kağıt sektörü raporu

AR&GE BÜLTEN
2016 EYLÜL EKİM - SEKTÖREL
KAĞIT SEKTÖRÜ RAPORU
Melisa KORKMAZ
Uygarlık tarihinin en önemli buluşlarından biri olan
ve yaygın olarak kullanılan kağıt, M.S. 105 yılında
Çinliler tarafından bulunmuştur.
Kültürel ve sanayi alanındaki yeri ile insanlığın en
önemli ihtiyaç maddelerinden biri olan kağıt,
kültürel alandan sanayi alanına kadar pek çok yerde
en çok ihtiyaç duyulan ürünlerinden biri haline
gelmiştir.
Kağıt tüketimini etkileyen pek çok unsur
bulunmaktadır. kağıt tüketimini arttıran unsurların başında nüfus artışı gelmektedir. Gelişmişlik
seviyesi ve ülkelerin refah seviyesindeki yükseliş de kağıt tüketimini artırmaktadır.
Kağıt eğitim, sağlık, bilgi teknolojisi, iletişim ve sanayi gibi birçok sektörde yoğun olarak
kullanılmaktadır.
Öte yandan, gelişen teknoloji, yoğun dijitalleşme nedeniyle yazı ve gazete kağıdı gibi ürünlerin
pazar payında düşüş görülmektedir.
Kağıt sanayi, odun, yıllık bitkiler ve atık kağıt hammaddelerinden selüloz, odun hamuru, eski kağıt
hamuru üretilmesi ve bu ara ürünlerin değişik mekanik, kimyasal işlemlerle kağıda
dönüştürülmesine kadar geçen aşamaları içermektedir.
Selüloz, atık kağıt ve karton alt sektörleri, kağıdın yapımında kullanılan ham maddenin
işlenmesinden son ürün elde edilmesine kadarki süreçte karşımıza çıkmaktadır.
Kâğıt-Karton grupları uluslararası literatürde kültürel ve endüstriyel kâğıtlar olmak üzere iki temel
grupta sınıflandırılmaktadır.
Yazı tabı kâğıtları, gazete kağıdı kültürel kağıt olarak sınıflandırılırken sargılık kâğıtlar, temizlik
kâğıtları, kraft torba kâğıdı, oluklu mukavva kâğıtları, kartonlar, sigara ve ince özel kâğıtlar ise
endüstriyel kağıt olarak adlandırılmıştır.
İnsanlar yıllar boyunca yazma ve çizme eylemleri için taç tabletler, metal yapraklar, tahta levhalar,
kabuklar ve derileri kullanmışlardır. Daha sonra ekonomik olarak daha bol ve kolay işlenebilir bir
madde ihtiyacı ile kağıt ortaya çıkmış ve günümüz koşullarında en önemli endüstri maddelerinden
biri haline gelmiştir.
Sektör ambalaj sektöründe yoğun bir şekilde kullanılmakta olup, gündelik hayatın hemen her
alanında yer alan ürünlerin birçoğunda kullanılan basım ve ambalaj sektörüne ara malı temin
etmektedir.
8
AR&GE BÜLTEN
2016 EYLÜL EKİM –SEKTÖREL
I.
DÜNYADA KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ
Dünya genelinde 2013 yılında 274 milyon ton civarında kağıt ve kağıt ürünleri üretimi
gerçekleşmiştir.
Sektördeki toplam üretimin yaklaşık yarısını ambalaj ve etiket kağıdı, %27.9’unu yazı ve baskı
kağıdı, yaklaşık %9’unu gazete kağıdı, %9’unu temizlik kağıdı, %5’ini ise diğer kağıt ve karton
ürünleri oluşturmuştur.
Sektör geneli değerlendirildiğinde üretimin önümüzdeki yıllarda artması beklenmektedir. 2018
yılında dünyada kağıt ve kağıt ürünleri üretiminin 279 milyon tona ulaşacağı öngörülmektedir.
Ürün bazında değerlendirildiğinde, ambalaj ve etiket
kağıdı ile temizlik kağıdı ürünlerinin sektördeki
payının artacağı; teknolojik gelişmelerle birlikte
dijitalleşmenin hızlandığı günümüz dünyasında yazı
ve baskı kağıdı ile gazete kağıdı üretiminin ise
gerileyeceği tahmin edilmektedir.
Dünyada en çok kağıt tüketiminin olduğu ülke
Çin’dir. 2013 yılı verilerine göre Çin’in 89 milyon ton
kağıt tükettiği tahmin edilmektedir. Çin’in ardından
ikinci sırada olan ABD’de tüketilen kağıt ve kağıt ürünleri 68,8 milyon ton düzeyinde olup ABD
pazarının son yıllarda daraldığı görülmektedir.
Almanya, İtalya, İngiltere ve Fransa gibi Avrupa ülkeleri sektörün önemli pazarları arasında yer
alırken Rusya ve İspanya’da tüketim dalgalı bir seyir izlemektedir.
Ülkemizde de kağıt tüketimi son yıllarda artış eğilimindedir. 2013 yılında Türkiye 5,7 milyon
tonluk kağıt tüketimiyle dünyada dokuzuncu büyük pazar olmuştur.
Kişi başına düşen kağıt tüketimi ülkelerin gelişmişlik seviyesini yansıtmaktadır. Yine 2013 yılı
verilerine göre Almanya’da kişi başına düşen kağıt tüketimi 246 kg, ABD’de 216 kg düzeyinde
gerçekleşmiştir. Gelişmiş Avrupa ülkelerinde bu rakam 130-160 kg civarındadır.
Bu dönemde Türkiye’deki kişi başına düşen kağıt tüketimi ise 75 kg olmuştur. En büyük pazar
Çin’de kişi başına düşen tüketim ise 66 kg’dır.
2014 yılında dünyada sektörün toplam ihracatı 186 milyar USD’dir. Almanya gerçekleştirdiği 24
milyar USD’lik ihracatla ilk sırada yer almaktadır. Çin’in ihracatı ise artarak 18,7 milyar USD’ye
ulaşmıştır. ABD sektörde üçüncü büyük ihracatçı konumundadır. İsveç ve Finlandiya gibi
hammadde bakımından zengin ülkeler de önemli üreticilerdendir. Kanada ve Fransa’nın ihracatı
ise daralma eğilimindedir.
Türkiye kağıt ve kağıt ürünleri sektöründe dışa bağımlıdır. Tüketimde dokuzuncu sırada olan
Türkiye ihracatta yirmi birinci sırada olup dünya ihracatından aldığı pay yükselmektedir.
2014 yılı verilerine göre, ABD 16,8 milyar USD’lik ithalat ile ilk sıradadır. Almanya, İngiltere ve
Fransa gibi Avrupa ülkeleri sektörün önemli ithalatçılarındandır. 2014 yılında Türkiye 3 milyar
USD ithalat gerçekleştirerek 14. sırada yer almıştır.
9
AR&GE BÜLTEN
2016 EYLÜL EKİM –SEKTÖREL
Genel olarak değerlendirildiğinde teknolojinin gelişimi ve dijitalleşme ile birlikte kağıt kullanım
alışkanlıklarının değişimi sonucu gerilemektedir.
II.
TÜRKİYEDE KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ
1990’lı yılların ortasına kadar sektör, kamu hakimiyetinde olması nedeniyle uzun yıllar dış
rekabete kapalı kalmıştır. Avrupa Birliği gümrük süreci ve özelleştirmeler ile birlikte sektör, yeni
ve rekabetçi bir döneme girmiştir.
Kağıt ve kağıt ürünleri sektöründe hammadde ve teknoloji konusunda dışa bağımlılık yüksektir.
Ancak ülkemizde üretim kapasitesi genişleme eğilimindedir.
Sektörde en yüksek üretim oluklu mukavvada gerçekleştirilmektedir. Oluklu mukavva üretimi
Marmara ve Ege Bölgesi’nde yoğun olarak görülmektedir.
Yüksek üretim teknolojisi bakımından Türkiye’de oluklu mukavva sektörü rekabetçi konumdadır.
Ülkemiz, Almanya, İtalya, Fransa, İngiltere ve İspanya’nın ardından Avrupa’da altıncı büyük üretici
konumundadır. Üretiminin yaklaşık %97’lik kısmını iç pazara yapan sektör Avrupa standartlarında
üretim yapmaktadır.
Türkiye, temizlik kağıtları üretim kapasitesi bakımından değerlendirildiğinde Avrupa’nın en büyük
beşinci imalatçısıdır.
Türkiye’nin kağıt ve kağıt ürünleri üretim kapasitesi süren yatırımlarla birlikte artmaktadır.
Ülkemizde en büyük üretim kapasitesi oluklu mukavvada görülmektedir.
Kağıt üretimi uygulanan prosedür gereği son derece karmaşık bir yapıya sahiptir. Üretimde
başarının sağlanabilmesi işgücü deneyimine ve aynı zamanda kullanılan teknolojiye bağlıdır.
Günümüzde, Karadeniz Teknik, Abant İzzet Baysal, Süleyman Demirel, Kahraman Maraş Sütçü
İmam, Zonguldak Karaelmas gibi bazı üniversitelerin Orman Endüstri Mühendisliği Bölümlerinde,
Kocaeli Üniversitesi ve Ege Üniversitesi’ne bağlı Meslek Yüksekokullarında kağıt üretim ve işleme
teknolojisi ile ilgili eğitimler verilmektedir. Bu okullardan lisans ve ön lisans düzeyinde eğitim
alarak mezun olan öğrenciler, kağıt sektöründe iş imkanı bulabilmektedirler.
Ülkemizde kağıt sektörünün gelişmesinin sağlanabilmesi, üretim tesislerinde sürekli
modernizasyonun gerçekleştirilebilmesi için yatırımların artarak devam etmesi gerekmektedir.
Türkiye’de kağıt ve kağıt ürünleri imalatında hammadde ve
girdi tedarikinde sorunlarla karşılaşılmaktadır. Türkiye’de
orman varlığının yeterli olmaması nedeniyle mevcut orman
varlıklarından selülozluk odun temin edilememektedir.
Ülkemizde, kağıt geri dönüşüm oranının da düşük seviyede
olması nedeniyle kağıt üreticileri ithalata bağımlıdır.
Sektörde enerji gideri toplam maliyetlerin %20-25’ini
oluşturmaktadır. Dünya genelinde değerlendirildiğinde yerli
üreticilerin kullandığı elektrik fiyatının Almanya hariç diğer
ülkelerin üzerinde olduğu görülmektedir.
10
AR&GE BÜLTEN
2016 EYLÜL EKİM –SEKTÖREL
Kağıt üretimindeki maliyetlerin yüksek oluşu ve bazı kağıt türlerinde yeterli kaliteye ulaşılamaması
nedeniyle yurtiçi tüketimin neredeyse yarısı ithalat ile karşılanmaktadır. Bu nedenle sektörde her
zaman dış ticaret açığı görülmektedir.
Kağıt ve Karton, Kağıt Hamurundan, Kağıttan veya
Kartondan Eşya Dış Ticaret Rakamları (Milyar
Dolar)
Dış Ticaret
Yıl
İthalat İhracat
Açığı
2012
2.88
1.03
1.85
2013
3.09
1.14
1.95
2014
3.17
1.20
1.97
2015
2.68
1.19
1.49
2016
(OcakAğustos)
1.87
0.89
0.98
Kaynak: TUİK, 2016
Sektörün ana üretim ekipmanı olarak kullanılan makineler Almanya, İtalya ve Fransa’dan ithal
edilmektedir. Ülkemiz kağıt karton üretim tesisi kurulumu aşamasında tamamen dışa bağımlıdır.
Bu durum da büyük kapasiteli yeni yatırımların maliyetini oldukça arttırmaktadır.
Bu nedenle ülkemizdeki mevcut yatırımlar, dünya ölçeğinde değerlendirildiğinde orta kapasitede
kalmaktadır. Yapılan yatırım da genelde ikinci el makinelerden oluşmaktadır.
Ancak dünyadaki teknolojik gelişmelere uyum sağlanması ve uluslararası
sürdürülebilmesi için ikinci el makine yerine yeni makine kullanılması gerekmektedir.
rekabetin
Yurtdışında, ekipman, üretime yardımcı malzemeler ve katkı maddelerinin geliştirilmesi amacıyla
Ar-Ge çalışmaları yapılırken ülkemizde makine ekipman imalatının olmaması ve yardımcı
maddelerin de önemli bir kısmının ithal edilmesi nedeniyle Ar-Ge çalışmaları, işletmelerin
prosesleri, ürün çeşitliliği ve ürün kalitesinin arttırılması ile sınırlı kalmaktadır.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Ülkemizin nüfusu Avrupa ülkelerine göre daha
gençtir. Nüfus artış hızı da Avrupa ülkelerine kıyasla
yüksektir. Dolayısıyla artan kişi başı kağıt tüketimi
büyük bir potansiyel oluşturmaktadır. Bu nedenle
ülkemiz, yabancı sermaye için cazip hale gelmekte ve
gelişmiş teknoloji akışı artmaktadır.
İhracatın, özellikle sebze ve meyve ihracatının artması
ile bu ürünlerin ambalajlanmasında kullanılan kağıt,
karton ve oluklu mukavvaya olan talep hızla
artmaktadır.
Kağıt ve kağıt ürünleri imalatının önümüzdeki yıllarda büyümeye devam edeceği düşünülmekle
birlikte teknolojinin gelişmesi ile dijitalleşmenin hızlandığı günümüz dünyasında yazı ve baskı kağıdı
ile gazete kağıdı üretiminin gerileyeceği öngörülmektedir.
11
AR&GE BÜLTEN
2016 EYLÜL EKİM –SEKTÖREL
Temizlik kağıtları haricinde diğer tüm ürünlerde toplam tüketim miktarı, üretim miktarından daha
fazladır. Bu nedenle, üretim tüketimi karşılayamamaktadır. Hızlı büyüyen iç pazara rağmen yurt
içinde hammaddeye erişimin sınırlıdır ve bu nedenle sektör faaliyetleri ara malı ithalatı aracılığıyla
sürdürülmektedir.
 Selüloz üretimi için gerekli olan odun ve kimyasal madde fiyatlarının yurt dışına kıyasla
yüksek olması,
 Yurt içinde faaliyet gösteren firmaların hammadde ihtiyacını karşılamak amacıyla
endüstriyel orman yetiştiriciliği konusunda yetersiz kalması,
 Toplam maliyetlerin yaklaşık %25’ini oluşturan elektrik fiyatlarının Türkiye’de yüksek
olması
nedeniyle ülkemizdeki kağıt sektörü, gelişim potansiyeline sahip olmasına rağmen, dünyada kağıt
sanayinde söz sahibi olan ülkelerin üretim kapasitesine henüz erişememiştir.
Üreticinin yükünün hafifletilmesi amacıyla 2015 yılında selüloz ve kağıt hamuru başta olmak üzere
sektörde kullanılan pek çok hammaddeye KKDF muafiyeti getirilmiştir. Ancak döviz kurundaki
artışlar nedeniyle üretim maliyetlerinin artması üreticileri beklenen düzeyde rahatlatmaya
yetmemiştir.
Karton, mukavva ve oluklu mukavva üretiminin ana, kağıt üretiminin de yardımcı malzemesi atık
kağıttır. Atık kağıtta geri dönüşüm oranı %40 gibi düşük bir seviyededir. Bu oranın önümüzdeki
dönemde artması üretim maliyetlerinin düşmesine olanak sağlayacaktır.
Ülkemizde yerli üretimin yeterli olmaması nedeniyle hızlı büyüyen iç talebi karşılamak için artan
miktarda ithalat yapılması gerekmektedir. Artan ithalata karşın yerli üreticilerin korunması
amacıyla birtakım önlemler alınmıştır.
Örneğin, Ağustos 2015’ten bu yana ithal duvar kağıtlarına 5 USD/kg’lık ek mali yükümlülük
uygulanmakta; oluklu mukavva üretiminde kullanılan ABD menşeli beyazlatılmamış kraftlayner
kağıtlara ise %9-20 arasında antidamping vergisi uygulanmaktadır.
Kağıt sektörünün rekabet gücünü zayıflatan en önemli unsur üretim maliyetlerinin yüksekliğidir.
Bu nedenle, sektörün ana hedefi malzemeyi, enerjiyi, insan kaynaklarını ve zamanı verimli
kullanmaktır. Sektördeki çalışmaların ve araştırmaların önemli bir kısmı bu hedefi
gerçekleştirmeye yöneliktir.
12