yaşamın anlamı ve mutluluk - DOĞAN GÖÇMEN: FELSEFE
advertisement
DOÇ. DR. DOĞAN GÖÇMEN DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ FELSEFE BÖLÜMÜ Felsefe neyi öğretir? Düşünme söz konusu olduğunda felsefe ne düşünmemiz gerektiğini değil, nasıl düşünmemiz gerektiğini öğretir. Mutluluk sorusu söz konusu olduğunda felsefe nasıl mutlu olunacağını değil, mutluluğun ne olduğunu öğretir. Sorular Mutluluk nedir? Mutluluk bir durum mudur? Mutluluk sürekli biriken bir süreç midir? Mutluluk, her edimde kendisini ifade eden sürekli biriken bir özgürlük müdür? Mutluluk sadece ömrün sonunda ulaşılacak uzak bir amaç mıdır? Mutluluk hayatta atılan her adımda yaşanması gereken bir özgürlük/amaç mıdır? Mutluluğun araçları var mıdır? Mutluluğun araçları nelerdir? Araçları iç ve dış araçlar olarak ayırmak mümkün müdür? Dış araçlar nelerdir? İç araçlar nelerdir? Amaç ve araç uyumluluğu zorunlu mudur? Mutluluk mümkün müdür? Yaşamın anlamı ve amacı «…bütün bilgi ve istek bir iyiyi amaç edinir; bunu toplum yönetme sanatının amaç edindiği iyi olarak tanımlamak gerekir; ve bu edimler dünyasında ulaşılabilir bütün iyilerin en üstün olanıdır. İsim konusunda çoğu anlaşıyor: yığın ve eğitimli olanlar mutluluk diyor ve iyi yaşamayı ve iyi durumda bulunmayı mutlulukla aynı anlamda alıyorlar (NE, 1095a 15 -20).» Arthur Schopenhauer «Bütün tatmin veya çoğunlukla dendiği gibi mutluluk aslında özü itibarıyla her zaman negatiftir ve hiçbir şekilde pozitif değildir. O, köken bakımından ilk olan ve bize kendiliğinden gelen mutlu kılıcı bir şey değildir. Tersine, o hep bir arzunun tatmin edilmesi olmak zorundadır.» Arthur Schopenhauer «Zira arzu, yani yoksunluk her haza öngelen koşuldur. Ama tatminle birlikte arzu ve takiben haz da biter. Bu nedenle tatmin veya mutlu kılma hiçbir zaman bir acıdan, bir yoksunluktan kurtulmadan daha fazla olamaz (§ 58).» Friedrich Nietzsche «Felsefe bilimden şu soruyu sormakla ayrıldı: insanın en mutlu yaşamasına yol açan dünyaya ve yaşama dair bilgi hangisidir? Bu Sokratik okullarda oldu: mutluluğu temel alan bakış açısı nedeniyle bilimsel araştırmanın kan damarları tıkandı – ve bu bugün de hala yapılır » Friedrich Nietzsche «Erdem mutluluğu takip eder» değildir, tersine daha güçlü olan asıl kendi mutlu durumunu erdem olarak belirler. |Kötü edimler daha güçlü ve erdemli olanlara aittir: niteliksiz, alçak davranışlar tabi kılınmış olanlara.» Friedrich Nietzsche «En güçlü olan insan, yaratıcı olandır, en kötü olan olmalıdır, çünkü o, kendi idealini diğer insanlara dayatır, onların bütün kendi ideallerine karşı ve onları kendi tasavvuruna göre dönüştürür. Kötü olan burada: sert, acı verici, dayatmacı demektir.» Friedrich Nietzsche Psikoloji ‘insan ne istiyor?’ diye sorar. Yanıt: ‘mutlu olmak’. O halde, insanın bütün edimlerinde mutlu olmaya dair bir istek/niyet vardır. Peki mutluluğu elde etmenin aracı nedir? Erdem. Neden erdem? Erdem akıllılığın en yüce olan halidir. Akıl ise hata yapmaya karşı tek garantidir. O halde, bir «erdem olarak akıl mutluluğa giden yoldur.» Friedrich Nietzsche Peki insan gerçekten mutluluğu mu istiyor? Hayır! İnsan aslında mutluluğu aramıyor. İnsanın yaşamak istediği haz duygusu, aslında bir güç duygusudur. Buna karşın en yüce akıl, açık ve seçiktir, soğuktur. Bu nedenle sıcak mutluluk duygusunu yaşatması mümkün değildir? Peki nedir mutluluğun sıcak duygusunu yaşatacak olan? Her tür sarhoşluk… Friedrich Nietzsche «Eskiçağ filozofları sarhoş eden – bilincin mutlak soğukluğunu ve tarafsızlığını olumsuz etkileyen her şeye karşı mücadele ettiler… Onlar yanlış önkoşullardan hareket ettikleri için tutarlıydılar: bilinç yüksek, en üstün durumdur, mükemmelliğin önkoşulu – oysa karşıt olan gerçektir». Sokrates: akıl = erdem = mutluluk Friedrich Nietzsche Mutluluk değil, GÜÇ/İKTİDAR Akıl/berrak bilinç değil, SARHOŞLUK Erdem değil, İÇGÜDÜ Felsefe ve mutluluk kavramı Joachim Ritter (1903 – 1974) «… mutluluğun zenginlik, şeref, güç, sağlık, uzun yaşam vesaire olduğu tasavvuru felsefeden daha eskidir ve çağlar boyunca (taşıyıcısı insanın gereksinimidir) ondan bağımsız olarak varolur… Felsefenin ona yönelmesi, şairin, mutluluğun ve mutsuzluğun tanrıların ve kaderin (bir –DG) vergisi ve onlar dolayımıyla gerçekleşen ziyaret olduğuna dair yarattığı inanma ve güvenin kırılmaya başlamasıyla olur.» Joachim Ritter Mutluluk konusunun taşıyıcısı insanın gereksinimidir. Mutluluk konusu felsefeden önce vardı ve yüzyıllarda felsefeden bağımsız olarak da varolmuştur, bundan sonra da varolabilir. Joachim Ritter «…insan, tanrıların sağlam ve emin yeri olan gökyüzü ile ilişkisinde kendisinin olmadığının bilincine varır…» «…insan kaderin amaç edinilmesini emrettiği ne gündüzü bilirdi ne de geceyi…» «…ve ölümlü olan sadece ölümlü olanı düşünür, ölümsüz olanı değil… Joachim Ritter «Demokritos tarafından Dike’nin gücü elinden alınır ve insanın çaresizliğinden kaçış ve çaresizliğine bahane olan (bir – DG) ‘tasarım’ (εἴδωλον) olarak yorumlanır». Joachim Ritter «Demokritos, Dike’nin karşısına olumlu pratik zekalılığı ve ihtiyatlılığı koyar. Dike’nin zekalılığa karşı yapabileceği çok fazla bir şey olmaz; ve yaşama yön verme konusunda pratik keskin bir bakış çoğu şeyi doğrultmasını bilir». Joachim Ritter «İnsanın zorunluluğun ve kaderin hakimiyetine tabi olduğu dış iyilerin ve bedensel hazın mutluluğundan insanın iyi iç kuruluşuna ve ondan çıkarımsanan edime ve yaşama geçişte felsefenin taşıyıcısı olduğu mutluluk kavramı yaratılır.» Joachim Ritter «Mutluluk zenginlik ve mülkiyet değildir. Tersine, mutluluk insanın ruhunda ve ruhsal tutumunda temellendirilir. Ün ve zenginlik bilerek kavrama olmadan emin olunmayan sahiplenmedir.» Joachim Ritter Büyük çelişki Filozof merkezci bakış Tanrı vergisi midir? Doğadan mı gelir? Mutluluk içte midir, yoksa dışta mıdır? Modern mutluluk Thomas Hobbes İnsan yaşadığı sürece bitmez tükenmez gereksinimleri olan bir varlıktır. Mevcut gereksinimlerin giderilmesi sürekli yeni gereksinimlerin oluşmasına sebep oluyor. Baruch de Spinoza İnsan kapasitelerinin bütünüdür ve kapasitelerini geliştirebildiği oranda mutludur. Gottfried Wilhelm Leibniz John Locke Mutluluk bir durum mudur yoksa sürekli biriken ve artan bir süreç midir? Mutluluk sadece bireysel midir, yoksa aynı zamanda toplumsal/ulusal mıdır? Bireyin ve toplumun/ulusun mutluluğu bütün insanlığın mutluluğunu şart koşmaz mı? G. W. F. Hegel Toplum bir gereksinimler sistemidir. Bu bakımdan toplumsal varlığın anlamı özgürlük ve mutluluktur. Mutluluk zorunlu olarak aynı zamanda geneli kapsar. Ludwig A. Feuerbach «Mutluluk nedir?» sorusunun yanıtı Ekonimi Politik’te yatmaktadır. Karl Marx Emek nedir? Zaman, insanın kendisini gerçekleştirdiği mekandır. Yirminci yüzyıl Ludwig Marcuse Mutluluk mutluluktur! Ludwig Marcuse «Hiç anlaşamamış olmaları, filozoflardan mı kaynaklanır? Mutluluk kelimesi bütün dillerde çok anlamlı bir şeydir. Ludwig Marcuse «O, etrafında bir yığın uyduyu etrafında toplayan güneştir: hoşlanmak, keyif, rahatlık, haz, huzur, sevinç, derin mutluluk duygusu, selamet…» Ludwig Marcuse Mutluluk mutluluktur!
