Olympos Kazısı 2007 Excavations at Olympos in 2007
advertisement
Olympos Kazısı 2007 Excavations at Olympos in 2007 B.YeldaOLCAYUÇKAN 2007 yılı Olympos ören yeri çalışmaları Anadolu Üniversitesi’ndenYrd.Doç.Dr.E.Uçkan,Dr.E.Uğurlu, Dr. Z. Demirel Gökalp, Arş. Gör. M. Bursalı, Dokuz Eylül Üniversitesi’nden Öğr. Gör. Y. Mergen, Anadolu Üniversitesi’nden doktora öğrencileri G. Öztaşkın, S. Evcim, Ş.Yıldırım, SanatTarihçileri Z. Kaya, D. Damla Sarıkaya, B. Aksoy, Sanat Tarihi lisans öğrencileri G. Sayacan, M. Boylu, U. Aral, S. Kılıç, D. Cengiz, Y. Sönmez, M. Cihangir Uzun, Arkeoloji Bölümü Lisans öğrencisi O. Baş, Basın-Yayın öğrencisi E. Çelikel, İstanbulÜniversitesiArkeolojiBölümü,doktoraöğrencisiÖ.EmreÖncü,BeykentÜniversitesimimarlıköğrencileri İ. Çelik, M. Cinali ve E. Kayıkçı, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi öğrencisi F. Türkmen,BakanlıkTemsilcisiolarakAntalyaMüzesi’nden sanat tarihçisi Ü. Çınar’ın katılımıyla 13Temmuz - 24 Ağustos tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışma izniniverenKültürveTurizmBakanlığı,KültürVarlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne, maddi destek sağlayan,Suna-İnanKıraçAkdenizMedeniyetleriAraştırma Enstitüsü (AKMED), VASCO Turizm A.Ş.’ye, ve Ekol Mimarlık’a teşekkür ederiz. 2007 yılı çalışmalarının önemlibölümünü,üçboyutlulazertarayıcıkullanılarak yapılan rölöve ölçüm çalışmaları oluşturmaktadır. Söz konusuçalışmalar,CenevizKalesi,AAlanı,Kilise(S5/IX) ve Mozaikli Yapı’da gerçekleştirilmiştir. Yanı sıra, A Kilisesi,Kilise(S5/IX),MozaikliYapıveBüyükHamam’da sondaj çalışmaları yapılmıştır. Ayrıca kentin Helenistik veRomadönemleriileilgiliarkeolojikaraştırmalargenel olarak,kentiçindekiilgilidönemlereaitmimariyapılarıntespitivetespitedilenyapılarıngeneltanımlamalarınınoluşturulmasınayönelikyüzeyaraştırmalarışeklinde sürdürülmüştür.Buamaçdoğrultusunda,kentinözellikle güney kesiminde yoğunlaşan çalışmalarda, olasılıkla Helenistik Dönem’e ait poligonal sur duvarları, Roma İmparatorluk Dönemi hamamları ile kentin kuzey kesimindeki Roma İmparatorluk Dönemi Tapınağı mimari buluntularıvetapınağındaiçindebulunduğu“AAlanı” 52 The 2007 campaign at Olympos was conducted from the13thofJulytothe24thofAugust.Theteammembers were Assoc. Prof. Dr. E. Uçkan, Dr. E. Uğurlu, Dr. Z. Demirel Gökalp, Research Asst. M. Bursalı of Anadolu University,lecturerY.MergenofDokuzEylülUniversity, doctoral candidates G. Öztaşkın, S. Evcim, Ş.Yıldırım, art historians Z. Kaya, D. D. Sarıkaya, B.Aksoy, undergraduatestudentsofarthistoryG.Sayacan,M.Boylu,U. Aral,S.Kılıç,D.Cengiz,Y.Sönmez,M.C.Uzun,student ofarchaeologyO.Baş,studentofpressandcommunicationE.ÇelikelofAnadoluUniversity,doctoralcandidate Ö. E. Öncü of İstanbul University, students of architecture İ. Çelik, M. Cinali and E. Kayıkçı of Beykent UniversityandstudentoffineartsF.TürkmenofDokuz EylülUniversity.Thestaterepresentativewasarthistorian Ü.ÇınarofAntalyaMuseum.Wewouldliketoexpress our thanks to the General Directorate for Cultural Heritage and Museums of the Ministry of Culture and Tourism for issuing the permission, to the Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations (AKMED),toVASCOTourismInc.andtoEkolMimarlık forprovidingfinancialsupport. The 2007 campaign mainly involved measuring work usingthe3Dlaserscanner.Thisworkwascarriedoutat theGenoeseCastle,AreaA,theChurch(S5/IX)andthe BuildingwithMosaics.Inaddition,soundingsweredug atChurchA,Church(S5/IX)theBuildingwithMosaics and at the Bathhouse. Archaeological work respecting theHellenisticandRomanperiodsofthecityconcerned surveys conducted to identify and describe the structures from these periods. For this reason, the work mainlyintensifiedinthesouthpartofthecity,focusing uponthepolygonalcitywallsoftheHellenisticperiod, the baths of the Roman Imperial period, architectural finds from the Roman Imperial period temple in the north of the city and the west part of the Byzantine Basilicain“AreaA”whichalsoincludesthetemple. KAZIRAPORLARI EXCAVATIONREPORTS olarak adlandırılan Bizans Dönemi kompleksindeki Bazilika’nınbatısıincelenmiştir. A Alanı 2007 sezonunda yapılması planlanan, gerekli sondaj çalışmalarınınbirkısmı,Kuzeykentteyeralanenbüyük boyutludiniyapıdagerçekleştirilmiştir.Kuzeykentteyer alan ve dini bir kompleks olarak algılanan geniş bir alana inşa edilmiş yapı topluluğunun içinde bulunan Bizans Dönemi transeptli bazilikasının doğusunda ve bema ile naosu fiziki olarak ayırarak belirginleştiren, kuzey–güney doğrultusunda ardışık şekilde sıralanmış ikiadet“T“payearasında,kuzeynefte,ananefinortasındave güneyinde,güney nef ayrımını sağlayanstylobatın kuzeyinde sondajlar yapılmıştır. Elde edilen ilk veri,henüzkesinnedenianlaşılmamaklaberaberzeminin son derece ağır şekilde tahribata uğradığıdır. Çok kalınolmayantorftabakasınınhemenaltındayaklaşıkve değişken olarak 10 cm. derinlikte ulaşılan opus-sectile parçalarıenazındanbualandazemininmozaikdöşenmiş olduğunu göstermektedir. Sondajlarda elde edilen önemli sonuçlardan birisi de yapının, litürjik mimari plastiğinzenginörneklerinesahipolduğuancak,bunlarındaağırşekildetahribatauğradığıdır.Bubulgulararasında,yazıtlıtemplonarşitravı,templonlevhası,Korinth üslubundasütunbaşlığıparçası,yazıtlısütuncebaşlıklarıgibiparçalarbulunmaktadır. Bualandakidiğerbirsondaj,bazilikanın,güneytransept kolunun güneybatı köşesinde yer alan ve trikonkhos planşemasındainşaedilmişmerkeziplanlıyapıdagerçekleştirilmiştir.PlanşemasıveLikyaBölgesi’ndebenzer örneklerinedeniylemezarveyavaftizhaneolarakkullanıldığı tahmin edilen yapının işlevinin netleştirilmesi amaçlanmıştır.Örtüsistemikaba-yonukesmetaşileinşa edilmişolanküçükboyutluyapınıniçinintamamenkubbeyeaitmolozladolduğuanlaşılmıştır.Buçalışmasırasında olasılıkla kubbenin inşa faaliyeti sırasında harç içinde kalan erken döneme tarihlenebilecek amorf seramik parçalarının dışında hiçbir buluntuya rastlanamamıştır. Mozaikli Yapı ‘MozaikliYapı’ olarak adlandırılan kompleks, Olympos kentininkuzeyindeyeralır(Res.1).Bualan,geçRoma Dönemi’nde,kentin‘KuzeyNekropol’alanıolarakkullanıldıktan sonra erken Bizans Dönemi’nde, işlevini kaybetmesiileyenidenyapılandırılmıştır.MozaikliYapı, günümüzdekentiçerisindeyeralanküçüksukaynaklarının yatak değiştirerek alana yayılması ile güneybatı 53 Area A Someofthesoundingsintendedinthe2007campaign were conducted in the largest religious building in the North City.There is a Byzantine period basilica with a transept within this group of buildings covering a wide areaintheNorthCity.Soundingweredugtotheeastof thebasilica,betweenthetwoT-shapedpiersthatseparate the nave from the bema, in the north aisle, in the middleandsouthofthenave,tothenorthofthestylobate separating the south side aisle.The first evidence gathered is the heavy destruction of the floor for unknown reasons at present. Directly beneath the thin layer of peat, at a depth of about 10 cm. were found pieces of opus sectile, finds indicating the floor was pavedwithmosaicsatleastinthisarea.Anotherimportant piece of information gathered is that the building containedrichexamplesofliturgicalarchitecturalsculpturewhichhadbeenverybadlydamaged.Theseexamples include: templon architrave with inscription, templon balustrades, a fragment of a Corinthian column capital and engaged column capitals carrying inscriptions. Anothersoundingtrenchinthisareawasopenedinthe buildingwithacentrallayoutofatriconchlocatedtothe southwestofthesouthtransept.Weaimedatclarifying the function of this building which resembles tombs or baptisterieshavingsimilarplansinLycia.Itssuperstructurebuiltofroughlycutsmallstonescollapsedentirely fillingtheinteriorofthissmallbuilding.This excavation broughttolightnothingotherthanamorphouspotshards databletotheearlyperiodemployedinthemortarofthe dome. The Building with Mosaics The complex termed the “Building with Mosaics” is located in the northern part of Olympos (Fig. 1). The areawasusedastheNorthNecropolisduringtheLate Roman period and then lost its former function in the EarlyByzantineperiodassuminganewfunction.Asthe smallspringswithintheurbanareachangedtheirbeds, the Building with Mosaics was surrounded with wide marshygroundsonallsidesexceptforthesouthwest.In order to identify the building phases sounding excavationandcleaningworkwasplannedforthe2007campaign. For this purpose room H in the east part of the complex was chosenandthevegetation cleaned away. This rectangular room was understood to have been roofedwithtwosmalldomesandthereisoneloophole windoweachinthenortheastandsoutheastwalls.The masonry has revealed that rooms H and I were not KAZIRAPORLARI EXCAVATIONREPORTS Çiz.1OlymposKentPlanı Dwg.1Olymposcitymap cephesi hariç; üç yönden geniş bir bataklık alanı içerisindekalmıştır.Yapınıninşaaşamalarınındetaylıtanımlanabilmesiiçin2007yılıçalışmasezonundayapıiçerisinde sondaj ve temizlik çalışmasının yapılması uygun görülmüştür. Bunun için kompleksin doğusundaki H Odasıolarakadlandırılanmekanseçilerekbitkiveağaç temizliği yapılmıştır. Dikdörtgen planlı ve iki küçük kubbe ile örtülü olduğu anlaşılan mekanın kuzeydoğu vegüneydoğucephelerindebirermazgalaçıklıkyeralır. Duvar örgüsünden yapının inşasında H ve I odalarının ayrı ayrı planlanmadığı, burada yer alan dikdörtgen mekanın bir duvarla ayrılarak, örtü sisteminin de buna göre değiştirildiği tespit edilmiştir. H Odasının gerek planıgereksetümyapıdakullanılangenişpencereaçıklıklarının aksine mazgal açıklıklı olması bakımından 54 initially designed as two separate rooms; indeed, this rectangular room was then divided into two by a wall and the superstructure was accordingly modified. Both thelayoutofHandpresenceofonlyloopholewindows suggest that this room may have been used as burial chamber. The laser scanner was used to prepare the scale-drawingsofthebuildingandsoundingexcavation in room H began. In the sounding stones, bricks and mortarsfragmentswithmosaicsunderstoodtohavefallenfromthewallsaswellasafewpotshardswerefound. A depth of about 70 cm. was excavated but the water coming from surrounding streams rose to ground level making further excavation impossible. No evidence for theflooringwasfound. KAZIRAPORLARI EXCAVATIONREPORTS Res.1MozaikliYapı,ikincikatduvarları Fig.1BuildingwithMosaics,wallsoftheupperfloor Res.2Kilise(S5-IX)’datemizlikçalışmaları Fig.2ClearingworkattheChurch(S5-IX) mezarodasıişleviylekullanılmışolabileceğinidüşündürür.OlymposkentindekullanılanüçboyutlulazertarayıcıylayapınınrölövelerialınmışveHodasındakisondaj çalışmasınabaşlanmıştır.Sondajda,duvarlardandüştüğü anlaşılantuğla,taşvemozaikliharçparçalarıileazsayıda seramik parçasına rastlanmıştır.Yaklaşık yetmiş santim kadar derinleşilmiş ancak çevredeki küçük derelerden gelen suyun kaynaması ile toprağın balçık haline gelmesiçalışmayıimkansızlaştırmışvemekanınzeminine ait olabilecek herhangi bir doku ise tespit edilememiştir. S5/IX (Sector 5 / Building IX) S5/IX (Sektör 5 / Yapı IX) Olympos Çayı’nın (Akçay) ikiye böldüğü antik kentin güneyinde,kuzeynekropolgirişiningüneyindeyeralan Sektör5/YapıIX’daçalışılmıştır(Res.2).YapıOlympos antikkentinde2000yılındabaşlayantemizlik,tespitve mimari envanter çalışmalarında kent planı yapı stoklarıylabirliktesayısalortamaaktarılaraktopografikharita üzerineyerleştirilmiştir.Butarihtensonrailkdefaçalışılan yapıda, öncelikle yapının işlevinin tespiti güçlendirenyoğunbitkisiörtüsütemizlenmiştir.Butemizliksonrasıortayaçıkanstylobatveinsitusütunkaideleriyapının orijinalinde bazilikal planlı bir kilise olduğunu kanıtlamıştır.Yapınınplanınayöneliksorunlarınçözümü amacıylayapılankazıda,çokyoğunvedağılmışolarak, büyük düzgün kesilmiş kireç taşı malzeme ele geçmiş olsa da yapının apsisine ilişkin veri bulunamamıştır. Yapıda gerçekleştirilen temizlik çalışması sonrasında tespit edilen kuzey nef stylobatı, üzeri temizlenerek açığaçıkarılmışveyapınınhalihazırdakiplanınaeklenmiştir. Stylobat açığa çıkarıldığında, in situ durumdaki sütun kaidelerinin arasının düzensiz kesilmiş küçük 55 The Sector 5 / Building IX located to the south of the entrance to the North Necropolis, in the south part of thecitydividedintotwobytheOlymposÇayı(Akçay) wasanotherareagivenourattention(Fig.2).Thebuilding was surveyed together with others and mapped in thedigitaltopographicmapaspartofthecleaning,identification and architectural inventory works that were initiatedinOlymposin2000.Thebuildingagainentered theworkagendathisyearandthedensevegetationwas removed.Thisclearingworkrevealedthestylobateand in situ column bases indicating this building was originally a basilical church. The excavation conducted to clarifytheplanexposednumerousscatteredlargefinely cut limestone materials but no evidence regarding the apsewasobtained.Thestylobateofthenorthsideaisle exposed through this clearing work was mapped onto theexistingplanofthebuilding.Whenthestylobatewas uncovered,itwasseenthattheinter-columnardistances betweentheinsitucolumnbaseswerewalledoffwith irregularly cut rubble. In this clearing and excavation work we uncovered potshards and architectural sculpturewethinkbelongedtothisbuilding.Whenthevegetationtothesouthofthenorthaislewasclearedaway, theprofileexposedindicatedthatthenorthaisleandthe atriumwerepavedwithmosaics.Themosaicfloorwas reached with the removal of an approximately 40 cm. thicklayerofearthandsmallrubbleaftertheclearingof therubblefromthesurface.Themosaicpavementcomprisesageometricbandonthenorthandsouth,flanking floraldecorationinthecentre.Itwascleaned,exposed, documented and then covered in fine sand, earth and rubble. Elements of architectural sculpture, such as KAZIRAPORLARI EXCAVATIONREPORTS moloztaşlarileörüldüğügörülmüştür.Tümbutemizlik vesondajçalışmalarındaküçükbuluntuolarakseramik veorijinalyapınınmalzemesiolduğunudüşündüğümüz mimariplastikelemanlarelegeçmiştir.Yapınınözellikle kuzeynefiningüneyindeyeralanbitkiörtüsütemizlendiktensonraortayaçıkankesitten,kuzeynefinveatriumunmozaikdöşeliolduğuanlaşılmıştır.Yüzeydenatılan moloz taşlardan sonra yaklaşık 40 cm.’lik toprak ve küçükmoloztaşlartemizlendiktensonramozaikzemine ulaşılmıştır. Kuzey ve güneyde içi geometrik bezeli bir bordürilesınırlananvemerkezdeisebitkiselbezemenin yeraldığımozaiktemizlenerekortayaçıkarılmışvebelgelendiktensonraüzeriöncekumsonratoprakveküçük moloz taşlar ile kapatılmıştır. Sondajda delik-işi levha parçalarıgibimimariplastikelemanlarelegeçmiştir. Yapıdagerçekleştirilentemizlik,sondajveplanınayönelik çalışmalar sonucunda S5/IX nolu yapının üç nefli, atriumlu bazilikal planlı bir kilise olduğu söylenebilir. Ele geçen seramik, mimari plastik elemanlar ve zemin döşemesi yapının en erken İ.S. 6. yy.’a tarihlendiğini göstermektedir. Bunun ile birlikte bazilikanın orta ve güney nefi tahrip olduktan sonra kuzey nefin kuzey duvarınınikincibirinşageçirdiğivekuzeyeinşaedilen mekanınmalzemesi-tekniğigözönünealındığındayapınınsondöneminin12.yy.’aaitolabileceğiönerilebilir. Roma Hamamı Vespasianus Dönemi’ne (İ.S. 69-79) tarihlenen Roma İmparatorluk Dönemi Büyük Hamamı, daha önceki çalışmayıllarındasayısalortamaaktarılarakplanıçıkartılmışvekentplanıüzerineişlenmiştir.Plantipininnetleşmesiyapıdakimekanlarıntamolaraktanımlanmasına bağlıdır.Bunedenle,yapıiçindekidolgununhesaplanarakkazıprogramıoluşturulabilmesiiçintabankotunun belirlenebilmesi amacıyla yapının büyük salonunun fragments of balustrades with openwork were also excavated. The cleaning, the sounding excavation and plan layout workhereshowBuildingS5/IXisathreeaisledbasilical churchwithanatrium.Potshards,elementsofarchitecturalsculptureandtheflooringindicateattheearliesta 6thcenturydate.Nevertheless,afterthenaveandsouth aisleofthebasilicaweredamaged,thenorthwallofthe north aisle underwent a second phase of construction whichcanbeunderstoodtodatefromthe12thcentury fromthematerialsandmasonryoftheroomconstructed inthenorth. Roman Baths TheLargeBathsoftheRomanImperialperioddatedto the reign of Vespasian (r. 69-79) were documented, transferredtodigitalmediaandmappedinthecityplan. The plan type will be clarified when the rooms are clearly identified. A sounding trench was dug in the southwestcornerofthelargehallinordertodetermine the level of the floor and so to calculate the depth of deposit accumulated inside the building that will be removedifthebuildingistobeexcavated(Fig.3).This soundingwasdugtodeterminethefloorlevel,enabling theamountoffillinginsidethebuildingtobecalculated andacquiringinformationregardingthefloorpavement of the large hall and presence of any heating system if any finds were uncovered. As is the case with many othersiteswithinthecity,thesoundinginsidetheLarge Bathswashaltedwithoutattainingitspurposebecause ofthequantityofgroundwatercollectinginthetrench. PotteryfindsfromthesoundingmainlyindicateanEarly Byzantinedateinthe4th-6thcenturies,whileoneamphorabottomandterrasigillatabelongingtoanopenvessel aredatedtotheRomanperiod–possiblytothe2ndcentury A.D. Soundings carried out this year have clearly showntheprimaryprobleminconductingexcavationsin thecityisthematterofdrainage.Nextyear’sprogramme willthereforeincludethecleaningoftheoriginaldrainagecanalsandthestreambedtheyleadto,allarepresentlyblocked,inordertoredressthepresenthighlevel ofgroundwaterandsopermitfurtherexcavationwork. Signposting TheancientcityofOlymposhasfeaturesdifferentfrom otherancientcitiesduetoitslocation.Theancientcityis locatedwithinforestandnationalparkbutitisalsoon the route to the beach for daily excursionists and for thosewhoover-nightatYazırandconsequently,thesite Res.3RomaHamamı,büyüksalon,güneybatısondaj Fig.3RomanBaths,largehall,southwestsounding 56 KAZIRAPORLARI EXCAVATIONREPORTS güneybatıköşesindebirsondajyapılmıştır(Res.3).Bu sondaj, ulaşılmak istenen taban kotunun belirlenmesi, yapı içindeki dolgunun hesaplaması, ayrıca yapı içine tabana bağlı kot sisteminin taşınması ve aynı zamanda buluntu ele geçmesi durumunda büyük salonun taban döşeme sistemi ve herhangi bir ısıtma sistemine sahip olupolmadığıkonusundafikirsunmasıiçingerçekleştirilmiştir.BüyükHamamsondajçalışması,kentinpekçok bölgesindeolduğuüzere,tabansuyununaçmaiçerisindebirikmeyebaşlamasıylasonucaulaşılamadansonlanmıştır.Yapılansondajda,tespitedilenseramikbuluntular, genel olarak İ.S. 4-6. yy.’a tarihlenen Bizans konteksti içerisinde olsa da, ele geçen bir amphora dip parçası ve açık ağızlı bir kaba ait olan terra sigillata Roma Dönemi’ne,olasılıklaİ.S.2.yy.’aaitmalzemelerolarak ayırtedilebilir.Buyılyapılansondajlar,kentin,öncelikli olarakelealınmasıgerekendrenajsorununuortayakoymuştur. Olympos’un orijinalde sahip olduğu ancak günümüzdetıkanmışdrenajkanallarınıvebukanalların ulaştığı dere yatağını temizleyerek sistemi tekrar işler hale getirmeye yönelik çalışmalar önümüzdeki yılın programınıoluşturacaktır. Yönlendirme ve Bilgilendirme Tabelaları Olympos antik kenti konumu ile benzerlerinden farklı özellikler taşır. Milli Park ve Orman alanı içinde kalan antik kentin bulunduğu ören yeri aynı zamanda Yazır Köyü’ndeki pansiyonlarda konaklayan; yanı sıra günübirlik gelen yerli ve yabancı turistlerin plaja ulaşmaları için geçtikleri güzergahtır. Bu nedenle yoğun olarak ziyaretedilenkentte,ziyaretçilerinhemrahatdolaşması hemdesahipolduğumuzkültürelmirasıtanımalarıiçin Türkçe ve İngilizce bilgilendirme levhaları yapılarak alana yerleştirilmiştir (Res. 4).Yanı sıraAlanın tarihi ve doğaldokusunazarargelmesiniönlemekamacıylabazı uyarılevhalarıdabuçalışmakapsamındaelealınmıştır. Bütünamaç,sahipolduğumuztarihivedoğaldeğerlerimizi gelecek kuşaklara sağlıklı bir şekilde aktarmak ve bölgenin turizm destinasyonuna olumlu katkı koyacak doğru bilgilerle bu değerleri uluslararası düzeye taşı- maktır. 57 Res.4Bilgilendirmetabelası Fig.4Signposting is very frequently visited. In order to facilitate visits as well as providing information on this valuable cultural heritage,signpostsinTurkishandEnglishwereprepared and were erected (Fig. 4).This work also included the erectionofotherwarningsignpoststoattempttoprevent any damage to the natural and historic features of the site.Thepurposebeingtotransferourculturalandnaturalheritagetofuturegenerationsingoodconditionand to raise them to the international level, together with providingcorrectinformationcontributingtothequality ofthetourismdestinationsoftheregion.
