TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MUHAMMED BEHCET el-ESERI
d ad 1995, I, 182; a.mlf.. ei-'Alltıme Mu/:ıammed
Beh cet el-Eşeri, Bağda d, ts. , tür. yer.; Ahmed eiAiavine. ıeylü'l-A'Itım, Cidde 1418/199 8, s.
168-169; Nizar Abaza- M. Riyaz ei-Malih . itmamü '1-A'ltım, Beyrut 1999, s. 224-225 ; Sabah
Nuri Merzfık. Mu'cemü '1-mü'elli{in ve'l-kütttı·
bi'f.'lrtıkıyyin: 1970-2000, Bağda d 2002, VII ,
109-112; Muhammed Behcet el-Eseri. "Siretü'l-'Allame el-E şeri bi-~al emih" (nşr. Hamfd elMatbaf) . ei-Mevrid, XXIV/ 2, Bağda d 1996, s. 416; Hilal Naci. "el-'Allame Mui:ıamm ed Bel1Cet
el-Eşeri", MMMA 1Ka hi re). XLI/ 2 ( ı 4 18/ 1997),
s. 173-225; Adnan Abdurrahman ed-Dfıri, " el'Allame Mui:ıammed Behcet el-Eseri: 1 ı902 ı 996) melamii:ı min siretihive müşarekfıtihi'l­
' ilmiyye", el-Mü'erritıu 'I·'Arabi, sy. 56, Bağ­
dad 14 18/1998, s. 257 -266 ; Yusuf Şevki Yavuz.
" A1fıs1, Mahmud Şükri", DiA , ıı, 549.
li] İSMAİL DURMUŞ
ı
MUHAMMED BEHAAN
-,
(bk. BEHRAN).
L
_j
ı
MUHAMMED BEKA
-,
(>'!Qı~)
Muhammed Beka'
b. Gulam Muhammed Seharenpüri
(ö. 1094/ 1683)
Hindistanlı
L
müellif ve idareci.
_j
1037 ( 1627-28) yılında günümüzde HinUttar Pradeş eyaletinde bulunan
Seharenpür'da doğdu. Seka şiirlerinde
kullandığı mahlasıdır. XIV. yüzyılın başla­
rında Heranan Hindistan'a göç eden ve
Firüz Şah Tuğluk döneminde ( 135 1- ı 388)
Mültan eyalet valisi olup Melik Merdan
unvanını alan Hace Ziyaeddin'in soyundan
gelmektedir. Hace Ziyaeddin, daha sonra
Delhi sultanı olan Seyyidler hanedanının
kurucusu ve ilk hükümdan Seyyid Hızır
Han'ın üvey babasıdır. Muhammed Seka
ilk bilgileri babası Gulam Muhammed'den
aldı. Sirhind'de Şeyh Abdullah Miyan, Abdülhak Dihlevi'nin oğlu Şeyh Nürülhak ve
diğer alimlerden islamı ilimleri okuyup
tahsilini tamamladıktan sonra Seharenpür'a dönerek talebe yetiştirmeye baş­
ladı . Babasının vefatı üzerine tasawufa
yöneldi ve tekrar Sirhind'e gidip İmam-ı
Rabtani'nin oğlu Hace Muhammed Ma'süm'a intisap etti. Babürlü Hükümdan
Evrengzlb döneminde Evrengzlb'in kumandanlarından çocukluk arkadaşı Bahtaver (iftihar) Han'ın davetiyle devlet hizmetine girdi. Seharenpür'da bahşı ve vakıanigar (vak'anüvis) olarak görev aldı. Bahtaver Han'ın teşvikiyle zamanının büyük
kısmını eser telifiyle geçirdi. Seharenpür'da vefat eden Muhammed Seka'nın hadistan ' ın
512
yatının
sonuna doğru tayin edildiği Seharenpür serkarlığı sırasında şehrin imarı­
na önem verdiği ve kendi adıyla anılan
( BekapOr) bir mahalle kurduğu kaydedilmektedir.
Eserleri. 1. Mecmi'ı'a. Ferldüddin Atile Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin Meşnevi'sinden ve diğer bazı kitaplardan parçalar ihtiva eden
eser 1077'de ( 1666) düzenlenmiştir. z.
Riyfızü'l-evliyfı'. İlk dört halifeye. imamlar. veliler ve Hindistanlı velllere dair hacimli bir eserdir. 3. Teıkiretü 'ş - şu'arfı ' .
Kendi dönemindeki şairler ve eserleri
hakkındadır. 4. Mir'fıtü'l-'fılem. Dünya
tarihi niteliğindeki eser bir mukaddime.
yedi bölüm ve bir hatimeden oluşur. Eserin Evrengzlb dönemiyle ilgili değerli bilgiler ihtiva eden bir bölümü H. M. Elliot
tarafından İngilizce'ye tercüme edilmiştir
(TheHistoryoflndia, London 1877~ed .
FuatSezgin , Frankfurt 1997, Vll. 156-165).
Müellifin Mir 'fıtü'l-'fıl em' in genişletil­
miş şekli olarak düşündüğü . ancak ölümü
üzerine yarım kalan çalışmasını 1095'te
(ı 684) Mir'fıt-ı Cihfınnümfı adıyla yeğeni Muhammed Şefi' tamamlamıştır.
Kitabın ayrıca müellifın kardeşi Muhammed Rıza tarafından da ikmal edildiği belirtilmektedir. Muhammed Seka eserlerini Bahtaver Han'a ithaf ettiği için bazı
araştırmacılar bu eserlerin müellifi olarak
onu göstermektedir.
tar'ın Mantı~u't-tayr'ı
BİBLİYOGRAFYA :
Rieu, Catalogue o{ the Persian Manuscripts,
125-127; III , 890-892; Ethe, Catalogue o{ Pers ian Manuscripts, s. 49 ; Storey, Persian Litera·
ture, l/1 , s. 132-133; l/2, s. 1012; Abdülhay eiHaseni. Nüzhetü '1-tıavtıtır. V, 373; Th e History
o{ lndia (ed. H. M. Elli ot -1 . Dowson). London
1877 ->(ed . FuatSezgin). Frankfurt 1997, VII,
145- 165; Catalogue of the Arabic and Persian
Manuscripts in the Khuda Bakhsh Oriental
Publlc Library, Patna 1993, VI, 55-62; M. Hidayet Hosain, "Mui:ıa mmad Baqa'" , B 2(ing.), VII,
432-433; Enver Konukçu, "Bahtaver Han", DiA,
IV, 522-523.
r:;:ı
..
ı,
I!ill!ı
ı
AZMi ÜZCAN
MUHAMMED BELLO
(ö. 1253/ 1837)
L
Nijerya FuU\ni Devleti'nin
ikinci halifesi
(1817-1837).
_j
1195'te (ı 781) doğdu . FOianl Devleti'nin kurucusu Osman b. Füdl'nin oğludur.
Tahsilini büyük bir alim olan babası . arncaları ve diğer mahalli alimierin yanında
tamamladı. Henüz yirmi yaşlarında iken
ülkenin sayılı alimleri arasına girdi. 1803
yılında
Gobir sultanının baskıları yüzünden babasıyla birlikte Degal'den Gudu'ya
hicret etti. Gobir sultanına karşı girişilen
mücadelede babasının önemli kumandanları arasında yer aldı . Daha sonra Kebbi sultanının topraklarına sefer düzenleyerek Gulma, Zazzagava ve Sauva şehir­
lerini fethetti. Daura. Katsina ve Kana liderleriyle yapılan görüşmeleri yürüttü ve
bu emirliklerin itaatini sağladı. Gobir'in
başşehri Alkalawa 'yı kuşatan ordunun
başkumandanlığına getirildi ve şehri ele
geçirip Gobir fatihi unvanını kazandı
( 1808). lll o ve Gvari'ye seferler düzenleyip
bu emirlikleri itaat altına aldı (ı 81 0) .
1812'de "emlrü'l-mü'minln" unvanını
alarak Sakoto halifeliğinin kuruluşunu ilan
eden Osman b. Füdl ülkenin batı topraklarının idaresini kardeşi Abdullah'a, yeni
fethedilen ve merkezi Sakoto olan doğu
eyaJetlerinin yönetimini de Muhammed
Bella'ya bırakıp siyasi hayattan büyük ölçüde çekildi. Onun Sakoto'da ölümünün
ardından ( 18 ı 7) halife seçilen Muhammed Bella yirmi yıl süren iktidarı sırasın­
da iç isyanları bastırmakla uğraştı ve Bornu Sultanlığı'nın saldırıları başta olmak
üzere dış saldırıları önledi. Ayrıca güney
istikametindeki putperest topluluklar
arasında İslamiaştırma faaliyetine önem
verdi. Katsina, Kana, Zaria, Hadejia, Adamava, Gombo, Katagum , Nupe, İlorin ,
Daura ve Bauchi emirliklerini hakimiyet
altına alıp Fülanl Devleti'ni zirveye ulaş­
tırdı. 25 Receb 1253 (25 Ekim 1837) tarihinde vefat etti ve Vurno şehrinde defnedildi.
Muhammed Bella, ölen emirlerin yerine genelde eyalet kurucusunun soyundan
gelen kişileri veya başka ailelerden hizmetleriyle temayüz eden şahısları tayin
ederek emirleri kontrol altında tutmayı
başardı. Emirliklerdeki arazi sahiplerinin
başşehir Sakoto'da birer temsilci bulundurması için bir teşkilat kurdu . Resmi yazışmaları yürütüp vergileri toplama bu
teşkilatın görevleri arasındaydı. iktidarı
süresince elliden fazla sefere çıkan Muhammed Bella ülkesinin kuzey, doğu ve
batı sınırlarında hisarlar ve ribatlar yaptırdı; eski kaleleri yeniletip surları tahkim
ettirdi. Aldığı tedbirlerle FOianller'in göçebelikten yerleşik hayata geçmesini ve
İslamiaşmasını sağladı. Birçok cami ve
medrese yaptırarak ilmi gelişmeyi hız­
landırdı.
Babası gibi Kactiriyye tarikatına mensup olan Muhammed Bella, Halvetiyye
ve Şazeliyye tarikatiarına da intisap etti.
1827'de hac seyahati öncesinde başşeh-