DOĞRU KARAR VERMENİN ÖNEMİ Meslek kavramıyla ilk

DOĞRU KARAR VERMENİN ÖNEMİ
Meslek kavramıyla ilk tanışıklığımız daha çocukken, “büyüyünce ne olacaksın” sorusuna, ailemizdeki
kişilerin yönlendirmesiyle verdiğimiz cevapla başlar. Küçükken anne babalarımızın söylediklerine göre
seçtiğimiz meslek, büyüyünce hayatımızın en önemli kararlarından biri olarak çıkar karşımıza. Çünkü
seçtiğimiz meslek, yaşamınızın geri kalanını mutlu geçirip geçiremeyeceğimizi, evleneceğimiz insanı,
toplumdaki yerimizi, hayat standardımızı, nerede yaşayacağımızı fazlasıyla etkileyecektir. Meslek kişinin
yaşamını sürdürebilmesi için yaptığı faaliyetlerin genel adıdır. Mesleğin genel özellikleri;
Devamlı olarak yapılması,
Maddi ve manevi doyum sağlaması,
Belli bir eğitim, tecrübe ve beceri gerektirmesi,
Yaparken kişinin mutlu olması ve
Yapılan işte verimli olunmasıdır.
Bu özellikleri göz önünde aldığımızda yapacağımız seçimin hayatımızı fazlasıyla etkileyeceğini net bir
şekilde görebiliriz. Bu yüzden kişi çeşitli meslekler arasından, beklentilerini en iyi biçimde karşılayacak ve
en üst düzeyde doyum sağlayacağına inandığı mesleğe yönelmelidir.
İstenmeden yapılan meslek; depresyon, isteksizlik, iş veriminde düşüş, sürekli iş değişikliği, hayal
kırıklığı, mutsuzluk ve asabilik hallerini beraberinde getirir. Kişi mesleğinin gereklerini yerine getirmezse
kendini değersiz ve işe yaramaz hissedecektir.
Hem zaman hem moral kaybına uğramamak için;
Kişinin hangi işleri ne derece yapabildiğinin farkında olması, çeşitli konulardaki yeteneklerini doğru,
gerçekçi ve ayrıntılı olarak değerlendirebilmesi,
Kişinin meslekten neler beklediğini, neler isteyip neler istemediğini, açık ve net bir biçimde ifade etmesi,
Mevcut seçenekleri inceleyip, başka seçenekler olup olmadığını araştırması,
Seçeneklerin her birinin isteklerine ve koşullarına ne derece uygun olduğunu değerlendirerek; istenilir
yönleri en fazla, istenmeyen yönleri en az ve erişme olasılığı en yüksek olana yönelmesi gerekir.
MESLEK SEÇİMİNDE ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER
Sevdiğiniz bir işi meslek edinirseniz, Hayatta bir gün dahi olsa çalışmış olmazsınız. Konfüçyüs
KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ; Kişilik, bireyi çevresindekilerden farklı kılan özellikleri kapsar. Atak, girişken,
mücadeleci, çekingen, uysal, hırslı, idealist, realist, mantıklı, sinirli, başına buyruk, alçak gönüllü, düzenli,
kurallara bağlı vb. birbirinden farklı, birbirine zıt birçok kişilik özelliği mevcuttur. Mesleklerinde
gerektirdiği kişilik özellikleri farklı farklıdır. Bireyin ne tür kişilik özelliklerine sahip olduğunu belirlemesi
doğru bir seçim yapması açısından oldukça önemlidir.
Örneğin; ikna gücü yüksek, dışa dönük kişiler avukat, politikacı, kurallara bağlı, düzenli bireylerin
bankacılık, büro memurluğu, gibi mesleklere yönelmeleri isabetli olabilir.
Nasıl ki 38 numara ayağımızı 37 numara ayakkabı sıkarsa ya da 38 bedene 40 beden bir kıyafet büyük
gelirse kişiye uygun olmayan meslekte kişinin özelliklerine büyük veya küçük gelebilir. Mesleğinizi
sevmediğiniz zaman ya sizi sıkar, bunaltır ya da sizin performansınızın üstünde bir gayret gerektirdiği için
sizi hayal kırıklığına uğratır. Ancak kişiliğinize uygun mesleği seçebilirseniz mutlu olursunuz.
İnsanın gerçek özelliklerini tanıması, kendini doğru değerlendirmesi kolay gerçekleştirilecek bir hedef
değildir. Özellikle kendini başkalarının ölçütlerine göre değerlendiren kişi büyük olasılıkla sağlıklı bir
değerlendirme yapamayacaktır. Kendinizi en iyi siz tanırsınız başkalarının yanıltıcı yüreklendirmeleri sizi
yanıltabilir. Bu yüzden çevrenin beklentilerine ve değerlendirmelerine aşırı derecede duyarlı olmamak
gerekir.
Maalesef ülkemizde meslek seçimi için ilk adım 10. sınıfta yapılan alan seçimi ile atılmaktadır. 12. sınıfta
ise genç ciddi bir karar vererek seçeceği yükseköğretim programları ile meslek seçimini de yapmak
durumundadır. Oysa bu dönemde gençlerin deneyimleri yetersizdir. Ergenliğin getirdiği hızlı büyümenin
etkisiyle uyum güçlükleri yaşamaktadır. Ergenlik kimliği oluşturma dönemidir. O zamana kadar geçirdiği
deneyimler sonucu kendisi hakkında edindiği bir takım yargıları değerlendirme, bunları bütünleştirme,
kendisinin kim olduğunu tanımlama ve kendisini kanıtlama çabasındadır. Bu yüzden çevresi tarafından
beğenilen, onay gören kişilik özellikleri açısından güçlü olduğu izlenimini uyandırmaya çalışır. Bu
durumda genç gerçek ilgi ve yeteneklerini fark edememekte ve zayıf yönlerini görememektedir. Hem bu
durumun etkisi hem de ÖSS sisteminde ailelerine, çevrelerine, arkadaşlarına mahçup olmamak, açıkta
kalmamak adına seçimlerinde sağlıklı kararlar verememektedirler.
Bu yüzden ergenin ilgi, yetenek, kişilik özellikleri ile meslekler hakkında bilgilendirilmeye ihtiyacı vardır.
Aksi takdirde öğrencilerin bireysel özelliklerini ve mesleklerin niteliklerini dikkate almadan yaptıkları
tercihler, mezuniyetten sonra iş tatminsizliğini beraberinde getirecektir.
Ergende kendisini tanımak için objektif bir şekilde, değişik ortamlarda neler yaşadığını, çeşitli durumlar
ve olaylar karşısında neler hissettiğini sık sık gözden geçirmeli ve bu yaşantılarının adını koymalıdır.
Mesleklerin özelliklerin inceledikten sonra, kişiler kendi özellikleriyle, mesleklerin ortak noktalarını
belirleyerek meslek alternatiflerini oluşturabilirler.
YETENEKLER :
Yetenek kalıtımla getirilen gizilgücün eğitim ve çevre etkisiyle geliştirilmiş kısmını ifade eder. Böylece bir
kimsenin belli bir yaşa kadar geliştirdiği becerilere bakarak onun daha sonra göreceği eğitimden ne
ölçüde yararlanabileceği hakkında bir tahminde bulunulabilir. Bireyler sahip oldukları yetenekler
bakımından farklılık gösterirler. Öğrenilecek davranış zorlaştıkça gerektirdiği yetenek düzeyi de yükselir.
Yeteneklerini kullanma imkânı bulamayan kimselerin mutsuz oldukları ve ileri yaşlarında da olsa
karşılarına bir fırsat çıktığında yeteneklerini geliştirebilecekleri alanlara yöneldikleri gözlenmektedir
Sahip olunan yetenekten farklı yetenek gerektiren bir alana yöneldiğinde; o alanda başarı şansı düşük
olacak ve buna bağlı olarak mesleki doyumsuzluk yaşanacaktır. Ölçülebilen yeteneklerden bazıları
şunlardır.
GENEL AKADEMİK YETENEK
Soyut kavramları öğrenebilme, sembollerle akıl yürütebilme gücü.
SÖZEL YETENEK
Sözel Akıcılık: Zengin bir sözcük bilgisine ve çağrışım zenginliğine sahip olma, duygu ve düşünceleri
değişik sözcükler kullanarak etkileyici bir biçimde ifade edebilme, akıcı bir üslupla konuşma ve yazma,
sözcüklerle orijinal ve etkileyici kompozisyonlar yaratma gücü.
Sözel Akıl Yürütme: Sözcükler ve/veya ifadeler arasındaki benzerlik ve farklılıkları görebilme;
okuduğunu anlayabilme, düşünceleri açık ve anlaşılabilir biçimde aktarabilme gücü.
SAYISAL YETENEK
Hesaplama: Sayılarla dört işleme dayalı hesaplamaları çabuk ve doğru bir biçimde yapabilme, bir
işlemdeki hatayı kolayca bulabilme gücü.
Sayısal Akıl Yürütme: Matematiksel ilke ve kavramları kullanarak problemleri çözebilme, cebir işlemleri
yapabilme gücü.
ŞEKİL-UZAY YETENEĞİ
Şekil İlişkilerini Görebilme Yeteneği: Nesnelerin, resimlerin veya geometrik şekillerin detaylarını
algılama; nesneler, resimler ve şekiller arasında gölge, genişlik, boy vb. özellikler yönünden farklılıkları
görebilme gücü.
Uzay İlişkileri Görebilme Yeteneği: Bir şeklin düzlem üzerinde ya da bir cismin uzayda döndürülmesi
ile alacağı biçimi göz önünde canlandırabilme, açılımı verilmiş bir cismin kapalı halini görebilme veya
tersini yapabilme gücü.
El Becerisi: Elleri ve kolları kolaylıkla ve ustalıkla hareket ettirebilme: nesneleri kaldırma, döndürme ve
yerleştirme hareketlerini çabuk ve düzgün bir biçimde yapabilme gücü.
Parmak Becerisi: Parmakları doğru ve hızlı bir biçimde kullanarak küçük objeler üzerinde çalışma; çok
ince işleri yapabilme gücü.
El-Göz İşbirliği: El ve gözü birbiriyle uyum halinde ve hızlı bir biçimde kullanabilme, ipliği iğne
deliğinden geçirme gibi hareketleri çabucak yapabilme gücü.
Büro İşleri Yeteneği; Sözel ve sayısal materyaldeki küçük ayrıntıları algılama, tablolardaki, listelerdeki
ve yazılardaki farkları algılama gücü.
İLGİLER:
Herhangi bir mecburiyet ve ödül vaat edilmediği halde bir kimsenin mesleğin gerektirdiği faaliyetleri
yapmaktan hoşlanma derecesidir.
Bir kimsenin ilgi duyduğu faaliyet alanları genellikle onun yetenekli olduğu bir alandır. Dolayısıyla
insanların yetenekli olduğu alanlara ilgi duyacaklarını söylemek yanlış olmaz. İnsan ancak yetenekli
olduğu alanda başarılı çalışmalar yapabilir. Güçlü bir yeteneğe dayanmayan ilgilerin geçici bir heves
olduğu söylenebilir.
Ergenlerin ilgileri konusunda kararsız olmaları, meslek seçimi konusunda karar vermelerini güçleştirir. Bu
durumda yapılacak en doğru işlem ergenin ilgilerini değil ilgi alanlarının belirlenmesidir. Örneğin; bir
kimsenin doktorluğa mı yoksa diyetisyenliğe mi ilgisi olduğunu belirlemek yerine sağlık alanına mı yoksa
teknik alana mı ilgi duyduğunu belirlemek daha doğru sonuçlar verebilir.
İlgi alanları şu başlıkla altında toplanabilir.
Temel Bilim İlgisi; Fizik, kimya, biyoloji, matematik gibi bilimlerin konusunu incelmeyi, onlarla
uğraşmayı
ve akıl yürütmeyi faaliyetleri içeren bir ilgi alanıdır. Temel bilim ilgisi yüksek olan kimseler, yukarıda
belirtilen temel bilim alanları yanında tıp, veterinerlik ve mühendislik gibi uygulama alanlarda bilimsel
çalışma yapmaktan doyum sağlayabilirler.
Sosyal Bilim İlgisi; Sosyal olayları incelemek ve nedenlerini araştırmak gibi faaliyetleri içeren bir ilgi
alanıdır. Sosyal bilim ilgisi yüksek olan kimseler hukuk siyaset bilimleri, sosyoloji, psikoloji, ilahiyat gibi
alanlarda çalışmakla mutlu ve başarılı olabilirler.
Canlı Varlık İlgisi; Hayvan ve bitkileri incelemekten, onları yetiştirip üretmekten zevk alma gibi
Davranışları içerir. Canlı varlıklara ilgi duyan kimseler açık havada çalışmaktan da zevk alırlar. Bu ilgisi
yüksek kişilerin ziraat mühendisliği, veterinerlik gibi çalışma alanlarında doyum sağlayacakları
söylenebilir.
Mekanik İlgi; Mekanik ilgi, çeşitli alet ve makineler yapmak, işletmek ve onarmak gibi faaliyetlerden
hoşlanmaktır. Makine ve elektrik-elektrik mühendisliği gibi teknik alanlarda başarı ve doyum için
gereklidir.
Ticaret İlgisi; Alım-satım işleriyle uğraşma, ticaret yolu ile kar elde etme, bir ürünün en iyi şekilde
tanıtımını yaparak satma gibi faaliyetleri içeren ticaret ilgisi pazarlama ve reklamcılık programları ile
yakından ilişkilidir.
İş Ayrıntıları İlgisi; Her işi günü gününe yapma, bir yazıyı ya da hesabı inceden inceye kontrol etme,
her şeyi düzenli tutma gibi ayrıntılar üzerinde çalışmaktan hoşlanma olarak ifade edilebilir. Bu ilgisi
yüksek kişiler için muhasebe ve büro memurluğu uygun eğitim alanlarıdır.
Edebiyat İlgisi; Her türlü edebi eserleri inceleme, eleştirme ya da başkalarını kelimelerle etkileyebilme
ilgisidir. Edebiyat alanına ilgi duyanların dil-edebiyat ve basın-yayın çalışma alanlarında doyum
sağlayacakları söylenebilir.
Güzel Sanatlar İlgisi; Resim, heykel gibi plastik sanatlar ve el sanatları ile eserleri incelemek veya bu
tür eserler ortaya koymak gibi davranışlarda ifadesini bulur. Güzel sanatlar fakülteleri bu alana ilgi duyan
kimseler için uygun eğitim alanları olabilir.
Müzik İlgisi; Bir müzik aleti çalma, müzik dinleme ve beste yapma gibi davranışlarda kendini gösteren
bir ilgidir. Müziğe yüksek derecede ilgi duyan kimseler için konservatuarların müzik bölümleri en uygun
eğitim alanıdır.
Sosyal Yardım İlgisi; İnsanlarla ilgilenmeyi, onları anlamaya, sıkıntılarını azaltmaya çalışma isteğini
ifade eder. Sosyal hizmetler, tıp, psikoloji, çocuk gelişimi ve eğitim programları sosyal yardım ilgisi
yüksek kimseler için çalışma alanları olabilir.
Ancak günümüzde meslek tercihleri genellikle ilgilere göre değil ÖSS puanlarına göre yapılmaktadır. Bu
durum meslek tatminsizliğini beraberinde getirmektedir. Yaşanan tatminsizlik ise ya üniversite
döneminde bölüm değişikliklerine yada iş yaşantısında mezun olunan bölümlerin dışında çalışmaya neden
olur.
MESLEK DEĞERLERİ
İnsanlar hayatlarının yaklaşık üçte birini kapsayan meslek faaliyetleri sonucunda, çeşitli ihtiyaçlarını
karşılamaya çalışırlar. Meslek faaliyetlerinin sonunda beklenen doyum, genellikle "Meslek Değeri" olarak
adlandırılır. Değerler kişinin bu ihtiyaçlarını karşılayacak davranış tarzlarını ve hedeflerinin önem sırasına
konmasına yardım eden fakir ve düşünce ve duyguları ifade eder.
Mesleki değerler; para kazanma, ün sahibi olma, üreticiliğini geliştirme, bağımsız olma, topluma hizmet,
düzenli bir hayat sürme, toplumsal saygınlık gibi nitelikler olabilir.
MESLEKLER HAKKINDA BİLGİ EDİNİRKEN;
Mesleğin Niteliği; bu mesleği yapan kişilerin ne tür faaliyetleri yapmakla yükümlü olduğunu
ifade eder.
Çalışılan Ortam; Mesleğin nasıl bir ortamda (makinelerle mi ,insanlarla mı, oturarak mı ayakta
mı, açık havada mı kapalı mekanda mı çalışıldığı vb.) ve nasıl bir çevrede ( coğrafi koşullar, iklim
koşulları, nem seviyesi vb.) yapıldığını ifade eder.
Mesleğe Hazırlık; Mesleği öğrenmek için gereken eğitim süresi, gereken özel bir yetenek
alanın olup olmadığı, gereken eğitimi aldıktan sonra özel bir hazırlık ya da tecrübe gerektirip
gerektirmediğini ifade eder.
Mesleğin Olumlu ve Olumsuz Yanları; Mesleğin cazip tarafları ile hoşa gitmeyen yönleri,
mesleğin itibarı, sosyal güvenliği, tatil zamanlarını içerir.
Mesleğe Girmek İçin Aranan Özellikler; mesleği yapmak için aranan boy, kilo, yaş, cinsiyet,
kişilik yapısı, yabancı dil bilme, dış görünüşle ilgili şartlar olup olmadığı ve meslekle ilgili bir araç becerisi
gerekip gerekmediğini ifade eder.
Mesleğe Olan Talep; meslekte iş bulma şansı, önümüzdeki yıllarda o alanda insan gücüne ihtiyaç
olup olmadığı, talebin mevsimlere ve bölgelere göre değişip değişmediğini ifade eder.
İşe Giriş Koşulları; Başvurunun nasıl yapıldığı, kamu kuruluşlarında mı yoksa özel kuruluşlarda mı?
Çalışıldığı, tayinle mi sınavla mı mülakatla mı işe girildiği, sözleşmeli mi kadrolu mu çalışıldığını ifade
eder.
Meslekte Yükselme;
Mesleğin Getirdiği Kazanç; Meslekte çalışanların ortalama kazançları ne kadar, mesleğin
kazancı mevsime göre değişiyor mu? Kazanç günlük mü haftalık mı aylık mı? Kazanç istenilen hayat
standardı için yeterli mi? sorularına cevap aranır.
Emeklilik Koşulları; Emekli olmak için kaç yıl çalışmak gerekiyor? Emeklilikten sonraki dönemde
aylık kazanç ne kadar? Emekliliği sağlayan kurum hangisi gibi sorulara cevap aranır. Bu soruların
cevapları mesleklerle ilgili yazılı materyallerden, istenilen mesleğin yapıldığı işyerlerini ziyaret ederek,
meslekten olan kişilerle görüşerek bireysel olarak ya da meslek odalarına, sendikalara, sanayi ve ticaret
odalarına danışarak bulunabilir. Aranan cevaplar bulunduktan sonra yapılacak iş, bilgilerin
değerlendirilmesi, istenilir yönleri en fazla, istenmeyen yönleri en az ve erişme olasılığı yüksek seçeneğin
bulunmasıdır.
MESLEK SEÇİMİNDE ANNE BABALARIN ROLÜ
Her anne baba çocuğuna iyi bir gelecek hazırlamak için gayret gösterir. Gençler meslek seçimi aşamasına
geldiklerinde ise o zamana kadar gösterdikleri gayretin, yaptıkları fedakârlıkların karşılığını almak adına
kendi istedikleri meslekleri seçmesi konusunda çocuklarını yönlendirmeye çalışırlar.
Aileler genellikle o dönemde popüler olan ya da kendilerinin erişemediği mesleği seçme konusunda
gençlere baskı yaparlar. Oysa kendi isteklerinin çocuklarının isteklerine, yeteneklerine, ilgilerine uygun
olup olmadığını düşünmezler.
Anne babalar her konuda olduğu gibi meslek seçimi konusunda da doğru kararlar vermesini istiyorlarsa
onları yönlendirmek yerine erken dönemden itibaren yeteneklerini, ilgilerini tanıma, karar verme becerisi
edinme, sorumluluklarını bilme, gibi gelişim görevlerini yerine getirebilmesi için ortamlar sağlamalıdır.
Sevgili gençler; bu yaşam sizin, mesleğinizi yapmaya başladığınızda yanınızda ne aileniz, ne
arkadaşlarınız ne de öğretmenleriniz olacak o mesleği siz yapacaksınız. Çevrenizin deneyimlerini de kulak
verin ancak son karar size ait olsun.