6th International Advanced Technologies Symposium (IATS’11), 16-18 May 2011, Elazığ, Turkey FPGA Tabanlı DGM Sinyalinin Üretilmesi ve Bir Eviriciye Uygulanması A. Diker1, Ö. F. Alçin2, M. Gedikpınar3 1 [email protected] University of Firat, Elazig/Turkey, [email protected] 3 University of Firat, Elazig/Turkey, [email protected] 2 FPGA-Based PWM Signal Generation and Application of An Inverter Abstract—In this study, PWM (Pulse Width Modulation) signals have been generated with FPGA. Dead-time signals has been created by using software. VHDL (Very-high-speed integrated circuits Hardware Description Language) has been chosen to prepare program. Prepared VHDL code was synthesized and installed to FPGA by using Xilinx ISE environment. In experimental study, the PWM signals were applied to half bridge inverter and results were given. This produced FPGA-based PWM signals provides a low-cost software and hardware. Keywords—FPGA, PWM, Half-Bridge Inverter, Dead-time. I. GİRİŞ Eviriciler, güç elektroniği teknolojisinin gelişimiyle birlikte birçok alanda kullanılmıştır. Bu gelişme araştırmacıların ilgisini çekmektedir. Evirici, DA/AA değişikliği yapan bir çeviricidir [1]. Son yıllarda Darbe Genişlik Modülasyon (DGM-Pulse Width Modulation, PWM) eviriciler ve DGM doğrultucular gibi yarı iletken güç devreleri, enerji depolama tesisleri, iletişim sistemleri ve elektrikli araçlar için çok önemli hale gelmiştir. Çünkü bu sistemler için daha kaliteli güç kaynağı, hızlı cevap ve kontrol yeteneği bu sistemler için gereklidir [2]. Ayrıca sayısal kontrol teknikleri, modern güç elektroniği uygulamalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Sayısal kontrollü güç elektroniği devrelerinin tasarımında; örnekleme oranı, yazılım taşınabilirliği, yeniden kullanılabilirlik, çevre birimlerinin uyumu ve her bir mikroişlemciye özgü kayıtçı ayarlarının saklanması gibi çeşitli sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bu sorunlar, Alan Programlanabilir Kapı Dizisi (Field Programmable Gate Array, FPGA) ile azaltılabilir [3]. FPGA teknolojisi, düşük maliyeti ve hızlı gerçekleştirme süresi ile programlanabilen, tekrar yapılandırılabilen sayısal sistemlerin uygulanması için önemli bir cihaz teknolojisi haline gelmiştir [4]. FPGA teknolojisindeki ilerleme, verimli sayısal sinyal işleme, tüm sistem ve alt sistemleri içeren tek devre çözümlerinde kullanılmasını sağlamıştır [5]. Aynı zamanda FPGA esnek donanım yapısı, yüksek hesaplama hızı gibi üstünlüklere de sahiptir [6]. Güç anahtarlarının anahtarlama esnasında kısa devre olmasını önlemek için DGM kontrollü eviricilerde ölü-zaman kullanılmaktadır. Ölü zamanın kullanılması çıkış geriliminde kayıplara ve akım bozulmalarını içeren olumsuzluklara sahiptir. Bu olumsuzluklar, anahtarlama frekansının yükselmesi ve gerilimin azalması ile ilgilidir [7]. Eviricilerde aynı hatta bağlı anahtarlar, biri diğerinden tümleyenli üretilmiş DGM işareti ile sürüldüğünde, sürücü işaretin düşen ve yükselen kenarlarında anahtar hızları yavaş kaldığı için üstteki anahtar henüz tıkamaya gitmeden alttaki anahtar tetiklenmiş olur. Bu durumda DA besleme hattı bu anahtar grubu tarafından kısa devre olmakla birlikte anahtarlar da kısa devre akımından etkilenerek zarar görmektedir [8]. Bu uygulamada yazılım tabanlı donanım (FPGA) kullanılarak yarım köprü bir evirici için gerekli DGM sinyalleri üretilmiştir. Makalenin işleyişi şu şekildedir: İkinci bölümde eviriciler hakkında genel bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde ise, uygulamada kullanılan kart hakkında bilgiler aktarılmıştır. Hazırlanan deneysel düzenek dördüncü bölümde tanıtılmıştır. Sonuç bölümünde deneyde elde edilen veriler verilmiştir. II. EVİRİCİLER Eviriciler DA kaynaklarından beslenerek yüke A.A güç sağlayan güç elektroniği devreleridir. Eviricilerde genel amaç; istenen frekans ve genlikte A.A çıkış üretmenin yanında A.A ile beslenmesi zorunlu olan yükleri D.A kaynaklardan besleyebilmektir. Eviricilerin çıkış gerilim dalga şeklinin sinüsoidal olması istenir. Ancak pratikte kullanılan eviricilerin çıkış dalga şekilleri kare veya kare dalgaya benzeyen olup bu dalga şekilleri oldukça yüksek oranda harmonikler içermektedir. Düşük ve orta güçlü uygulamalarda kare dalga veya basamaklı kare dalga biçiminde gerilim dalga şekilleri çıkış olarak kabul edilebilir. Fakat yüksek güçlü uygulamalarda mümkün olduğu kadar harmoniği az olan sinüsoidal bir dalga biçimi tercih edilmektedir. Şekil 1(a)’da bir yarım köprü evirici devresi gösterilmiştir. Bu devrede kullanılan anahtarlar birbirinin zıttı şeklinde çalışmalıdır. Yani bir anahtar iletimde ise diğeri kesimde olmalıdır. Anahtarların her ikisinin iletimde olması durumunda kaynak kısa devre olur ve evirici zarar görür. Her iki anahtar kesimde olursa, boşluk diyotları anahtarların zarar görmesini engeller. Şekil 1(a)’da gösterilen yapıda orta uçlu gerilim kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır. Orta ucu elde etmek için birbirlerine seri bağlı ve aynı değere sahip olan iki kaynak kullanılır. Verilen devrede T 1 anahtarı iletimde olduğunda yük 101 A. Diker, Ö. F. Alçin, M. Gedikpınar VA0 Vdc / 2 ve T 2 anahtarlanırsa yük Vdc / 2 olur. Çıkış geriliminin dalga şekli Şekil 2: İdeal ve ölü-zaman eklenmiş DGM sinyalleri. üzerindeki gerilim gerilimi VA0 Şekil 1(b)’de gösterilmektedir [9]. T1 + - VDC/2 Yük 0 VDC VDC/2 A. FPGA FPGA’lar ilk kez Xilinx firması tarafından piyasaya sürülmüştür. Ağ oluşturma, sayısal sinyal işleme gibi pek çok uygulama alanında başarı ile kullanılmıştır [12]. Herhangi bir mantıksal devrenin FPGA ile; düşük maliyette geliştirilmesi ve FPGA’nın doğasında olan alan programlama esnekliği sayesinde, FPGA teknolojisi göz alıcı biçimde büyümüş ve bu özellikleri FPGA nın çok geniş ölçekli entegre devre (Very Large Scala Integration, VLSI) aygıtlar arasında popüler olmasına yol açmıştır [13,14]. FPGA’lar herhangi bir sayısal devreyi ya da sistemi gerçeklemek için elektriksel olarak programlanabilen yarı-hazır silikon aygıtlardır. Programlanabilme terimi; silikon aygıtın üretildikten sonra programlanabilme yeteneğini gösterir [15]. Sayısal sistemlerde FPGA’ların kullanılması zamanla gelişen sanayinin donanım güncellemesini karşılamak için gerekli olan zaman ve maliyeti azaltır [16]. D1 I0 A + - III. FPGA T2 D2 (a) VA0 VDC/2 t VDC/2 Ara bağlantı Eviricilerde kullanılan anahtarlama elemanları özellikle kesim anında gecikme zamanına sahiptirler. Anahtarların eş zamanlı iletime girmemesini sağlamak için anahtarların kapı sinyaline ölü-zaman eklenir. Bu ölü-zaman gecikmesi Şekil 2’de gösterilmiştir. Ancak ölü zaman, ideal olmayan güç elemanları sebebiyle çıkış akımında bozulmalara neden olmaktadır [10,11]. Mantık bloğu Şekil 1: (a) Yarım köprü evirici devresi , (b) Çıkış gerilimi dalga şekli. T 1 ideal Şekil 3: FPGA mimarisi. T 2 ideal TDT TDT T1 gerçek T2 gerçek G/Ç Blokları Ara Bağlantı Hattı (b) TDT TDT FPGA programlanabilir tümleşik devrelerdir. Tasarımcının ihtiyacı olan mantıksal fonksiyonları gerçekleştirebilmesi amacıyla, kullanıldığı yerde programlanabilir olarak üretilirler. Kullanıcının tasarladığı mantıksal devreye göre, mantıksal bloklar, aralarındaki bağlantılar ve giriş/çıkış blokları programlanır [17]. Farklı FPGA üretici firmalarının kendine özgü mimarileri olmasına rağmen genelde FPGA üç ana bileşenden oluşur. Bu bileşenler, birleşimsel/sıralı mantık fonksiyonları gerçekleştirebilen mantık bloklar, dış dünya ile iletişim için G/Ç blokları ve bloklar arasında bağlantı kuran, sabit ya da programlanabilen yönlendirme hatları şeklinde sıralanır. Genel bir FPGA mimarisi Şekil 3’de verilmiştir. Mantık bloklar ve G/Ç blokları arasındaki bağlantı, yönlendirme hatları ve ara bağlantının (anahtar matrislerinin) programlanması ile sağlanır [18,19]. Üreticiler, kendi FPGA mimarilerinin programlanabilirlik özelliğini sağlamak için SRAM (Statik RAM), EPROM, sigorta ve karşıt sigorta (Anti 102 FPGA Tabanlı DGM Sinyalinin Üretilmesi ve Bir Eviriciye Uygulanması fuse) gibi farklı programlama çözümleri kullanılmaktadırlar [14]. B. UYGULAMA GELİŞTİRME KARTI Bu çalışmada Digilent’s BASYS devre kartı kullanılmıştır. Kullanılan kartın üstten görüntüsü Şekil 4’ de gösterilmiştir. IV. DENEYSEL ÇALIŞMA Deneysel çalışmada; FPGA ile üretilen DGM sinyalleri yarım köprü evirici devresine uygulanmıştır. Şekil 6’da hazırlanan deneysel düzeneğin görüntüsü verilmiştir. Düzenekte izolasyon devresinde 6N136 opto-coupler, güç devresinde IRFP064N güç mosfetleri ve FPGA için SPARTAN 3E Digilent’s BASYS uygulama geliştirme kartı kullanılmıştır. Düzeneği test etmek için 25W’lık bir lamba yükü seçilmiştir. Şekil 4: BASYS uygulama geliştirme kartı. Bu kartın özellikleri [20]: Xilinx Sprartan 3E FPGA (XC3S100E-100,000 kapı) JTAG programlama portu XCF02S Xilinx Platform Flash ROM (FPGA konfigürasyonunu saklamak için) 8 adet LED, 4 adet buton, 8 adet kaymalı anahtar, 4 adet 7 segmentli display, PS/2 ve VGA portu Kullanıcı tarafından seçilebilir (25/50/100 MHz) osilatör ve ikinci osilatör için soket G/Ç ve çevresel modül bağlantısı için, 4 adet 6-pinli port Tüm G/Ç portlarında sinyallerinde elektro-statik deşarj (ESD) ve kısa devre koruması mevcuttur. Şekil 6: Deney düzeneği. Şekil 7’de FPGA ile DGM sinyalleri üretimi için blok şema verilmiştir. Veri (8-Bit) Veri Kayıtçısı DGM1 Saat Şekil 5’de ise Digilent’s BASYS devre kartının blok diyagramı verilmiştir. Sayıcı Karşılaştırma DGM2 Ölü Zaman Üreteci FPGA Şekil 7: İki kanallı DGM sinyallerinin üretilmesi için blok şeması Şekil 5: BASYS blok diyagramı. Veri kayıtçısı bloğunda görev oranını belirleyen veri saklanmaktadır. Ölü-zaman üreteci bloğunda DGM sinyallerine eklenecek ölü-zaman üretilmektedir. Bu çalışmada, DGM sinyallerinde görev oranı %50 olarak ayarlandı ve ölü-zaman süresi için 8µs’lik bir gecikme verilmiştir. Karşılaştırma bloğunda belirlenen görev oranı ve verilen ölü zamana bağlı olarak DGM sinyalleri üretilir. Şekil 8’de FPGA ile üretilen iki kanallı DGM sinyalleri görülmektedir. Burada ölü-zaman süresinin belirgin olması açısından anahtarlama periyodu 6.10khz seçilmiştir. 103 A. Diker, Ö. F. Alçin, M. Gedikpınar çalışmada, yük üzerindeki gerilimi sabit tutmak için çıkış gerilim bilgisi analog sayısal dönüştürücü (ADC) ile 8-bitlik veriye çevrilir. Bu 8-bitlik bilgi, veri kayıtçısına aktarılarak DGM sinyallerinin görev oranı değiştirilir. [1] [2] [3] Şekil 8: Ölü zamanlı DGM sinyalleri. FPGA yapılandırılması için donanım tanımlama dillerinden (Hardware Description Language, HDL) VHDL (Very-high-speed integrated circuits HDL) seçildi. Yazılan VHDL programı kullanılan FPGA’nın üretici firmasının Xilinx ISE paket programı kullanılarak derlenip FPGA’ya yüklenmiştir. Üretilen DGM sinyalleri izolasyon devresi kullanılarak yarım köprü evirici devresine uygulanmıştır. Yük üzerindeki gerilim ve yükün akımı Şekil 9’da verilmiştir. [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] Şekil 9: Çıkış akım-gerilim grafikleri. [14] Şekil 9’daki osilaskop görüntüsünde 1 numaralı (Kanal 1) sinyal yük üzerindeki gerilimi, 2 numaralı (Kanal 2) sinyal yükün çektiği akımı göstermektedir. Yük akımının dalga şeklinin osilaskopla görüntülenmesi için yüke seri 1Ω’luk direnç kullanılmıştır. V. SONUÇ Bu çalışmada, FPGA ile DGM sinyalleri üretilmiş ve yarım köprü eviriciye uygulanmıştır. FPGA kullanılarak DGM sinyallerinin üretimi bir yonga ile gerçekleştirilmiştir. Böylece donanım maliyeti azaltılmıştır. FPGA’nın yeniden yapılandırılabilir yapısı istenilen değişikliğin yazılımda yapılan değişiklikle elde edilmesine imkan sağlar. Bu özellik ise yapılan çalışmaya esneklik kazandırmıştır. Yapılan [15] [16] [17] [18] [19] [20] 104 KAYNAKLAR Z.Wenyi, C.Wensheng, ―Research on Voltage-Source PWM Inverter Based on State Analysis Method‖, Proceedings of the 2009 IEEE International Conference on Mechatronics and Automation August 9 12, Changchun, China, pp. 2183 – 2187. M. Hiraki-Yoshida, E. Nakaoka, M, ―Comparative EMI evaluations of three-phase ZVS-PWM and ZVZCS-PWM inverters‖, Power Electronics and Drive Systems, 2003. PEDS 2003. The Fifth International Conference on, vol.1, pp.108 – 113. P. Karuppanan, K. Kanta Mahapatra, ―FPGA based cascaded multilevel pulse width modulation for single phase inverter‖, Environment and Electrical Engineering (EEEIC), 2010 9th International Conference on, pp. 273 – 276. P. Mal P.D. Patel, F.R. Beyette, ‖Design and Demonstration of a Fully Integrated Multi-Technology FPGA: A Reconfigurable Architecture for Photonic and Other Multi-Technology Applications‖, Circuits and Systems I: Regular Papers, IEEE Transactions on, vol. 56, pp. 1182 – 1191, 2009. S. Tagzout, K. Achour, O. Djekoune, ―Hough transform algorithm for FPGA implementation‖, Signal Processing (81), 2001, pp. 1295-1301. J. Shih-Liang, C. Meng-Yueh, J. Jin-Yi, H. Hsiang-Sung, Y. Li-Chia, T.Ying-Yu, ―Design and implementation of an FPGA-based control IC for the single-phase PWM inverter used in an UPS‖, Power Electronics and Drive Systems, 1997. Proceedings., 1997 International Conference on, vol.1, pp. 344 – 349. L.Yong-Kai, L. Yen-Shin, ―Dead-Time Elimination Method and Current Polarity Detection Circuit for Three-Phase PWM-Controlled Inverter‖, Sustainable Energy Technologies, 2008. ICSET 2008. IEEE International Conference on, pp. 130 – 135. S.Kesler, ―Elektrik Makinaları Denetim Sistemlerinde TMS320F2812 DSP Kullanımı‖, AKADEMİK BİLİŞİM 2008. E.Deniz, ―Beş Seviyeli İnverterlerin SDGM ile Kontrolü‖, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, Ocak 2005. W. Zhigan, Y. Jianping, ―A novel dead time compensation method for PWM inverter‖, Power Electronics and Drive Systems, 2003. PEDS 2003. The Fifth International Conference on, vol.2, pp. 1258 – 1263. H. Zhengyi, J. Xuewu, ―A new inverter compensation strategy based on adjusting dead-time on-line ‖ Industrial Electronics, 2008. ISIE 2008. IEEE International Symposium on, pp. 768 – 773. J -R. Guoa, C. Youa, K. Zhoua, M. Chua, P. Currana, J. Diaoa, B. Godab, R. Krafta, J. McDonalda, ―A 10GHz 4:1 MUX and 1:4 DEMUX implemented by a Gigahertz SiGe FPGA for fast ADC‖, Integration, the VLSI Journal, Volume 38(3), 2005, pp. 525-540. A.Doumar, H. Ito, ―FPGAs and Fault Tolerance‖,The 13th International Conference on Microelectronics, pp. 222-225, Morocco, 2001. M. Renovell, J. M. Portal, J. Figueras and Y. Zorian, ― Test Pattern and Test Configuration Generation Methodology for the Logic of RAMBased FPGA‖, ATS'97, pp. 254-259. I. Kuon, R. Tessier and J. Rose, ―FPGA Architecture: Survey and Challenges‖, the essence of knowledge, Boston, 2008. LK. Kumar, A. S. Ramani, A. J. Mupid, Kamkoti, V., ―Pseudo-online testing methodologies for various components of field programmable gate arrays‖, Microprocessors and Microsystems (29), 2005, pp. 99– 119. İ.Şahin, İ. Koyuncu ―Grafik Sistemleri için FPGA Cihazlarında Çalışmak üzere Tasarlanmış Matris Çarpım Motoru―, SAÜ. Fen Bilimleri Dergisi, 12. Cilt, 1. Sayı, s. 61-68, 2008. C.Fobel, G.Grewal, A.Morton, ―Hardware accrelerated FPGA placemen‖, Microelectronics Journal (40), 2009, pp. 1667-1671. J. S. Douglas,―Hdl chip design‖, Doone Publications, Madison, 1996. (26, December) BASYS Reference Manuel, Products/Detail.cfm?Prod=BASYS, http://www.digilentinc.com/