve Daveti, Çev., İbrahim Kutlay, İstanbul, 2005, s., 133; Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, Ankara, 2003, I, 118; İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Ankara, 2004, s., 110. Fakültesi Dergisi, 2012, Ci lt: XVI, Sayı: 1 296 1 Mu s t a f a K ı 1ı ç c-Bedir Savaşında Süheyl Hz. Peygamber, Medine'de yeni bir toplum Müslümanları zorunda burada da rahat bırakmayan kaldı. Müşriklerle Cihada izin verilmesinden sonra mik anlamda zarar vermek için inşasından mücadele etmek müşriklere karşı onların kervanları sonra hedef alındı. ekono- Peygam- berimiz, büyük bir sermaye ile Ebu Süfyan idaresinde Şam'a giden ticaret kervanının hacmi ve korumasının azlığı sebebiyle ele geçirilmesini teklif etti. Buradan elde edilecek maddi imkanlar bir yandan yeni Müslümanların ihtiyaçlarına manların sında gerçekleşen Bedir Savaşı, Müslümanların yolunu ashabı lüzum Müşrikler ve ile ticaret kalmadığını ilk büyük savaşıdır. kervanına saidıracağını değiştirerek saldırıya uğramaktan ise Mekke'ye haber uçurarak savaşa taraftan ise Müslü- ticaret yolunun kesiştiği noktadaki Bedir kasaba- Süfyan Peygamberimizin alınca diğer kuvvetini ortaya koyacaktı. Medine'nin güney batı istikametin- Mekke-Medine-Şam de merhem olacak yurtlarında kurtuldu. Diğer haber taraftan yardım istemişti. Kervanın kurtulduğunu, Ebu Süfyan bildirse de Ebu Cehil idaresindeki bu vesile ile Müslümanlara bir ders verme hevesine savaştan Ebu kapıldılar vazgeçmediler. Süfyan'ın yardım çağrısı görüşme yapılırken ayağa Süheyl, Ebu kalktı ve "Ya Ehle Galib, sizin kervanınızı develerinizi, mallarınızı alır­ ken Muhammed'i ve Medineli Müslümanları edeceksiniz? Onlarla mücadele etmek için mal vet istiyorsanız işte çağırdı. Bu savaşa çıkılmaz Muhammed ve almasının kuvvet." diyerek kendi hallerine terk mi istiyorsanız işte onları ateşli bir ise bugün develerine ve mal, kuv- şekilde savaşmaya maliarına el koyan ashabının durdurulamayacağını, yarın onların şehirlerini mümkün olacağını Cumhuriyet söyledi. Bu suretle insanların bütün varlıkFakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 297 larıyla savaşa katılmalarını sağlanınayı hedeflemişti. kuvvetle için bağlı olan Süheyl, savaşın gerekliliğini kendi malını Mekke toplumuna müşriklerin geleceğinden endişe duyduğu savundu. Bunun bir neticesi olarak da Süheyl ortaya koyarak savaş için maddi destek sağlamaktan geri durmadı.l3 savaşından Bedir önce savaşa gidip gitmeme konusunda Mekke müşrikleri fal aklarına müracaat ettiler. Hubel putu yanında Ümeyye b. Halef, Utbe ve Şeybe, savaşa gitmek istemediler. Savaşa gidilmesini yasaklayan gitmeyi yasaklayan bu sonra buna uymak üzere iken Ebu Cehil gelerek kalmalarına geri lancı diyerek savaş savaşı yasaklayan oku çekince siniriendi ve oku olanları aktardı olduğunu kadaşlarının çekilmesinden onların savaştan kararında olduğunu açıkladı. bir oktur." dedi. Süheyl onu sinirli görünce sordu. Zem' a oklar akların çektiler ve geri engel oldu. Ebu Cehil "Ne ok çekerim ne de develerimizden kalırım." iki defa akları belirtti. ve bu beri üzerinde faldan olumsuz sonuç kırarak kızgınlığının akları doğru Savaşa başından Zem' ab. Esved söylemeyen kararlı "Bu yasebebini yalancı olan Süheyl ve ar- çıkmasının bir etkisi olma- dı.14 Savaş öncesinde Hz. Peygamber, Bedir' e yaklaşmış olan Kureyş­ lilerden istihbarat edinmek için Ali b. Ebi Ta1ib, Sa'd b. Ebi Vakkas ve Zübeyr b. Avvam'ı gönderdi. Hz. Peygamber bu insanlarla Müşriklere konuştu. su Kaç taşıyan iki kişi yakalandı. kişi olduklarını ve Mekke 13 - Vak1di, Ebu Abdullah Muhammed (ö. 207/ 823), Kitabu'l-Meğazi, thk., Marsden Jones, 1404, I, 32; Zehebi, Siyer, I, 194; el-Ikdü's-Semin, IV, 250; Makrizi, Takıyuddin Ahmed b. Ali (ö.845/1441), İmtiiu'l-Esmii bimii li'n-Nebiyyi mine'l-Ahviil ve'l-Emviil ve'l-Hafedeti ve'lMetii', thk, Muhammed Abdülhamit en-Nemisi, Beyrut, 1999, I, 85-86; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 653; Sarıçam, Hz. Muhammed, s., 156. 14 - Vak1di, I, 34; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 653. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 298 1 M u s t a f a eşrafından K 1 1ı ç kimlerin sefere katıldığını sordu. Mekke eşrafından sayılanlar arasında Süheyl, Utbe ve Şeybe b. Rebia kardeşler, Ümeyye b. Halef, Ebu'l-Bahteri, Hakim b. Hızam, Nadr b. Haris gibi müşrikler rı dinledikten sonra Hz. Peygamber "Mekke size mış." ciğer vardı. Onla- parelerini yolla- dedi. 15 Süheyl sefer Mekke Müşrikleri esnasında Mekke ordusunu besleyen dokuz yüz elli ile bin kişilik insanlardandı. bir orduyla Hz. Peygam- ber' e karşı hareket etmişlerdi. Süheyl on deve kesti. Buradan Müşriklerin yol masrafıarına katılacak kadar zengin olduğu, bunu üstlenmesi bekle- nen bir insan olduğu anlaşılıyor. Ebu Cehil on, Ümeyye b. Halef dokuz, Utbe b. Rebia on, Şeybe b. Rebia dokuz, Nebih ve Münebbih b. Haccac kardeşler on, Ebu'l-Bahteri b. Hişam on, Haris b. Amir on, Abbas b. Ab- dilmuttalib on deve kestiler.16 Müslümanların oğlu galibiyeti ile sonuçlanan Bedir savaşına Süheyl, Abdullah ve azatlısı Umeyr b. Avf'la birlikte katıldı. Musa b. Abdul- lah'ın, Süheyl'in mevlasından aktardığına göre Süheyl, yer ile gök kaplayan alaca develer (veya atlar) üzerinde beyaz adamlar bunların hemen göze çarpan insanlar olduğunu ve hem arasını gördüğünü, insanları öldü- rüp hem de esir aldıklarını söylemiştirP Tefsirciler ve İslam tarihçileri arasında Bedir savaşında meleklerin yardımının ne şekilde olduğu yö- nünde fikir birliği yoktur. Burada Al-i İmran sfuesi 126. ayette geçen ilahi 1s- İbn Hişam, II,653, 654-655; Taberi, II, 437; İbnü'l-Emin Mahmud Seydişehri, II, 657; Sar1çam, Hz. Muhammed, s., 157. 16- Yakubi, Ahmed b. Ebi Yakub b. Cafer (ö. 292/905), Tarihu'l-Yalcubi, thk., Abdulemir Mühenna, Beyrut, 1993, ı, 364; Makrizi, İmtii, ı, 88. 17- Vak1di, ı, 76; Makrizi, İmtii, ı, 106. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 299 yardımın Müslümanları edeceği ra nasip yüreklendirmek ve Allah'ın zaferi Müslümanla- ile ilgili olduğu belirtilmektedir.1 8 Süheyl, Bedir savaşında esir edilirken, Utbe ve Şeybe, Ebu Cehl, Ümeyye b. Halef gibi müşrikler öldürüldü. Zira Hz. Peygamber savaş öncesinde Ebu Cehil, Zem'a b. Esved gibi Süheyl'in de savaşın şiddetin­ den kurtulamamaları için dua etmiştir.l 9 Amir b. Sa' d, Süheyl'i yaraladı. Ensar' dan Malik b. Duhşılm ise onu perçeminden tutarak esir etti. Amir b. Sa' d' dan Bedir heyl'i okla savaşıyla ilgili yaraladım, kaçtı, gelinceye kadar onu şunlar aktarılmaktadır; Bedir günü Sü- fakat onu buldum. Malik b. yakalamıştı. Duhşum tutmuştu. Onu perçeminden ben Ben "O benim esirim, onu ben vurdum." dedim, Malik ise "O benim esirim, onu ben yakala dım." dedi ve "Bütün esirlerin, seviyesine heyl'i ben esir ettim." Süheyl, çok şeklinde Şevkene uzaklaşamadı. bir de şiir ulaşamayacağı Sü- söyledi. 20 mevkiinde kaçma teşebbüsünde Hz. Peygamber Süheyl'i semerler bulundu. Fakat arasına gizlenmiş olarak buldu ve ellerinin bağlanmasını emretti. Medine'ye vardıklarında onu Üsame b. Zeyd karşıladı. Üsame, Hz. Peygamber'e "Bu Ebu Yezid (Süheyl) değil mi diye sordu. Hz. Peygamber "Evet bu Ebu Yezid'dir, yemek yediren adam, fakat yor." cevabını şimdi Allah'ın nurunu söndürmeye verdi. Hz. Peygamber onun cömert bir insan çalışı­ olduğunu Balcı, İsrafil, "Bedir Savaşıyla ilgili Mucizevi Rivayetlerin Kur' an Hadis ve Tarih Verilerine Göre Kritiği", İstem, XIII, 96-106, Konya, 2009. 19 - Vakıdi, I, 46, 114-115 zo- İbn Hişam, II, 690; Ahmed b. Hanbel, Müsned, Beyrut, t.y., VI, 9; İbnü'l-Esir, İzzeddin Ali b. Muhammed (ö. 630/ 1233), el-Kamil fi't- Tarih, t.y., II, 131; Makrizi, İm ta, 113; Kenzü'lUmmal, XIII, 431; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 670. 1B- Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 300 1 rv1 Kı us t af a belirtirken, Allah' a 1 ı ç savaş açmasının özelliği bu bağdaşmadığını ile vur- gulamaktadır .zı Ömer b. Hattab onu görünce dişlerini sökmek için Hz. Peygamber'den izin istedi. Hz. Ömer "Ya Resulallah bana izin ver Süheyl'in diş­ lerini sökeyim, dilini sın".22 Bilindiği ona başta rağmen Hz. Peygamber olmak üzere Hz. Peygamber "Ben onun işkence yaptıramam, azaba uğratır, ki bir daha ebediyen size dil uzatama- gibi Süheyl dilini iyi kullanan bir hatipti ve bu kullanarak diliyle tiyordu. Buna koparayım Allah da beni peygamber hem onun senin memnun olacağın özelliğini Müslümanları dişlerini olduğum bir inci- söktürerek halde davranışta aynı bulun- ması da umulur" buyurdu. 23 Hz. Peygamber Hz. Ömer' e izin vermedi ve şöyle dedi "Umulur ki senin memnun olacağın bir iş yapar". 24 Hz. Pey- gamber'in vefat ettiği Hz. Ebu Bekir'in hutbesi ile insanlara duyurulduğu haberi Mekke'ye duyuyormuş ulaşınca Süheyl ayağa kalkarak sanki Hz. Ebu Bekir'i gibi konuşma yaptı. 25 Mekke halkının irtidat etme temayülü gösterdiğinde buna engel olmak isteyen Süheyl çok anlamlı bir konuşma yaptı. Hz. Ömer bunu duyduğunda "Ben şehadet ederim ki sen Allah'ın ResUlüsün" demekten kendini alamadı. 26 21- Vakıdi, I, 105, 117; Belazuri, Ensi'ibu'l-Eşri'if, thk., Süheyl Zekkar-Hayreddin Zirikli, Riyad, 1996, I, 364; Makrizi, İmta, 113; Mütteki el-Hirıdi, Alauddin Ali b. Abdülmelik, Kenzü'l-Ummi'il fi Süneni'l-Akvi'il ve'l-Efi'il, Beyrut, 1993, XIII, 432. 22- İbn Hişam, II, 691. 23- İbn Hişam, II, 691; İbn Habib, Ebu Cafer Muhammed (ö.245/ 859m.), el-Münemmak fi Ahbari Kureyş, nşr., Hurşid Aluned Faruk, Beyrut, 1985, s., 218; Taberi, II, 465; Makrizi, İmta, 115; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 672; Sarıçam, İbrahim, Hazreti Ömer, Ankara, 2010, s., 40. 24- el-İstli'ib, II, 230; el-Ikdü's-Semin, IV, 250. 2s - Vakıdi, I, 107. 26- Taberi, II, 465; el-İstii'ib, II, 230; Makrizi, İmta, 115; Kenzü'l-Ummi'il, XIII, 432; İbn Hallikan, Vefeyi'itü'l-A'yi'in, VII, 82-83;Cahız, el-Beyan ve't-Tebyin, Beyrut, 1993, I, 69; Mübarekffrri, Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 301 Süheyl'in elleri olması Müslümanları nin esir olacağı bağlı çok şaşırttı. dı. düşmesi Zira onun gibi Mekke tahmin edilemedi. biri de Hz. Peygamber'in esir olarak Medine'ye getirilen esirler hanımı Şaşkınlık yaşayan arasında eşrafından biri- Müslümanlardan Sevde bt. Zem' a idi. Sevde, Süheyl'in ile ilgili yanlış ifadeler kullanınca Hz. Peygamber onu uyar- Bu ifadelerden Müslümanların Süheyl'i esir olarak kabul edilemeye- cek kadar ileri gelen biri olarak gördükleri anlaşılıyor.27 Süheyl'in fidye ile Müşriklerin gönderilmesi esiriere nasıl muamele konusunda sahabeye kurtarılması ona için Mikrez b. kıyınet verdiğini edileceği tartışılıyordu. danıştı. Hafs'ın Medine'ye gösteriyor. Bu esnada Hz. Peygamber esirler Hz. Ebu Bekir fidye alınarak serbest bıra­ kılmasını, Hz. Ömer öldürülmelerini istedi. Hz. Peygamber esirlerin ser- best bırakılmasından yanaydı. rek Bedir esirleri konusunda bırakıldığını Hz. Ali'nin alınacak aktardığına kararda Hz. Peygamber'in bu durumu lümanların onların fidye karşılığında Müslümanların açıklaması muhayyer sonucunda Müs- serbest bırakılınasına karar verdik- leri görülmektedir. 28 Bu sebeple bin ila dört bin kişiye göre Cebrail gele- dinarlık olmayanların ise on bırakılınasına karar verildi. Fidye bedeli kendisinden okuma yazma bir fidye, öğretmesi karşılığında heyl'in serbest bırakılınasını yerine Mikrez'in rehin parası serbest istendiğinde Sü- alınmasını ardından s., 233; Sarıçam, Hz. Ömer, 40; Sarıçam, Hz. Muhammed, s., 162; Erul, "Süheyl", DİA, XXXVIII, 30 27 - Vakıdi, I, 117-118; İbn Hişam, II, 685-686; Belazuri, Ensab, I, 363; Taberi, II, 460; el-Kamil, II, 129. 28 - Vakıdi, I, 107. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 302 1 Kı fv1 u s t a f a parayı göndereceğini 1 ı ç söyledi. Süheyl'in yerine Mikrez hapse kondu. Süheyl Mekke'ye gittiğinde gerekli parayı gönderdi. 29 d- Bednı'l-Mev'ıd Süheyl'in Uhud da kaynaklarımızda savaşına katıldığı fazla bilgiye bilinmektedir. Fakat bu konu- rastlanmamaktadır. Uhud savaşının sonucundan müteessir olan Hz. Peygamber'in sabah namazında Süheyl, Safvan b. Ümeyye ve Haris b. Hişam üçlüsüne lanet okuduğu ancak bundan "Bu iş sana ait değildir, Allah dilerse onları ıslah ederek affeder, dilerse zalim oldukları için onlara azab eder."30 ayeti nazil olduktan sonra vazgeçtiği belirtilmektedir. dağına sığınınca Savaşın 31 Ebu Süfyan zafer bitiminde Hz. Peygamber Uhud naraları atmaya başladı. Bir süre ses- sizlikten sonra Hz. Ömer ona cevap vermeye başladı. Ebu Süfyan'ın gelecek sene aynı karşılaşma yerde okumasını, teklif ederek meydan Hz. Ömer, Peygamberimizin onayını alarak kabul etmişti. Bedru'l-Mev'ıd denilen bu savaşta Süheyl'in aktif olarak görev sağladığı anlaşılmaktadır. masını Hz. Peygamber sefer için isteyip kesin olarak savaşa çıkacağını müşrikleri kuraklık nedeniyle savaşa çıkılınaması sebebiyle düşünmelerini de savaşa Mesud' a Müslümanları geldiklerini yayarak niyetli ve maddi destek ashabının hazırlan­ belirtti. Bu esnada Mekke değillerdi. Diğer O esnada Mekke'de bulunan Nuaym b. hazırlıkların haberini aldılar. savaştan alıkoyma, müşriklerin gözdağı taraftan ise Müslümanların müşriklerin korktuğunu istemiyorlardı. Mesud' dan Medine'deki aldığı vermesi üzerinde Nuaym b. güçlü bir anlaştılar. şekilde Ebu Süfyan bu Vakıdi, I, 107, 143; İbn Hişam, II, 690, 691; Belazuri, Ensiib, I, 363; Taberi, II, 465; İbnü'l­ Esir, el-Kiimil, II, 136 3o -Al-i İmriin Suresi, 128. 31 - İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 717. 29- Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 303 görevi karşılığında Süheyl'in Nuaym b. Mesud' a yirmi deve üstleneceğini çalışmasına başladı. Müslümanlar bunu da bildirdi. Süheyl yirmi deve vermeyi kabul etti. Nuaym b. Mesud Müslümanları için hile verileceğini yanlarına savaştan alıkoymak Hz. Peygamber'in bu ticaret Peygamber'in ordu ile hareket mallarını ettiğini onları kandırmak ve kararlılığından sonra da alarak Bedir'e gittiler. Hz. kişilik duyan Ebu Süfyan iki bin bir orduyla Mekke'den hareket etti. Ancak Merru'z-Zehran'a gelince savaşın gelecek yıla ertelenmesi gerektiğini söyledi ve Mekke'ye döndü. Mekke müşrikleri Ebu Süfyan ve yanındakileri sefer esnasındaki yedikleri sevik (kavrulmuş un) dolayı ve "Sevik askerleri" diyerek "Siz sadece sevik yemek için ayıpladılar. Medine'ye döndüler. 32 Şan ve Müslümanlar ise Bedir' de sekiz yapılan gün kalarak bu mevsimde burada şerefi "Sonra da kendilerine hiçbir keder fuarcia büyük kar elde ederek artan Müslümanların dokunmaksızın kazançla Bedir'den döndüler. Böylece gitmişsiniz" bu durumu Allah'tan bir nimet ve Allah'ın rızasına uymuş Allah çok büyük bir lütuf ve ilisan sahibidir."33 ayeti ile takdir Hz. Peygamber'in sözünde durarak Bedr'e geldiği oldular. edilmiştir. haberi Ma'bed b. Ebu Ma'bed tarafından Mekke'ye ulaştırılınca Safvan b. Ümeyye "Kavme verdiğimiz sözü yerine getirmemize engel oldun, aleyhimize cesaretlendirdin, bizim ahdimize ler." diyerek Ebu Süfyan' a dek gazvesi için 3233- hazırlık çıkıştı. Müslümanları vefasızlık ettiğimizi Bunun üzerine Mekke yapmaya başladılar. Böylece gördü- Müşrikleri Hen- masraflarını Taberi, II, 560-561; Makrizi, İmtfi, I, 193. Al-i İmrfin Silresi, 174. Fakültesi Dergisi, 2012, Ci lt: XVI, bizim Sayı: 1 Sü- heyl'in karşıladığı Müslümanları alıkoyma tezgahı işe seferden yarama- dı.34 e- Hudeybiye Anlaşmasında Süheyl Hicretin altıncı yılında Hz. Peygamber, sahabesi ile beraber Umre ayrıldı. Yanına yapmak için Medine'den lümanların hareketini öğrenen müşrikler sakınama kararı aldılar. Müslümanları ise kesinlikle Mekke'ye yordu. Mekke müşrikleri rumlarını öğrenmek için müşriklerin gönderdiği Alkame, Urve b. onları Mekke'ye görevini üst- gönderdiği olduğunu Müşriklere ise Hudeybiye' de bulunan adamlarını alan Müs- sakınama lenenlerden birisi de Süheyl' dir. Hz. Peygamber niyetinin sadece umre yapmak silahı sadece yolculuk her insanlarla fırsatta bildiri- Müslümanların du- göndermeye başladı. Hz. Peygamber Büdeyl b. Verka, Mikrez b. Hafs, Huleys b. Mesfı.d'la yaptığı görüşmelerde niyetini onlara anlattı. Hz. Peygamber Hudeybiye'ye geldikten sonra önce Hıraş b. Ümeyye'yi ardından Hz. Osman'ı Mekke'ye göndererek amacının savaşmak değil umre yapmak olduğunu Müşriklere Abbad b. Bişr rargahını ve Hz. Peygamber'in bulunduğu bildirdi. Evs b. Havli, ve Muhammed b. Mesleme gibi sahabeler Müslüman kaçadırı korumak için gece nö- bet bekliyorlardı. Bu sırada Mekke müşrikleri elli kişiden ği bir birli- Müslüman karargooma göndererek bilgi elde etmeyi ve Müslüman- lardan birini rak yakalamayı planladılar. Fakat Müslümanlara taş ve ok ata- saldırıda bulunan bu birliği Muhammed b. Mesleme yakalayarak Hz. yanına getirdi. Bu esnada Hz. Peygamber'in Mekke iyi Peygamber'in niyet elçisi olarak 34- oluşan gönderdiği Hz. Osman gideli üç gün olmuştu ve onun İbn Sa' d, II, 59-60; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 736-737; Mubarekfuri, s., 301. Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 öldürüldüğü haberi gelmişti. tı'nı gerçekleştirerek aldı. dan söz Bunun üzerine Hz. Peygamber 305 Rıdvan Bia- Müsriklerle mücadele etmek üzere Müslümanlarmüşrikleri Bu arada elçiler gidip geliyordu. Mekke duyunca Hz. Peygamber'in ciddiyetini ve gönderdikleri sedildiğini öğrendiler. Bunun üzerine görüşmelerde bunu insanların bulunmak ve hap- anlaş­ ma yapmakla görevli olarak Süheyl, Huveytib b. Abduluzza ve Mikrez b. Hafs gönderildi. Hz. Peygamber Süheyl'i görünce "işiniz kolaylaştı" bu- yurdu. 35 Süheyl gelince "Seninle kim nimizin dışındadır, savaştı görüşümüz ise bizim ve iz- bilakis bize ulaştığında bunu çok çirkin bulduk ve bir bilgimiz de yok, yapanlar bizim sefihlerimizdir! Önceden ve sonradan bizden esir nim aldığın insanları arkadaşlarım bana serbest bırak!" dedi. Hz. Peygamber ise "Be- ulaşmadan Bunun üzerine Süheyl ve hiç kimseyi göndermem!" buyurdu. arkadaşları Kureyş' e Şüteym b. Abdimenaf et- ashabından birini esir ettiniz, Teyml'yi gönderdiler; "Siz Muhammed'in onlarla sizin bunu çirkin aranızda akrabalık vardır, bulmuştıınuz, kadar esirlerinizi siz onları Muhammed siz onun bırakınayı kabul etmiyor." öldürmediniz zaten ashabını bırakıncaya şeklinde bilgi vermelerini istediler. Bunun üzerine Mekke' de bulunan Müslüman on iki bırakılınca Hz. Peygamber de esirlerin da Hz. Peygamber biat diğerleri- Müslümanların harp için hazırlandıklarını dehşet şüpheleri ve korkuları arttı, içinde bir an önce serbest serbest bıraktı. Bu işlemini tamamlamıştı. Kureyş Huveytib b. Abduluzza ve 35 - tamamını kişi heyeti -Süheyl, biata koştuklarını ve izliyorlardı. görüşmeye sıra­ Bundan dolayı da geçmek istediler. Bu Vakıdi, II, 602; İbn Sad, II, 95-98; Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 324; İbnü'l-Emin Mah- mud, Seydişehri, II, 804; Mubarekfuri, s., 344. Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 306 1 K ı 1ı ç Mu s t a f a arada Hz. Osman Mekke' den çıkıp geldi ve o da Hz. Peygamber' e biat etti.36 arkadaşları Müslümanların durumlarını Süheyl ve sonra Mekke'ye döndüler, Müslümanların rini müşriklere haber verdiler. Mekke da görüşerek yol kalmadığına bu sene geri dönecek, gelecek cak dığı kurbanını müşrikleri araların­ yıl Mekke'ye girecek, burada üç gün kala- kestikten sonra geri Medine'ye dönecektir. Mekke' de kal- varan Müşrikler anlaşma sağlamak görüşmeyecek görüş üzerine Huveytıb b. Abduluzza ve Mikrez üzere Süheyl'i yine Müşrikler şu şekilde anlaş, kesinlikle hiçbir Arap asla, onun bize Süheyl'e şöyle dedi- bu sene Mekke'ye giremez, rağmen Süheyl, Hz. Peygamber' in adamı şartlar ve bu maddeler üzerine ler; "Muhammed' e git ve onu görünce "Bu Bu görüşmeleri başlatmak b. Hafs ile Hz. Peygamber'e gönderdiler. konuşamaz". bunun üzerine karar verdiler. Buna göre Hz. Peygamber süre içinde kimse onunla birliğine Hz. Peygamber' e biat ettikle- Hz. Peygamber ile belli şartlarda anlaşmanın dışında kendi- çıkar leri için inceledikten Mekke'ye zorla yanına geldi. Hz. Peygamber gönderdiklerine göre onlar (bu kavim) istiyor" buyurdu. Hz. Peygamber uzunca konuştu, girdiğini, anlaşma görüşmeye başladılar, sesler bazen yükseldi bazen alçaldı.37 Süheyl geldikten sonraki ortamla ilgili kaynaklarda az da olsa bilgi verilmektedir. O gün Hz. Peygamber bağdaş kurarak oturmuştu. İki yanında Abbad b. Bişr ve Selerne b. Eslem b. Haris (veya Muğlre b. Şu'be) elleri silahlı yüzleri peçeli şekilde koruma görevini üstlenmişlerdi. Süheyl 3637- Vakıdi', II, 604-605; Makri'zi', İmta, I, 290. Vakıdi', II, 605; İbn Hişam, III, 1142; Taberi, II, 628, 633; el-Ikdü's-Semin, IV, 251; Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 255. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 ise dizleri üzerine çökmüş vaziyette oturuyordu. Süheyl zaman zaman sesini yükseltince bu iki koruma Müslümanlar Hz. Peygamber'in dığı bu ortamda Müslümanlar rı, şahitlik tarafından "Res-G.lullah'ın şeklinde uyarılmıştır. sesini yükseltme" 307 etrafında sayısı Süheyl huzurunda konuşmasını yaparken oturdular. Müzakerenin belirtilmese de çok fazla yapıl­ olmadıkla­ etmek gibi bir görevlerinin yanında müşrik temsilcisi Süheyl' e karşı Müslümanların güçlü olduğunu göstermek için katılmış oldukları d üşünülebilir.3s Uzun görüşmelerden sonra prensipte anlaşma sağlanınca kağıt ve divit istenerek anlaşmanın yazıruma geçilecekti. Hz. Peygamber Evs b. çağrılmasını HaviUi'nin anlaşmayı ve onun yazmasını heyl buna itiraz etti. Hz. Ali veya Osman b. Affan' dan laşmayı yazmasını kabul etmeyeceğini etmemiştir. Kureyş nazarında Osman'ın Kureyş Hz. Peygamberin birinin an- Evs'in bir amcasının oğlu ve açısın­ olması dolayısıy­ değeri yoktur. Ali ve amcazadeliğinin dışında içinde önemli bir yere sahiptirler. Bunun üzerine Hz. Peygamber Hz. Ali'ye anlaşmayı yazmasını emretti. Hz. Peygamber "Yaz, Bis- millahirrahmanirrahim." buyurdu. Süheyl "Ben bizim başka söyledi. Meseleye asabiyet dan bakan Süheyl, Evs b. Havali'yi Hazrec kabilesinden la kabul istedi. Fakat Sü- yazdığımız lar bunu duyunca Rahman'ı bilmiyorum, gibi Bismikellahumme yaz" diye itiraz etti. Müslümankızdılar ve "0, Rahman'dır, yaz" dediler. Süheyl "O zaman hiçbir şey yazma, ancak er-Rahman üzerine anlaşma yapmam." dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber, "Yaz Bismikellahumme." buyurdu. Rahman kelimesinin tespit edilmesine Süheyl 3s - Vakıdi, karşı çıktığında şu II, 606. Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 ayet 308 1 M u st a f a K ı 1ı ç nazil oldu " De ki: ister Allah deyin, ister Ralıman deyin, hangisini deseniz olur, çünkü bütün en güzel isimler O'nundur."39 Süheyl, "ResUlullah" kelimesine de itiraz etti. temsilcisi Şirk olmasının verdiği kelimelerinin kullanılmasını bir belgeye siyasi meselenin yazılmasının düğü psikolojisinin ruh hali, sorumluluk duygusu ile kabule yanaşmadı. müşriklerin inanmadığı dinin Süheyl, resmi nitelikteki dışında Müslümanların inanç sembollerinin inancı tanıma anlamına geleceğini düşün­ bir anlamda bu için tevhid ve risalet kelimelerini lah'ın Resfılü olduğunu verdiği yazdırmamıştır. "Ben senin Al- bilseydim sana muhalefet etmez, sana tabi olur- dum, lakin sen Muhammed b. Abdullah'sın, ismini ve babanın ismini Muhammed b. Abdullah ismini kabul ediyor musun?" dedi. Bu söz üzerine Müslümanların kızgınlığı di ve ResUlullah'ın yanında mayız, ancak Muhammed ilkinden o kadar fazla idi ki sesler yüksel- bulunanlar ayağa kalkarak Resfılullah yazdırırız." "Hayır yazdır­ diye bağırdılar. 40 Useyd b. Hudayr ve Sa'd b. Ubade katibin elini tuttular ve "Yazma, ancak Muhammed Resulullah yaz, yoksa aşağılamak eliyle aramıza kılıç girecek, dinimizi da nereden çıktı." dediler. Hz. Peygamber onları işaret ederek "Susunuz!" buyurdu. lümanların yaptıklarına şaşıyor kadar dinine sarılan başka Huveytıb yatıştırdı ve b. Abduluzza Müs- ve Mikrez b. Hafs'a dönerek "Ben bu bir kavim görmedim!" diyordu. Hz. Peygam- ber, Hz. Ali'ye ResUlullah ibaresini silmesini emretti. Daha sonra Hz. Peygamber "Ben, Muhammed b. Ali "Vallahi silmeyeceğim." Abdullah'ım, yaz." buyurdu. Fakat Hz. deyince Hz. Peygamber metni eline alarak İsra Silresi, 110. 4o- Vakıdi, II, 610-611; İbn Hişam, III, 1145; Yakubi, Tarih, I, 374; Taberi, II, 634,636. 39- Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 309 Reslılullah kelimesini silerek kendi eliyle sadece Muhammed ismini yaz- dı.41 Süheyl'in "Bismillahirrahmanirrahim" cümlesine itiraz etmesinin nedeni bunun anlaşmaya bu şekliyle yazılması demek zımnen Hz. Pey- gamber'in tebliğ ederek iman edilmesini istediği Zat-ı İlahinin kabul anlamına geleceği edilmesi inancının içindir. Hz. Peygamber'in davet edilmediğini kabul ettiği anlaşma göstermek için Süheyl Allah metnine "Bismikellahumme" yazdırmıştır.42 Anlaşma, Süheyl b. Amr "Bismikellahumme, bu Muhammed b. Abdullah ile arasındaki anlaşmadır, içinde insanlar güvende olacak, ve hiyanet ruplarla olmaksızın anlaşma anlaşması on yıl savaş yapılmayacak, aramızda düşmanlık olmayacak, birbirlerinden uzak duracaklar, taraflar yapabilecek, her hangi bir kavim bu süre istediği saldırı başka gu- tarafla dostluk yapabilecek, bir kimse velisinin izni olmadan Muhammed' e katılırsa o iade edilecek, ancak Muhammed'in katılırsa o iade edilmeyecek, Muhammed ashabından ashabıyla biri Kureyş'e yıl birlikte bu geri dönecek, gelecek yıl Mekke'ye gelecekler ve Mekke' de üç gün kalacaklar, yanlarında sefer silahının dışında silah olmayacak" şeklindedir. 43 Anlaş­ maya Ebfı Bekir b. Ebi Kuhafe, Ömer b. Hattab, Osman b. Affan, Abdurrahman b. Avf, Sa' d b. Ebi Vakkas, Mesleme, Huveytıb tamamlanınca Ebfı Ubeyde b. Cerrah, Muhammed b. b. Abduluzza, Mikrez b. Hafs Süheyl anlaşma şahit belgesinin kendisinde oldular. duracağım Yazım söyledi. -Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 86; IV, 86-87; III, 325; Taberi, II, 636; Belazuri, Ensab, I, 439440; İbnü'l-Esir, el-Kamil, II, 203; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 804-805; Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 256. 42 - Abdüşşafii, 130. 4 3 - Taberi, II, 635; Makrizi, İmta, I, 295. 41 Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 310 1 M u s t a f a 1! K ı ç Hz. Peygamber ise "Bilakis bende kalacak." diye cevap verdi. Belgenin kimde kalacağında anlaşamayınca yazılan ber ilk belgeyi, Süheyl ise ikinci kabilelerden Huzaa hemen da bıraktıklarıınızia katılıyoruz" kabilesi sıçrayarak aynı çıkışı anlaşmasına ancak o kabileden başkaları şöyle gizlendiler, Huveytıb ne Kureyş, sen ona bir "Dayılarım b. Abduluzza bu- yardımlaşırız." Huveytıb kazandın." görüyorsun, Beni Bekir'den bana daha dışında Kureyş ise Muham- dahil oldular, kavim kendi- "Bunu Beni Bekir' den duyman gerekir." dedi. benim ona yaptığım şimdi giriyorlar". Süheyl anlaşmaya ciayıların hakkında ise Beni Bekir dedi; "D ayıların bizimle nun üzerine "Biz de onlar aleyhine Beni Bekir ile dayılanını yaptığı anlaşmaya Kureyş' e katıldıklarını açık­ biz onlara ne yapabiliriz?" "Vallahi her yönüyle Orada bulunan katıldılar. Karşılığında kaçtılar bizden Hz. Peygam- "Biz burada bulunanlada ve arka- b. Abduluzza, Süheyl' e med'in hakimiyetine, onun seçmiş nüshayı aldı. yaparak kendilerinin de savaşmaya başlamışlardı ne bir yol yazıldı. beraber toptan Muhammed' e ve diyerek Müslümanlara ladılar. Huveytıb değil bir nüsha daha şey Süheyl b. Abduluzza Süheyl "Benim mı kıymetli? Ancak yapamaz, Huzaa aleyhi- Beni Bekir' e yardım ederse muhakkak ben bir Kureyşliyim ve önceliğinden Beni Bekir bana nesep heyl'in kan bağına değil, daha yakındır." Bu sözlerden Sü- inanç birliğine ve ait olduğu toplumun menfaat- lerine önem verdiği anlaşılmaktadır. 44 Anlaşma metni tamamlandıktan sonra başta Hz. Ömer olmak üzere 4L Müslümanların bundan rahatsızlık duydukları görülmektedir. Vakıdi, II, 611-612; İbn Hişaın, III, 1144- 1145; İbn Sa' d, II, 95-98; Yakfibi, Tarih, I, 373-374; Taberi, II, 635-636; Belazuri, Enstib, I, 439- 440; Mubarekffui, s., 345; Sarıçaın, Hz. Muhammed, s., 199. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 311 İslam dinine ve onun tebliğcisine yürekten bağlı Müslümanlar, hem anlaşma metninde inanç ifadelerinin silinmesini hem de bu sene umre yapmadan dönmeyi içlerine başta olmak üzere bazı Peygamber'in Allah sindirememişlerdir. sahabelerin Teala'nın Ancak Hz. Ebu Bekir Müslümanları yatıştırması ve Hz. Müslümanları ziyana peygamberini ve uğratmayacağı şeklindeki sözler Hz. Ömer'i ve diğer Müslümanları ken- dine getirmiştir.4s Anlaşmaya varıldıktan kılıç kuşanmış ber'e doğru zılmamıştı. aşağısından vaziyette Mekke'nin geldi. Süheyl tığında oğlu sonra zincirlerinden kurtulan Ebu Cendel Ebu Cendel kafasını kaldırarak olduğunu "Ben olduğuna anlaşma içindeki sıkıntı Huveytıb şimdiye birbirleri için bağırdı. daha da büyüdü ve b. Abduluzza arkadaşı kadar Muhammed' e Müşriklere Bu sözler karşısında Mikrez b. Hafs' a Müslümanların duydukları metni ya- iade ederek dinimMüslüman- ağlamaya başladılar. katılan bak- yakasından Süheyl dikenli bir dalla onun yüzüne vurarak, den döndürecek misiniz?" diye gören gelenin kim gördü. Bu arada tuttu. Ebu Cendel "Ey Müslümanlar beni ların geçerek Hz. Peygam- Bu tabioyu şöyle biri için ve kendi diyordu; aralarında sevgiden daha büyük bir sevgi görmedim. İşte burada sana söylüyorum bugünden sonra mecbur kalmadıkça Muhammed' den bir hizmetçi köle bile Mikrez ise "Ben de dir etmişlerdir. aynı Süheyl, kanaatteyim." diyerek oğlunun Müslümanlara alamazsın." samirniyetİn diyordu. gücünü tak- katılmasından sonra Hz. Peygamber' e yönelerek "Ya Muhammed yerine getirmen gereken ilk budur." dedi. Hz. Peygamber "Daha 4 5 - Vakıdi, anlaşmayı yazıya geçirmedik." bu- II, 606-607; Taberi, II, 634; Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 325. Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, iş Sayı: 1 312 1 K 1 1ı ç Mu s t a f a yurdu. Süheyl, "Seninle benim ararndaki meden önce tamamlandı." Peygamber "Evet kasım diyerek doğrusun." anlaşma oğlunun Ebu Cendel sana gel- iade edilmesini istedi. Hz. buyurdu. Süheyl, oğlu Ebu Cendel'in ya- sertçe sarsarak "Onu Kureyş'e geri iade et." dedi. 46 Hz. Peygamber anlaşmaya aykırı davranamayız." ise "Bundan sonra şeyde "V allahi onu bana iade etmedikçe hiçbir buyurdu. Süheyl seninle anlaşma yap- mam!" dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber Ebu Cendel'i babası Süheyl'e iade etti. Hz. Peygamber onunla konuşarak Süheyl bu isteği oğlunu bırakmasını kabul etmedi. Mikrez b. Hafs ve Huveytıb istese de ise Hz. Pey- gamber' e "Ya Muhammed senin için biz onu himaye ederiz." dediler ve Ebu Cendel'i bir çadıra alarak koruma altına aldılar. Babasından onu korudular. Sonra Hz. Peygamber sesini yükselterek "Ey Ebu Cendel! Sabret ve bunun karşılığını Allah'tan bekle, Muhakkak ki Allah seninle beraberdir seninle beraber olana ise hakkak biz ve onlar aramızda bir kurtuluş ve çıkış kapısı vardır, anlaşma yaptık, anlaşma biz onlara verdik onlar da bize verdi, muhakkak ki biz cağız." şeklinde bir karşılık Hudeybiye ları ile oradan kaldı. çerçevesinde mağdur olmaya- verdi. 47 Anlaşması'nın yazılmasından ayrıldı. 48 mu- sonra Süheyl arkadaş­ Hz. Peygamber Hudeybiye' de on günden fazla Hudeybiye' den sonra nazil olan ve bir fetih olarak kabul eden Fetih Suresi anlaşmayı kayıp değil yaşanan aksine süreçle ilgili bilgi ver- Taberi, II, 635. Vakıdl, II, 607- 608; İbn Hişam, III, 1144-1145; İbn Sa' d, II, 95-98; Taberl, II, 635; İbnü'J... Esir, el-Kfimil, II, 204; Makrlzl, İmtfi, I, 293; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehrl, II, 805-806; Mubarekfurl, s., 346; Sarıçam, Hz. Muhammed, s., 200. 48- Vakıdi, II, 613; Taberl, II, 637; Mubarekffırl, s., 347. 46 - 47- Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 313 mektedir. 49 İbn Hişam'a göre 25. ayet görüşmelerin anlaşmayla sonuçlanmasının insanların gibi) bir açıdan, (Seleme b. korunması henüz mü' min Hişam, Ayyaş hikmetine oldukları bilinmeyen Mekke' deki b. Ebi Rebia ve Ebu Cendel b. Süheyl dayandığı açıklanmaktadır. 50 ti, Süheyl'in Hz. Peygamber'in adının Resulullah sıfatı Surenin 26. aye- ile yazılmasına ve "Bismillahirrahmanirrahim" ile başlanmasına itiraz etmesini, inanmayanların cahiliye taassubu olarak görmektedir.sı Hz. Peygamber Medine'ye sı'nın maddelerinin Anlaşmaya ulaştıktan uygulanmasını sonra Hudeybiye gerektiren bir durumla anlaşmalısı ke'den kaçarak Medine'ye geldi. Mekke karşılaştı. katılan göre efendisinin izni olmadan Müslümanlara iade edilecekti. Beni Zühre'nin Anlaşma­ kimse Ebu Basir Utbe b. Esid Mek- müşrikleri Hz.Peygamber'e Hu- neys b. Cabir'i göndererek anlaşma uyarınca Ebu Basir'in iade edilmesini istediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber Ebu Basir' i Mekke' den gelenlerle birlikte iade etti. Fakat Ebu Basir kolay teslim olacak biri değildi. Önce Huneys b. Cabir'i öldürerek kendisini Mekke'ye götürecek olanlardan kurtulmayı başardı. Ardından, Kureyş'in Şam'a giderken kervan yolu olarak kullandığı sahil kenarındaki el-Is mevkiini kontrolüne aldı. Mekke' de tutuklu bulunan Müslümanlar, Medine'ye gidemedikleri için Ebu Basir'e katılmaya başladılar. nında yetmiş civarında Süheyl'in oğlu 49- Vakıdi, bir birlik Ebu Cendel de tikleri kervanlara can ve mal Yakidi'nin ifadesine göre Ebu Basir'in yaoluştu. vardı. Ebu Basir' e Mekke müşriklerinin saldırmaya başladılar. Onların kaybına uğruyorlardı. Diğer katılanlar arasında bu taraftan buradan saldırıları dolayısıyla anlaşmayı II, 617. 50 - Vakıdi, II, 623; İbn Sa' d, II, 95-98; Sarıçam, Hz. Muhammed, s., 201. 51 - İbn Hişam, III, 1148; İbn Sa' d, II, 98; Belazuri, Ensiib, I, 440 Cumhuriyet işlet­ Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 imzalayan 314 1 tv1 u s t a f a Kı 1 ı ç başına Süheyl, gönderdikleri elçilerin Müslümanların çözmesi gerektiğini gelenleri duyunca bu durumu söyledi. Fakat bu olaydan Hz. Pey- gamber'in ve Müslümanların değil Ebu Basir'in ve Zühre'nin sorumlu olduğu ve Müşrikler kendi yolunda Mekke dıkları onların gerektiği Beni söylenince O esnada Ebu Basir ticaret zarar vermeye devam etti. Müşrikler uğra­ can ve mal kaybı nedeniyle Hz. Peygamber' e mektup yazarak Ebu Basir idaresindeki bu birliği yanına çekmesini istendiler. "Ebu Basir sana dahil olmazsa olacaklardan bizim bir aslında Müşriklerin almayan Mekke, hemen bu işi istemelerinden eğer sorumluluğumuz olduklarını çaresiz tarafına çağırmasını şurola diyet ödemesi aralarında anlaşamadılar. kervanlarına anlaşmalı olduğu yoktur." ifadesi ne olursa olsun Ebu Basir'i kendi başka bir şey değildir. Sorumluluk kendinde bu birliği bertaraf etme gücünü bulsaydı Süfyan'ın bitirirdi. Zira Ebu Hz. Peygamberin bir bağı da gördüğü şekliyle bu olu- yoktur. Sonuçta Hz. Peygamber'in Ebu Basir idaresindeki Müslümanların Medine'ye gelmesini istediği mektubu ulaştığında Ebu Basir son nefesini vermek üzereydi. Ebu Basir mektup elinde okurken vefat etti. lunduğu bu Aralarında yetmiş kişilik bu meselenin içinde nında Kureyş'i Velid b. Velid b. Muğire'nin gurup Medine'nin yolunu tuttular. Süheyl'in olması anlaşmayı yapan bir diplomat ilgilendiren meselelere önem vermesi ve edecek bir mevkide de bu- olmasıyla olmasının görüş ya- beyan ilgilidir. 52 f- Umretü'l-Kaza'da Süheyl Hicretin altıncı yılında Hudeybiye anlaşmasını yaparak Medi- ne'ye dönen Hz. Peygamber bir yıl sonra (h.7/m.629) kaza uroresini yap- sı- Vakıdi, II, 624-629; İbn Hişam, III, 1149-1150; Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 331; Taber!, II, 639. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 mak için Mekke'ye geldi. Hudeybiye'ye Resfılullah ile birlikte yola vekil olarak bıraktı. çıktı. katılan 315 herkes kaza umresi için Medine'de Ebu Ruhm el-Gıfari'yi yerine Kasva'nın Hz. Peygamber telbiye getirerek devesi Revaha'nın şiirlerini üzerinde Mekke'ye girdi. Bu esnada Abdullah b. dinliyor ona müdahale etmiyordu. Hz. Peygamber uroresini yerine getirip nin yanında olmuştu. kesip, tıraş öğle vaktinde te Hz. Peygamber Sa' d b. Ubade ile duluzza ile gelerek "Süren bitti, Ensar'ın bulunduğu konuşurken şehri anlaşmayı imzaladığı Süheyl, düğün yemeği ediyoruz, Ya Muhammed bıraksaydınız evlenmişti. yok, buradan aramızda anlaşma Hz. Peygamber Mekke' deki baba evini mevkiinde kurulan deriden söyledi; "Yalan söylüyorsun bu sert sözlere anası Süheyl ve da hepi- ölesice, Huveytıb Seni Allah' a havale topraklarımızdan çık­ şeklinde kullanın adı, çadırda kalıyordu. karşı sarfettiği çık, var, man gerekiyor, bu gün itibariyle üç gün geçti!" topraklarıdır, müşrikleri ikram etseydim?" buyurdular. Hz. Peygamber yemeğine ihtiyacımız Hz. Peygamber' e b. Ab- için Süheyl'i Hz. Peygamber'e gön- Umretü'l-Kaza'da Meymfıne bt. Haris ile ise "Senin bir meclis- Huveytıb terk et!" dedi. Mekke derdiler. Hz. Peygamber "Size ne oluyor ki, beni nize bir Merve tepesi- oldu. Hz. Peygamber Mekke'ye geleli dört gün Dördüncü günün Hudeybiye'de kurbanını cevap verdiler. kendisi için Ebtah Sa'd b. Ubade, Süheyl'in kızdı burası ve Süheyl' e ne senin ne de Allah ancak Mekke' de kendisine itaat edeni ve şunları babanın razı oldu- ğunu bırakır." Hz. Peygamber bu sözlere tebessüm etti ve "Ya Sa' d, yol- culuğumuzda bizi ziyaret eden kavme eziyet verme." buyurdu. Bunun üzerine iki arkadaş Sa'd'ın sözü karşısında ber, Ebu Rafi' e hareket emri verdi ve sadece sustular. Hz. Peygam- şöyle dedi; "Müslümanlardan hiç Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 316 1 rvı K 1 11 ç u st a f a kimse burada akşama kalmasın." Hz. Peygamber daha sonra devesine bindi ve Mekke' den ayrıldı.S3 savaşından Hayber hatap olduğunu sonra Süheyl'in Hz. Peygamber'in ilgisine mu- görüyoruz. Hz. Peygamber o sırada Mekke müşrikleri­ nin kuraklıktan dolayı sıkıntı çektiklerini duydu. Amr b.Ümeyye edDamri ile bir miktar arpa göndererek Ebu Süfyan, Safvan b. Ümeyye b. Halef ve Süheyl arasında üçe bölünerek dağıtılınasını istedi. Süheyl ve Safvan b. Ümeyye kendilerine düşen bu payı almaktan imtina ettiler. Ebu Süfyan ise hepsini alarak dedi "Bize acıması ve Kureyş'in fakirlerine dağıttı. yardımı ulaşan kardeş çocuğuna Ebu Süfyan şöyle Allah mükafatını versin." 54 g- Mekke'nin Fethi ve Süheyl'in Müslüman Olması Kureyşliler Hz. Peygamber'in müttefiki Huzaa kabilesine Beni Bekir kabilesine silah ve asker anlaşmasını yardımında karşı bulunarak Hudeybiye ihlal ettiler. Zira Hudeybiye' den sonra Hz. Peygamber Huzaa ile Mekke müşrikleri yapmışlardı. yılı Şaban ayında H.8 de Beni Bekir kabilesi ile dostluk anlaşması Beni Bekir kabilesi Huzaa kabilesine bir gece baskını ile saldırmış bu saldırıda Süheyl, Safvan b. Ümeyye ve İkrime b. Ebu Cehil onlara fiilen destekte bulunmuş, silah yardımı yapmışlardı. Hudeybiye' de kazansalar da aslında ettirilmeliydi. En Müslümanları o yıl için geri göndererek başarı Süheyl' e göre Müslümanlada mücadele devam azından Süheyl'le birlikte hareket eden bu insanların olduğuna inandıklarını söylemek Müslümanlada mücadelenin gerekli Vakıdi, 739-740; İbn Sa' d, II, 122; Makrizi, İmta, I, 334; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 848. s4- Yakubi, Tarih, I, 375. 53- Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 317 gerekir. Zenginliği, aklı saretle Süheyl, şimdi ve kabiliyetli bir diplomat bir takım ce- tertiplerle Müslümanlara zarar vermeyi onları zayıflatmayı hesaplıyordu. veya olmasının verdiği Süheyl arkadaşları ile beraber yüzlerini kapatarak Huzaa kabilesine yapılan baskına bizzat katıldı. Bunlar Mekkelileri Hz. Peygamber ve Müslümanlarla ediyorlardı. Ayrıca ettiler. 55 Anlaşma Hz. Peygamber'i Mekke'ye savaşmaya teşvik sokmayacaklarına hukukunu çok iyi bilen Süheyl ve devamlı de yemin beraber hareket ettikleri Safvan ve İkrime'nin bu hareketi bilinçli bir harekettir. Yaptıkları bu işin ra zarar vermek adına bir eylem Bekir'in anlaşmaya aykırı olduğunu istemiştir. Ayrıca gerçekleştirecek Kureyş yardımı ile bilen Süheyl, Müslümanla- bu harekete güçte yaptığı bu girişınesi olduğunu saldırı onun müşrikler göstermektedir. Beni sonucunda Huzaa kabile- sinden yirmi üç kişi öldürüldü. Haris b. Hişam ile İbn Ebi Rebia, Safvan b. Ümeyye, Süheyl ve İkrime b. Ebu Cehil'e gelerek Beni Bekir kabilesine yardım ettiklerinden dolayı onları kınadılar. Zira uzun zamandır özellik- le ekonomik alanda kan kaybeden toplumun biraz taparlanmaya dığı sulh ortamının Peygamber ile devam etmesi isteniyordu. Ancak bu aralarındaki anlaşmanın saldırı başla­ ile Hz. süresi devam ediyordu, böylece anlaşmaya aykırı davranmışlardı. Huzaa'dan Amr b. Salim Medine'ye gelerek durumu Hz. Peygamber'e anlattı ber onları teskin ederek yurtlarına yazarak Beni Bekir kabilesiyle lıların 55 düşen Kureyş'in yardım istedi. Hz. Peygam- gönderdikten sonra Kureyş' e mektup ittifaklarını bozmalarını, öldürülen Huzaa- Anlaşmanın ihlal edilmesi ile da diyeHerinin ödenmesini istedi. zor duruma ve Ebu Süfyan'ı Medine'ye göndererek duru- -Makrizi, İmtii, I, 348, 384; Mustafa Fayda, Allah'ın Kılıcı Halid b. Velid, İstanbul, 1992, 169, 172. Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Kı i ı ç 318 1 M u s t a fa çalışması işe yaramadı. mu kurtarmaya Hz. Peygamber anlaşmanın açık­ ça ihlal edildiği bu ortamda Mekke fethi için hazırlık emri verdi. 56 Hatıb b. Ebi'l-Beltaa'nın Mekke üzerine sefer yapılacağını haber verdiği kişiler, Safvan b. Ümeyye, İkrime b. Ebu Cehil ve Süheyl'dir. Mektubunda "Muhakkak ki Resulullah insanlara gazve için izin tir, sizden başkasını la size gelen yardım kastettiğini sanmıyorum etmek istedim." diğer insanları yanında Buradan devamlı ise zaten bu mektubumu ulaştırmak­ şeklinde yazdı. Hatıb'in Mekke'nin önde mektubu bu insanlara göndermesi ilginçtir. birlikte hareket eden bu üçlünün nin yeni söz sahipleri vermiş­ olduklarını artık anlamak mümkündür. anlaşmanın bozulmasına neden olan Mekke idaresiDiğer taraftan saldırıyı gerçekleştiren bu insanlardı. 5 7 Hz. Peygamber 10 Ramazan 8/ 1 Ocak 630 tarihinde muhacir, ensar ve ayrıldı. diğer kabilelerden katılan Müslümanlarla birlikte Medine'den Müslümanlar Zi Tuva58 mevkiine geldiklerinde durdular ve Hz. Peygamber'in ne işaret vereceğini beklerneye başladılar. Bu sırada Mekke müşriklerinden Süheyl, Safvan b. Ümeyye ve İkrime b. Ebu Cehil insanları Hz. Peygamber ile savaşmaya çağırmışlardı. Kureyş başta üzere Beni Bekir ve Hüzeyl' den Hz. Peygamber ve ashabının müşrikler alıyorlar 5657- tedbirler bazıları Mekke'ye silahlanarak onlara doğru ve kendilerine hareket olmak katıldılar. ettiği öğrenilince katılan insanları (ehabiş) ye- Vakıdi, II, 784; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 870. Vakıdi, II, 798; Makrizi, İmta, I, 352; Mubarekfuri, s., 406; Muhammed Hamidullah, el- Vesaiku'-Siyasiyye, çev. Vecdi Akyüz, s., 101; Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamber'in Savaşları, t.y., 82; Sarıçam, Hz. Muhammed, s., 207. 58- Mekke'n:in kuzeyinde bulunan bir vadidir. (Yakut el- Hamevi (ö. 626/ 1229), Mu'cemu'lBüldan, Beyrut, 1990, IV, 51; Şevki Ebu Halil, Atlasu'l-Hadisi'n-Nebevi, Dımaşk, 2003, s., 186). Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 319 diriyorlardı. Bunun için Mekke' de dört yerde yemek dağıtımı yapılıyor­ du. Bunlar; Daru'n-Nedve'nin dışında Süheyl, Safvan b. Ümeyye, İkrime Huveytıb b. Ebu Cehil ve yönelik tehditleri yı b. Abduluzza'nın savuşturmanın gerekli evleri idi. Süheyl, Mekke'ye olduğuna inanan, bunu yapma- görev sayan biridir. Her zaman beraber hareket Müslümanları karşısına alması konumuna gelecek kadar onun cesareti güçlendiğini ettiği arkadaşları yanında ile toplumun önderi de göstermektedir. Bir başka açı­ korunması için bir diplomat olarak görev alan Süheyl için şimdi savaşma zamanıdır. Hz. Peygamber Zübeyr b. Avvam'a Kuda'dan, dan Mekke'nin Halid b. Velid'e Lit'ten, Sa'd b. Ubade'ye Keda'dan girmelerini ama asla savaşınamalarını emretti. Süheyl, İkrime b. Ebu Cehil, Safvan b. Ümeyye topladıkları insanlarla beraber Handeme mevkiinde mevzilendiler. Beni Bekir' den (Beni Bekir'in kardeş kolundan) lada çarpışmada kullanmak için aynı Hımas b. Kays ise Müslüman- mevkiiye daha önceden silah yığı­ nağı yapmıştı.s9 Hz. Peygamberin de bulunduğu birliğin savaşmadan üç ve her- hangi bir mukavemetle karşılamadan Mekke'ye girmesine mukabil Halid b. Velid'in kumandanlığını yaptığı birlik, Süheyl'in organize ettiği şiddet­ li bir mukavemetle karşılaştı. Kureyş'in derme çatma ordu, Müslümanların şehre silaha sarıldılar, ok yağdırmaya yeceğini, bağırmaya başladılar. bu çarpışmada Mekke Hımas yaşadıkları Handeme çırpınışını savaşarak Mekke'ye gireme- Dağı'nın eteğinde gerçekleşen yirmi dört eşine anlatırken Kureyşli Süheyl'in 59 - Vakıdi, II, 582; İbnü'l-Esir, el-Kiimil, II, 247; Makrizi, İmtii, I, 280. 60 - Vakıdi, II, 824-825; İbn Sa' d, II, 136; Makrizi, İmtii, I, 385. Cumhuriyet temsil eden bu girmelerine mani olmak üzere ve Hillid' e, müşriklerinden hezimeti son Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, öldürüldü. 60 düştüğü Sayı: 1 durumu da aktarıyor; "Eğer Sen Handeme gününü, Safvan ve İkrime'nin kaçtığı­ nı, Süheyl'in yas tutan koca ayıplamazdın". karı gibi ortada kaldığını 61 Mekke fethinde Hz. Peygamber Bilal' e ezan ce Kabe'nin lerine çatısına çıkarak sinmiş görseydin beni uzaktan olanca sesiyle Müslümanları ezanı izleyen okumasını emredin- okudu. Mekke'nin tepe- Kureyşlilerden bazıları ke- lime-i şehadeti duyunca çıldırdılar. İkrime b. Ebu Cehil, Halid b. Esid babalarının bunu duymadan ölmüş olmalarına şükrettiler. Onlara göre Bilal, Kabe'nin darnma çıkmış kötü bir şekilde bağırıyordu. Süheyl ise bu fethi daha durumu soğukkanlı karşılamış ve diğerlerinin şöyle değerlendirmiştir; "Eğer kak ki o bunu değiştirecektir, yok eğer bu tepkisinden farklı olarak Allah'ı kızdırmış buna rıza göstermiş ise muhak- ise Allah bu- nu sabitleyecektir."6z Süheyl, Hz. Peygamber Mekke'ye tı ve kapıyı kilitledi. Oğlu girdiği zaman kendisini eve at- Abdullah' ı göndererek Hz. Muhammed' den kendisi için koruma istedi. Çünkü onun öldürülmesini engelleyecek bir eman yoktu. Süheyl'e göre Hz. Muhammed'in ve sahabesinden hiçbiri onun hakkında kötü bir izlerrime sahip biye' de başka Uhud' a katılmakla kimsenin sırada Kureyş'le karşılaşmadığı birlikte onunla bir O Resulullah ile Hudey- şekilde buluştu, yazışma şerefine Bedir ve nail oldu. Ancak o birlikte hareket ediyordu. Abdullah b. Süheyl, Hz. Pey- gamber' e giderek babası için eman istedi. Hz. Peygamber; "Evet O Al- lah'ın emanıyla emandadır, çıksın 61 - değildi. ortaya" buyurdu. Sonra Hz. Peygam- Vakıdi, II, 824-825; İbn Hişam, IV, 1249; İbn Sa' d, II, 136; VII, 396; Taberi, III, 90; Makrizi, İmta, I, 385; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 879; Mubarekfı1ri, s., 412; Fayda, Halid b. Velid, 174-175; Mehmet Azimli, Siyeri Farklı Okumak, Ankara, 2010, s., 394. 62 - Vakıdi, II, 846. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 321 ber yanındakilere: hayatıma "Onunla kim karşılaşırsa yemin olsun ki Süheyl akıl sert bakmasın, ve şeref çıksın sahibi bir ortaya, insandır. İslam' dan habersiz olmak Süheyl'in işi değildir, içinde bulunduğu du- rumun kendisine yanına gamber faydası olmadığını anladı." Abdullah, babası Süheyl'in gitti ve Hz. Peygamber' in söylediklerini ona müşrikleri çağırarak onların aktardı. Hz. Pey- ne beklediklerini ne diyeceklerini sorunca Süheyl "Biz hayır kardeş çocuğusun." dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber, Yusuf Pey- gamberin kardeşlerine diliyoruz, sen "Bu gün size hayırlı kınamak bir kardeş yok. 63 " ve dediği hayırlı bir gibi onlara "Hepiniz serbestsiniz" buyurdu.6 4 Süheyl, Huneyn'e Hz. Peygamber'le beraber gitti ve Ci'rane'de Müslüman oldu. Müslüman olduktan sonra Medine'ye hicret eden Süheyl Veda haccına haccından devam etti. 65 sonra Mekke' de yaşamaya kadar burada kaldı. Veda Hz. Peygamber Mekke fethinden sonra Hevazin kabilesi üzerine yürümek için Huneyn' e katılan insanlar da tertipiediği sefere Müslüman vardı. Bunların amacı olmadığı zaferin kimin tarafında halde olduğu­ nu görmek ve ganimetten pay elde etmekti. Bu yüzden Hz. Peygamber ve ashabı için savaşmayı istemiyorlardı. Savaş esnasında kısmı sıkıntıya düştü. Hişam, Huvaytıb Burada bulunan Süheyl, Ebu Süfyan, Haris b. b. Abdüluzza, Abdullah b. Ebi Rebia zaferin kime geçe- ceğini izliyorlardı. Müslümanlar savaşın bu ilk anında hezimete uğrayın­ ca Kelede "Müjde Ebu Vehb, Muhammed'in 63 64 - 65 - ordunun arka güneşi söndü, Muhammed Yusuf Suresi, 92. İbn Hacer, el-İsiibe fi Temyfzi's-Sahiibe, Beyrut, ts., III, 146; Hamidullah, İsliim Peygamberi, I, 268; Sarıçam, Hz. Muhammed, s., 212. Vakıdi, II, 847-848; İbn Sa' d, VII, 404; Makrizi, İmtii, I, 397; İbnü'l-Cevzi, Sıfetü's-Safve, I/I, 371; Fayda, Halid b. Velid, 175; Sarıçam, Hz. Muhammed, s., 212; Erul, "Süheyl", DİA, XXXVIII, 30. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 322 1 M u s t a f a K ve ashabı ı ı 1 ç yenildi!" diye oradakilere haber uçurdu. Bu esnada iman et- memiş olan Safvan b. Ümeyye bu haberi duyunca "Kureyş'in rabbi, rab olarak bana Hevazin'in rabbinden daha iyidir." dedi.66 Huneyn' de manların savaşın ilk anındaki gerilemeden sonra zafer Müslütaşıyanlar savaşın olunca kalbinde hala küfrün izlerini tam olarak neticelenmediğini söylüyorlardı. Ebu Süfyan "Daha hezimeti kesinleşmedi" deyince Eslem kabilesinden Ebu Mukit Peygamber senin öldürülmeni yasaklamasaydı şimdi senin henüz onların "Eğer kafanı Hz. uçu- rurdum." dedi. Safvan b. Ümeyye yukarda belirttiğimiz sözü ile onu sustururken Süheyl "Daha Muhammed ve ashabının haberi net olarak ortaya çıkmadı." diyordu. İkrime ise "Bu da laf mı, iş Allah'ın emrindedir, Muhammed'in taya çıkacaktır." istemediğin işi değildir, bugün olmazsa yarın mutlaka akibet or- deyince Süheyl "Senin beklentin onun aleyhinedir fakat meydana gelecektir, Ya Eba Yezid! Muhakkak ki bizler, larımızın dışında bir taşlara tapıyoruz." şey takip ettik, kendisine ve zararı konuşmaları karşılaştırdığımızda dedi. Bu sözlerinde Hz. Peygamber' e faydası karşı bir yumuşamanın olduğu akıl­ olmayan Süheyl'in görülmekte- dir.67 Hz. Peygamber Taif geldi. Burada Hevazin'in muhasarını kaldırdıktan mallarını ganimeti taksim etti. Esirlerin sonra Ci'rane'ye ve esirlerini Müslümanlar sayısı altı arasında bin idi. Müellefe-i Kulub' a da burada pay verdi. 68 Hz. Peygamber Müellefe-i Kulub'tan sayılan onlar- dan Süheyl' e yüz deve verdi. Süheyl genel kabule göre burada Müslü- 66- Vakıdi, III, 895; Makrizi, İmtii, II, 12. 67 - Vakıdi, 6s - III, 910-911. Halife b. Hayyat, Tarih, Riyad, 1985, 90. Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 323 man oldu. 69 • Müellef-i Kulfıb'un diğerleri ise Ebfı Süfyan b. Harb, Muavi- ye b. Ebi Süfyan, Hakim b. Talik b. Süfyan b. Ümeyye, Halid b. Esid, Haris b. Hişam, Yerbfı, Said b. Nadr b. Haris, Uyeyne b. Hısn, Malik b. Avf, Akra b. Habis, Safvan b. Ümeyye, Süheyl, Huveytib b. Abdiluzza, Hakim b. Hızam, Ebfı Süfyan b. Haris b. Abdilmutttalib, Ala b. Cariye anlaşmalısı)'dir. (Beni Zühre'nin veytb b. Abdiluzza hariç ve Huveytıb tamamına b. Abdiluzzaya Umeyr b. Verefe, Hişam Hz. Peygamber, Said b. Yerbu ve Husonra yüz deve verdi. Said b. ellişer Yerbfı deve verdi.7° Mahreme b. Nevfel, b. Amr, Abbas b. Mirdas'a yüz deveden daha az verildi?1 Hz. Peygamber daha sonra umre yapmak için ilirama girdi ve buradan ayrıldı. 72 Mekke fethinde Müslüman olan Süheyl kadar namaz kılan Kureyş'in ileri gelenlerinden oruç tutan ve sadaka veren başka kimse yok- tur. İbadetle o kadar meşgul oldu ki benzi soldu ve değişti. Kur'an okunduğunda çokça ağlardı. Yumuşak kalpli biri haline geldi. Muaz b. Cebel' e gider o da Kur'an okur Süheyl ise bolca ke' den ayrılıncaya ağlardı. Bu durum Muaz Mek- kadar devam etti. Onun kendi kabilesinden biri yerine neden mevladan birinden Kur' an dinlemeye gittiği sorulunca "Bize yapı­ lanlar yapıldı, geçenler bizi geçti, biz geride kaldık, ömrüm oldukça böy- le devam edeceğim, İslam cahiliye adetlerini kaldırmıştır. Allah Teala Cahiliye döneminde adları zikredilmeyen kavmi İslam'la yüceltmiştir. Vakıdi, 946; İbn Hişam, IV, 1345; İbn Sa' d, Tabakat, II, 153; VII, 404-405; İbn Habib, elMünemmak, 423; İbn Kuteybe, Mefirif, 284; Taberi, Tarih, III, 90; İbn Hacer, el-İsiibe, III, 146. 7o - İbn Habib, el-Münemmak, 422-423. 71 - Halife b. Hayyat, Tarih, s., 90. 72 - Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 246; İbn Sa' d, II, 153; İbn Kuteybe, el-Meiirif, 164; İbnü'l­ Esir, el-Kiimil, II, 270; Makrizi, İmtii, II, 29; İbnü'l-Emin Mahmud, Seydişehri, II, 902; Mubarekfuri, s., 429; Sarıçam, Hz. Muhammed, s., 218. 69 - Fakültesi Dergisi, 2012, Ci lt: XVI, Sayı: 1 324 1 M u Keşke st a f a K 1 11 ç biz de öne geçenlerle beraber duasını olsaydık. Kavminden öne geçenlerin umu yorum" .73 Veda Haccı'nda Süheyl kurban kesilen yerin yanında duruyordu. Allah Resulü ise ber' e kurbanı ile orada bulunuyordu. Süheyl Hz. Peygam- yaklaşmaya çalışıyordu. beri çağırarak saçını traş Hz. Peygamber eliyle kesti. Ber- ettirdi. Süheyl o esnada Hz. Peygamber'in saçını toplarken ve onu gözlerine sürerken sında kurbanını görülmüştür. Ravi bu sahne karşı­ Süheyl'in Hudeybiye' de "Bismillahirrahmanirrahim" ve "Mu- hammed un Resulullah" yazılması kararını nasıl red ettiğini hatırladığını ve kendilerini İslam' a ulaştırdığı için Allah' a hamd ettiğini aktarmaktadır.74 h- Hz. Peygamber'in V efatından Sonra Süheyl Hz. Peygamber Mekke fethinde Hac mevsimini beklemeden Medine'ye dönmüş dermişti. 632 yıl bir sonraki yılında ise hac ise Hz. Ebu Bekir'i hac emiriolarak gön- farizasını yerine getirmiş bir daha Kabe'ye gelemediği için peygamberimizin bu haccına Veda Haccı Peygamber haccı çağlar vedalaşıp, sonra Medine'ye etmiştir. hadisesi dönmüş çok geçmeden de dar-ı Hz. Peygamber vefat ettikten sonra Araplar başladı. Mekke ehlinin de irtidat etme Hz. hem onlara hem de boyunca gelecek Müslümanlara evrensel nitelikteki yaptıktan hal ifa edip sahabeleri ile denilmiştir. eğilimi konuşmasını beka'ya irti- arasında içinde irtidat oldukları veya bundan sonra zekat vermeyeceklerini söyledikleri bilinmektedir. Mekke ehli Hz. Ebu Bekir'e zekatlarını göndermemeyi düşündüler. Sü- İbn Kuteybe, el-Mdirif 284; İbnü'l-Cevzi, Sifetü's-Safve, I/1, 371; el-Ikdü's-Semin, IV, 250251; İbnü'l-Esir, Üsdü'l-Giibe, II, 328-329; er-Razi, el-Cerhu ve't-Ta'dil, Beyrut, 1952, IV, 245; Zehebi, Siyer, I, 194. 74- Vakıdi, II, 609-610; Taberi, II, 636; Makrizi, İmtti, I, 294. 73- Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 325 heyl'in bu hassas ortamda Müslümanların birlik beraberliğini korumak, onları İslam dairesinde tutmak veya zekat ödememek gibi bir hataya düşmelerini engellemek için önemli konuşmalar yaptığı kaynaklarımızda aynı haber verilmektedir. Sonuçta bunlar mahiyeti itibariyle met eden konuşmalardır. vefatından üzerine Süheyl'in onu Kabe'nin kapısına yanına kalacaktır nefsinizi hak hasetonun o ölmüştür, ortamı yatıştıramayacağını alarak konuşma yaptığı güneş doğmaya bunu biliyorum. Bu (Ebu muhakkak ki o da bu söylemesi da belirtilir. 75 böyle göstererek) sizin olduğunu benim bildiğim gibi biliyor. Lakin Beni Haşim' e göğsüne çökmüştür." kim de Allah'a "Kim Muhammed'e tapıyorsa Attab'ın ve batmaya devam ettik- Süfyan'ı işin ile şöyle konuştu; dikilerek insanlara seslenen Süheyl aldatmasın, olduğunu kaybolmuştur. için gözden sonra "Allah' a yemin olsun ki, bu din çe baki ortamı Mekke valisi Attab b. Esid bu kaos baş edemeyeceğini düşündüğü Hz.Peygamber'in amaca hiz- bu dinin duyduğu tapıyorsa o diridir ve bakidir." bilsin ki "Yaşanan bu durum sadece İslam'ın kuvvetini artırır, kim bizden şüphe ederse onun boynunu vururuz". şunları söyledi; " Ey Zekatın ödenmesini temin etmek için ise Süheyl Kureyş halkı! en fazla ticaret yapan insan benim, bilirsiniz içinizde denizde ve karada zekatlarınızı mekten vazgeçerseniz ben sizin üzerinize eğer bunu öde- kendi malımdan veriniz, düşen miktarı öderim ama sakın İslam' a cephe almayınız" .76 N evevi' nin aktardığına göre ise Süheyl konuşmasında "Ey Kureyş halkı! İslam' a en son giren ama en önce terk eden Resulullah'ın belirttiği 7576 - almayınız, gibi Allah' a yemin ederim Allah bu tamamlayacaktır, ben kendisini benim Kenzü'l-Ummiil, XIII, 430-431. Belazuri, Ensiib, I, 364. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 işi şu bulunduğum yerde ve tek başına şöyle derken gördüm "Benimle birlikte Ui ilahe iliallah deyiniz, Bütün Araplar size boyun eğeceği mayanlar da size cizye ödeyecektir, Allah'a yemin ederim ki gibi arap olKisra'nın ve Kayser'in hazinelerini Allah yolunda harcayacaksınız" İşte bazıları bununla alay etti, bazıları da bu sözleri tasdik etti, sonunda işte leriniz yaşadıklarınız çekleşecektir" ları şu gördük- oldu, bundan sonra da geri kalanlar kesinlikle ger- dedi. Bu konuşma etkisini Süheyl'in söylediklerinin göstermiş doğru olduğunu ve Mekke Müslüman- kabul ederek Halife Ebu Bekir' e bağlılıklarını sürdürmüşlerdir.77 İnsanlar bu konuşmanın üzerine akıllarını başlarına aldılar yatışınca ve düşündükleri şeyden vali Attab b. Esid de ortaya çıktı. vaz geçtiler. Ortam Süheyl'in bu önemli çıkışı ve sözleri Hz. Ömer'in onun dişlerini sökmek için izin istediğinde Hz. Peygamber'in "o övülecek bir makama gelecektir" sözünü doğrulamakta­ dır.78 Süheyl, Haris b. Hişam'la beraber Hz. Ömer'in yanına geldiklerinde iki yanına oturdular. Hz. Ömer, orada bulunan Muhacirlere, Süheyl ve Haris'i madılar. tanıtıyordu. Fakat onlar yüzlerini çevirdiler onlara bak- Daha sonra Ensar' dan gelenlere tanıttı, onlar da bu ikisinin yü- züne bakmadılar. Başka bir rivayette ise Hz. Ömer'in yanına çağırılırken Muhacir ve Ensar' a öncelik verilirken kendilerine itibar edilmemesine Süheyl ve Haris kızdılar. Hz. Ömer'in yanından çıktıklarında Haris, Süheyl'e şöyle dedi; "Bize yapılanları gördün mü?" Süheyl ise "O ayıplan­ mayacak biridir, ayıplanınayı biz hak ediyoruz, kavmimiz İslam' a davet 77- İbn 78- İbn Hişam, IV, 1525; el-İstfab, II, 230-231; el-Ikdü's-Semfn, IV, 251; İbnü'l-Esir, el-Kamil, Il, Habib, el-Münemmak, 217-218. 324; İbn Hacer, el-İsa be, lll, 146; Giliız, el-Beyan, I, 300; Kenzü'l-Ummal, XIII, 432; Makrizi, İmta, IV, 400; Erul, "Süheyl", DİA, XXXVIll, 30. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 327 edildi onlar koştular, biz ise geri rına çağrıldığımız ber olacağım kaldık onlara katılmadık, cennet kapıla­ müşriklerle vakit durumunuz ne olacak, valiahi bir yer istemem, Müslümanlada beraber olmayı bera- isterim." İnsanlar Hz. Ömer'in yanından ayrıldıktan sonra onun yanına tekrar gelerek "Ya Emirelmü'minin bize bizden kaynaklanıyor, yapılanı gördün. Biz biliyoruz ki bu bizden giden fazileti nasıl elde edebiliriz? Hz. Ömer onlara "Ancak bir tek yol biliyorum." dedi ve onları Rum diyarını gösterdi. İkisi de Şam'a gittiler ve orada cihat edip orada vefat ettiler.79 Hz. Ömer divanı oluşturduktan sonra maaşları dağılırken önce Müslüman olanlara daha fazla maaş verdi. Mekke eşrafından olmalarına bakmadan Süheyl, Safvan b. Ümeyye ve Haris b. Hişam' a daha az maaş verdi. Bu durumu gururlarına yediremeyen ve daha üstün inanan bu insanlar kendilerine daha az maaş olduklarına verilmesini kabul etmedik- lerini söyleyerek maaşlarını almadılar. Hz. Ömer onlara "Ben İslam' a girişteki önceliğe göre zaman evet" diyerek maaş ödüyorum, nesebe göre değil" deyince " O maaşlarını aldılar. Arkasından Şam tarafına cihada gittiler. 80 Hz. Ömer Mekke sakinlerinin evlerine yeni kapılar açmalarını yasakladı. Her hangi bir evin kapısının önündeki belli bir alan bu eve ait olarak düşünülüyordu. Bu sebeple açılan her yeni leşmesi anlamına geliyor bu da hacıların kapı belli bir alan özel- konaklamak için kullandıkları alanın daralması anlamına geliyordu. Hz. Ömer bu yasağı getirerek hacı­ ların sıkıntı yaşamamalarını istemiştir. Kendi evine ilk kapıyı 79 - açan Sü- Bulül.ri, Ebu Abdullah Muhammed, Tarihu'l-Kebir, Beyrut, ts., IV, 103-104; Belazuri:, Ensiib, I, 364; İbn Abdülber, el-İstiiib, II, 231; el-Ikdü's-Semin, IV, 252; Taberani:, Mu'cemü'lKebir, Beyrut, 1993, VI, 211. 80 - Taberi:, III, 613; İbnü'l-Esir, el-Kiimil, II, 502. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 328 1 M u st a f a K 1 1! ç heyl' a, Hz. Ömer bir mektup göndererek bundan kaçınmasını istedi. Fakat Süheyl Halife'ye "Bana bak Ya Emire'l-Mü'minin, ben malları korumak, arkarnı tutmak için iki kapı tüccarım, açmak istedim." diye haber gönderdi. Hz. Ömer "O zaman yap." dedi. Burada ticaret faaliyetinin getirdiği zamretler nedeniyle Hz. Ömer'in Süheyl'in evine kapı açmasını kabul ettiği görülmektedir. sı Hz. Ebu Bekir'in başlatmış ayağı Şam olduğu fetih hareketlerinin önemli bir bölgesindeki fetihleridir. Ecnadeyn zaferi esnasında vefat eden Hz. Ebu Bekir'in başlattığı bu hareket Hz. Ömer zamanında aynı hızla devam etmiş ve kesin zaferierin alındığı bir döneme girilmiştir. 634 yılın­ daki Ecnadeyn zaferinden sonra Hıms, Beysan ve Fihl gibi şehirlere dağı­ lan Bizans askerleri Müslümanları yok etme gayesiyle saldırdılar. Fakat Ebu Ubeyde b. Cerrah kamutasında İslam ordusu Fihl savaşında Bizans askerlerini yenilgiye uğrattı. bütün samimiyetiyle cihad ber' den duyduğunu aileniz içinde ettiğini görmekteyiz. Süheyl, Hz. Peygam- söyleyerek, "Allah yolunda geçirdiğiniz letmiştir. Devamında Bölgedeki fetih hareketlerinde Süheyl'in de bir ömürden daha ise Süheyl şöyle geçirdiğiniz hayırlıdır." 82 bir saat hadisini nak- dedi "Ben ölünceye kadar burada- yım, Mekke'ye dönmeyeceğim." Gerçekten Süheyl, Hz. Ömer zamanında h.18 yılda Amevas tannunda ölünceye kadar Şam'da kaldı. Yezid b. Ebu Süfyan'ın cündüne dahil olarak Ürdün bölgesinin fethinde Mekke ehlin- den insanlarla beraber hizmet etti. 83 Süheyl, Haris b. Şurahbil b. Hasene'nin birliğine katılarak Hişam'la birlikte Beysan üzerine gittiler. Bey- sı- Abdurrezzak San' ani (ö. 211/827), el-Musannef, Beyrut, 1970, V, 146; el-Kureyşi, Galib b. Abdülkiifi, Evveliyyfitu Faruk fi'l-İdfireti ve'l-Kadfi, Beyrut, 1990, I, 244. s2- İbn Sa' d, VII, 404; İbn Hacer, el-İsabe, III, 147. B3- Taberi, III, 390. Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 329 san'ın kuşatmanın ardından şehir teslim oldu ve şehir halkı ile bir anlaş­ ma yapıldı. 635 yılındaki Halid b. Velid, Ebu Ubeyde, Amr b. As ve Yezid saldırısı b. Ebi Süfyan birliklerinin maşk muhasarasından sonra neticesinde gerçekleşen Dımaşk görev teslim oldu. değişikliğinden Halid b Velid'in yerine tayin edilen Ebu Ubeyde b. Cerrah Dı­ sonra zamanında fetihler devam etmiştir. Bu mücadelerin sonucunda Mercü'r-Rum, Hama, Hıms, Lazkiye ve Kınnesrin fetihleri tamamlanmıştır. Yermuk savaşı İslam ordularının Şam'da yaptıkları mücadelenin en önemli merhalesini teşkil etmektedir. Yermuk savaşında Süheyl, Halid b. Velid'in teşkil ettiği orducia atlı birlik komutanı olarak görev yaptı. Kudüs'ün fethiyle Akde- niz cephesindeki fetihler parlak sonuçlar vermiştir.s4 İbnü'l-Esir ve Zehebi gibi tarihçilere göre Süheyl, Yermuk sava- Hal'ife b. Hayyat' a göre ise Merci Suffer' de 86 şında85, Fakat h.l8 vetlidir. yılında Oğlu Amevas taununda öldüğü şeklindeki şehit olmuştur. bilgi daha kuv- Ebu Cendel gibi Ebu Ubeyde, Muaz b. Cebel, Yezid b. Ebi Süfyan ve Haris b. Hişam da bu taunda öldülerP Sonuç Hz. Peygamber'in tevhid mücadelesinde direnç gösteren Mekke eşrafından biri de Süheyl idi. Fiziki bargo, psikolojik işkence, işkencenin yanında sözle taciz etme gibi ekonomik am- farklı alanları deneyen İbn Sa' d, VII, 405; İbn Kuteybe, el-Mefirif, 284; Taberi, Tarih, III, 396, 443; Belazuri, Fütilh, tre, 199; Zehebi, Siyer, I, 195. 85 - İbnü'l-Esir, Üsdü'l-Gabe, II, 481; Zehebi, Siyer, I, 195. 86 - Halife b. Hayyat, s. 90 87 - İbn Kuteybe, el-Meiirif, 284; Taberi, Tarih, IV, 60; İbnü'l-Esir, el-Kiimil, II, 557; Zehebi, İber fi Haberi Men Gaber, Beyrut, 1985, I, 17; el-Ikdü's-Semin, IV, 252; İbn Hacer, el-İsiibe, III, 146; İbnü'l-Cevzi, Sıfetü's-Safve, I/I, 372; İbn Zeber, er-Rebii, I, 104; Erul, "Süheyl", DİA, XXXVIII, 30. 84 - Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 330 1 1\'1 Kı ı ı ç u st a f a Müşrikler İslam nurrum söndürmeye güç yetiremediler. Mekke müşrik­ lerini Müslümanların karşısında savunan güçlü hatiplerin ve müzakere- cilerin en önemlilerinden biri Süheyl' di. Ş irkin müdafaa edilmesini kendisine görev bilen Süheyl, sadece hitabet gücü ile değil zenginliği ile de bu mücadeleye katılıyordu. İslam'ın tebliğ edilmeye başlandığı andan itibaren husumete başlayan Süheyl ilerleyen zamanlarda Mekke idaresi- ne yön verecek kadar güçlendi. Hudeybiye Müslümanları Mekke'ye sokmamak için gösterilen dirençte Süheyl süreci yönlendirmiştir. Anlaşmanın bozulmasını rine rağmen anlaşmasının bozulmasında, böyle bir eyleme girişınesi istemeyen Mekke ileri gelenle- onun hem güçlü bir isim olduğu­ nu hem de İslam' a ve Müslümanlara tepkisinde bir yumuşama olmadı­ ğını gösteriyor. Mekke fethindeki son dirençten de bir netice alamayan Süheyl'in eman talebi Hz. Peygamber tarafından kabul edilmiştir. Ci'rane mevkiine gelindiğinde ise müellefe-i kulub statüsündeki Süheyl İslam' a girmiştir. Müşriklerin önemli hatip ve müzakerecilerinden Süheyl'in hidayete erdikten sonra İslam'ı yaşamada gösterdiği titizlik ve güçlü imanı, kadim kaynakların vurguladığı bir durumdur. İslam'a geç girme- sinin bir hata olduğuna hayıflanan Süheyl, sabiklin dediğimiz İslam' a erken dönemde giren Müslümanların üstünlüğünü takdir etmiştir. Bu yöndeki tasarruflara rıza göstermek gerektiğini düşünen Süheyl, İslam' a geç girmesinden doğan kaybı düşkünlük göstermiş diğer karar vermiştir. bize onun Süheyl'in taraftan geri kalan ömrünü cihadla geçirmeye batıl düşünen, olayları hasebe ederek telafi etmek için bir taraftan ibadetlere inanç alanında iken yaşadığı dönüşüm tefrik kabiliyetinde olan, durması gerektiği yaşadıklarını yeri iyi bilen bir insan olduğunu mu- göste- riyor. İslam'a geç girmesinin bu çapta bir insana yakışmadığı söylenebiFakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 331 lir. Ancak İslam' a girdikten sonraki itiraflarına bakınca aslında dinin gücünü bildiği, fakat bir etmediği anlaşılıyor. ması sebebiyle ona takım menfaatler ve çekişmeler nedeniyle iman Hz. Peygamber'in Süheyl'in Mekke değer verdiği anlaşılmaktadır. eşrafından ol- Bunun bir tezahürü olarak Hz. Peygamber'in vefatından sonra İslam dininin gücünü haykı­ ran Süheyl, bir bakıma Peygamberimizin temennisini yerine getiriyordu. Hz. Peygamber'in vefatının dine zarar vermeyeceğini söyleyerek Müs- lümanları kendine getiren ve İslam dairesinde tutan Süheyl, cihad gaye- siyle gittiği Şam' da vefat etmiştir. KAYNAKÇA Ahmed b. Hanbel, Müsned, Beyrut, t.y. Azimli, Mehmet, Siyeri Farklı Okumak, Ankara, 2010. Balcı, İsrafil, "Bedir Savaşıyla ilgili Mucizevi Rivayetlerin Kur' an Hadis ve Tarih Verilerine Göre Kritiği", İstem, XIII, Konya, 2009. Belazuri, Ahmed b. Yahya (ö. 279/ 982), Fütuhu'l-Büldan, tre., Mustafa Fayda, Ankara, 2002. ---------------, Ensabu'l-Eşraf, thk., Süheyl Zekkar-Hayreddin Zirikli, Riyad, 1996. Buhar!, EbUAbdullah Muhammed b. İsmail (ö. 869), Tarihu'l-Kebfr, t.y. Cahız, Ebu OsmanAmr (ö. 255/ 869), el-Beyan ve't-Tebyln, Beyrut, 1993. Erul, Bünyamin, "Süheyl b. Amr", DİA, XXXVIII, İstanbul, 2010. El-Fasi, Ebu't-Tayyib Takıyyüddin Muhammed (ö. 830/ 1427), el-Ikdü's- Semin fi Tarihi'l-Beledi'l-Emfn, thk., Muhammed Abdulkadir Ata, Beyrut, 1998. Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 332 1 M u s t a f a K ı 1ı ç el-Kureyşi, Galib b. Abdülkafi, Evveliyyatu Fi'iruk fi'l-İdareti ve'l-Kada, I, 244, Beyrut, 1990. Fayda, Mustafa, Allah'ın Kılıcı Halid b. Velid, İstanbul_ 1992. Halife b. Hayyat (ö. 240/854), Tabakat, thk., Süheyl Zekkar, 1993. ---------------,Tarih, thk., Ekrem Ziya Umeri, 1985. Hamidullah, Muhammed, Hz. Peygamber'in Savaşları, t.y. ---------------,İslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, Ankara, 2003. İbn Abdülber, Yusuf b. Abdullah, (ö. 463/1070m.) el-İstfab fi Ma'rifeti'l- Ashab, 1995. İbn Habib, EbuCafer Muhammed (ö.245/ 859m.), el-Münemmak fi Ahbari Kureyş, nşr., Hurşid Ahmed Faruk, Beyrut, 1985. İbn Hacer el-Askalanl:, Ahmed b. Ali (ö. 852/ 1449), el-İsabe fi Temyfzi's- Sahabe, Beyrut, Kalkuta, 1853. İbn Hallikan (ö. 681/ 1282), Vefeyatü'l-A'yan, 1994. İbn Hazm, Ebu Muhammed b. Ali (ö. 456/ 1064), Cemheretü Ensabi'l-Arab, Beyrut, 1983. İbn Hişam, Muhammed b. Abdülmelik (ö. 218/833), es-Sfretü'n-Nebeviyye, Kahire, t.y. İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim (ö. 276/889), Kitabu'l-Mearif, İbn Sa' d, Muhammed (ö. 230/845), Tabakatü'l-Kübra, t.y. İbnü'l-Cevzt Ebu'l-Ferec Cemaleddin (ö.597/1201), Sifetü's-Safve, Beyrut, 1992. İbnü'l-Emin Mahmud Seydişehrl: (ö.1918), İslam Tarihi, İstanbul, 1983. İbnü'l-Esir, İzzeddin Ali b. Muhammed (ö. 630/ 1233), el-Kamil fi't- Tarih, nşr., Tornberg, t.y. --------------, Üsdü'l-Gabe fi Ma'rifeti's-Sahabe, 1989. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Süheyl b. Amr (R.A.)'ın Hayatı Ve Faaliyetleri 1 333 Makrizi, Takıyuddin Ahmed b. Ali (ö.845/1441), İmtau'l-Esma bima li'nNebiyyi mine'l-Ahval ve'l-Emval ve'l-Hafedeti ve'l-Meta', thk, Mu- hammed Abdülhamit en-Nemisi, Beyrut, 1999. Mübarekffui, Peygamberimizin Hayatı ve Daveti, Çev., İbrahim Kutlay, İstanbul, 2005. Mütteki el-Hindi, Alauddin Ali b. Abdülmelik, Kenzü'l-Ummal fı Süneni'lAkval ve'l-Efal, Beyrut, 1993. Razi, el-Cerhu ve't-Ta'dil, Beyrut, 1952. San'ani,Abdurrezzak (ö. 211/827), el-Musannef, thk., Habiburrahman A'zami, Beyrut, 1970. Sarıçam, İbrahim, Hazreti Ömer, Ankara, 2010. ----------,Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Ankara, 2004. Taberani, Ebu'I-Kasım Süleyman (ö. 360/971), Mu'cemü'l-Keblr, thk. Harndi Abdülmecid Selefi, Beyrut, 1993. Taberi, EbuCafer Muhammed b. Cerir (ö. 310/ 922), Tarihu't-Taberf (Tarihu'r-Rüsul ve'l-MülUk), thk., Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim, Ka- hire, t.y. Vakıdi, EbUAbdullah Muhammed (ö. 207/ 823), Kitabu'l-Meğazf, thk., Marsden Jones, 1404. Yakubi, Ahmed b. Ebi Yakub b. Cafer (ö. 292/905), Tarihu'l-Yakubf, thk., Abdulemir Mühenna, Beyrut, 1993. Yakutel-Hamevi (ö. 626/ 1229), Mu'cemu'l-Büldan, Beyrut, 1990. Zehebi, Muhammed b. Ahmed (ö. 748/ 1347), thk., Şuayb Siyeru A'lami'n-Nübela, Arnaut, 1414. -----------, el-İber Ff Haberi Men Gaber, Beyrut, 1985. Cumhuriyet Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1
