1 SOSYAL HĠZMET ENFORMATĠĞĠ S.Sedat TÜRKERĠ ÖZET

SOSYAL HĠZMET ENFORMATĠĞĠ
S.Sedat TÜRKERĠ
Sosyal Hizmet Uzmanı
ÖZET
Bilgi ve enformasyon teknolojilerinin günümüzde ulaştığı düzey, toplumsal
yaşamın tüm alanlarını doğrudan etkilemektedir. Bu alanlardan birisi de sosyal
hizmetlerdir. Sosyal hizmet eğitimi, topluma sunumu ve sosyal hizmet
yönetiminde bilgi teknolojilerinin önemi açıktır. Bu çalışmada sosyal hizmet
alanlarında sosyal hizmetin bilgi, beceri ve değerleri çerçevesinde bir uygulayıcı
olarak görev alan sosyal hizmet uzmanları açısından, önemli bir yer tutan bilgi
teknolojileri bir başka ifadeyle “Sosyal Hizmet Enformatiği” açıklanmaya
çalışılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Sosyal Hizmet Enformatiği; Social Work Informatics;
Mesleki Bilgi Teknolojileri.
BĠLGĠ ÇAĞI
Çağımızın en önemli güç kaynaklarından birisi olan bilginin sürekli gelişen ve
büyüyen bir olgu olması, bilginin elde edilmesi ve yönetilmesinde toplumları
daha çok çaba göstermeye zorlamaktadır. Günümüzde bilgi ve enformasyon
teknolojilerinin ulaştığı düzey bilgiye erişim ve bilginin
yönetilmesinde
toplumlara önemli olanaklar sunmaktadır. Burada temel konular; toplumların
doğru ve güvenilir bilgiye hızlı erişimi, bilgi teknolojilerini toplumsal gelişim ve
refahının artırılması doğrultusunda kullanılması, bilgi teknolojilerine yeterlilik ve
yetkinlik düzeyleridir.
Kısaca “Bilgi Çağı” olarak ifade edilen içinde yaşadığımız bu çağın en önemli
özelliklerinden birisi de değişimin geometrik bir hızla gerçekleşmesidir. Bu hıza
eşzamanlı uyum yapmak ise; bilgi teknolojilerine hâkimiyetle, toplumun eğitimi
ve teknolojiye eşit oranda erişebilirliği ve ile doğru orantılıdır.
Eğitimin her alanında ve tüm mesleki uygulamalarda olduğu gibi, sosyal hizmet
eğitimi ve sosyal hizmet mesleğinin uygulamalarında da önemli bir güç olan
bilginin, “elde edilmesi”, “analizi”, “taraflarca paylaĢılması”, “korunması”,
1
“güvenliği”,
“sosyal
hizmetin
sorun
çözücü
uygulamalarında
bu
teknolojilerin kullanımı” vb. konularda bilgi teknolojileri önemlidir.
Sosyal hizmet eğitiminde bir diğer önemli konu ise akademisyenlerin,
araştırmacıların
ve
öğrencilerin
araştırmalarında,
iletişimde,
enformatik
teknolojilerinden etkin olarak yararlanmalarının eğitime olan katkısıdır.
Sosyal hizmetlerin sunumunda ise bilgi ve enformatik teknolojileri sosyal hizmet
alanlarında çalışan sosyal hizmet uzmanları ile diğer profesyonellerin, gerek
mesleki uygulamalarında, gerek sosyal hizmet yönetiminde ve gerekse hizmet
sunulan müracaatçıların gereksinimlerinin karşılanması, refahlarının artırılması
vb. açılarından önemlidir.
Sosyal hizmet etik ilkelerine göre bireylere ait bilginin toplanması ve kullanımı sosyal
hizmet uygulamasının özünü oluşturmaktadır. Uluslar arası sosyal hizmet uzmanları
birliğinin
(IFSW) “KiĢisel Bilginin Korunmasına ĠliĢkin Politika Bildirgesi”nde
detayları görülebileceği gibi, bilgi teknolojilerinin ulaştığı düzeyin sosyal hizmet
uzmanlarının mesleki uygulamalarında müracaatçıların çıkarları açısından anlamını
dikkate almaları yönünde güncellenen bir sorumluluk yüklemiştir(Yalazan, C.İ).
Bu çalışmada sosyal hizmet eğitimi ile sosyal hizmet sunumunda bilgi
teknolojileri, sosyal hizmet uzmanlarına yönelik bilgi teknolojileri eğitimi, bir
başka ifadeyle “Sosyal Hizmet Enformatiği” açıklanmaya çalışılacaktır.
Enformatik nedir?
Bilişim sözcüğü “bilmek” fiilinin bir türevi olan “biliĢmek” fiilinden türetilmiş bir
sözcüktür. İlk kez Prof.Dr. Aydın Köksal(2002) tarafından kullanılmıştır.
Bilişim sözcüğünün karşılığı olan; enformatik (tr.), informatics (ing.), informatik
(alm.), informatique (fr.), informatica (it.) sözcükleri; İngilizcedeki “computer
sciences ve information systems” gibi alanları kapsar.
“Enformatik”,
sözcük
anlamı
olarak
Türkçeye
“BiliĢim”
veya
“Bilgi
Teknolojileri” olarak çevrilebilir. Ancak, enformatik sözcüğünün anlamına
baktığımızda çok farklı kapsam ve içerikte tanım yapmak mümkündür.
Enformatik bilgi teknolojilerinden daha derin ve kapsamlı anlamlara da sahiptir.
Enformatik; bilgi bilimidir, İnsan merkezli teknolojidir. Bilimsel yöntemlerle
2
bilgisayar ve istatistiksel yaklaşımları kullanarak bilginin
“derlenmesi”,
“sınıflandırılması”, “depolanması”, “iĢlenmesi” ve böylelikle en etkin bir
biçimde bilimin hizmetine sunulmasıdır“(Güneş, 2007).
BiliĢim Teknolojisi Kavramı
Bilişim teknolojisinin tanımına geçmeden önce veri, bilişim ve bilgi arasında
kısaca bir ayrım yapmak gerekirse, veri; ham olgular, rakamlar ve detayları,
bilişim; verilerin yararlı, anlamlı ve organize edilmiş hali, bilgi; ise bir bilişim
grubu ve bu bilişimin en uygun şekilde nasıl kullanılabileceğinin anlaşılabilmesi
demektir(Akın, 1998).
Bilişim teknolojisi kısaca, “Ana sistemlerden mikrobilgisayarlara kadar bilgisayar
temelli tüm bilişim sistemleri” veya “Bilgisayarlar aracılığıyla bilgilerin elde
edilmesi, iĢlenmesi saklanması ve gerekli yerlere dağıtılması” olarak
tanımlanabilir(Akın, 1998).
Bir meslek dalı olarak
kullanımı
için
gerekli
“Enformatik”, Bilgi sistemlerinin geliştirilmesi ve
“profesyonel
yeteneklerin”
kazandırılmasını
hedeflemektedir.
Enformatik Uygulama Alanlarından Örnekler
Enformatik uygulama alanlarına “tıbbi enformatik(tıbbi bilişim)”, “biyoenformatik”
“klinik enformatik”, “toplum sağlığı enformatiği”, “hemşirelik enformatiği”, “diş
hekimliği enformatiği”, “eczacılık enformatiği “kimya enformatiği”, “sanat”,
“ekonomi”,”geoinformatik”,
“insan-bilgisayar
etkileşimi”,
“dilbilim”,
“müzik”,
“sosyal enformatik” vb. örnekler verilebilir. Bu uygulama alanlarına göre
tanımlanmış enformatik konuları uzmanlaşmaya yönelik gelişimini sürdürmekte,
çeşitli alanlarda uzmanlık eğitimleri(yüksek lisans, doktora) üniversitelerin
enformatik enstitülerinde verilmektedir.
Tıp fakültelerinde verilen
“tıbbi
biliĢim” örneğinde olduğu gibi bazı bölümlerin lisans eğitimlerinde de ders
olarak okutulmaktadır.
SOSYAL HĠZMET ENFORMATĠĞĠ VE KONU BAġLIKLARI
Literatürde kullanılmasına rağmen “Sosyal Hizmet Enformatiği" henüz
tanımlanmamıştır. Terim ilk kez Hollanda'da sosyal çalışma okullarında bilişim
3
tartışılırken kullanılmıştır; Grebel ve Steyaert(1995) sosyal enformatik kavramını
sosyal hizmet enformatiği ile ilişkilendirerek, bu terimi “sosyal bilişim ve sosyal
hizmet eğitimi ile ilgili etkili bilgi teknolojileri uygulamalarından yararlanarak,
sosyal hizmet ortamlarında profesyoneller için verimli ve etkili bir veri toplama
ve yorumlama yeteneği" olarak tanımlamıştır(Parker ve Demiris 2006).
“Sosyal Hizmet Enformatiği”ni açıklamaya çalışırken, başlangıç olarak
akademiysen, araştırmacı, öğrenci ve sosyal hizmet uzmanlarının “Temel Bilgi
Teknolojileri” konusunda belli bir yetkinliğe sahip olmayanlara da yetkinlik
kazandırılmasının enformatik eğitim programlarında yer alması doğal bir
durumdur. Ana hedef ise, sosyal hizmet enformatiği eğitimine katılanların kabul
edilebilir bir düzeyde “Bilgisayar Okuryazarlığı(TBT)” eğitim sürecini
tamamladıktan sonra daha ileri düzey enformatik eğitimine katılmalarının
sağlanması olmalıdır.
Bilgisayar
Okuryazarlığı
Teknolojileri(TBT)”
dersi
denildiğinde
olarak
ise
üniversitelerde
verilmekte
olan,
“Temel
genellikle
Bilgi
başlangıç
düzeyinde temel bilgisayar eğitimi(yazlım, donanım, veri tabanı vb.), işletim
sistemleri(Windows, Linux, MacOS vb.),
ofis uygulamaları(kelime işlemci,
hesap tabloları, sunu hazırlama, Access, Outlook vb.), bilgisayar ağları ve
internet eğitimleri ifade edilmektedir.
Başlangıç düzeyinden başlayarak daha ileri düzeylere yönelik bilgi teknolojileri
eğitimi gerek Avrupa’da ve gerekse Dünya’da sertifikaya(ECDL, ICDL)dayalı bir
uygulama söz konusudur.
Ecdl/Icdl
Avrupa Bilgisayar Yetkinlik Sertifikası(ECDL – European Computer Driving
Licence), Uluslararası Bilgisayar Yetkinlik Sertifikası (ICDL – International
Computer Driving Licence) dünyanın önde gelen bilgisayar kullanım yetkinliği
sertifikasıdır. ECDL son kullanıcı bilgisayar yetkinlikleri için uluslararası alanda
evrensel ölçüt olarak tanınmıştır.
Türkiye'de ECDL Türkiye Bilişim Derneği (TBD) tarafından ECDL Bilişim ve
Eğitim A.Ş ile işbirliği yönetilmekte ve sertifikalar yetkilendirilmiş ECDL test
merkezlerinde yapılan testler sonucunda verilmektedir(www.ecdl.org.tr).
4
Veri Tabanı(Database)
Enformatik
eğitiminde
öne
çıkan
temel
konu
bilginin
elde
edilmesi,
sınıflandırılması, depolanması, işlenmesi ve sunulması süreçlerinin temelini
oluşturan “veritabanı” konusudur. Bilgisayar okuryazarlığı yetkinliğine sahip
akademisyen, öğrenci ve sosyal hizmet uzmanlarının veritabanı ve alt konuları
hakkında belli bir düzeye çıkartılması sosyal hizmet enformatiği açısından
önemlidir.
Veri tabanına ilişkin konular çok detaylı konular olup şüphesiz yazılım
mühendisliği, bilgisayar mühendisliği, sistem mühendisliği vb. bilişimin değişik
uzmanlık alanlarını doğrudan ilgilendirmektedir. Ancak tasarlanan veritabanın
nihai amacı, topluma sunulan, eğitim, sağlık, sosyal hizmet vb. hizmetlerin daha
sağlıklı, daha hızlı, daha güvenilir, daha az maliyetli olmasını sağlamaktır. Bu
nedenlerle profesyonellerin veri tabanına ilişkin bu temel konuları, veri tabanı
terminolojisini
teorik
düzeyde
öğrenmeleri,
veri
tabanı
mantığını
kavrayabilmeleri hizmetlerin etkin sunumu, akademik araştırmaların daha hızlı
yapılması ve hızlı bilgi paylaşımı açılarından zorunludur.
Veritabanı Yazılımlarının Sistem Analizinde Mesleki Profesyonellerin
Önemi
Veri tabanı mantığının profesyonellerce kavranmasının bir diğer önemi de
özellikle
veri
tabanı
geliştirilirken
kendilerine
olan
gereksinimden
kaynaklanmaktadır. Örneğin; bir sosyal hizmet kurumunun veri tabanı
tasarlanırken, veri tabanı mantığına hâkim sosyal hizmet uzmanlarının tasarım
ekibinde yer alması ile ancak maksimize edilebilir.
Veri Madenciliği (Data Mining)
Enformatik eğitimi açısından bir diğer önemli konu “Veri Madenciliği
konusudur”.Kısaca “veriden bilgi elde etme amaçlı kullanılan teknikler bütünü
olarak ifade edilebilecek olan veri madenciliği, istatistiksel analiz tekniklerinin ve
yapay zekâ algoritmalarının bir arada kullanılarak veri içerisindeki gizli bilgilerin
açığa çıkarılması ve verinin nitelikli bilgiye dönüştürülmesi sürecidir. “veri
madenciliği”; veri bankalarında tutulan, çok çeşitli ve çok miktarda veriye
dayanarak daha önce değerlendirilmemiş bilgileri ortaya çıkarmak, bunlardan
5
karar verme ve uygulama süreçlerinde yararlanma durumudur(Dener ve
diğ.2009).
Örneğin sosyal hizmet alanında oluşturulmuş veri bankasından(veri ambarı)
yararlanarak kadına yönelik şiddet, sokak çocukları, çalışan çocuklar, yaşlılar,
engelliler vb. konularda, sosyal hizmet politikalarını ve uygulamayı etkileyecek
düzeyde öneme sahip, nesnel bilgilere ulaşılabilir.
Veri madenciliği,
insanlara doğrudan hizmet sunan, bazen çok hızlı ve
yaşamsal karar süreçlerini zorunlu kılan sosyal hizmetler açısından da önemli
bir konudur. Bu konu sosyal hizmet kurumlarında uygulamanın içinde yer alan
sosyal hizmet uzmanları ile sosyal hizmet yönetiminde rol alan tüm
profesyonellerin enformatik konusunda yetkinlik ve yeterlilikleri ile doğru
orantılıdır.
Veri Analizi Programları
Enformatik eğitiminde bir diğer başlık temel istatistik programları ile veri
madenciliği programları konusunda yetkinlik kazandırma önem taşımaktadır
(Dener ve diğ.2009).
Bu programlara örnek olarak; spss, sas(statistical analysis system), statistica,
hesap tablosu (excel), weka verilebilir.
E-Dergi, E-Kitap, E-Kütüphane
Günümüzde bilimsel dergi yayımcılığında giderek yaygınlaşan e-dergi Sosyal
Hizmet alanında da hazırlanıp yayıma sunulabilir. E-derginin elektronik ortamda
yayımlanması, ölçütlerinin belirlenmesi ve sürdürülebilirliği konularında yine
enformatik eğitimi önem kazanmaktadır. E-kitap, e-kütüphane de aynı eğitim
kapsamında değerlendirilebilir.
Bilimsel Bilgiye EriĢim
Akademisyen, araştırmacı ve profesyoneller için elektronik ortamda doğru,
güvenilir bilimsel bilgiye erişim yaşamsal öneme sahip bir konudur. Elektronik
ortamda bilgi kirliliği, bilgi çarpıtma, telif haklarının istismarı çok yaygın
karşılaşılan sorunların başında gelmektedir. Elektronik ortamda doğru bilgiye
erişimde hangi ölçütler geçerlidir? Bilgi kaynağı olarak seçilen web sayfası,
6
e-dergi, e-kütüphane vb. kaynakların resmi niteliği ve güvenilirliği nedir? Bu
kaynakların uluslar arası geçerliliği nedir? Bu ve benzeri konularda yetkinlik
kazandırma enformatik eğitiminin alanına girmektedir.
Web Tabanlı Eğitim(Web-Based Learning)
Enformatiğin alt konularından birisi de web tabanlı eğitim, bu eğitimin nasıl
tasarlanıp uygulanacağı, yazlım ve donanımsal alt yapının nasıl oluşturulacağı,
sistemin nasıl yönetileceği konularında eğitim ve yetkinlik kazandırma
konusudur.
Sosyal hizmet eğitimi açısından da web tabanlı eğitim tartışılmakla birlikte
üzerinde durulması gereken bir konudur.
SOSYAL HĠZMET EĞĠTĠMĠ/SOSYAL HĠZMET YÖNETĠMĠ VE BĠLGĠ
TEKNOLOJĠLERĠ
Sosyal hizmet eğitiminde akademisyen, araştırmacı ve öğrencilerin başta
bilgisayar okuryazarlığı konusu olmak bilgi teknolojilerine hâkimiyeti eğitimin
maksimize edilmesi açısından önemlidir. Bu önem sosyal hizmet araştırmaları
ile sosyal hizmet yönetimi için de geçerlidir.
Bu nedenle gerek sosyal hizmet
eğitimi veren akademisyen ve araştırmacılara ve gerekse sosyal hizmet
profesyonellerine yönelik etkin enformatik eğitimi gereklidir. Burada önemli olan
bir diğer nokta, enformatik eğitiminin yine enformatik konusunda yetkinlik
kazanmış sosyal hizmet uzman ve akademisyenlerince verilmesinin
sosyal
hizmet eğitimine katkısı konusudur.
Sosyal hizmetlere ilişkin veri tabanı tasarımında enformatik konusunda yetkin
bir sosyal hizmet uzmanın yer alması ne kadar önemli ise sosyal hizmet
yönetim bilgi sistemleri(YBS) sistem analizinde ve tasarımında da o kadar
önemlidir. Unutulmamalıdır ki araştırma ve yönetsel amaçlara en uygun veri
tabanı ve YBS yazılımları o sistemde yer alan, hizmet sunan, alan hâkimiyetine
sahip profesyonellerin etkin olarak katılımının sağlandığı yazılımlardır. Aksi
halde elde edilen yazılımlar, yazılım ve sistem tasarımı yapan mühendislerin o
alana ilişkin bilgileri ile sınırlı kalacak bir süre sonra işlevini yitirerek, zaman ve
mali kayıplara yol açabilecektir.
7
Sosyal hizmet enformatiği denildiğinde üzerinde durulması gereken diğer konu
başlıkları
“sosyal
hizmet
portalı”,
“sosyal
hizmet
tartıĢma(listserv)
grupları”, akademisyenler ve sosyal hizmet uzmanları arasında “vaka
tartıĢmaları”, “telekonferans”, “veri madenciliği” vb. bilgi teknolojilerinin
sunduğu olanaklardan etkin olarak yararlanma konularıdır.
Sosyal Hizmet Yönetim Bilgi Sistemi(SHYBS)
Bilindiği gibi Sosyal Hizmet Kurum ve Kuruluşları kendi hizmet özellikleri
çerçevesinde YBS uygulamaktadırlar. Nitelikli bir sosyal hizmet yönetim bilgi
sistemi(SHYBS) tasarımının oluşturulabilmesi, enformatik konusunda yetkin
sosyal hizmet akademisyenleri ile alanlarında uzmanlaşmış sosyal hizmet
profesyonellerinin sürece katılımıyla olanaklıdır.
SOSYAL HĠZMET UYGULAMA ALANLARI VE BĠLGĠ TEKNOLOJĠLERĠ
Bilgi teknolojilerinin kullanımı konusunda yeterli bilinç düzeyine erişilememiş
olması, eğitimin bu teknolojilerin hızlı gelişimine paralel olmaması vb. durumlar,
aileler ve özellikle çocuklar açısından önemli sorunlar ortaya çıkartmakta, bir
başka ifadeyle “sanal ortam” aile, çocuk ve gençleri olumsuz yönde
etkilemektedir.
Sosyal hizmet uzmanlarının aile ve çocuk ve gençlik refahı alanında sundukları
hizmetlerde yeni sorun alanları olarak nitelendirilebilecek ve tümüyle sanal
ortamdan kaynaklanan sorunlar ve araştırma konuları söz konusudur.
Bu sorun ve araştırma konularına; çocuk ve gençlerin bilgisayar etkileşimi ve
anne baba tutumları, bilgisayar ve internet bağımlılığı, pornografi, çocuk
pornografisi, cinsel istismar, kumar ve paralı oyunlar, internet ve bilişim suçları,
internet kafeler, bilgi teknolojilerinin çocukların psiko sosyal ve eğitsel gelişimine
olumsuz etkileri vb. örnek olarak verilebilir.
Sosyal hizmet akademisyenleri ile sosyal hizmet uzmanlarının bu sorunlara
ilişkin araştırma, uygulama, sosyal hizmet politikaları geliştirme konularında
çalışma yapma durumundadır. Bu çalışmaların yapılabilmesinin ön koşulu bilgi
teknolojileri, bir başka ifadeyle “Sosyal Hizmet Enformatiği” konusundaki
yetkinlik ve yeterliliktir.
8
Çevrimiçi Sosyal Hizmet DanıĢmanlığı
Bilgi teknolojilerinin sosyal hizmet alanlarına ilişkin mesleki uygulamalarda
tartışılması gereken bir diğer konu ise danışmanlık hizmetleri konusudur.
Çevrimiçi “Aile DanıĢmanlığı” örneğinde olduğu gibi doğrudan müracaatçılara
yönelik danışmanlık hizmetleri ile sosyal hizmet uzmanlarına yönelik rehberlik
ve danışma amaçlı “Süpervizörlük” hizmetlerinin sunulması konusudur.
Ancak burada kritik konu danışmanlık hizmetini sunanların gerek mesleki ve
gerekse enformatik konusunda yetkinlik ve yeterlilikleridir. Bir diğer önemli nokta
ise soysal hizmet mesleğinin değerleri ile etik ilkelere uygun hizmet sunulması
konusudur.
Bunun üzerinde durulmasının nedeni bilgi güvenliği ile gizlilik
konusunun sanal ortamda fiziksel ortama göre daha riskli olmasındandır.
Tıbbi Ve Psikiyatrik Sosyal Hizmetler, Adli Sosyal Hizmetler
Tıbbi ve psikiyatrik sosyal hizmet alanında çalışan sosyal hizmet uzmanları
doğal olarak, hastane yönetim bilgi sistemi içerisinde yer almaktadırlar. Buna
ilişkin kendi mesleki değerleri, etik ilkeleri çerçevesinde hasta bilgilerini girme,
hasta bilgilerine erişebilme, veri tabanlarından yararlanma, araştırma yapma vb
açılardan tıbbi enformatik konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmalıdır.
Tıbbi psikiyatrik sosyal hizmet alanında olduğu gibi, adli sosyal hizmetler
alanında da bir uygulayıcı olarak sosyal hizmet uzmanlarının “Adli BiliĢim”
konusunda, donanımlı olmasında yarar vardır.
Engelliler ve Bilgi Teknolojileri
Engellilerin gerek eğitimlerinde, gerek iyileştirme süreçlerinde gerek sosyal
yaşama daha etkin katılımlarında ve gerekse yeni iş olanaklarına sahip
olmalarında önemli bir yer tutan bilgi teknolojileri aynı zamanda onların moral
motivasyonlarını
artırıcı
bir
etkiye
sahip
olması
bakımından
da
önemlidir(Türkeri, S.S., 2004).
Günümüzde görme engelliler için bilgi teknolojilerinin sunduğu sunulan
olanaklar günlük gazeteleri sesli olarak izleyebildikleri cihazlara kadar
uzanmıştır. En az beyaz baston kadar önemli olan “beyaz klavye” sayesinde
bilgisayar kullanımı, sanal kütüphaneye erişim, rutin kullanıma girmiş, “sesli
9
betimleme” ile en az görenler kadar film izlemeye başlamışlardır. Görme
engelliler için web adeta bir bilgi okyanusuna dönüşmüş onların eğitsel, sosyal
ve kültürel yaşamlarını doğrudan etkilemeye başlamıştır(Türkeri, S.S., 2001).
Bilgi teknolojileri engellilerin eğitimlerini, istihdamını doğrudan etkilemiş, normal
zekâya sahip engelli bireyler, bilgi teknolojilerinin yoğun olarak kullanıldığı
hizmet sektöründe ve otomasyona dayalı üretim sistemlerinde yerlerini almaya
başlamışlardır(Yıldız, S., 2010).
Bütün bunlara rağmen bireyin engel türüne göre farklı çözüm olanakları sunan
bu
teknolojik
gelişmeler
engellilerin
refahını
artırmaya
önemli
katkılar
sunmaktadır. Buna örnek olarak spastikler için geliştirilen üflemeli bilgisayarlar
ile zihinsel engellilerin eğitimi için onların zekâ ve algılama düzeylerine yönelik
özel eğitim yazılımları verilebilir.
Diğer
yandan
sosyal
hizmet
uzmanları
engellilere
yönelik
mesleki
uygulamalarında onların refahının yükseltilmesinde önemli roller oynamaktadır.
Bu açıdan bakıldığında sosyal hizmet uzmanları engellilere sundukları
hizmetlerde yukarıda ifade edilen teknolojilere tam olarak hakim olmalıdırlar.
Bunun yolu yine sosyal hizmet enformatiği konusunda yeterli eğitimden
geçmektedir.
BĠLGĠ TEKNOLOJĠLERĠNĠN SORUN ALANLARI
Bilgi teknolojileri toplumsal yaşamın tüm alanlarına kazandırdığı yeni boyutların
yanında “sosyal enformatiğin” araştırma konularının başında yer alan bu
teknolojilerin toplumsal yaşama olumlu ya da olumsuz etkileri, ortaya çıkarttığı
sorunlar tartışma konularıdır(Sawyer,S., Rosenbaum, H. 2000), (Kulu M M.).
Temel sorunların başında; “Bilgi teknolojileri bireyleri yüz yüze iletişim ve
etkileşimden uzaklaştırmakta mıdır? Enteraktif etkileşimi yok mu etmektedir?
Bireyler giderek daha da yalnızlaşmakta mıdır? Özellikle çocuklarda otistik
kişilik gelişimini tetiklemekte midir?” bu ve buna benzer sorular gelmektedir.
Bir diğer temel sorun bireylerin, grupların giderek toplumun donanımsal ve
yazılımsal olarak bilgi teknolojilerine ne derecede sahip olabildikleri, bu
teknolojileri edinme olanakları, erişebilirlik, konusudur. Alan yazında sayısal
10
bölünme(Digital Divide),
olarak ifade edilen bu sorun toplumların gelişmişlik
düzeyine paralel bir sorun alanıdır.
Yukarıda ifade edilmeye çalışılan sorunların çözümünde sosyal hizmetler ve
sosyal hizmet mesleği insanın sosyal, ekonomik refahının yükseltilmesi ana
felsefesi ile hareket etmesi nedeniyle doğrudan taraftır.
Esasen bunu fark eden sosyal hizmet uzmanları bilgi teknolojilerinin tüm toplum
kesimlerine yaygınlaştırılması, bu teknolojilerin insanlığın refahı, sosyal adalet
içerisinde kalkınması için kullanılması, bunun için politika üretilmesi konularında
faaliyet
gösteren
“husita(Human
Service
Information
Technology
Applications)”organizasyonunda yerlerini almışlardır.
SONUÇ
Özetlemek gerekirse bilgi teknolojilerinin ulaştığı boyut her meslek grubunu
olduğu gibi soysal hizmet mesleği ile sosyal hizmet eğitimini de doğrudan
etkilemektedir.
Bu etki toplumun sosyal sorunlarının çözümünde birey ve gruplara doğrudan
hizmet sunan,
sosyal hizmet uzmanlarının, sosyal hizmet eğitiminde yer alan
sosyal hizmet akademisyenlerinin, sosyal hizmetin bilgi, beceri ve değerleri
perspektifinde bilgi teknolojilerine ilişkin gerekli donanıma sahip olmaları
gerekliliğini zorunlu kılmaktadır.
Bu nedenle “Sosyal Hizmet Enformatiği” olarak tanımlanabilecek bu disiplinin
sosyal hizmet eğitiminde, mesleki bilgi teknolojileri kapsamında konu başlıkları
konunun uzmanlarından oluşan bir çalışma grubunca belirlenen bir ders olarak
yer alması zorunludur. Bu eğitim “Sürekli Eğitim” kapsamında, alanda çalışan
sosyal hizmet uzmanlarını ile diğer sosyal hizmet profesyonellerini de
kapsamalıdır.
Enformatik derslerinde Akademisyen, araştırmacı, sosyal hizmet uzmanları ile
sosyal hizmet öğrencilerine bilgi teknolojilerinin etkin kullanımı başta olmak
üzere
konusunda
uygulamalı
olarak
yetkinlik
kazandırılmalıdır.
Bilgi
teknolojilerinin sorun çözücü özellikleri ile eğitim, istihdam vb. insan refahına
11
yönelik
olanakları
konusunda
bilgilendirilerek
mesleki
uygulamalara
yansıtabilmesine yönelik yetkinlik kazandırılmalıdır.
Sosyal hizmet uzmanları ile sosyal hizmet öğrencilerine görme engelliler,
zihinsel engelliler, ortopedik engelliler ile felçlilerin bakım ve eğitiminde, yaşam
kalitelerinin yükseltilmesinde, sosyal yaşamla bütünleşmelerinde önemli katkılar
sağlayan bilgi teknolojileri konusunda yetkinlik kazandırılmalıdır.
Sosyal Hizmet Enformatiği konusunda ders vermek, bu alanda araştırmalar
yapmak, yenilikleri izlemek, sosyal hizmet uzmanlarına ve kurumlarına danışma
hizmeti sunmak üzere üniversitelerin enformatik enstitülerinde doktora ve
yüksek
lisans
programlarının
açılması
yönünde
akademik
girişimlerde
bulunulmalı, yeni bir uzmanlık alanı olarak nitelendirilebilecek bu alanda sosyal
hizmet uzmanlarının eğitimi özendirilmelidir.
KAYNAKÇA
Akın, H. B. (1998). “Bilişim Teknolojilerinin Evrimi ve Bilişim Teknolojilerinin
Çağdaş İşletmelerde Stratejik Yönetim Üzerindeki Etkileri.” Çukurova
Üniversitesi İİBF Dergisi, (8), 239-253.
Cosansu Y.İ. (b.t.) “Kişisel Bilginin Korunmasına İlişkin Politika Bildirgesi”.
Çeviri.http://www.sosyalhizmetuzmani.org/kisiselbilgikoruma.htm.
Grebel, H., & Steyaert, J. (1995). Social informatics: Beyond technology--A
research project in schools of social work in the European community.
International Social Work, 38, 151-164.
Güneş,
B.
(2007).
“Bilişim
Toplumu”
http://w3.gazi.edu.tr/~bgunes/files/
bilisimtoplumu/bilisimtoplumu.html
Dener, M.,
Dörterler, M., Orman, A.. “Açık Kaynak Kodlu Veri Madenciliği
Programları” .
Akademik Bilişim’09 - XI. Akademik Bilişim Konferansı
Bildirileri 11-13 Şubat 2009 Harran Üniversitesi, Şanlıurfa.
Hanoğlu, Ö. “Sayısal Bölünme”. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi Mart 2009
Sayı 496 s.24
Köksal, A. (2002). “Bilişim Sözcüğü Üzerine”, Bilişim Dergisi, Türkiye Bilişim Derneği
Yayın Organı. 2002. http://dergi.tbd.org.tr/yazarlar/11022002/aydin_koksal.htm
12
Kulu M. M. “Sosyal Bilimlerde Yeni Bir Alan: Sosyal Bilişim Anabilim Dalı”,
Araştırma Görevlisi, Odtü, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.
Parker, O., D. & Demiris, G. (2004). Social Work Informatics: A new specialty.
Social Work: Vol 51 #2:127- 134. School of Social Work, University of
Missouri, Columbia, Missouri 65211, USA.
Sawyer, S. Rosenbaum, H. (2000); Social Informatics in the Information
Sciences: Current Activities and Emerging Directions
Türkeri, S. S. (2001). “Beyaz Bastondan Beyaz Klavyeye”. 1.Özürlüler İçin
Erişilebilirlik Sempozyumu.01.12.2001 Başkent Öğretmenevi. Ankara
Türkeri, S. S. (2004). “Bilişim Teknolojilerinin Görme Engellilerin İstihdamına
Etkisi”. Ufkun Ötesi Dergisi. 09 Eylül 2004-05.
Yıldız, S. (2010). “Bilgi ve İletişimTeknolojileri Yoluyla Özürlüler İçin Geleceğe
Bir Kapı Açmak” (Opening a Gateway to Future for Disabled People
through Information and Communication Technologies)Uluslararası Sosyal
Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Research Volume
3 / 11 Spring 2010)
Yomralıoglu, T.(2010). “Cografi Bilgi Teknolojleri” TÜBİTAK Bilim ve Teknik
Dergisi Eylül 2010 Sayı 514 s.49.
http://www3.uta.edu/sswtech/husita/
13