ˆztop ve ark.qxp

BEBEKLÝK VE ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMÝNÝN RUHSAL-GELÝÞÝMSEL
DEÐERLENDÝRMESÝ: BEBEK RUH SAÐLIÐI ÜNÝTESÝ ÝÞLEYÝÞÝ
Didem Behice ÖZTOP*, Özlem ÖZEL ÖZCAN**,
Runa USLU***, Neþe EROL****
ÖZET
Amaç: Ruhsal bozukluklarýn öncüllerinin olabildiðince erken dönemde tanýnmasý, tanýmlanmasý ve
saðaltýmýnýn; bireyin ruh saðlýðýný uzun dönemde olumlu etkileyeceði varsayýlmaktadýr. Bebeklik
döneminde ruhsal bozukluðun geliþimine yol açan çok boyutlu süreçler, sonraki geliþim basamaklarýný
da etkilemektedir. Bu yazý, yaþamýn ilk üç yýlýnda saðlýklý geliþimi engelleyebilecek sorunlarý gidermeyi ve saðlýklý geliþimi korumayý hedefleyen ve Türkiye'de Ankara Üniversitesi Çocuk Ruh Saðlýðý ve
Hastalýklarý Anabilim Dalý'nda ilk kez kurulmuþ olan Bebek Ruh Saðlýðý Ünitesi'nde bebeklere, küçük
çocuklara ve bakým verenlerine deðerlendirme yaklaþýmlarýný tanýtmayý amaçlamýþtýr. Yöntem: Bebek
Ruh Saðlýðý Ünitesi'nde uygulanan öykü alma, ruhsal muayene, geliþim deðerlendirmesi ve tanýlama
yöntemleri açýklanmýþtýr. Sonuç: Bebek ruh saðlýðý, ülkemizde ve dünyada yeni geliþen bir alandýr.
Bebeklerin ve küçük çocuklarýn bakým verenleriyle birlikte, geliþim dönemlerine uygun biçimde; çaðdaþ ve yapýlandýrýlmýþ özel deðerlendirme, taný ve saðaltým yöntemleri kullanýlarak bilinçli, titiz ve
farklý uzmanlýk alanlarýnýn katýldýðý bir yaklaþým ile ele alýnmalarý gereklidir. Bu alanda kullanýlan
deðerlendirme araçlarý, taný ölçütleri, yöntemleri alandaki deðiþimlere uygun biçimde, düzenli olarak
yenilenmeli ve geliþtirilmelidir. Tartýþma: Bebek ve küçük çocuklarýn deðerlendirilmesi, kliniðimizde
uygulanan biçimiyle çaðdaþ dünya yazýný ýþýðýnda tartýþýlmýþtýr.
SUMMARYMENTAL AND DEVELOPMENTAL ASSESSMENT OF INFANTS AND TODDLERS: WORK
OF INFANT MENTAL HEALTH UNIT
Objective: The detection, definition and circumvention of the precursors of psychopathology during
early childhood years have been assumed to improve mental health outcome in long-term period.
Multidimensional processes that lead to the development of psychiatric disorders during infancy, may
affect subsequent developmental stages. This paper aimed to describe the first Infant Mental Health
Unit of Turkey which had been established in Ankara University Department of Child and Adolescent
Psychiatry for assessment and treatment of infants, toddlers and their caregivers. Method: The medical history taking, psychiatric examination, developmental assessment and diagnostic methods that
had been used in our Infant Mental Health Unit were discussed. Results: Clinical and community services are required to promote healthy child development and to aid families with young children in dealing with problems that may hinder development. Infant Mental Health is a relatively newly developing field throughout the world as well as in our country. Discussion Young children should be assessed
and treated together with their caregivers by using age-appropriate, structured, multidisciplinary and
modern methods.
GÝRÝÞ
Yaþamýn ilk üç yýlý, geliþimin en hýzlý ve karmaþýk olduðu dönemdir. Bu dönemde önemli
geliþimsel dönüþüm ve yeniden-düzenlenme
süreçlerini gözlemleme olanaðý vardýr. Bebeklik
döneminde ruhsal bozukluðun geliþimine yol
açan çok boyutlu süreçler, sonraki geliþim
basamaklarýný da etkilemektedir. Ruhsal bozukluklarýn geliþiminde rol oynayan en etkili ve
kalýcý etmenlerden biri, bebeklerin baþka
*Yrd. Doç. Dr., Erciyes Üniv. Týp Fak. Çocuk Ruh
Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý, Kayseri.
**Yrd. Doç Dr., Ýnönü Üniv. Týp Fak. Çocuk Ruh Saðlýðý
ve Hastalýklarý Anabilim Dalý, Malatya.
***Doç Dr., Ankara Üniv. Týp Fak. Çocuk Ruh Saðlýðý
ve Hastalýklarý Anabilim Dalý, Ankara.
**** Psik. Prof. Dr., Ankara Üniv. Týp Fak. Çocuk Ruh
Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý, Ankara.
bireyler ile kurduðu iliþkidir (Minde 1987;
Sameroff ve Fiese 2000). Bu iliþkilerin zamanla
ayrýntýlý ve karmaþýk iliþkileri algýlama örüntüsüne dönüþtüðü belirtilmektedir. Bu algýlama
biçimi, geliþmekte olan kiþiliði etkilemektedir.
Ýliþkilerin yaný sýra, olumlu-olumsuz çevresel
koþullarýn ve yaþam olaylarýnýn ruhsal-geliþimsel bozukluklarýn oluþumundaki rolünü en
belirgin biçimi ile görebileceðimiz dönem
bebekliktir. Ruhsal bozukluklar ise çeþitli dizgeler ile çocukluktan eriþkinliðe süreklilik gösterir
(Minde 1987, Quinton 1992). Ruhsal bozukluklarýn öncüllerinin, olabildiðince erken dönemde
tanýnmasý, tanýmlanmasý ve saðaltýmýnýn, bireyin ruh saðlýðýný uzun dönemde olumlu etkileyeceði varsayýlmaktadýr.
Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi : 14 (3) 2007
167
ÖZTOP VE ARK.
Bebek Ruh Saðlýðý, yaþamýn ilk üç yýlýný deðerlendirmeyi ve gerektiðinde saðaltmayý amaçlayan bir bilim alaný olup, bebeðin saðlýklý geliþimini korumayý ve bunu engelleyebilecek sorunlarý gidermeyi hedefler. Bebekleri deðerlendirirken ilk kurduklarý iliþkilerin ve içinde
bulunduklarý ortamýn göz önüne alýnmasý gerektiði fikri ise Transaksiyonel Model (Sameroff
ve Chandler 1975) ve Ýnsanýn Ekolojik Geliþim
Modeli'nden (Bronfenbrenner 1979) köken
almýþtýr (Aktaran: Perez ve ark. 2002). Bu bilim
dalýnýn adýný kazanmasý ve çalýþanlarý bir çatý
altýnda toplamasý ise son 30 yýlýn ürünüdür. Bu
dalýn uluslararasý örgütleri olan "World Association of Infant Mental Health", "International
Society for Infant Studies (ISIS)" ve bu örgütlerin
yayýn organlarý olan "Journal of Infant Mental
Health" ve "Infant Behavior and Development"
10 yýlý aþkýn süredir etkinliklerini sürdürmektedirler. Zaman içinde, bebeklerin ve küçük
çocuklarýn ruhsal bozukluklarýna iliþkin araþtýrmalarýn hýzla çoðalmasý ile, var olan taný sýnýflamalarýnýn (ör. DSM-IV; American Psychiatric
Association 1994) yetersiz kaldýðý fark edilmiþtir.
Amerika Birleþik Devletleri'nde 1987'de kurulan,
ancak Kanada'lý ve Avrupa'lý uzmanlarý da
bünyesinde toplayan "ZERO TO THREE /
National Center for Clinical Infant Programs"
kuruluþu, 1994 yýlýnda Taný Sýnýflamasý:0-3'ü
(Diagnostic Classification:0-3) yayýnlamýþtýr. Bu
taný sýnýflamasý 2005 yýlýnda gözden geçirilmiþ
ve yeniden düzenlenmiþtir.
Bebek Ruh Saðlýðý alaný iki temel ilkeyi vurgulamaktadýr:
1. Bebeðin, ona bakým veren kiþiyle, geliþiminde
önemli yer tutan diðer bireyler (ebeveynler,
kardeþler, geniþ aile bireyleri, bakýcý vb.) ile ve
hepsini kapsayan kültürel baðlamla birlikte bir
bütün olarak ele alýnmasý; geliþimi en çok etkileyen öðenin, bebeðin ilk iliþkileri olduðunun
bilinmesi.
2. Yaþamýn ilk üç yýlýndaki geliþim hýzýnýn ve
gidiþinin çok iyi bilinmesi, bebeðin geliþim hýzýnýn ve dayanýklýlýðýnýn desteklenmesi (Zeanah
ve ark. 2000; Lieberman ve ark. 1997; Emde ve
ark. 1993).
Geliþim yaþam boyu sürdüðüne göre, bebeði
gözlemlemeyi, davranýþlarýný anlamayý ve
geliþimsel baðlamda anlamlandýrmayý bilmek,
eriþkinlik dönemi ruhsal bozukluklarýný kavra-
yýþýmýza büyük katkýda bulunacaktýr. Bu yazýnda, söz konusu temel ilkeler baðlamýnda Ankara
Üniversitesi Týp Fakültesi Çocuk Ruh Saðlýðý ve
Hastalýklarý Anabilim Dalý'nda geliþen ve yerleþen biçimi ile 0-3 yaþ grubundaki çocuklar için
uygulanan deðerlendirme süreci anlatýlacaktýr.
Ankara Üniversitesi Çocuk Ruh Saðlýðý ve
Hastalýklarý Anabilim Dalý Bebek Ruh Saðlýðý
Birimi'nin Geliþimi ve Ýþleyiþi
Anabilim Dalý'mýzda bebeklik dönemine özgül
biçimde, çaðdaþ ve yapýlandýrýlmýþ özel deðerlendirme, taný ve saðaltým yöntemleri ile ele alýnmasý çalýþmalarýna 1995 yýlýnda baþlanmýþtýr.
Geliþimsel pediatri uzmaný Dr. Ýlgi Ertem, klinik
psikolog Dr. Neþe Erol ve çocuk ruh saðlýðý ve
hastalýklarý uzmaný Dr. Runa Uslu tarafýndan
kurulan "Bebek Polikliniði" ekibi, psikologlarýn,
iki çocuk geliþim uzmanýnýn, bir sosyal hizmet
uzmanýnýn ve iki hemþirenin katýlýmý ile kýsa
sürede zenginleþmiþ; çalýþmalar sürekli ve
düzenli nitelik kazanmýþtýr. Bebek Ruh Saðlýðý
Birimi, 1998 yýlýnda Ankara Üniversitesi
Dekanlýðý'nýn desteði ile resmileþmiþtir. Ekip
üyelerinin sürekli çabalarý ile bebeklerin hem
deðerlendirme ve taný araçlarý, hem de saðaltým
yöntemleri, ayrýntýlý ve standart duruma
gelmiþtir. Anabilim Dalý'mýz polikliniðine baþvuran tüm bebeklerin, Bebek (0-3 Yaþ) Ruh
Saðlýðý Birimi'nde deðerlendirilmesi ilkedir.
Öðretim üyeleri tarafýndan deðerlendirilen
birçok olgu da birime ayrýntýlý deðerlendirme
ve/veya tedavi için gönderilmektedir. Çaðdaþ
eðilimlere uygun olarak, deðerlendirme sürecinin aile ile sürekli iþbirliði içinde yürütülmesi,
bebeðin güçlü yanlarýnýn ve bakým veren
çevresinde var olan sosyal destek olanaklarýnýn
ortaya çýkarýlmasý esaslarý benimsenmiþtir
(Perez ve ark. 2002).
Bebeðin Ruhsal-Geliþimsel Deðerlendirmesi
A) Ankara Üniversitesi Týp Fakültesi Çocuk
Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý,
Genel Bilgi Formu
Anabilim Dalý'nda klinik amaçla geliþtirilmiþ
olan bu form ilk deðerlendirme öncesinde ana
baba tarafýndan doldurulmaktadýr. Formdan,
çocuk, öz ve üvey ana, baba, kardeþler, ayný
evde yaþayan diðer yetiþkinler, diðer bakým
verenler ile ilgili demografik bilgiler elde
edilmektedir. Ayrýca formda çocuðun yakýn-
168
Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminin Deðerlendirmesi
malarý, gebelik dönemi dâhil öz geçmiþi ve
geliþim öyküsü, davranýþ özellikleri, sorunlu ve
güçlü yanlarý, okul öyküsü, aile öyküsü ve son
zamanlardaki yaþam koþullarý yer almaktadýr.
Bu form ünite öðretim üyesi Prof. Dr. Neþe Erol
tarafýndan geliþtirilmiþtir.
B) Ankara Üniversitesi Týp Fakültesi Çocuk
Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý,
Bebek Ruh Saðlýðý Ünitesi, Bebek
Deðerlendirme Formu
1. Öykü
Amerikan Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Birliði
(American Academy of Child and Adolescent
Psychiatry) için geliþtirilen (Thomas ve ark.
1997) psikiyatrik deðerlendirme formundan
alýnýp öykü alma akýþýna uygun duruma getirilmiþ ve birimin deneyimlerinin de katýlarak
uyarlanmýþ bir öykü formu kullanýlmaktadýr.
Öyküye, ailenin baþvuru nedeni konuþularak
baþlanýr. Sorunun baþlangýcý, geliþimi, sýklýðý,
artýp-azaldýðý durumlar, denenen çözüm yollarý
sorulur. Ardýndan bebeðin geliþim öyküsü
alýnýr: hamilelik döneminin özellikleri, doðum
öyküsü, motor geliþimi, konuþma ve dil geliþimi,
tuvalet eðitimi, beslenme süreci ve geçiþler,
uyku düzeni ve özellikleri konuþulur. Bebeðin
baðlanma davranýþlarý, üzerinde önemle durulan bir davranýþý, ayrýlýða tepkisi gibi özellikler
ele alýnýr. Sünnet, hastalýk, travma, ameliyat
öyküsü gibi öz-geçmiþ bilgisi elde edilir. Bebeðin gün boyu kim(ler) ile birlikte olduðu, ne
yaptýðý ve bakým veren ile iliþkisi öykünün en
önemli bölümlerinden biridir. Bu baðlamda
bebek-ana baba etkileþimi de ele alýnýr: Ana babanýn bebekten beklentileri, onu nasýl algýladýklarý, anne babanýn ifade edebildikleri ya da
edemedikleri kaygýlar, bebeðin belirtilerinin anneye, babaya ve tüm aileye etkileri konuþulur.
Ayrýca bebeðin yeni durumlara uyumu, olaylara
tepkileri, alýþkanlýklarý ve diðer belirtileri de (ör.
parmak emme, mastürbasyon, korkular) sorulur.
Öyküde aileye iliþkin bilgi almak da gereklidir.
Aile yapýsý ve düzeni, anne ve babaya iliþkin
kiþisel bilgiler, anne ve babanýn evlilik öyküsü
öðrenilir. Bebeðin kardeþleri, geniþ ailenin bireyleri, ailedeki bedensel ve ruhsal hastalýklar da
önemli bilgi verir.
Öyküde, varsa bakýcýnýn kiþilik özellikleri ve
tutumlarý, çocuða nerede baktýðý ve gün boyun-
ca çocukla nasýl zaman geçirdiði de sorulmaktadýr. Öykü, ailenin saðaltýmdan beklentilerinin
konuþulmasý ile sonlanýr.
2. Bebeðin Ruhsal Muayenesi
Bebeðin ve küçük çocuðun geliþiminin önemli
özelliklerine, duygusal iþlevlerine, bireysel ve
etkileþimsel davranýþlarýna odaklanýr. Doðal
oyun ortamýnda yapýlan gözlemler temel alýnýr.
Gözlem sýrasýnda ilk olarak bebeðin görünümüne, içinde bulunduðu ortama ilk tepkisine ve
uyum saðlama biçimine bakýlýr. Duyusal, duygusal ve motor denetimini saðlayabileceði
biçimde kendini yatýþtýrabilmesi ve ayarlayabilmesi (self-regulation), engellenmeye dayanma biçimi ve hareketlilik düzeyi gözlemlenir.
Dikkatini yoðunlaþtýrabilmesi ve sürdürebilmesi, konuþma ve dil geliþimi (ses çýkarma, alýcý dil,
anlatým dili), düþünce özellikleri (özgül korkular, rüyalar ve kâbuslar, disosiyatif durumlar)
incelenen biliþsel özellikleridir. Genel olarak biliþsel düzeyi ve öðrenme hýzý deðerlendirilir.
Duygulanýmý ve duygu-durumu (anlatým biçimi, duygu anlatýmýnýn aralýðý, tepkisellik, duygu
durumun süresi ve anlatýmýn yoðunluðu), kaba
ve ince motor koordinasyonu, saldýrganlýðý ya
da alýþýlmadýk davranýþlarý olup olmadýðýna
bakýlýr. Oyununun yapýsý ve içeriði, ana babasý
ve görüþmeci ile iliþki kurma biçimi, baðlanma
davranýþlarý deðerlendirilir. Deðerlendirmede;
bebek ve bakým verenleri hem birey olarak, hem
de aralarýndaki etkileþim baðlamýnda ele alýnmaktadýr.
C) Geliþimin Deðerlendirilmesi
Kliniðimizde bebeðin geliþimsel deðerlendirmesinde Ankara Geliþim Tarama Envanteri
(AGTE), Vineland Uyuma Yönelik Davranýþ
Ölçeði (VUDÖ) ve Denver-II Geliþim Tarama
Testi uygulanmaktadýr. AGTE'de ve VUDÖ'de
bakýmverenden alýnan bilgilerin yaný sýra sorularýn bir kýsmý çocuklar üzerinde sýnanmaktadýr.
Denver-II ise çocuklara uygulanýrken bazý bilgiler anne-babadan alýnmaktadýr. Bu araçlarýn
yapýsal özellikleri þöyledir:
1) Ankara Geliþim Tarama Envanteri-AGTE
(Savaþýr, Sezgin ve Erol 1992)
Bebeklerin ve okul öncesi dönemdeki çocuklarýn
geliþimini ve becerilerini bakým veren kiþiden
alýnan bilgiler doðrultusunda sistemli biçimde
169
ÖZTOP VE ARK.
deðerlendiren bir envanterdir. Çeþitli yaþ gruplarýna ve kültüre özgü olarak düzenlenmiþtir.
"Evet / hayýr / bilmiyorum" þeklinde yanýtlanan
154 maddeden oluþur. Uygulama sonucu
Toplam Geliþim Puaný ve geliþimin farklý ancak
birbiriyle iliþkili alanlarýný temsil eden DilBiliþsel, Ýnce- Motor, Kaba-Motor ve Sosyal
Beceri - Öz Bakým puanlarý olmak üzere 5 ayrý
puan elde edilmektedir. Üç farklý yaþ grubunda
(0-12 ay, 13-44 ay, 45-72 aylar) hesaplanan test
tekrar test güvenirlikleri. 99 ve. 88 arasýnda
bulunmuþtur. Envanterin ve alt ölçeklerin iç
tutarlýlýðý üç yaþ grubunda Cronbach alfa katsayýlarý hesaplanarak incelenmiþ ve ilk iki yaþ
grubunda katsayýlarýn çok yüksek olduðu
görülmüþtür (.99 ve .80 arasý). Denver Geliþim
Tarama Envanteri ölçüt olarak kullanýldýðýnda
her iki ölçüm aracý arasýndaki iliþki yüksek
bulunmuþtur (Erol, Sezgin, Savaþýr 1993). Bayley
Bebekler için geliþim ölçekleri ve AGTE arasýndaki iliþkiler de yüksek bulunmuþtur (Sezgin,
Erol, Savaþýr 1994; Savaþýr, Sezgin, Erol 1994a,
Savaþýr, Sezgin, Erol 1994b).
2) Vineland Uyum Davranýþ Ölçeði (Sparrow
ve ark. 1984)
Amerika Birleþik Devletleri ve birçok Avrupa
ülkesinde geliþim geriliði olan ya da olmayan
çocuklarýn uyum davranýþlarýnýn deðerlendirilmesinde yaygýn olarak kullanýlan bir ölçektir. Türkçe'ye Alpas ve Akçakýn (2003) tarafýndan, doðumdan 47 aylýða kadar olan yaþ diliminde bulunan Türk bebekleri ve küçük çocuklarý için uyarlanmýþtýr. Ýletiþim, Günlük Yaþam
Becerileri, Sosyalleþme ve Motor olmak üzere
dört alaný vardýr. Uyum davranýþýnýn deðerlendirilmesinde bebeklerin güçlü ve zayýf yanlarýný belirlemek için kullanýlmaktadýr. Bakým
verene sorulan 297 maddeden oluþmaktadýr.
Uygulama süresi 20-60 dakikadýr. Türkçe formun yapý geçerliði ölçeðin orijinal formuyla
tutarlýlýk göstermiþtir. Çocuklarýn deðerlendirmesinde Amerikan normlarý kullanýlmýþtýr.
Ölçüt geçerliði açýsýndan AGTE ile anlamlý bir
iliþki bulunmuþtur.
3) Denver II Geliþim Tarama Testi
(Frankenburg ve Dodds, 1990)
DGTT-II, Anlar ve Yalaz (1996) tarafýndan
Türkçe'ye uyarlanmýþ ve standardize edilmiþtir.
Sýfýr-altý yaþlarý arasýnda olan çocuklara uygu-
lanmak üzere geliþtirilmiþtir. Çocuklarda geliþimsel sorunlarý taramak, kuþkulu durumlarý
objektif bir ölçütle doðrulamak ve geliþimsel açýdan risk altýndaki çocuklarý (örneðin doðum
sýrasýnda sorun yaþamýþ bebekleri) izlemek
açýsýndan deðerlidir. Bir zekâ testi deðildir ve
gelecekteki zihinsel veya uyumsal yeteneði yordamada kullanýlmaz. Bunun yerine, çocuðun
birtakým iþlevlerdeki becerisini yaþýtlarý ile
karþýlaþtýrýr. Denver II "Kiþisel- Sosyal, Ýnce
motor, Dil ve Kaba Motor" geliþimsel alanlarýný
taramak üzere dört bölümde toplanmýþ, 116
maddeden oluþmaktadýr. Testin sonunda iþaretlenen 5 adet "Test Davranýþý" maddesi, uygulamacýnýn çocuðun davranýþlarýný ve yeteneklerini kullanma biçimini deðerlendirmesine
yardým eder.
D) Çocuk Davranýþ Deðerlendirme Ölçeði /2-3
(Child Behavior Checklist For Ages
2-3, CBCL/2-3):
Bu ölçek; 2-3 yaþ grubu çocuklarýn sorun
davranýþlarýný anne-babalardan ya da günlük
iliþki içinde çocukla birlikteliði olan diðer kiþilerden elde edilen bilgiler doðrultusunda deðerlendirmektedir (Achenbach 1992). Ölçek, erken
çocukluk döneminde görülen davranýþ ve duygusal sorunlarý tanýmlayan 100 problem maddesinden oluþmaktadýr. Sorun davranýþlar son 2
ay içersinde görülme sýklýk derecesine göre 0, 1
ve 2 olarak derecelendirilir ve maddeler çeþitli
alt ölçekler içinde gruplandýrýlýr. Ölçekten "Ýçe
Yönelim" ve "Dýþa Yönelim" gibi, iki ayrý
davranýþ belirti puaný elde edilmektedir. Ýçe
Yönelim grubunu "Anksiyete/Depresyon",
"Sosyal Ýçe Dönüklük, Dýþa Yönelim grubunu ise
"Saldýrgan Davranýþlar" ve "Yýkýcý Davranýþlar"
gibi alt testlerin toplamý oluþturmaktadýr. Ayrýca
her iki gruba da girmeyen "Sosyal Sorunlar,
Düþünce Sorunlarý ve Dikkat Sorunlarý" da
ölçekte yer almaktadýr. Bu alt testlerin toplamýndan "Toplam Problem" puaný elde edilmektedir.
Ölçeðin Türkçe çevirisi Neþe Erol tarafýndan
yapýlmýþtýr. Test tekrar test güvenirliði ve iç
tutarlýðý yüksektir (Erol ve Þimþek 1998; Erol ve
ark. 2005). Ölçek; 2000 yýlýnda Achenbach ve
Rescorla tarafýndan 1.5-5 Yaþ Çocuklarý Ýçin
Davranýþ Deðerlendirme Ölçeði olarak 5 maddenin eklenmesi ile yeniden düzenlenmiþtir.
Ülkemizde de düzenleme çalýþmalarý yapýlmýþtýr.
170
Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminin Deðerlendirmesi
E) 2-5 Yaþ Çocuklarý Ýçin Öðretmen/Bakým
Veren Deðerlendirme Ölçeði (CaregiverTeacher Report Form for Ages 2-5):
Bu ölçek 2-5 yaþ grubu çocuklarýn sorun
davranýþlarýný öðretmen ya da çocuða bakým
veren kiþilerden elde edilen bilgiler doðrultusunda deðerlendirmektedir (Achenbach 1997,
2000). Ölçek 100 problem maddesinden oluþmaktadýr. Örneðin: Sürekli yardým ister" gibi.
Sorun davranýþlar son 2 ay içerisinde görülme
sýklýk derecesine göre 0, 1 ve 2 olarak derecelendirilir ve maddeler çeþitli alt ölçekler içinde
gruplandýrýlýr. Ölçekten "Ýçe Yönelim" ve "Dýþa
Yönelim" gibi, iki ayrý davranýþ belirti puaný
elde edilmektedir. Ýçe Yönelim grubunu
"Anksiyete/Depresyon", "Sosyal Ýçe Dönüklük/Depresyon, Somatik Yakýnmalar, Dýþa
Yönelim grubunu ise "Kurallara Karþý Gelme" ve
"Saldýrgan Davranýþlar" alt testlerinin toplamý
oluþturmaktadýr. Ayrýca her iki gruba da
girmeyen "Sosyal Sorunlar, Düþünce Sorunlarý
ve Dikkat Sorunlarý" da ölçekte yer almaktadýr.
Bu alt testlerin toplamýndan "Toplam Problem"
puaný elde edilmektedir. Ölçeðin Türkçe çevirisi
ve uyarlama çalýþmalarý halen sürmektedir
(Achenbach 1997, 2000).
F)Anababa-Bebek Ýliþkisinin Gözlemlenmesi Klinik Problem Çözme Ýþlemi (Crowell 1993):
Bebek ile bakýmvereni arasýndaki iliþki boyutlarýný ve baðlanma sistemlerini deðerlendirmek
için kullanýlan yarý-yapýlandýrýlmýþ bir gözlem
aracýdýr. Ýlk formu 24-54 aylýk çocuklar için
tasarlanmýþtýr. Zeanah ve ark. (1997) ise ufak
deðiþiklerle bu iþlemi 12 aylýk çocuklara uygulamýþlardýr. Birçok bileþeni 12 aydan küçük
bebeklerde de uygulanabilmektedir. Genellikle
öykü, bebeðin ruhsal muayenesi ve geliþimsel
deðerlendirmesi tamamlandýktan sonra uygulanmasý önerilir.
Kýrk beþ-altmýþ dakikalýk oturum, "serbest
oyun", "toplama", "görev" ve "ayrýlma-kavuþma"
bölümlerinden oluþmaktadýr. Gözlem tek taraflý
aynadan yapýlýr ve deðerlendirme ailenin onayý
alýndýktan sonra videoya kayýt edilir. Ýþlem
baþlamadan önce bakým veren(ler) ayrýntýlý bir
biçimde bilgilendirilir. Ýþlemler sýrasýnda nadir
de olsa gerektiði durumda telefonla deðiþiklik
yapýlabileceði bildirilir. Farklý bölümlerde kullanýlan oyuncaklar bir dolapta saklý tutulur.
Çocuðun, bakým verenin desteðini nasýl kullandýðýný göstermesi bakýmýndan önemli olan
bölümler arasý geçiþler gözlemlenir. Gözlem
boyunca þu noktalara dikkat edilir:
"Anne-baba-bebek üçlüsünün birbirleriyle ne
kadar rahat olduðu.
"Annenin bebeðin verdiði ipuçlarýna ne kadar
duyarlý olduðu.
"Ana baba ve bebeðin karþýlýklý olarak gösterdikleri sevginin nitelik ve niceliði ve birlikte olmaktan ne kadar keyif aldýklarý.
"Ana babanýn bebeðe yardým etme ve destekleme biçimleri, ana babanýn bebeðe yeni bir iþi
öðretme becerileri ve ortamý düzenlemeleri.
"Ana babanýn ve bebeðin ayrýlma ve kavuþma
sýrasýndaki davranýþlarý.
"Anne ve babanýn birbirleri ile uyumlarý.
"Bebeðin oyundan aldýðý keyif ve gösterdiði
coþku, özerklik, merak, oyun baþlatabilme,
tamamlayabilme ve yaratýcýlýk özellikleri,
dikkati ve yoðunlaþma süresi, motor becerileri,
komutlara uyumu, bir etkinlikten diðerine ne
kadar kolay geçtiði, duygu durumu ve ayrýlýk ve
kavuþma sýrasýndaki baðlanma davranýþlarý.
G) Taný:
Taný Sýnýflamasý: 0-3 R, Bebeklik ve Erken
Çocukluk Döneminde Ruh Saðlýðý ve Geliþimsel
Sorunlarýn Taný Sýnýflamasý - Gözden Geçirilmiþ
Biçimi (Diagnostic Classification: 0-3 Revised
Edition, Diagnostic Classification of Mental
Health and Developmental Disorders of Infancy
and Early Childhood, 1994)
Beþ eksenli bir taný sýnýflamasýdýr. Bebeðin ruhsal saðlýðýný ve geliþimsel sorunlarýný incelemek
üzere kurulan 0-3 Yaþ / Ulusal Klinik Bebek
Programlarý Merkezi (0-3 / National Center for
Clinical Infant Programs) tarafýndan hazýrlanmýþtýr. Türkçe'ye çevirisi Doðan ve ark. (2005)
tarafýndan yapýlmýþtýr. Yaþamýn ilk yýllarýndan
itibaren bebekte veya küçük çocuklarda geliþim
sýrasýnda ortaya çýkabilecek duygusal ve davranýþsal örüntülerin sýnýflandýrýlmasýna katkýda
bulunurken, bebek veya küçük çocuk hakkýnda
bir taný profili de saðlamaktadýr. Taný Sýnýflamasý:0-3R, ana ve alt baþlýklarý ile Tablo I'de
yer almaktadýr.
171
ÖZTOP VE ARK.
Tablo 1 : Taný Sýnýflamasý: 0-3 ile DSM-IV, I. Ve II. Eksenlerinin Karþýlaþtýrýlmasý (Perez ve ark. 2000)
Eksen
DC:0-3
I.
100
150
Birincil Tanı
Travmaya Bağlı Stres Bozukluğu
Yoksunluk / Örselenme Bozukluğu
200
Duygulanım Bozuklukları
210
220
Uzamış Yitim / Yas Tepkisi
Bebeklik ve Erken Çocukluğun Bunaltı
Bozuklukları
Ayrılma Bunaltısı Bozukluğu
Özgül Korkular
Sosyal Bunaltı Bozukluğu (Sosyal Fobi)
Yaygın Bunaltı Bozukluğu
BTA Bunaltı Bozukluğu
Bebeklik ve Erken Çocukluğun Depresyonu
Tip I: Majör Depresyon
Tip II: BTA Depresif Bozukluk
Karışık Tip Duygusal Anlatım Bozukluğu
Uyum Bozukluğu
Düzenleme (Regulatory) Bozuklukları
Aşırı Duyarlı (Hypersensitive)
Tip I: Korkulu/Temkinli
Tip II: Dirençli Karşı Gelici
Az Duyarlı/Yetersiz Tepki Veren (Under-reactive)
Duyusal Uyaran Gereksinen/Dürtüsel
Uyku Davranışı Bozukluğu
Uykuya Dalma Bozukluğu
Gece Uyanma Bozukluğu
Yeme Davranışı Bozukluğu
Durum Düzenlemesine Bağlı Yeme Bozukluğu
Bakımveren Bebek Etkileşimine Bağlı Yeme
Bozukluğu
Bebeklik Anoreksisi
Duyusal Nedenlere Bağlı Gıda Reddi
Eşlik Eden Tıbbi Durum ile İlişkili Yeme
Bozukluğu
Gastrointestinal Sisteme Yönelik Travma ile
İlişkili Yeme Bozukluğu
İlişki ve İletişim Bozuklukları (A, B ya da C
Örüntüsü)
221
222
223
224
225
230
231
232
240
300
400
410
411
412
420
430
500
510
520
600
601
602
603
604
605
606
700
II. Eksen
901
902
903
904
905
906
906a
906b
906c
III. Eksen
IV. Eksen
V. Eksen
DSM-IV
Anababa-Bebek İlişkisi Bozuklukları
Aşırı İlgili-Koruyucu-Dalıcı İlişki Bozukluğu
Yetersiz İlişki Bozukluğu
Kaygılı / Gergin İlişki Bozukluğu
Ofkeli / Düşmancıl İlişki Bozukluğu
Karışık Tip İlişki Bozukluğu
Örseleyici İlişki Bozukluğu
Sözel Olarak Örseleyici İlişki Bozukluğu
Bedensel Olarak Örseleyici İlişki Bozukluğu
Cinsel Olarak Örseleyici İlişki Bozukluğu
Bedensel Hastalıklar ve Gelişimsel Bozukluklar
Ruhsal-Sosyal Zorlayıcılar
İşlevsel Duygulanımın Gelişim Düzeyi
309.81
313.89
Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Bebeklik ve Erken Çocukluğun Tepkisel Bağlanma
Bozukluğu: İnhibe / Disinhibe Tip
309.0
Çökkün Duygudurumlu Uyum Bozukluğu
309.21
300.29
300.23
300.02
300.00
Ayrılma Bunaltısı Bozukluğu: Erken Başlangıçlı
Özgül Korkular
Sosyal Fobi
Yaygın Bunaltı Bozukluğu
BTA Bunaltı Bozukluğu
296
311
300.4
309.9
312.9
Majör Depresif Bozukluk
BTA Depresif Bozukluk
Distimik Bozukluk
Uyum Bozukluğu: Belirlenmemiş Tip
BTA Yıkıcı Davranış Bozukluğu
299.80
312.30
307.45
BTA Yaygın Gelişimsel Bozukluk
BTA Dürtü Kontrol Bozukluğu
Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu
307.59
Bebeklik ve Erken Çocukluğun Besleme Bozukluğu
299.80
BTA Yaygın Gelişimsel Bozukluk
61.20
Anababa-Çocuk İlişkisi Bozukluğu
V61.21
V61.21
V61.21
V61.21
İhmal
Anababa-Çocuk İlişkisi Bozukluğu
Çocuğun Bedensel Olarak Örselenmesi
Çocuğun Cinsel Olarak Örselenmesi
172
Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminin Deðerlendirmesi
I. Eksen: Bebeðin sergilediði ruhsal belirtilere
göre birincil tanýsý bu eksende yer alýr.
II. Eksen: Ana baba-bebek iliþkisinin sýnýflandýrýlmasý. Bu eksende 6 farklý iliþki bozukluðu tipi
tanýmlanmýþtýr. Her biri 3 bölümde deðerlendirilir: Etkileþimin davranýþsal niteliði, duygusal niteliði ve duygusal birliktelik.
III. Eksen: Bu eksende, bebeðin fiziksel, nörolojik, geliþimsel sorunlarý ve diðer taný sistemlerinde yer alan ruhsal bozukluklar yer alýr.
IV. Eksen: Ruhsal-Sosyal Zorlayýcýlar: Bozukluklarýn oluþmasýnda, ortaya çýkmasýnda ya da
sürmesinde rol oynayan çevresel etmenler ve
yaþam olaylarý anlaþýlmaktadýr. Ani geliþen ya
da sürekli zorlayýcýlar olabilir. Örselenme,
ihmal, hastalanma, bakým verenin hastalanmasý,
bakým veren(ler)den ayrýlma, kardeþ doðumu,
kreþe baþlama, yoksulluk gibi etmenler bu baþlýk
altýnda listelenir. Zorlayýcý etmen sayýsý ve zorlayýcý etmenin bebeði ne düzeyde etkilediði not
edilir.
V. Eksen: Ýþlevsel Duygulanýmýn Geliþim Düzeyi (Functional Emotional Developmental Level FEDL). Bebeðin iþlevlerine yansýyan biçimiyle,
yaþantýlarýný nasýl organize ettiðini inceler. Bu
eksende bebeðin duygusal, etkileþim, iletiþim,
biliþsel, motor ve duyusal alanlardaki deneyimlerini hangi geliþimsel düzeyde organize ettiði
incelenir. Bebeðin ana babasýyla ya da bakým
veren diðer kiþilerle etkileþimi sýrasýnda yapýlan
gözlemlere dayanýlarak deðerlendirilir. Deðerlendirmenin sonuna doðru gözlemci kendisinin
de bebekle etkileþiminin niteliðini deðerlendirmeli ve not etmelidir.
Bu sýnýflamanýn içinde ayrýca Anne-Bebek Ýliþkisinin Genel Deðerlendirmesi (Parent-Infant
Relationship Global Assessment Scale / PIRGAS) yer almaktadýr. Bu ölçek ebeveyn-bebek
iliþkisinin niteliðini deðerlendirmek için kullanýlmaktadýr. "Ýyi uyum saðlama" (90 puan) ile
"aðýr derecede bozukluk" (10 puan) kategorileri
arasýnda derecelendirilmiþtir. Ýliþki problemi
bebeðin belirtileri ile eþ zamanlý olarak ortaya
çýkabilir. Ýliþki patolojisi olmayan bebekte ciddi
belirtiler görülebilir veya açýk belirtiler olmaksýzýn, iliþkiler patolojik olabilir.
Taný Sýnýflamasý:0-3, bebeklik ve erken çocukluk
döneminin tüm ruhsal bozukluklarýný barýndýrmamaktadýr; klinisyenlerin gerektiðinde DSMIV'ü de kullanmalarý gerekmektedir.
F) Anababanýn Çocuða Ýliþkin Tasarýmlarý
Görüþmesi (AÇÝT; Working Model of the
Child Interview):
Zeanah ve Benoit (1995) tarafýndan geliþtirilen
yarý yapýlandýrýlmýþ bir görüþmedir. Bebeðin
kiþiliði ve davranýþlarýna iliþkin ana babanýn
algýsýný ve anlamlandýrmasýný anlamak için
uygulanýr. Ana babanýn zihninde bebeðe iliþkin
doðum öncesi dönemden baþlayarak geliþen
tasarýmlarýn gözlemlenebilen gerçeklerden farklý olabileceði sayýltýsýna dayanýr. Görüþme süresi
1 saat ya da daha fazla olabilir. Sorular bebeðe
iliþkin duygularý, tasarýmlarý, hayalleri ve bunlarýn yarattýðý çaðrýþýmlarý tetiklemeye yönelik
olarak hazýrlanmýþ olduðu için, deðerlendirme
kadar tedavi amacýna da hizmet eder. Araþtýrma
amacýyla kullanýldýðýnda videoya kaydedilerek
puanlanýr. Ana babanýn bebeðe iliþkin algýlarýnýn zenginliði, tasarýmlarýn esnekliði, öykünün tutarlýlýðý, duygusal katýlýmlarýnýn yoðunluðu, bakým verme duyarlýlýklarý, bebeði kabul
ya da ret etme eðilimleri, bebeði ne kadar güç bir
bebek olarak algýladýklarý ve bebeði yitirmeye
iliþkin korkularý alt boyutlarýnda deðerlendirme
yapýlýr. Sonuç olarak ana babanýn tasarýmlarý,
"dengeli (balanced)", "kopuk (disengaged)" ve
"belirsiz (distorted)" olarak sýnýflanýr ve her bir
sýnýfýn alt gruplarý vardýr. AÇÝT görüþmesi ve
puanlanmasý eðitim gerektirmektedir. Araþtýrma amacý ile kullanýlabilmesi için puanlayýcýnýn
güvenirlik kazanmasý gereklidir.
G) Bakýmverenlerin Deðerlendirilmesi
Bebekler yaþamlarýný sürdürmek için baþkalarýna baðýmlýdýr, genelde fizyolojik ve psikolojik
geliþimleri için temel kaynaklarý anneleridir
(Kumar ve Hipwell 1995). Bebekler geliþimleri
sýrasýnda kendilerini diðerlerinden ayýrt etmeye,
kendi ihtiyaçlarýnýn farkýna varmaya, kendilerinin ve diðerlerinin duygularýný anlamaya,
kendi ihtiyaçlarýný ve ilgilerini daha iyi ifade
etmeye, sözel becerilerini geliþtirmeye, davranýþ
repertuarlarýný artýrmaya çalýþtýklarý sýrada, ana
babalarýnýn duyarlý ve nitelikli olmalarýna
gereksinim duymaktadýrlar (Campell ve ark.
173
ÖZTOP VE ARK.
1995; Seiner ve Gelfand 1995). Bu nedenle birçok
araþtýrmacý anne-çocuk iliþkisinin oluþumu ile
uyanýklýk, dikkat ve duygusal ayarlama (emotional regulation) becerilerinin kazanýlmasý
açýsýndan önemli bir dönem olan erken bebeklik
döneminde ana babadaki ruhsal bozukluklarýn,
örneðin annedeki depresyonun olumsuz sonuçlar doðuracaðýný ileri sürmektedir (Lovejoy ve
ark. 2000; NICHD Early Child Care Research
Network 1999). Üstelik fizyolojik, duygusal ve
biliþsel geliþimleri etkilenen bebeklerin, izleyen
geliþim dönemlerinde de güçlük çekecekleri ve
yaþýtlarýna göre daha fazla sorun yaþayacaklarý
belirtilmiþtir (Goodman ve Gotlib 1999; RadkeYarrow ve ark. 1992). Bu nedenlerle, eksiksiz bir
bebek deðerlendirmesi için, anne ve babanýn
ruhsal durumlarýnýn yan ýsýra, bebeðin içinde
yaþadýðý aile ortamýnýn deðerlendirilmesi koþuldur. Birimimizde ana babalarýn ruh saðlýðý, öykü
alma ve bebeðin deðerlendirmesi sýrasýnda
genel klinik ilkelere uygun olarak ele alýnmaktadýr.
Ana baba ve aile ortamý deðerlendirmesini
standart duruma getirmek için yakýn zamanda
kullanýma girmiþ olan görüþme ve ölçekler
þunlardýr:
1) Genel Saðlýk Anketi (Goldberg ve Williams
1991): Türkçe çevirisi, geçerlik ve güvenirlik
çalýþmasý Kýlýç (1996) tarafýndan yapýlmýþtýr.
Genel psikopatolojiyi yordamada tarama testi
olarak kullanýlmaktadýr.
2) DSM-IV taný ölçütlerine göre Eksen 1 Bozukluklarý Ýçin Yapýlandýrýlmýþ Klinik Görüþme
(SCID-I: Structured Clinical Interview for DSMIV)
First ve ark.(1997) tarafýndan geliþtirilmiþtir.
Türkçe'ye uyarlama ve güvenilirlik çalýþmasý
Özkürkçügil ve ark. (1999) tarafýndan yapýlmýþtýr. DSM-IV birinci eksen bozukluklarý için
görüþmecinin uyguladýðý yapýlandýrýlmýþ klinik
görüþmedir. On sekiz yaþýndan büyük, ajite
olmayan, aðýr psikotik belirtileri olmayan ve
görüþmeyi sürdürebilecek biliþsel yeterlilikte
olan deneklere uygulanýr. SCID-I klinik sürümü
6 modülden oluþmaktadýr ve toplam 38 DSM-IV
I. eksen bozukluðunu taný ölçütleri ile 10 tane I.
eksen bozukluðunu da taný ölçütleri olmadan
araþtýrmaktadýr. Uygulama ortalama olarak 25-
60 dakika sürmektedir. SCID-I ' de bulunan 6
modülün sýrasý isteðe göre deðiþtirilebilir, bazý
modüller çýkarýlabilir ya da tek bir modül uygulanabilir. Hemen her zaman danýþan ile yalnýz
olarak yapýlýr. Bilgi kaynaklarý arasýnda hasta
yakýnlarý, týbbi kayýtlar ve tedavi ekibi de bulunmaktadýr. Hastada taný ''þu anda'' ve ''yaþam
boyu'' göz önüne alýnarak araþtýrýlýr.
3) Aile Ýþlevlerinin Deðerlendirilmesi - Aile
Deðerlendirme Ölçeði (Epstein ve ark. 1983):
Türkçeye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalýþmasý Bulut (1990) tarafýndan yapýlmýþtýr. Aileyi
McMaster Aile Ýþlevleri Modeli'ne uygun olarak
deðerlendirir. Problem çözme, iletiþim, roller,
duygusal tepki verme, duygusal katýlým, davranýþ
denetimi ve genel iþlevler boyutlarý vardýr.
SONUÇ VE TARTIÞMA
Annelerden elde edilen bilgiler doðrultusunda,
2-3 yaþ çocuklarýnda sorun davranýþlarýn görülme sýklýðý sýnýr düzeyde %18.6, klinik
düzeyde ise %11.9 olarak belirlenmiþtir. Ancak
1995-1996 yýllarý arasýnda ülkemiz genelinde
elde edilen bilgilere göre, ruh saðlýðý merkezlerine baþvuru hemen hemen hiç yoktur (Erol &
Þimþek, 1998).
Bebek ruh saðlýðý alanýnda kullanýlan araçlar ve
deðerlendirme yöntemleri ile bilgi ve deneyimler arttýkça çocuðun geliþimini, uyumunu ve
anne-çocuk iliþkisinin kalitesini artýracak uygun
müdahaleler planlanabilecektir. Bebek Ruh
Saðlýðý alanýnda kullanýlan deðerlendirme
araçlarý ve taný ölçütleri, alanda bugün kabul
edilen bilgiler gibi zaman içinde hýzla deðiþmektedir. Yöntemler, alandaki deðiþimlere uygun
biçimde, düzenli olarak yenilenmeli ve geliþtirilmelidir.
Bebek ruh saðlýðý, ülkemizde ve dünyada yeni
geliþen bir alan olduðu için çocuk ve özellikle de
bebek ruh saðlýðý alanýnda çalýþan uzmanlarýn
sayýsý da yeterli deðildir. Buna karþýlýk bebeðin
"onu saran çevresiyle" birlikte ele alýnmasý
gerekliliði, bilinçli, titiz ve farklý uzmanlýk alanlarýnýn katýldýðý bir yaklaþýmý gerektirir. Bu
durum, koruyucu ve saðaltýcý ruh saðlýðý açýsýndan büyük önem taþýyan bu alanda çalýþanlarýn
eðitimini de zorunlu ve ivedi kýlmaktadýr.
174
Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminin Deðerlendirmesi
Günümüzde deðerlendirme araçlarýnýn geliþmeye baþladýðý ve bebek ruh saðlýðý konusunda
bilgilerin yayýlmasý ile kliniklere baþvurularýn
arttýðý göz önüne alýnacak olursa, yeni verilerin
gerekli olduðu açýktýr. Ancak ülke geneli
düþünülecek olursa bebek ruh saðlýðý halen
bebeklik dönemini yaþamaktadýr. Ülkemizde
Bebek Ruh Saðlýðýnýn örgütlü ve sistematik
biçimde geliþtirilmesi ve geliþtirilmekte olan ruh
saðlýðý politikalarý içinde Bebek Ruh Saðlýðýna
yer verilmesi amacý ile Nisan 2005 tarihinde
Bebek Ruh Saðlýðý Derneði kurulmuþtur.
KAYNAKLAR
Achenbach TM (1992) Manual for the Child Behavior
Checklist/2-3
and
1992
Profile.
Burlington,
VT:University of Vermont, Department of Psychiatry.
Achenbach TM (1997) Guide for the Caregiver-Teacher
Report Form for Ages 2-5. Burlington, VT:University of
Vermont, Department of Psychiatry.
Achenbach TM, Rescorla LA(2000) Manual for the
ASEBA Preschool Forms & Profiles. Burlington,
VT:University of Vermont, Department of Psychiatry.
Alpas B, Akçakýn M (2003) Vineland Uyum Davranýþ
Ölçeði - Araþtýrma Formu ' nun Doðumdan 3 yaþ 11
aylýða kadar olan Türk Bebekleri için Uyarlama,
Geçerlilik, Güvenirlik Çalýþmasý. Türk Psikoloji Dergisi
18: 57-71.
Anlar B, Yalaz K (1996) Denver II Geliþimsel Tarama
Testi
Türk
Çocuklarýna
Uyarlamasý
ve
Standardizasyonu El Kitabý. Meteksan, Ankara.
Bulut I (1990) Aile Deðerlendirme Ölçeði El Kitabý.
Özgüzeliþ Matbaasý, Ankara.
Bronfenbrenner U (1979) The Ecology of Human
Development. Cambridge MA: Harvard University
Press.
Campell SB, Cohn JF, Meyers T (1995) Depression in
First Time mothers: Mother-Infant Interaction and
Depression Chronicity.
Developmental Psychology
31(3):349-357.
Crowell JA, Fleischmann MA. (1993) Use of Structured
Research Procedures in Clinical Assessments of
Infants. Handbook of Infant Mental Health içinde, CH
Zeanah(ed) The Guilford Press, New York/London, s.
210- 221.
Diagnostic Classification: 0-3 (1995). Diagnostic
Classification of Mental Health and Developmental
Disorders of Infancy and Early Childhood. Zero To
Three/ National Center for Clinical Infant Programs,
Washington.
Emde RN, Bingham, RD, Harmon R J (1993)
Classification and The Diagnostic Process in Infancy.
Handbook of Infant Mental Health içinde, CH Zeanah
(ed) The Guilford Press, Newyork/London, s. 225-235.
Epstein NB, Bolwin LM, Bishop DS (1983) The Mc
Master Family Assessment Device. J Marital Family
Therapy 2: 171-180.
Erol N, Sezgin N, Savaþýr I (1994) Ankara Geliþim
Tarama Envanteri ile ilgili geçerlilik çalýþmalarý. Türk
Psikoloji Dergisi 8 (29): 16-22.
Erol N, Þimþek Z (1998) Türkiye Ruh Saðlýðý Profili:
Çocuk ve Gençlerde yeterlik alanlarý, davranýþ ve duygusal sorunlarýn daðýlýmý. N. Erol, C. Kýlýç, M. Ulusoy,
M. Keçeci, Z. Þimþek (eds.) Türkiye Ruh Saðlýðý Profili:
Ana Rapor, Eksen Tanýtým Ltd. Þti., Ankara
Erol N, Simsek Z, Oner O ve ark. (2005) Behavioral and
emotional problems among Turkish children at ages 23. J. Am. Acad. Child and Adolescent Psychiatry 44(1):
80-87.
First MB, Spitzer RL, Gibbon M, Williamson JBW
(1997). Structured Clinical Interview for DSM-IV
Clinical Version (SCID-I/CV). American Psychiatric
Press, Washington DC.
Frakenburg WK, Dodds JB (1990) Denver II Screening
Manual Denver Developmental Materials, Inc. Denver.
Goodman SH, Gotlib IH (1999) Risk for psychopathology in the Children of Depressed Mothers: A
Developmental Model for Understanding Mechanism of
Transmission. Psychological Review 100(3): 458-490.
Goldberg D, Williams PA (1991) User's Guide to the
General Health
Questionnaire. NFER-NELSON
Publishing Company Ltd.
Greenspan SI, Meisels S (1994) Toward a New Vision
for the Developmental Assessment of Infants and
Young Children. Zero to Three 14 (6) 1-8.
Kýlýç C (1996) Genel Saðlýk Anketi: Güvenilirlik ve
Geçerlilik Çalýþmasý. Türk Psikiyatri Dergisi 7: 3-9.
Kumar RC, Hipwell AE (1995) Implications for the
Infant of Maternal Puerperal Psychiatric Disorders.
Child and Adolescent Psychiatry: Modern Approaches
içinde, M. Rutter, E. Taylor, Hersov L(ed), 3. baský,
Blackwell Science Ltd., 759-775,
Lieberman AF, Van Horn P, Grandison CM ve ark.
(1997) Mental Health Assessment of Infants, Toddlers,
and Preschoolers in a Service Program and a
Treatment Outcome Research Program. Infant Mental
Health Journal 18(2): 158-170.
Lovejoy MC, Graczyk PA, O'Hare E, Neuman G (2000)
Maternal depression and Parenting Behavior: A MetaAnalytic Review. Clinical Psychology Review 20(5):
561-592.
Minde K (1987) The relevance of infant psychiatry to
the understanding of adult psychopathology. Canadian
Journal of Psychiatry 32(7): 513-517.
175
ÖZTOP VE ARK.
NICHD Early Child Care Research Network (1999)
Chronicity of Maternal Depressive Symptoms,
Maternal Sensitivity, and Child Functioning at 36
Months. Developmental Psychology 35(5): 1297-1310
Özkürkçügil A, Aydemir Ö, Yýldýz M ve ark. (1999)
DSM-IV Eksen Bozukluklarý Ýçin yapýlandýrýlmýþ Klinik
Görüþmenin Türkçeye uyarlanmasý ve güvenilirlilik
çalýþmasý. Ýlaç ve Tedavi Dergisi12:233-236.
Perez LM, Peifer KL, Newman MC (2002) A StrengthBased and Early Relationship Approach to Infant
Mental Health Assessment Community. Mental Health
Journal 38(5): 375-389.
Quinton A (1992) Links Between Childhood and
Adulthood. Institute of Psychiatry, Diploma Course in
Child and Adolescent Psychiatry.
Radke-Yarrow M, Nottelmann E, Martinez P ve ark.
(1992) Young Children Affectively Ill Parents: A
Longitudinal Study of Psychosocial Development. J.
Am. Acad. Child and Adolescent Psychiatry. 31(1):6877
Sameroff AJ, Chandler, M. J. (1975) Reproductive risk
and the continuum of caretaking casualty. Handbook
of Early Childhood Intervention içinde, FD Horowitz,
EM Hetherington, S Scarr-Salapatek, G Siegel (Ed),
Cambridge University Press, New York, s. 187-244
.
Sameroff AJ, Fiese BH (2000) Models of Development
and Developmental Risk. Handbook of Infant Mental
Health 2. baský içinde, Zeanah C (ed.) The Guilford
Press, New York/London, s:3-19.
Savaþýr I, Sezgin N, Erol N (1992) 0-6 Yaþ Çocuklar Ýçin
Geliþim Tarama Envanteri Geliþtirilmesi: Ön Çalýþmalar. Türk Psikiyatri Dergisi 3 (2): 33-38.
Savaþýr I, Sezgin N, Erol N (1994a) Ankara Geliþim
Tarama Envanteri (AGTE) El Kitabý. 1, 2. 3.ve 4.Basým,
Rekmay Ltd. Þirketi, Ankara.
Savaþýr I, Sezgin N, Erol N (1994b) Çocuk Geliþimi ve
Sosyal Deðiþkenler arasýndaki Ýliþkilerin Deðerlendirilmesi. Türk Psikiyatri Dergisi, 5 (1): 11-18
Savaþýr I, Sezgin N, Erol N (1998) Ankara Geliþim
Tarama Envanteri (AGTE). 2. ve 3.Basým, Ankara,
Türk Psikologlar Derneði.
Seiner SH, Gelfand DM (1995) Effects of Mothers
Simulated Withdrawal and Depressed Affect on
Mother-Toddler Interactions. Child Development 66:
1519-1528.
Sezgin N, Erol N, Savaþýr I (1993) 0-6 yaþ çocuklarý için
"Geliþim Tarama Envanteri". Türk Psikiyatri Dergisi 4
(1): 9-17.
Sparrow SS, Balla DA, Cicchetti DV (1984) Vineland
Adaptive Behavior Scales (Survey Form). Circle Pines,
Minn: American Guidance Service.
Thomas JM, Benham AL, Gean ve ark. (1997)
Assessment of Infant and Toddlers. J. Am. Acad. Child
Adolesc Psychiatry 36 (Suppl. 10): 21-36.
Zeanah CH, Benoit D (1995) Clinical Applications of a
Parent Perception Interview. Infant Psychiatry: Child
Psychiatric Clinics of North America içinde, K. Minde
(Ed) Philadelphia: W.B. Saunders , s.539-554.
Zeanah CH, Boris NW, Heller SS ve ark. (1997)
Relationship Assessment in Infant Mental Health.
Infant Mental Health Journal 18(2) 182-197.
Zeanah CH, Laurrieu JA ve ark (2000) Infant-Parent
Relationship Assessment. Handbook of Infant Mental
Health, 2.baský içinde, CH Zeanah (ed) The Guilford
Press, New York/London, s. 222-236.
ZERO TO THREE. (2005). Diagnostic Classification of
Mental Health and Developmental Disorders of Infancy
and Early Childhood: Revised Edition (DC:0-3R).
Washington, DC: ZERO TO THREE Press.
176