TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

iBN GAZI
BİBLİYOGRAFYA :
İbn Bessam eş-Şenterini. e?·lal]ire fi me/:ıfısi­
ni ehli'l-Cezire (nşr. İhsan Abbas). Beyrut 1399/
1979, VI , 705-756; İbnü'I-Ebbar. et-Tekmile,
Madrid 1887, ll, 609; İbn Said ei-Mağribi. elMugrib, ll, 406-407; İbnü'I-Hatib, el-İJ:ıata, lll,
229; M. Abdullah İnan, Düvelü't-tava'if, Kahire
1380/1960, s. 204-208, 455-459; ömer Ferruh.
Taril]u 'l-edeb, IV, 683-689; Abdüsselam Muhammed Harün, Nevadirü '1-mal]tCttat, Kahire
1953, lll, 256-291; David Wasserstein, The Rise
and Fall o{ the Party-Kings, Princeton 1985, s.
170-172; H. Mon es. "Ib n Gharsiye", EJ2 (İng.).
lll, 773; Mustafa Kılıçlı, Arap Edebiyatında Şu­
'Ctbiyye, Erzurum 1986, s. 315-330; "İbn Garsiyye", DMBİ, IV, 360-361. fAl
ıeıııJ
r
MUSTAFA
İBN GAYLAN
Öz
-,
(w~ ı.J-! 1)
Ebu Talib Muhammed
b. Muhammed b. İbrahim b. Gaylan
el-Bezzi'ız el-Hemdanl
(ö. 440/1049)
BİBLİYOGRAFYA :
e/-Gaylaniyyiit olarak tanınan
L
hadis cüzlerinin ravisi.
_ı
Bizzat kendisi, dedesi İbrahim b. Gaygöre Muharrem 347'de
(Mart- Nisan 958) doğduğunu belirtmiştir.
Ağabeyi Ebü'l-Kasım Gaylan, Hatlb el-Bağ­
dadi'nin hocalarından güvenilir bir muhaddisti. İbn Gaylan, başta Ebu Bekir eş­
Şafii olmak üzere Nlşaburlu muhaddis İp­
rahim b. Muhammed el-Müzekkl, Basralı
hadis ravisi Ebü'l-Hasan Ali b. Kası m enNeccad gibi alimlerden hadis rivayet etti.
Kendisinden de Hatlb el-Bağdadl. Ebü'IFazl İbn HayrOn, kıraat alimi İbn Sivar eiBağdadl. Ebu Ali Ahmed b. Muhammed
ei-Beredanl, Ca'fer b. Ahmed es-Serrac
hadis öğ rendi. Hatlb ei-Bağdadi'nin belirttiğine göre sadOk bir ravi olan İbn Gaylan 6 Şewal440 ( 14 Mart 1049) tarihinde
Bağdat'ta vefat etti ve Derbüabde'deki
evine defnedildi.
Ian'ın kayıtlarına
Zehebl, İbn Gaylan'ın hacası Ebu Bekir
(963-965) yılları arasında rivayet ettiği 10.000 hadisin on bir
cüz tuttuğunu yazmıştır. Ebu Bekir eş­
Şafil'nin rivayetleri e1-Feva'id adıyla bilinmekle beraber İbn Gaylan onun en genç
öğrencisi olduğ u ve uzun bir hayat sürmesi sebebiyle bu hadisleri Ebu Bekir eş­
Şafii' den en son kendisi rivayet ettiği için
eser e1-Gay1aniyyat diye tanınmıştır. Feva'idü'1-Bezz{ız (Zirikll, VII, 2 I) ve e1-Feva'idü '1-münte]]abetü '1-'avdli <ani'ş-şü­
yu]]i'1-meşhılre bi'1-Gay1aniyyat diye
anılan eseri Darekutnl (ö . 38 5/995) tah nc
etmiş (bu çalışmanın beş cüzü Darü'l-küeş-Şafii' den 352-354
tübi ' l-Mısriyye'de bulunmaktadır. bk. Fuad Seyyid. 11. ı 97). ayrıca eserde bulunan
ve Ebu Bekir eş-Şafii' den itibaren dört ravi ile Hz. Peygamber' e ulaşılan (rubal) rivayetleri de e1-EJ:ıadişü'r-rubfı?.yyfıt adıy­
la bir araya getirmiştir (Darü'l-kütübi'z-Zahiriyye, Mecmua. nr. 85/2). Muhammed
M urtaza ez-Zebldl (ö. 1205/ ı 79 ı ı. eserin
Darekutnl tarafından yapılan tahrkinin
on bir cüzden meydana gelen bir cilt içinde özel kütüphanesinde bulunduğunu ve
kendisinin onu all senedlerle rivayet ettiğini söylemektedir ( Tacü'l-'arus, vııı. 54).
e1-Gay1aniyyfıt'ın muhtelif kısımları British Museum'da (Suppl. , 135. Or. 3059 ,
ı 36). Tübingen Üniversitesi Kütüphanesi'nde (nr. 96). Mekke'de Mektebetü'l-Harem'de (Hadis. nr. 579) ve Kahire'de (Sezgi n. I. I 91 ) bulunmaktadır. Heysemi'nin
eser üzerinde Tertibü ef:ıadi§i'1-Gaylfı ­
niyyat adıyla bir çalışma yaptığı kaydedilmektedir.
Tacü 'l-'arCts, VIII, 54; Hatib. Taril]u Bagdad,
lll, 234-235; XII, 333-334; Sem'ani, el-Ensab,
IX, 204-205; İbnü'I -Cevzi. el-Munta;r:am, VIII ,
139-140; İbnü'I-Esir, el-Kamil, IX, 552; Zehebi,
A' lamü 'n-nübela', XVII, 598-600; a.mlf.• Tarii) u '/-İslam: sene 421-440, s. 492-494; a.mlf..
el-'İber, II, 277;a.mlf., Düvelü'l-İslam, Beyrut
1405/1985, s. 227; İbnü ' I-Verdi. Tetimmetü '1- ·
Mul]taşar{i al]bari'l-beşer(n ş r. Ahmed Rif' at elBedravi) . Beyrut 1389/1970, I, 530; Safedi, elVafi, I, 119; İbn Kesir. el-Bidaye, XII, 58-59 ; İb­
nü'I-İmad, Şe?erat, lll, 265; İbnü'I-Gazzi. Divanü'/.fslam (nşr. Seyyid Kisrevi Hasan). Beyrut
1411/1990, lll, 399; Zirikli, ei~A' Iam (Fethullah).
VII, 21-22; Fuiid Seyyid, Fihristü'l-mal]tCttat, Kahire 1382/1962, ll, 197; Sezgin , GAS, I, 191,
232.
~
M. YAŞAR
KANDEMİR
İBN GAzi
L.s..iıı: ı.J-! ı)
Ebu Abdiilah Muhammed b. Ahmed
b. Gazi el-Osman! el-Miknasl
(ö. 919/1513)
L
Kıraat,
hadis ve
fıkıh
alimi.
_ı
841'de (1437) Fas'ın doğusundaki Miknas'ta (MiknasetüzzeytOn) doğdu. Beni Osman diye tanınan bir sülaleden olup büyük cedlerinden Gazi'ye nisbetle İbn Gazi
lakabıyla meşhur oldu. İlk öğrenimini Miknas'ta yaptı. Ebu Zeyd Abdurrahman eiKavanl, Ebü'l-Hasan Ali b. Menlin eş-Şe­
rif el-Miknasl ve Ebu Abdullah Muhammed b. Kasım el-Kürl'den Arap dili, dini
ilimler, siyer, tarih, edebiyat ve matematik okudu (Fihrisü İbn Gazi, s. 70, 83,
8 5) .
858 (1454) yılın da tahsilini ilerietmek
için Fas şehrine giden İbn Gazi. orada uzun
yıllar Karaviyyln Camii ve Misbahiyye medreselerinde tahsil gördü. Devrin meşhur
kıraat alimi ve muhaddisi, "Sagir" lakabıyla tanınan Ebu Abdullah Muhammed
b. Hüseyin el-Evrebl en-Nicl'nin derslerine devam etti. ilmi ve ahlaki üstünlükleri
dolayısıyla çoksevdiği ve Fihris'inde kendisinden övgüyle bahsettiği bu haccısın­
dan özel dersler alarak kıraat, Arap dili ve
edebiyatı , tefsir. hadis, fıkıh, siyer. ahlak
ve tasawufa dair birçok kitabı okudu; icazetler aldı. Ebu Amr ed-Danl. Şatıbi, İbn
Berrl, Ebu Ca'fer İbnü'l-Baziş, Muhammed b. Muhammed el-Harraz ve Ebü'lAbbas el-Mehdevl'nin kıraat-i seb'aya dair
kitaplarındaki muhtevaya uygun olarak
Kur'an-ı Kerim'i üç defa hatmetti. Fas'ta
ayrıca Misbahiyye Medresesi müderrisi
Ebü'l-Abbas Ahmed b. Ömer el-Müzceldl, Karaviyyln Camii Medresesi müderrisi Ebu Zeyd Abdurrahman b. Ebu Ahmed
el-KarmOnl. Ebü'l-Ferec Muhammed b.
Muhammed et-Tand ve Serrac en-Nefzi
gibi hocalardan istifade eden İbn Gazi.
Fihris'i nde isimlerini zikrettiği on sekiz
hacası dışında birçok alimden fıkıh, edebiyat, matematik, feraiz, aruz, mantık,
tasawuf ve tıp ilimleri okuduğunu belirtir (a.g.e., s. 169-170).
İbn Gazi daha sonra Miknas'a dönerek
Miknas Camii'nin hatipliğin i üstlendi ve
burada ders vermeye başladı. Kendisinden kıraat , edebiyat, fıkıh , tefsir. hadis.
siyer, megaii ve matematik alanlarında
çok sayıda öğrenci ve ayrıca halk faydalan dı. ilmi şahsiyeti, güzel konuşması ve
nasihatleriyle insanlar üzerinde etkili oldu. Miknas'taki ilim adamlarıyla yakından
ilgilenen ve onların dostluğunu kazanan
İbn Gazi. perşembe günleri ders yapmayıp öğre ncilerind en bazılarını geçen bir
hafta içinde şehirde olup bitenleri tesbit
etmekle görevlendirerek toplanan bilgileri değerlendirmeyi adet haline getirmiş­
ti (Abdülhay el-Kettanl. et-Teratibü'l-idariyye, ll , 124) . Bu uygulamasıyla aynı zamanda bir cemiyet adamı olduğunu ortaya koymuştur. İbn Gazi. 880 (1475) yılın­
da Miknas'a uğrayan Kudüslü alim Ebu
Muhammed Abdülkadir b. Abdülvehhab
el-Bekrl ile karşılıklı ilim alışverişinde bulunarak ondan Irak, Hicaz, Şam ve Mısırlı
alimierin bazı eserlerine dair umumi icazet name aldı; kendisi de Ebu Muhammed'e Münyetü'1-J:ıüssabadlı eserinden
bir nüsha ve buna dair icazetname verdi
(Fihrisü İbn Gazi, s. 123).
505