ÜRDÜN ÜNiVERSiTELERİNDE - İSAM Kütüphanesi

.~ -
·ÜRDÜN
ÜNiVERSiTELERİNDE
.LİSANSÜS1Ü TEFSİR EGİTİMİ İLE YÜKSEK LİSANS VE
DOKTORA TEZLERİ*
Graduate Program of Qur'anic Studies,
MA and PhD Theses.in. Jordanian Universities
.
Hidayet AYDAR••
Özet
Abstract
~u çalı§mada Ürdün üniversitelerinde verilen lisansüstü eği­
tim ve hazırlanml§ olan tezler üzerinde durulmuştur. Bu amaç-
This article studies graduate program and masters and doctoral theses in the field of lafsir at the Jordanian Univeısities.
For this purpoSe, MA and Ph.D programs in tafsir in Jordanian
Universities are investigated, and the leeturers are introduced.
Afterwards, general chaıacteristics of the theses prepared under
the supeıvision of Tafsir professors are summarized. In addition,
some other interdisciplinary theses associated with Tafsir and
Qur'anic studies are highlighted. lt is our hope that the leeturers
and researchers in the Turkish Univeısities become aware and
more farnillar with the theses related to tafsir at ı,he Jordanian
universities.
la, Ürdün üniversitelerinde tefsir alanında yapılmış olan yüksek
lisans ve doktora prograrnlan incelenmiş, okutulan dersler tanıb.lmiştır. Daha sonra Ürdün ü.niversitelerinde tefsir öğretim
üyelerinin·danışmanlığı albnda hazırlanmış olan tezlerin genel
özellikleri belirtilmiş ve konulanna göre tasnif edilerek haklannda kısaca tanıbcı bilgiler verilmiştir. Aynca, tefsir öğretim üyelerinin danışmanlığı albnda yapılmadığı halde, tefsir ve Kur'an
ilimleri ile ilgisi olan teziere de işaret edilmiştir. Bu çall§mayla,
Ürdün üniversitelerinde tefsir ile ilgili olarak hazırlanan tezlerin,
ülkemiz üniversitelerinde görev yapan öğretim üyeleri ve araş­
,.
brmacılara tanıbirnası hedeflenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Keywords
Ürdün, Yüksek üsans, Doktora, Tefsir, Tezler.
Giriş
Daha önce yayunlanan bir çalışmamda Ürdün
devletinin, Şerif Hüseyin'in oğlu Abdullah'ın ba§ında
bulunduğU emirliğin ·1923 yılında İngilizler tarafından
tanınmasıyla kurulduğu belirtmiş ve bu konuda geniş
malumat verilmişti. 1 Yine aynı çalışmada, Ürdün Haşimi Krallığı' n~ ülke sathında eğitimin yaygınla§IDası
için büyük gayret gösterdiğine; bu amaçla her düzeyde pek çok eğitim kurumu açtığına işaret edilmişti.
Ürdün'de yüksek öğretimin de çok yaygın olduğunu
habrlatmalıyız. Ülkede resmi ve özel olmak üzere yirmiyi a§kın üniversite vardır. Suniann en büyüğü 1962
yılında kurulan Ürdün Üniversitesi (e/-Cdmiatu'/-Urduniyye)dir.2 YermCık, Mute, Aıu'I-Beyt üniversiteleri,
ülkenin diğer büyük yüksek öğretim kurumlandır. Bu-.
• Bu makalenin hazırlanmasında bOyük yardımını gördOğüm ÜrdO.n
Üniversitesi 1\ğencisi Sabah a(.Maıafi'ye çok ~kko.r ederim.
•• Doç.Dr. istanbul Üniversitesi bahiyat Fakaltesi ~lim Üyesi, hida·
[email protected]
1
bk. Aydar, Hidayet, "Ürdo.n Üniversitelerinde Telsir Alanında Yapılmış
Olan Ça!şnalar", Istanbul Üniversitesi iıalüyat Fakaltesi Dergisi, sayı 7,
_ydj903, s.lS-59.
2 bk. W\11\V.ju.edu.jo (28.03.2003).
ISLAMI ARAŞTIRMALAR DERGisi.
Jordan, M.a., Ph.d, Tafsir, Theses.
ralarda uzun süredir lisans üstü eğitim .verilmekte ve
tezler hazırlanmaktadır. Aşağıda görüleceği gibi, Ürdün üniversitelerinde tefsir anabilim dalıyla ilgili ola- .
rak azunsanmayacak ~adar çok tez hazırlanmıştır. Halen de bu yöndeki çalışmalar· hızla devam etmektedir.
Nitekim 2002 yılı kayıtlanna göre sadece Ürdün Üniversitesi Kulliyyetu'ş-Şeria'da 273 öğrenci lisans üstü
eğitim (dirdsetu'/-u/yd) görmekteydi.3 İlgili fakültelerde görev yapan öğretim üyelerinin danışmanlığında
daha önceleri pek çok tez hazırlandığı gibi, halen ha~
zırlanmakta olan bir çok tez de bulunmaktadır. Aşağı­
da, ilgililerin istifadesi amacıyla, 2002 yılı Eylül ayına
kadar bu tezlerden bitirilip kabul edilenler hakkında
gen~! bilgi verllecek ve bunlar kısaca tanıblacaktır.
1- Tefsir Alanmd~ Lisansüstü Eğitim
Yukanda i§aret ettiğimiz gibi. Ürdün' de başta Ürdün Üniversitesi olmak üzere bazı resmi ve özel üniversitelerde lisansüstü eğitim yapılmaktadır. üsansüstü eğitim, üniversitelerin yalnızca lisansüstü eğitimle
uğra§an Kulliyyetu'd-Dirdsdti'l-Ulyd adındaki müstakil
3
bk. Kulliwetu'ş.şeria el-Hittatu'd-Dir&iyye, tarih ve yer yok, 2. Aynca
bk. http://www.ju.edu.jo/shareahlfeatures.htm (28.03.2003).
CİLT: 18, SAYI: 2, 2005, Sayf~: 193·208, ISSN 1300·0373, TEK-DAV
.·
HİDAYET AYDAR
·fakültesi tarafından yürütülmektedir. Ürdün'de sade- .
ce lisansüstü eğitim veren üniversiteler de vardır. Biz
burada önce yüksek lisans, sonra da doktora programlan hakkında bilgi vereceğiz.
A -Yüksek Lisans
(Mastır,
MA)
Eğitimi
Ürdün'de yüksek lisans eğitimi, önce ülkenin ilk ve
en eski üniversitesi olan Ürdün Üniversitesi'nde ba§lamıştır. ilahiyat alanındaki yüksek lisans eğitiminin ilk
önce başladığı yer de bu üniversiteye bağlı Qian Kulliyyetu'ş-Şeriefl olmu§tur. Bu fakültede yüksek lisans,
1984-1985 eğitim öğretim yılından beri yapıla gelmektedir. Bu eğitim hem, ei-Fıkh ve Usuluh, hem de
bünyesinde Tefsir, Hadis ve Akaid anabilim dallannın
yer aldığı Usulu'd-Dfn kısmında yapılmaktadır. Dah~
sonra YermUk ve Aıu'I-Beyt üniversitelerinde yüksek
lisans eğitimi başlamıŞtır. Mfıte Üniversitesi'ne bağlı
KuUiyyetu'ş-Şeria ile Balka Üniversitesi Kulliyyetu'd-Da'va ve UsCılu'd-Din'de 2002 yılı sonuna kadar
henüz yüksek lisans eğitimi başlamamıştı. Ürdün'de
ilahiyat alanında lisans eğitimi veren öze( üniversitelerin ilgili fakültelerinde de aynı yıl itibariyle lisansüstü
eğiP.m programı mevcut değildi.
Ürdün Üniversitesi'nde lisansüstü. eğitim, üniversiteye bağlı Kulliyyetu'd-Dirôsati'l"Uiyfı5 bünyesinde,
öğrencinin bağlı olduğu fakültedeki öğretim üyelerinin danışmanlığında yapılmaktadır. Öğrencinin bu
programa kabulü için lisans eğitimini en.az iyi derece
ile bilirmiş olması gerekir. Devam zorunluluğunun olduğu programda, öğrencinin derslerin en az %75'ine
devam etmesi mecburidir. Öğrencinin programa girmesi için, İngilizce TOEFL'dan en az 500 veya TELTS'den en az 5.5 yahut bunlara denk puan alması zqrunludur. Bu puanlar üzerinden de iki yılın g?çmemi§
olması gerekir. Yabancı ·uyrukla-:öğrencilerin aynca,
yabancı dil bölümünce (Merkezu'I-Luğôt) yapılacak
Arapça sınavında da başanit olmuş olması gerelqnektedir. Yüksek lisansta eğitim, her biri f6 hatta süren
iki dönemden ibarettir. Bu programda azami süre alh
. dönemdir; bu süre içerisinde mezun olma zorunluluğu
vardır. Programda 24'ü mecburi, 9'u da seçmeli"olmak
üzere toplam 33 saat ders görme zorunluluğu vardır.
Öğrenci aşağıda isimlerini verdiğimiz dersleri alıp ba§ardıktan sonra, e/-imtihôn eş-şamil adı verilen genel
bir imtihanda da ba§anlı-olmak zorundadır.6 Kulliyyetu'ş-Şeria'da tefsirden 2002 yılında iki yüksek lisans
programı vardı; bunlardan biri €§-§amil (genel) diye
adlandınlan ve tezsiz olan programdır. Bu programda
yukanda da belirttiğimiz gibi 24'ü zorunlu, 9'u seçmeli
33 saat ders görme mecburiyeti vardır. Her biri üç saat
olan zorunlu dersler şunlardır: Dirôsôf Luğaviyye fi'IKur'ôn ve'I-Hadis; Dirôsôt Beyôniyye fi'I-KUr;an ve'/-
Hadis; Dirôsôt jf U/Cımi'I-Kur'an; Dirôsôt Nassiyye min
Kutubi't-Tefsir I; Menôhicu'l-Mufessirin; Tefsfr Tahlflf
I; İ'côzu'I-Kur'ôn. Öğrenci, bunlann yanında aşağıda
vereceğimiz ve her biri üç saat alım seçmeli derslerden
de üç tanesini tercih edJp okumak zorundadır: Dirôsôt fi Ayôti'I-Ahkôm; UsCılu'l-Bahs ve't-Tahkfk; Tefslr
MevdCıf; Dirôsôt fi'I-Kırôati'I-Kur'aniyye; Tejsfr Tahlflf
II; Dirôsôt Nassiyye min Kutubi't-Tejsfr II. Öğrenci bu
dersleri başaoyla verip, genel imtihandan (el-imtihan
eş-§amil) da başanTı ·olursa, yüksek lisans derecesi
elde etmi§ olur. Tezli programda ise, 15'i zorunlu, 9'u
seçmeli olmak üzere toplam 24 sı:ıat ders alma mecburiyeti vardır. Her biri üç saat olan zorunlu dersler
§Unlardır: Dirôsôt fi U/Cımi'I-Kur'ôn, Dirôsôt Nassiyye
fi Kutubi't-Tejsfr I, Menôhicu'I-Mufessirin, Tejsfr Tahmı I, İ'côzu'I-Kur'ôn. Öğrenci; bunlann yanında aynca
her biri üç saat olan aşağıdaki derslerden de üçünü
okuyup başarmak zorundadır: Dirôsôt Luğaviyye
fi'I-Kur'ôn ve'I-Hadfs; Dirôsôt Beyôniyye fi'I-Kur'an .
ve'I-Hadfs;
MevdCıf;
·
Yermuk Üniversitesi'ne bağlı Kulliyyetu'ş-Şena
itibaren tefsirden yüksek lisans ve dokt~ra programı
Fakültede yüksek lisans, UsCı­
lu'd-Dfn genel ba§lığı albnda yapılmaktadır. Yüksel
lisans için üniversitenin istediği genel §artlar yanında
aynca 39 saat/kredi eğitim görme zorunluluğu vardır:
Bunun 24'ü zorunlu,-geriye-kalan-15-saati-ise seçmeli
dersler arasından tercih edilir. 2002 yılı itibariyle Usulu' d-Din kısmında yüksek lisans programında bulunan
zorunlu dersler §unlardır: Menôhicu'I-Bahs; Dirôsôt fi
açılmış bulunmaktadır.9
U/Cımi'I-Kur'ôni'I-Kerim;
Dirôsôt jf't-Tejsfr et-Tahlflf;
Dirôsôt Nassiyye fi Kutubi't-Tefslr; Dirôsôt fi İ/mi Mus- .
talahi'I-Hadfs; Dirôsdt fi İleli'I-Hadfs; NusCıs Hadisiyye
{Dirôse Tahlfliyye); ei-UsCılu;I-Menheciyye li Dirôseti.'1-Akfde. Bölümde okutulan seçmeli dersler ise §Unlardır: ei-Beyôn.fi'I-Kur'ôni ve's-Suimeh; İ'côzu'I-Ku­
r'ôni'l-Kerim; Mavduun Hôssun fi'I-Kısasi'I-Kur'ônf;
et-Tefslr ei-MevdCıf; et-Tecdfd fi't-Tejslr; ei-Cerh ve'tTa'dfl; Dirôsôt fi İ/mi Tôrihi'r-Ruvôt; Muhtelefu'I-Hadfs; Dirôsôtu'/-~ônid; Dirôsôt fi'I-Mezôhibi'I-Fikriyye
ei-Muôsıra; MevdCı' Hôs fi''I-Edyôn.
1
8
194
ve't-Tahkfk; Tefsfr
ve'd-Dirasôti'I-İslômiyye'de8 de 2001-2002 yılından
4
bk. http://www.ju.edu.jo/shareah!(28.03.2003).
5 bk. http://www.ju.edu.jo/FGS/id2.htm (02.04.2003).
6 bk. http://www.ju.edu.jo/FGS!Frame/AFram~.htm (02.04.2003).
UsCılu'I-Bahsi
Dirôsôt fi'l-Kırôôti'I-Kur'ôniyye; İtticôhôtun Hadisatun
fi't-Tefs'ir; Tefsfr Tahlflf II. Bundan sonra danı§manı
ile birlikte konu tespit etmekte ve tespit ettiği konuyu
üniversitenin ortaya koyduğu tez kriterleri çerçevesinde hazırlayıp takdJm etmektedir. Tezinin kabulüyle de
yüksek lisansını tamarniamı§ olur?
9
bk. http://www.ju.edu.jo/shareah/masttc.htın (02.04.2003); el-Hıtta
ed-Dirclsiyye ve Vasfu'I·Mevad ed-Duktoıa el-Macistir, ei-Cfuniatu'lUrduniyye Kulliyyetu'd-Dirasali'J.UJya, 1993-1994, s. 177-178.
bk. http://www.yu.edu.jo/main.htın (02.04.2003).
Bu bilgileri teminde büyük yardımlannı gördüğüm, ayrıca çok yakın
ilgisine mazhar olduğum fakülte dekanı IF.. Abdunoasır Ebü'I-Basal'a
çok teşekkür ederim.
\
ı.
ı
-ı
f
1
ı
1
ı
ÜRDÜN. ÜNivERSITELERİNDE LiSANSÜSTÜ TEFSIR EC ITIM! ILE YÜKSEK LiSANS VE DOJcrORA TEZLERİ
.
Adı geçen derslerin işleyiş tarzına gelince, Ürdün
Üniversitesi Kulliyyetu'ş-Şeri'a'da verilen yüksek u~
sans deslerinin bazılanru takip etme imkanı bulduk.
Bu derslerde genelde belli bir kitaba bağlılık yoktur;
belirlenen konular görevlendirilen öğrenciler tarafın­
dan 'ilgili tüm kitaplardan araştınlarak hazırlanmakta
ve bütün öğrencilerin katılımıyla tartışılmaktadır. Tartışmalar, dersi veren öğretim üy.esinin konuyla ilgili
bazı ön bilgiler vermesinden sonra başlamaktadır. İzle­
yebildiğim derslerde seviyeli tartışmaiatın yapıldığına
şahit oldum. Konuyu takdim eden öğrenci gibi diğer­
leri de hazırlanarak geldikleri için, tartışmaya genelde
tüm öğrenciler iştirak etmekte; sorular ve yorumlada
konu bütün yönleriyle işlenmektedir. Bu arada derslerin çoğunlukla üç saati geçtiğini, bir kere 20 dakikalık
bir ara verildiğini de belirtelim. Yermuk Üniversitesi
ile Aıu'I-Beyt Ünivesitesi'nde dersleri takip etme fırsatı
bulamadık, fakat oralarda yüksek lisans yapan öğren­
cilerden öğrendiğimiz kadanyla, Ürdün Ün,ivesitesi'xndekine benzer bir usul takip edilmektedir.
Yermuk Üniversitesi ile Aıu'l-Beyt Üniversitesi'ne
bağlı Kulliyyetu 'd-Dirôsôti'l-Fıkhiyye
ue'1-KônQniyye-
'de10 de, öğrencinin yüksek lisansını ikmal etmesi için,
Ürdün Üniversitesi'ndekine benzer şartlar vardır ve
bunlan yerine getirilmesi gerekir.11
B - Doktora (Ph.D) Eğitimi
Ürdün üniversitelerinde ilahiyat alanında doktora
ise, yine ilk kez Ürdun Üniversitesi'ne bağlı Kulliyyetu'ş-Şeria'da başlamı§fır. Adı geçen fakültede doktora
2002 yılı sonuna kadar sadece ei-Fıkh ve UsUiuh kıs­
mında vardı; bünyesinde tefsirin de yer aldığı UsOlu'd-Dtn'de ise henüz doktora programı açılmamıştı. ilgililerden edindiğimiz bilgiye göre, 2003 yılı içerisinde
tefsir dalında bu programın açılması söz konusu idi.
Ürdün'de tefsirdEm doktora programı ilk kez 2001 7
2002 öğretim yılında Yermuk Üniversitesi'nde (Cômiatu'/-YermQk) başlamıştır ve bu üniversitede tefsirden
doktoraya başlayan birkaç öğrenciden biri de bir Türk
öğrencidir. 12 Suniann dışındaki resmi ve özel üniversitelerin ilahiyat eğitimi veren fakültelerinde diğer
alanlar gibi tefsirden de doktora programı mevcut değildir.
Ülkede 2002 yılı itibariyle tefsirden doktoranın
yapıldığı tek üniversite olan YermUk Üniversitesi'ne
bağlı Kulliyyetu'ş-Şeria ve' d-Dirasati'l-İslfuniyye' de
doktora programı, Usulu'd-Din genel b~lığı altında
değil, branşlara göre düzenlenmiştir. Biz burada sadece tefsir anabilim dalındaki doktora programı üzerinıo bk. http://IIIWW.aabu.edu.jol.fghfındex.htm {04.04.2003).
11 bk::http://IIIWW.aabu.edu.jo/masteıa.htm
12
{04.04.2003).
Ürdün Üniversitelerinde fılah, tefsir, eğitim gibi alanlarda 2002 yılı
itibariyle yüksek lisans ve doktora yapan alb Türk öğrenci bulunmak·
taydı. Daha önce yüksek lisansını yapıp bitiren bir Türk öğrenci de var
ki, tezleri verirken buna ~ret edeceğiz.
de duracağız. Tefsirden yapılan doktora programında
ünive{Sitenin zorunlu gördüğü gene~ şartlar yanında
aynca 33 saat/kredi ders alma zorunluluğu vardır. Bunun 21 saati zorunlu, 12 saati ise seçmeli derslerden
oluşmaktadır. 2002 yılı itibariyle tefsir bölümünde
okutulan zorunlu dersler şunlardır: l. Dönem: Menô-·
hicu'l-Bahs ue Tahkfku'n-NusQs fi'l-UIQmi'l-İslômiy­
ye; Dirôsôt Mutakaddime fi U/Qmi'l-Kur'ôn; Dirôsôt
Mutakaddime fi't-Tefsfri't-Tahlili; Dirôsôt Muôsıra
jlt-Tefsir ue UfQmi'I-Kur'ôn. II. Dönem: Menôhicu'IBahs ue Tahkiku'n-NusQs fi'l-U/Qmi'l-İslômiyye; Dirôsôt Lugauiyye ue Beyôniyye fi'l-Kur'ôni ue's-Sunneh;
İtticôhôtu't-Te/sir ue Menôhicu'I-Mufessinn; Dirôsôt
Mutakaddime fi İ'côzi'I-Kur'ôn. Seçimlik dersler ise
şunlardan ibarettir: Dirôsôt ~ur'ôniyye ue Hadisiyye
bi'l-Luğati'l-İngiliziyye; Dirôsôt fi't-Tefsiri'/-Meudui;
Dirôsôt fi'l-Kıraati'I-Kur'ôniyye; Dirôsôt Mutakaddime /i Ayati'I-Akide; Dirôsôt Nassiyye Mutakaddime
/i Kutubi't-Tefiir; Dirôsôt fi Mu§kili'I-Kur'ôni'l-Kerfrri;
Dirôsôt Mutakaddime fi Ayôti'I-Ahkôm. Yermuk Üni-·
versitesi'nde doktora programında ne yazık ki dersleri
takip etme imkanımız olmadı. Burada tefsirden doktora eğitimi göreri bir Türk öğrencinin verdiği bilgiye
göre, daha önce sözünü ettiğimiz yüksek lisans ders iş­
leme sistemine benzer bir yöntem takip edilmektedir.
Bu dersleri verip başarılı olan öğrenci, genel imtihana
girer. Aynca İngilizce imtihanına da girmek zorundadır. TOEFL'den en az 500 puan .alan, -üzerinden
iki yıl geçmemiş olması kaydıyla- bu sınavdan ıriuaf
tutulur. Yabancı uyruklu öğrenciler, Arap dilinden de
imtihana girmek zorundadırlar. Bütün bu imtihanlarda başanlı olduktan sonra alanma göre tez alır ve ha2ırlar. Savunmacia başarılı olduğu takdirde "doktor"
unvanı alır.
ll · Tefsir Alananda Hazarianan Yüksek Lisans Tezleri
A- Tezlerle İlgili Genel Bilgiler
Daha önce de işaret ettiğimiz gibi Ürdün üniversiteJetinde 1984'1ü yıllardan ·beri tefsirdeıı yükseklisans
tezleri hazırlanmaktadır. Yapılan tezler, tatıkik ve tahlil
türünden olabildikleri gibi, konulu tefsir (mevdUi) ve
dirasi de olabilmektedir. Tezlerin bir kısmı bir su~eyle
ilgili iken, bir kısmı tefsir usulü ile alakalıdır. Zaman
zaman ünlü bir tefsirin veya tefsir usulü ile ilgili önemli
bir eserin baştan sona öğrenciler arasında paylaştınla­
rak tahkik edildiği de olmaktadır. İbn Kemal Paşa'nın
tefsiri ile Celaluddin es-Suyt1ti'nin el-İtkôn fi U/Qmi'IKur'ôn adlı eserlerini buna örnek olarak zikredebiliriz.
Tezler biri dant§man -ki bu aynı zamanda jürinin
olmak üzere en az üç öğretim üyesinden
oluşan bir jüri tarafından incelenir. Daha sonra bu öğ­
retim üyelerinin huzurunda öğrenci tarafından savunulur. Savunma, diğer öğrencilere ve halka açık yapı­
lır. Ürdün'de tezsavunmasına ilgi büyük olduğundan,
başkanıdır-
195
HIDAYET AYDAR
genelde savunma odası seyirellerle dolar. Öğrencinin
. ailesi, dostları, arkadaşları ve konuya ilgi gösterenler
hazır bulunur. Hararetli tarhşmalar yapılır. Jüri uygun
gördüğü takdirde kabul edilir V?Ya eleştiriler doğrul­
tusunda yeniden gözden geçirilmesi istenir. Tezin iki
ayn sahayı ilgilendirmesi durumunda, biri asil olmak
üzere bu sahalarla ilgili iki ayn danışmanın ~yin edildiği de olmaktadır. Bilhassa Yennfık ve Alu'l-Beyt
üniversitelerinde bu tür teziere rastlamaktayız.
Tez!erin bir kısmının iki cilt, bir kısmının 700-800
sayfa civarında bir cilt olacak kadar büyük olduğunu
gördük. 100 sayfanın altında tezler de vardır. Tezlerin
girişinde tez savunmasının yapıldığı tarih ve jürinin
adı yazılır. Her jüri üyesinin adının karşısında imza-.
sı bulunur. Sonra öğrencinin tezini hediye ettiği sevdiklerinin isirrılerinin yazıldığı bir 'İhda' sayfası gelir.
Aynca tezlerin çoğunda 'Teşekkurat' adında bir kısım
daha vardır ve öğrenci burada tezini hazırlarken yardımını gördüğü kişilere teşekkür eder. Daha sonra tezin fihristi, planı, giriş ve diğer bölümler gelir. Yapılan
tezlerin hepsinde Arapça özet bulunmaktadır. Ço~
büyük bir kısınında İngilizce özet de mevcuttur. Yine
tezlerin önemli bir kısmının İngilizce adları verilmiştir.
Bilhassa son dönerrtlerde hazırlanan tezlerin tümünde
İngilizce isim ve özet bulunmaktadır. Ancak tezlerde
Arapça isim ve tabirlerin Latin harfleriyle yazımında
bir standardın tutturulduğunu söyleyemeyiz. "Kur' an"
lafzı dahil bazı kelimeler farklı şekillerde yazılmı§tır.
Bu arada bazı tezlerin ve tezi hazırlayan öğrenci­
lerin adlarının çok fcı.zla uzun alçiuğunun dikkatimizi
çektiğini belirtelim.
Tezlerin büyük bir kısmı erkek öğrencilere aittir.
Bununla beraber bazı bayan öğrencilerin de tezleri
mevcuttur.13 2002 yılı itibariyle, Ürdün Üniversitesi başta olmak üzere bu ·ülkedeki üniversitelerde lisansüstü eğitim yapan öğrencilerin büyük bir kısmı
erkektir. Lisans eğitimi gören öğrencilerin çoğu ise
bayandır. Örneğin Ürdün Üniversitesi'ne bağlı Kulliyyetu'ş-Şeria'da kız öğrencilerin oranı %-75'in üzerindedir. 14 Buna bakarak ileride lisansüstü eğitimde de·
bayanların ekseriyeti te§kil edeceklerini söyleyebiliriz.
2002 yılı itibariyle Ürdün üniversitelerinde tefsirden
yüksek lisans yapan bay~nlar olmakla bi.rlikte, akademik kadro içerisinde görev alan herhangi bir bayan
yoktur. Ancak kız öğrencilere kıraat dersi vermek için
üniversite dı§ından getirtilen bir bayan okutmanın ol-·
duğunu öğrendik.
Ürdün üniversitelerine bağlı fakültelerdeki öğretim
üyelerinin dan1§111anlığında tefsir alanında yapılan
teziere gelince; 1984-85'li yillardan beri sürdürülmek- .
13 Aıjağıda tezlerin
acilan verillıken, tezi hıı:zırlayanın bayan olduğunu
belirtmek için isminin alb çizilm~r.
14 Bu bilgiyi veren Fakültenin ~enci i~lerinden sorumlu dekan yardım·
cısı Doç. Dr. Ahmed Halid Yilsuf Şükri'ye t~ekkür ederim.
196
te olan yüksek lisans eğitimi ile tefsir alanında değişik
konularla ilgili pek çok te~ hazırlanmıştır. Tefsir ilmi
alanında büyük bir hizmet olduğuna ve önerrıli ~ir
boşluğu doldurduğuna inandığımız bu tezlerle, ilim
a.Jemine çok sayıda çalışma kazandırılmı~r. An~
burada bir hususu belirtıneden geçemeyeceğiz. Urdün'de yapılan tezlerin bir kısmının başka ülkelerde
yapılarılarta aynı ismi taşıdığını gördük. Bu, kendi ülkemiz dahil, daha başka ülkelerin üniversitelerinde de
olan bir husustur. Ne yazık ki, üniversitelerimiz arasın­
da ciddi bir haberleşme ağı olmadığı için, çoğurılukla
yapılan tezlerden, öğretim üyelerinin yayınlanan kitap
ve makalelerinden zamanında haberdar olunmuyor.
Bu yüzden da zaman zaman daha önce başka biri
tarafından hazırlanan tezin veya yazılan makalenin
aynısının, başka bir ülkede yeniden hazırlandığına
şahit oluyoruz. Şayet yapılan tezden veya yazılan makaleden haberdar olunup onda eksik kalan hususlar
işlenecekse, yahut tamamen fcn-klı bir bakış açısıyla
inceleme yapılacaksa bunda bir beis görmüyoruz.
Fakat çoğurılukla böyle olmadığı, yapılaı:ı tezlerden,
yazılan makalelerden haberdar olunmadığı için aynı
konunun aşağı yukarı aynı şekilde yeniden hazırlandı­
ğı müşahede ediliyor ki, bu başta zaman israfı olmak
üzere pek çok yönden sakıncalıdır. 15 B~ bir an ewel,
öncelikle ülke içindeki üniversiteler arasında olmak
üzere, farklı ülkelerin üniversiteleri arasında da ciddi,
hızlı ve aktifbir haberleşme ağının kurulmasını terneoni ediyoruz. İlme yapılacak en büyük hizmetlerden biri
olduğuna inandığımız bu önerrıli hususu belirttikteı:ı
sonra Ürdün üniversitelerinde tefsir alanında yapılan
tezler~ geçebiliriz. Bu tezleri tespit ederken Ürdün Üni. versitesi kütüphanesi tez bölümünde bulunan bütün
tezleri tek tek elden geçirdik Ardından 1988 yılından
beri yayırılanmakta .. olan..Delilu~r:Resôili~/-Cômi~ .eiMeu'Qde mine'I-Cômiôti'I-Arabiyye fi Merkezi'I-Ibdô'
adındaki 26 ciltlik
kataloğu ve Ürdün Üniversitesi Kulliyyetu'd-Dirasa-
fi Mektebeti'I-Cômiati'I-Urduniyye
ti'l-Ulya tarafından çıkarılan tez kataloglarını da tek
tek taradık. Aynca Ürdün Üniversitesi Kulliyyetu'ş­
Şeria'nın internetteki sayfasında tezlerle ilgili kısmı16
da inceleyerek, yapılmış olan bütün teziere ulaşma­
ya çalıştık. Yapılmı§ hiçbir tezi ihmal etmeyelim diye,
Ürdün Üniversitesi Merkez Kütüphanesinden, tefsir ve
ulOmu'l-Kur'an ile ilgili tüm tezlerin dökümünü aldık
ve onları da tek tek ineeledik Böylece aşağıda sunacağımız listeyi elde ettik.
B - Tezlerin Konuları ve İsimleri
Burada tezleri
konularına
göre tasnif ederek belli
ıs Nitekim 1991 yılında Muhammed Ali Ulv!n'ın Cezair Üniversiteşi'nde
hazırladığı Muhammed b. Yusuf İtfiyyiş ve Menheciyyetuhu fi Tefsiri'l-Yesir adlı yüksek lisans tezinin bir benzeri, Menhecu'§-Şeyh Muhammed b. İtfiyyiş fi Tefsirihi Yesiru't-Tefsir adı ile 1994 yılında Mu-
hammed Mustafa Derviş laraCından Dr. Ahmed Ferid Ebu Hezim'in
danışman~ğında Ürdün Üniversitesinde yap~mı§tır.
16 bk. http://www.ju.edu.jo/shareah/director.htm (04.04.2003).
ÜRDÜN ÜNiVERSITELERİNDE LISANSÜSTÜ TEFSİR EGirlMI İLE YÜKSEK LISANS VE DOKTORA TEZLERİ
bazı başlıklar allında sunacağız.
Her tezi ilgili olduğu
ba§lığın allında zikredeceğiz. Birden faZla başlık allın­
da değerlendirilmesi mümkün olan tezler de vardır.
Bunlara, ilgili olduklan başlıklann allında yer vereceğiz.
Bu durumda bir tez iki veya daha fazla yerde geçebilir.
Ara§tıncılara kolay~ sağlaması dli§üncesiyle bunu yapıyoruz. Böylece ilgilenerılere aynı konuyla ilgili tezleri
toplu olarak görme imkaru vermi§ placağız. Tez!erin sunumunda önce hazırlayanın adı, dah(} sonra tezin adı
ve ilgili bilgiler verilecektir. Tezlerin haiırlandığı fakülteterin acilan daha önce geçtiğinden burada sadece ilgili
üniversitenin adı zikredilmekle yetinilecektir.
1- Konusu Tahkik Olan Tezler
Yukanda da sözünü ettiğimiz gibi Ürdün üniversitelerinde yapılan teZlerin bir kısmı, bir eserin tahkiki ile
ilgilidir. Daha önce tezlerin genel özellikleri hakkında
bilgi verirken bilhassa İbn Kemal Pa§a tefsiri ile es-SuyGti'nin ei-İtkôn adlı eserinin bir çok öğrenci arasında
paylaştırılarak tahkik edildiğini söylemi§tik. Tahkiki
yapı!~. daha ~aşka eserler de vardır. Tahkik ile ilgili
t~zle~ Urdün Vniversitesi bünyesinde hazırlanmı§br;
diğer üniversitelerde hazırlanan tefsirle ilgili t~azlerde
tahkik konulu olanlara rastlamadık. Şimdi bunlan görelim:
a- et-Tahsil Adlı Kitap Üzerine Yapılmış
Tahkik Tezler
ı - Muhammed YGsuf Şorbaci, et-Tahsil li Fevôidi
J:Citôbi't-Tafsil ei-Cômi' li UIQmi't-Tenzilli MueUifihi e[Imôm Ahmed b. Ammôr ei-Mehdevi (Tuvuffiya Ba'de
430 h) ei-Cuz'u'I-Evvel ilô Nihôyeti Sureti'I-Bakara
Dirôse ve Tahkik ve Ta'lik, .Danl§man: Fadl Hasan ·
Abbas17; Ürdün Üniversitesi,1408/ı 987, 612 sayfa.
Ebt1 Hezlm 19; Ürdün Üniversitesi,1409/1989, 2 cilt.
3 - Nacah İbrahim Muhammed Ebt1 Rayya, etTahsil li Fevôidi Kitôbi't-Tafsil li Ahmed b. Arnmar eiMehdevi Suretu'I-Môide ve'I-En'ôm Dirôse ve Tahkik
ve Ta'lik, Danı§man: Ahmed Ferid Ebt1 Heztm· Ürdün
Üniversitesi,ı995, 674 sayfa.
'
b- Tefsiru İbn Kemal Başa Üzerine YapalTahkik Tezler
mış
İbn Kemal Pa§a'nın tefsiri üzerinde yapılan tahkikiere geçmeden önce burada müellifi ve tefsiri hakkında kısa bilgi vermek istiyoruz. İbn Kemal veya Kemal Pa§azade, çok iyi bir eğitim görmü§ önemli bir
Osmanlı müfessiridir. İlml seviyesinin yüksekliğinden
dolayı kendisine "Müfti's-sakaleyn" unvanı verilmi§tir. Dönemin en önemli medreselerinde müderrislik
yapmı§br. Anadolu ve Rumeli kazaskerliği görevlerini
ifa ettikten sonra Zembilli Ali Efendi'nin (v. 932/ı525)
vefabnın ardından 932/ı526 tarihinde "§eyhülislam"
olmu§tur. Kendisinden sonra bu göreve gelecek olan
ve tüm ilim alemince bilinen İr§adu'l-Akli's-Selim
adında önemli bir tefsir yazan Ebt1's-Sut1d Efendi'ye
(v. 982/ı574) hocalık da yapan İbn Kemal, yakla§ık
üçyüz eser te'lif etmi§tir.20 Burada tahkiklerini verceŞimiz tefsiri, en önemli eserlerinden biridir. Tefsiru
Ibn Kemal veya Tefslru'I-Kur'an diye bilinen tefsiri,
Kur'an'ın ba§ından Saffat suresiriin sonuna kadardır.
Eser halen yazma olup Süleymaniye Kütüphanesinde muhtelif nüshaları bulunmaktadır. 21 Eser üzerinde
Mustafa Kılıç da doktora çalı§ması yapmı§br.22 Müellifin, Tefsiru Sureti'I-Fdtiha, Tefsiru Sureti'I-Mülk,
Tefsiru SCıreti'n-Nebe' gibi tefsire dair daha ba§ka
eserleri de vardır.23
2- Sena Fadl Hasan Abbas,ıa_et-Tahsil li Fevdidl
Kitdbi't-Teshil (et-Tafsil?) ei-Cômi' li UIQmi't-Tenzfl li
MueUifihi el-İmd m Ahmed b. Ammôr ei-Mehdevi (Tuvuffiye Ba'de Sene 430 h.) Suretu Atı İmran ve'n-Nisa
Dirôse ve Tahkik ve Ta'llk, Danı§man: Ahmed Ferid
ı - Nt1h Mustafa Muharr.med er-Rabab'a, Tefsfru İbn
Kemôl Bd§ii (v. 940/1533) Sureteyel-Fatiha ve'I-Bakara
Dirôse ve Tahkik ve Ta'lik, Danşnan: Abdulcel11 Abdurrahlrn24; Ürdün Üniversitesi, ı4ı2/ı992, 675 sayfa.
Fııdl Hasan Abbas Ürdrın Üniversitesi Kulliyyetu'ş-Şeri'a'da 2002 yılı
itibariyle telsir dalında görev yııpan tek profesörda. 1952 yılında Mı­
sır'daki camiatu'I-Ezher'de lisans eğitimini tamamlayan Abbas. 1972
yılında sundu~ ltticahatu't-Tefsir li'I-Asri'l-Hadis fi Mısır ve's-SOriye
adlı _!eZlnin kabulüyle, yine aynı üniversitede 'doktor' unvaı;ıını almış­
tır. UrdOn asıUı olan ve gözleri görmeyen Abbas'ın basılmış pek çok
çalijması vardır. Abbas, çalşnalannda daha çok Kur'an'ın belıı§i i'cazı üzerinde durmııktadır. Konuyla ilgili eserlerinden bazılan ~nlardır:
1'~'1-Kur'ani'I·Keı'im; İ'cazu'I-Kur'an ei-Gııybi, et-Teşrii, el-Beyani,
el-Ilmi; el-Bela§~! Funünuha ve Efnanuhiı. Abbas'ın ısrarla üzerinde
durduğu hususlllrdan biri de Kur'an'ın sıhhati konusudur. Bu yöndeki çalışmalanndıı hem Bablı müsteşriklerin iddialaona oevap vermiş,
hem de kaynaklanmız.daki gö~leri değerlendirmiştir. Kadaya'I-Kıır'a­
niyye li MevsOati'I-Britaniyye Nııkdu'I-Matain ve Rııddu'§· Şubehat bu
eserlerden biridir. Seiametu'l-Hıırfi mine'z-Ziyadeti ve'l-Hazf ve Letaifu'I-Mennan ve Revai'u'I-Beyan li Da'va ez-Ziy6deti fi'I-Kur'an bu
yörydeki diğer eserleridir. Abbas, ulumu'l-Kur'an alanında da eserler
- vermiştir. ez-Zerkeşi'nin ei-Burh!n'ı ile, es-SuyOti'nin el-llkan'ından
istifade ile hazırlııdığı kitabının adı İlkanu'l-Burhan ô UIOmi'l-Kur'!n'dır. Abbas'ın dııha b~ka basılmış kitaplari ve yııyınlanmış milkaleleri
mevcuttur. (Geniş bilgi için bkz. Aydar, s. 27-29; 44).
18 Sena, Ürdünlü mOfessir alim Fadıl Hasan Abbas'ın kızıdır. ·
F"distin asıUı olan Dr. Ahmed Feıid Ebu Hezim, 1996 yılında camıatu­
'I.Ezher'den mezun obnuştur. Ebu Hezim, doktolliSını da 1978 yılındıı
aynı Oruversitede yııpmışlır. Doktora le2iııin adı Ehdafu Süreli Karbr.
EbO Hezim'in, Salah ei-Hatidi ve Fayiz ei-Hatib ile birlikte hazırladı~
et-Tefsir adlı çalşnası basılmış bulunmaktadır. Basılml§ bazı makaleleri de vardır. (Bunlar için bkz. Aydar, s. 49-50).
20 MoUaibrahirno§lu, Süleyman, SQ!eymaniye KOtüphanesi'nde Bulunan Yazma Telsirler (Metod ve Kaynııklan), İstanbul 2002, s. 341;
Turan, Şerafettin, "Kemalpaşaz;lde", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2002. XXV/238-239.
21 MoUaibrahimo§lu, s. 343-344.
22 bk. Kılıç, Musta!ıı, iıın Kemal, Hayab Tefsire Dııir Eserleri ve Tefsirdeki
Metodu, {Doktora tezi), Atatürk Üniv. Sos. Bil. Ens. Erzurum 1981.
23 bk. MoUaibrahirno§lu, s. 341.
24 Yard. Doç. Dr. Abdulcelil Abdurrahlm, Luğatu'I-Kur'!ni'l-Kerim adlı
teziyle camiatu'I-Ezher'de doktolliSını yapmı§br. Abdurrahim'in tezi
ııynı adla basıbnı~. eı-Tefsiru'I-Mevdüiü'l-Kur'an li Keffetey ei-Mizan
mııa'I-Kıraati Beyne'l-Vesaili'r-Rabb!niyye ve'l-Esb!bi'I-Beşeriwe eJ.
Maddiyye adlı kitap, Abdurrahim'in basılan b~ka bir eseridir. Abdur·
rahman'ın ya.yınlıınml§ milkaleleri de vardır. (Bunlar için bkz. Aydar,
s. SO).
.
17
19
197
.
HIDAYET AYDAR
2 - Emel İsmaıl Salih Yusuf, Tahkiku ve Dirôsetu Suretey Ali İmran ve'n-Nisa min Tefsiri İbn Kemal
BOşa, Danl§man: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi, ı4ı6tı995, ~O sayfa.
3- Havle Huseyin Ahmed Ebu Min§ar, Tahlcik ve
· Dirôsetu Sıiretey ei-A'raf ve'I-Enfal min Tefsiri İbn
Kemal BOşa, Danl§man: Ahmed Ferid Ebu Hezim;
Ürdün Üniversitesi,ı996, II cilt, (1. cilt 329, II. cilt sayfa).
4- Tahsin Ahmed Muhammed Ahmed, Tefsiru
Kemal BOşa Dirase ve Tahkik min Hila/i Surety
et-Tevbe ve Yunus, Danı§man: Ahmed Halid Şükn-QS;
Ürdün Üniv.ersitesi, ı4ı4/ı994, 288 sayfa.
İbn
5 - Enver Muhammed Arpa, 26 Tefsfru İbn Kemal
Bôşa Dirôse ve Tahkik min Hilali Suveri Hud v_e Yusuf ve'r-Ra'd, Danı§nian: Ahmed Halid Şükri; Urdün
Üniversitesi, ı4ı4tı994, 300 sayfa.
. 6- Tağrid Abdulfettah Muhammed Tayeh,.Tefstru
Kemal Bôşa Dirôse ve Tahkik mfn Hilali Suver
İbrahim, ei-Hicr, en-Nahl, ei-İsra, Dartl§man: Ahmed
Feıid Ebu Hezim; Ürdün Üniversitesi,ı996, 442 sayfa.
İbn
7 - Suad İbrahim Muhammed Ureykat, Tefsfru İbn
Kemôl BOşa Dirôse ve Tahkı"k min Hilali Siıver ei-Kehf
ve Meryem ve Tahô, Danı§man: Abdulcelil Abdurrahim; Ürdün Üniversitesi, ı997, 480 sayfa.
8.- Meysa Bedruddin Muhammed Bedir, Tefsiru
Kemal Başa Dirôse ve Tahkik min Hilali Suveri'l-Enbiya ve'I-Hacc ue'I-Mu'minQn ve'n-NQr, Dant§man: Ahmed İsmail Nevfel27; Ürdün Üniversite-
İbn
Aslen çerkez olmakla birlikte ÜrdOn'de doğup bOyiiyen Doç. Dr.
Ahmed Halid YOsuf Şükri, lisans e~ilimtni Medine'deki el-CAmiatu'1-İsiAmiyye'ye bağlı Kulliyyetu'I-Kur'ani'I-Kenm ve'd-Di~ti'I-İsla­
m_iyye'de 1987 yılında tamamlamıştır: Şilk:ıi, doktorası!Jı da yine aynı
Fakülte'de·yapmıştır. 1991 yılında sundu~ tezinin adı ldahu'r-Rumilz
ve Miftahu'I-Kunilz fi'I-Kıraati'I-ErbBa ~ete ü'I-Kabakibi DirAse ve
Tahkik'tir. 'KırAatu'I-İmam Nafi' min Riviıyetey Kallin ve V~ min
Tııriki'~-Şatibiyye, Şükri'nin basılan ~ka bir eseridir. Şükri ayrıca,
•tefsir ve Kur'an ilimleriyle ilgili yazılan bazı eseriere ~ da elmi§tir.
Kur'an okuma ~malannda üst\1n dereceler elde eden Şükri, ayrıca
~iili alanlarda pek çok ödül almıştır. (Geniş bilgi için bkz. Aydar, s.
31-32, 47-49).
26 Enver Arpa, Ankara Üniversitesi Dahiyat Fakültesini bitirdikte~ sonıa
Ürelan Üniversitesi Kulliyyetu>~.Şeria>da Tefsir bölarnünde yüksek lisans yapmış olan bir Türk ögrencidir. Arpa, daha sonra Ankara
Üniversitesi Uahiyat Fakültesinde Tefsir Anabilim Dalında Prof. Dr.
Mehmet Paçacı'nın danışmanlı~ında lbn Teymiyye "ve.Tefsir Arılayışı
adıyla hazırladığı tezinin kabulayle dokto=ını tamalamışbr. Arpa'nın
· tezi, Ib n Teymiyye'nin Kur'an Anlayışı adıyla2001 yılında Fecir yayınlannca Ankara'da basılmışbr.
·
27 Doç. Dr. Ahmed İsmail İbrahim Nevfel Filistin asıllıdır. Ürdün Üniversitesi Şeriat Fakültesi mezunu olan Nevfel, doktorasını CAmiatu'I-Ezher'de yapmıştır. Tefsiru Macatıid Dtrase ve Tahkik adlı tezi, 1978'de
kabul edilmiştir. Nevtel'in tezi daha son~ Macatıid: ei-Müfessir ve'tTefslr adı ile basılmıştır. Nevfet'in basdan pe.k çok çalışması vardır. Biı
bunlardan sadece Tefsir ile ilgili olanlanndan bazılannı verceğiz. Bunlardan biri Siıretu Yusuf Dirase Tahliliyye'dir. Tefsiru Sureö'l-En'am,
Men&hicu't-Te'üf fi'l-l<asasi'l-Kur'ani Nevfet'in telsir ile atakalı basılmış
di~er eserleridir. Nevfet ayrıca, Telsir adında ve konulu telsir tanında
yazılıp Umman'da n~edilen bir kitaba da ~!irak etmiştir. Nevfel'in
bas~mış daha b~ka çalışmalan da vardır. ·(Geniş bilgi için bkz. Aydar,
s. 32-33, 49).
25
198
si,14ı 7/1996,
322 sayfa.
9 - Muhammed Abdulahlim Mahmud Kutey§at,
Tefsfru İbn Kemal Bôşa Dirôse ve Tahkik min Hilali
Suveri'l-Furkan, eş-Şuara en-Nem/ ei-Kasas el-Ankebut er-Rum, Danı§man: Ahmed Halid Şükri; Ürdün
Üniversitesi,l997, 376 sayfa.
ıo- Galib Abdullah Omsam Ahmed, Tefslru İbn
Kemal Bôşa Dirôse ve Tahkik min Hilali Suver Lokman, es-Secde, ei-Ahzab, Sebe', Fahr, Yôsfn, es-Saffat, Danı§man: Ahmed Ferid Ebu Hez~m; Ürdün Üniversitesi, ı996, 457 sayfa.
c- el-itkan fi Uhlmi'l-Kur'an Üzerinde YaTahkik Tezler
pılmış
ı - Osman Said İdris Evanin, Mebôhis mine'/-İt­
kan fi Ulumi'l-Kur'an Dirôse ve Tahkik mine'n-Nev'i'I-Evvel Hattd's-Sabi' .Aşer, Danı§man: Ahmed İsmaıl
Nevfel; Ürdün Üniversitesi, ı4ı2tı992, 43ı sayfa.
2 - Hasan Ahmed Selame Ebu Nar, Tahkiku'IEnva' mine's-Samin Aşer Hattô Nihôyeti Nev'i's-Sômin ve's-Selôsfn min Kitabi'I-itkan fi UIQmi'l-Kur'an
11'1-İmam es-Suyuti, Danı§man: Abdulcelil Abdurrahtm; Ürdün Üniversitesi, ı992, 471 sayfa.
3 - Rayik Muhammed Es'ad Es'idi, Tahkiku'lEnva' mine'n-Nev'i'l-Hddi ve'I-Hamsin f:lattô Nihayeti's-Sôlis ve's-Sittin min Kitôbi'l-İtkan fi Ulumi'lKur'an li'l-İmam es-Suyuti, Danı§man: Ahmed İsmaıl
Nevfel; Ürdün Üniversitesi, 1992,457 sayfa.
4- Muhsin Semih Said el-Halidi, Tahkiku'I-Enva'
mine'r-Rabi' ve's-Sittin Hattd Nihôyeti Nev'i"s-Semanfn min Kitabi'I-İtkan fı" Ulumi'I-Kur'ôn 11'1-İmam es- ·
SuyQh~ Danı§man: Ahmed Feıid_Ebu Hezim; Ürdün
Üniversitesi, ı993, 550 sayfa.
·
d - Diğer Bazı Eserler Üzerine Yapılmış
Tahkik Tezler.
ı - Harun Nuh All Maabdeh, el-İşaratu'l-İlahiyye
ile'l-Mebôhisi'I-UsQliyye li Sıileymôn b. Abdulkaviyy
et-TOfi es-Sarsan ei-Bağdadi ei-Hanbeli (v. 716 h.)
Dirase ve Tahkik li'n-Nisfi'l-Euvel mine'I-Kitab min
Sureti'I-Fatiha ila Evveli Sureti Hud Aleyhis5elam,
Danı§man: Ahmed Fertd Ebu Hezim; Ürdün Üniversitesi, ı4ı6tı996, 5ı 7 sayfa.
2- Ahmed Muhammed Muflih el-Kudat,28 Mustalahu'l-İşôrat fi"l-Kıraati'z-Zaid ei-Merviyye ani's-Sikôt,
Te'lif: Ali ·Osman b. ei-Kôsih el-Uzri el-Bağdadi ·(v.
801), (Tahkik), Danı§man: Fadl Hasan Abbas; Ürdün
Üniversitesi, ı4ı2tı992, 590 sayfa.
3 - Sadık Musa Ahmed es-Seyyid, Keşfu'l-Maaanf
28
Dr. Ahmed Munth eı:Kudat, hAlen (2002 yılı itibariyle) Özel Zerka Üniversitesi Kulliyyetu'ş-Şeria'da Tefsir dalında
görev yapmaktadır.
yardımcı
doçent olarak
ÜRDÜN ÜNiVERSiTELERİNDE LiSANSÜSTÜ TEFSİR EGİTİ.Mİ ILE YÜKSEK LiSANS VE DOKTORA TEZLERİ
fi'I-Mufe§dbihi'I-Mesônf, Te'lif: Muhammed b. ibrdhim
b. Sa'dullfıh b. Cemd'a, (Tahkı"k), Dant§Illan: İbrahim
Zeyd el-Keylfuu'"29; Ürdün Üniversitesi, 1985, 662_sayfa.
2- Bir Eser ya da Müellifi Tanıtan Tezler
Ürdün üniversitelerinde bir eseri ya da müellifi ta~
nıtan tezler de vardır. Hakkında bilgi verilen müellifler
arasında tabiundan zatlar bulundi.Jğu gibi Vehbe ezZuhayli gibi günümüzde hala yaşamakta olanlar da
vardır. Konusu tahkik olan tezlerde de bir kişi ve eseri
tanıtılmaktadır, ancak bu durumdaki eserleri birinci
madde altında verdiğimiz için ayrıea burada onları
zikretmeyeceğiz. Tezin orijinal isminde vefat tarihleri
verilmeyen alimlerden tespit edebildiklerimizin vefat
tarihlerini hicri ve miladi olarak verdik. Buna göre de
eseri veya kendisi hakkında pilgi verilen alimleri kronolojik sıraya göre dizdik. Şimdi bunları görelim:
a - Herhangi Bir Müfessiri
Tanıtan
Tezler
1 - Harrus Cınn'a Hasan Ebu Asba, Menhecu Said
b. Cubeyr (u. 95!713) fi't-Tefsir, Dant§Illan: Aluned Abbas el-Bedevi; A}u'I-Beyt Üniversitesi, 199_, 275 sayfa.
2 - ümer Abdulaziz Muhammed Birini, Tefslru'd-Dahhôk b. Muzôhim ei-Hildli e/-Horôsôni (u. 102
h/720 m.) min Sureti'I-Fatiha i/ô Sureti'/-Enfô/ Cem'
ue Tevsik ue Dirôse, Danışman: Ahmed Abbas el-Bedevi; Aıu'I-Beyt Üniversitesi, 2001, 280 sayfa.
3 - Abdulvasi' Abduh Hazher Halid ei-Mahlafi, Menhecu'l-İmôm Muhammed· b. İdns eş-Şafii (u.
204/820) fi't-Tefsir, Danışman:. Abdurrahim Ahmed
ez-Zakka; Aıu'I-Beyt Üniversitesi,l999, 294 sayfa.
4 -Ali Muhammed Mohd Abd Kadadah, CuhCıdu­
'1-İmôm et-Tahaul (u. 321/933) fi't~Tefslr ue U/Cımi'l­
Kur'dn fi Kitdbihi Şerhu Muşkili'l-Asôr, Danışman :
Mustafa İbrahim ei-Meşni; Ürdün Üniversitesi,2000,
251 sayfa.
5 - Ruşdi Muhammed Raşid Mustafa Ahmed, e/Cessôs (u. 370!980) ue Menhecuhu fi't-Tefsir fi Kitabihi Ahkamu'l-Kur'fın, Danışman: Abdulcelil Abdurrahim, Ürdün Üniversitesi, 1412/1992, 178 sayfa.
6 -Sabri İsmail el-Mevacideh, eş-Şerif el-Murtada
(u. 436/1044) ue Menhecuhu fi't-Tefsfr, Danışman:
Fadl Hasan Abb~; Ürdün Üniversitesi, 1414/1993.
29
Ürdün Üniveısitesi Şeriat Fakültesinde bir süre öğretim üyeliği ve
dekanlık yapan, bakan olaıak tayin edildikten sonra da bir daha
üniversitedeki görevine dönmeyen İbrahim Zeyd el-Keylani, lisans
eğitimini 1961 yılında Bağdat Üniveısitesinde yiıpml§lır. 1972 yılın­
da eJ.Ezher'de "doktor" unvanı alan ei-Keylani'nin de bastlınl§ bazı
çalı§malan vardır. Muhammed Ebu Faris ve Hemmam Said ile birlikte
yazdığ_ı Ulumu'l-Kur'an Sakafe Talıslsiyye adlı kitap bunlardan biridir.
el' Ke9Iani; ayrıca Tefsir adında konulu tefsir tarzında yazılıp Umman' da bas~an bir kitaba da i§tirak etmŞir. Tasavvuru'l-UIO.hiyye Kema
Ta'riduhu Suretu'l-En'am ve Ma'reketu'n-Nubuwe maa'J.Muşrikin ev
Kadiyyetu'r-Risale Kerna Ta'riduha Suretu'l-En'am da el-Keylani'rıin
basılan kitaplan arasındadır.
7 - Muhammed Mahmud Yusuf Ebu Zevr, Men-
hecu'I-Kuşeyri (u. 465/1072) fi Kitfıbihi Letaifu'l-İşô­
rdt, Danl§man: Abdulceül ·Abdurrahim; Ürdün Üniversitesi,l993, 155 sayfa.
8 - Zuhdi Muhammed Matar Ebu Na1me, el-Herrôsf (u. 503/1109) ue Menhecuhufi't-Tefsir min Hilôli
Kitfıbihi Ahkfımu'l-Kur;fın, Danışman: Ahrned Ferid
Ebu Hezim; Ürdün Üniversitesi, 1993, 260 sayfa.
9 - Adnan Muhammed YQsuf Ya'kUb, Menhecu'lİmam EbU Hômid Muhammed b. Muhammed el-Ga-
zôff el-Muteueffd (505/1111) fi't- Tefsfr min Hi/d/i Kitabihi İhyfıu Ulumi'd-Din, Danl§man: Abdurrahim Ahmed
ez-Zakka; Aıu'l-Beyt Üniversitesi, 2000, 242 sayfa.
10 - Hüsniye Abdullah Hasan Huveyc, Tefsfru
EbU All el-Fadl b. el-Hasan et-Tabersf (u. 548/1153) Dirôseten ue Tah/ilen,
, Danışman: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,
1993, 356 sayfa.
·
Mecmai'l-Beyfın /i'ş-Şeyh
ll -Abdulkerim Muhammed ez-Zeben, et-Tabersl
(u. 548/1153) ue Menheceuhu fit'-Tefsfr, (doktora},
Danışman: Mahmud İbrahim, Ürdün ÜniverSitesi,
1412/1992, 326 sayfa.
·
12 - Hans Muhammed Selame el-İsa, Menhecu'lEbi Abdiilah Muhammed b. Ahmet ei-Kurtubl
(t. 671h/1272m) fi İstinbôti'l-Ahkam min Hilôli Tefsfrihi el-Cami' li Ahkami'l-Kur'an Dirôse Mukfırene,
Danışman: Fadıl Abdulvahid Abdurrahman, Ürdün
Üniversitesi, 2000, 272 sayfa.
İmam
13 - Şahade Humeydi el-Amri,30 el-İmam en-Neueuf (u. 676/1277) ue Cuhfıduhufi't-Tefsfr, Danı§man .
: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,l407/1987,
410 sayfa.
14-YQsufSuleyman Ulyan,en-Nesefi(u. 710/1300)
ue Cuhfıduhu el-Luğauiyye fi Tefsirihi Medariku'tTenzil ue Hakfıiku't-Te'ufl, Danışman: Ali el-Hamd,
Yermuk Üniversitesi, 1996,209 sayfa.
15 - Sıtki Selim Mustafa Mahmud Ebu Galus, Dirqse Nakdiyye li Tefsiri'I-Hfızin (u. 741/1340), Daniş­
man: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi, 1985,
358 sayfa.
16 - Ahmed Mes'ud İsa Mes'ud, Menhecu'l-Hatfb
97711570) fı"'t-Tefslr, Danışman: Ahmed
Nevfel, Ürdün Üniversitesi, 1406/1986,244 sayfa.
eş-Şirbfnf (ıi.
17 - Safiya Binti Şemsuddin, Menhecu'l-Burseuf
(u. 1137!1725) jiTefsirihi Ruhu'l-Beyfın, Danışman: Fadl
Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,l995, 213 sayfa.
18 - Halime İsa Hasan el-Atraş, Menhecu Cemel
30
Doç. Dr. Şahade ei-Amri, halen (2002 yılı itibariyle) Yermuk Üniveısi."
lesi Kulliyyetu'§~ria ve'd-Dirasati'l-İslamiyye'de Tefsir öğretim üyesi
olaıak görev yapmaktadır. ·
199
HİDAYET AYDAR
(v. 1204/1790) fi't-Tefsir, Danışman: Ahmed İsmail
Nevfel; Ürdün Üniversitesi, 1996.
19 - Kefah Kamil Ebu HamO.d, ei-Mehô.yimi ve
Menhecuhufi't-Tefslr, Danışman: Ahmed Halid Şük­
ô; Ürdün Üniversitesi, 1995.
20 - Macid Zeki Muhammed el-Celad, Nizô.muddfn en-NeysabCıri ve Menhecuhu fi't-Tefsir, Danış­
man: Abdulcelil Abdurrahlm; Ürdün Üniversitesi,
1412/1991., 296 sayfa.
21 - Faruk Muhammed Arif Hasan, el-İmam Muhammed Senô.ullô.h ei-Osmanf ei-Muceddidl ei-Mutevaffô. Sene (1225h./1810 m.) ve MenhecuhufiTefslrihi
et-Tefsfru'I-Mazharf, Danışman: Abdurrahlm Ahmed
ez-Zakka; Atu'I-Beyt Üniversitesi, 1998, 265 sayfa.
22 - Suad Fehmi Tahir Ebu Gazateh, eş-Şeyh
Cemô.luddin ei-Kô.sıml (v.1332!1914) ve Menhecuhu
fi't-Tefslr, Danışman: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi, 1993,· 231 sayfa.
23 - Muhammed Mustafa Derviş el-Hoca, Menhecu'ş-Şeyh Muhammed b. İtfiyyiş fi Tefsfrihi Teysiru't-
Tefsir (v. 1332/1914), Danışman: Ahmed Feôd EbQ
Hezim; Ürdün Üniversitesi, 1994, 249 sayfa.
24 - Süleyman b. Ali b. Amir eş-Şuayli, Menhecu-
'ş-Şeyh Muhammed b. Yusuf İtfiyyiş (v. 1332/1914) fi
Tefslrihi Himyô.nu'z-Zdd, Danışman : Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi, 1996, 235 sayfa.
25 - Enver Yusuf Mur·ad, Tantavi Cevheri (v.
1359/1940) ve Menhecuhu fi't-Tefsir, Danışman: İbra­
him Zeyd el-Keylani; Ürdün Üniversitesi, 1408/1988,
496 sayfa.
26 - Ahmed Davlıd Muhammed Davlıd Şahruri,
Ahmed ei-Meraği (v. 1364/1945) ve Menhecuhu fi't-Tefsir, Danışman: İbrahim Zeyd ei-Keylan1;
Ürdün Üniversitesi, 1411/1990.
30 - Sabah Muhammed Haltl Ebu Aşılr, eş-Şeyh
SaidHavvô(v.1411/1990) veMenhecuhufi't-Tefsir, Danışman: Ahmed İsmaü Nevfel; Ürdün Üniversites~ 1995.
31 -Muhammed Arif Ahmed Fari', Menhecu Vehbe ez-Zuheyli' fi Tefsi'rihi li'I-Kur'ô.ni'I-Kerlm et-Tefslru'I-Munfr, Danışman : Abdurrahiın Ahmed ez-Zakka;
Atu'I-Beyt Üniversitesi, 1998, 375 sayfa.
b- Herhangi Bir Tefsiri Tanıtan Tezler
1 - Nacih Muhammed Abdulhamid el-BaUl, Kutubu Maô.ni'l-Kur'ô.n (el-Ah/eş (v. 215/830)-ei-Ferrô.
(v. 207/822}-ez-Zeccô.c (v. 311/923) ve Menô.hicu
Muellifihô. Dirô.se Mukarene, Danışman: Fadl Hasan
Abbas; Ürdün Üniversitesi, 1996, 253 sayfa.
2 - Atiyye Sıtki Atiyye ei-Atras, Dirdsôt fi Kutubi'Imin'I-Kur'ô.ni'I-Kerlm ei-İskô.fi-ei­
Kirmô.nl-el-Gımô.tf Dirdse ve Nakd, Danışman: Mustafa İbrahim el-Meşni32; Ürdün Üniversitesi, 1997,
248 sayfa.
Muteşô.bihi'I-Lafıi
3 - Yahya Muhammed Hamd DahluUah, Menhecu't-Tefslri'I-Kur'ô.nt li'l-Kur'ô.n li Sahibihi Abdulkerim ei-Hatib, Danı§man: Fadl Hasan Abbas; Ürdün
ÜniversiteSi, 1411/1991, 263 sayfa.
4- Nasır YOnus Hasan Sabra, Kitô.bu ei-Kitab ve'/Kur'ô.n Dirdse ve Nakd, Danışman: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi, 1995, 212 sayfa.
3 - Kur'an ve Kur'an T~hiyle İlgili Tezler
Ürdün üniversitelerinde bilhassa Kur'an'ın sıhha­
ti olmak üzere doğrudan Kur'an'ı ve Kur'an tarihini
ilgilendiren tezler de
hazırlanmıştır. Diğerlerine
sayıları az olan bu tür tezlerden
aşağıda
göre
tespit edebildiklerimizi
sunuyoruz: _ _ _
eş-Şeyh
1 - Velid Hav'al Avclm,33 ei~Kur'ô.nu'/-Kerim ve
Şubehô.tu Kitô.bi'ş-Şi'r el-Cahili, Danışman! Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi, 1985, 268 sayfa.
27 - Cemal Muhammed Ahmed EbQ Hassan,31
Tefslru İbn Aşar (v.. 1393/1973) et-Tahrir ve't-Tenvir
Dirdse Menheciyye ve Nakdiyye, Danışman: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi, 1411/1991, 261 sayfa.
2 - Muhammed Reşid Ahmed Reyyan, ei-Haddse
ve'n-Nassu'I-Kur'ô.nt, Danışman: Ahmed Halid Şükri;
Ürdün Üniversitesi, 1997, 333 sayfa.
28 - Ravli Muhammed Ahmed Muhsin, Menhecu'ş-Şeyh Muhammed Mutevelll eş-Şa'rô.iıl fi Tefsiri'IKur'ô.ni'I-Kerlm; Danışman: Ahmed Abbas ei-Bedevi;
Atu'l-Beyt Üniversitesi, 2000, 208 sayfa.
29 - Yusuf Selim İbrahim el-Fakır, Tefsiru Muhammed Huseyin et-Tabatabô.f ei-Mizô.n fi Tefsfri'IKur'ô.n Dirdse Menheciyye ve Nakdiyye, Danışman:
Abdulcelil Abdurrahôn; Ürdün Üniversitesi, 1994,
271 sayfa.
31
Dr. Cemal Ebu Hassan, halen (2002 yılı itibariyle) Oı.eı Zetka Üniversitesi KuUiyyetu'~.Şeria'da Tefsir dalmda yardımcı doçent olarnk görev
yapmaktadır.
200
3 - Mustafa Yusuf Hasan YOsuf, el-Kur'ô.n ue Şu­
behôtu Goldziher fi Kitô.bihi Mezdhibu't-Tefsiri'I-İslô.­
m~ Danışman: Abdulcelil Abdurrahim; Ürdün Üniversitesi, 1412/1992; 257 sayfa.
4- Sena Necati Ayas, el-Kur'ô.nu'l-Kerim fi'd-DerDoç. Dr. Mustafa.ibrahim Halil ei·Mqni 1982 yılında camıatu'J.Ez­
her'de dok!or unvanını almıştır. 1986 yılında bas~an dok!ora tezinin
adı, Medresetu't-Tefsir 6'1-Endelus'tur. el·Mqni, yüksek lisansını de
eJ.Ezher'de 1975 yılında tamamlamıştır. ibn eJ.Arabi el-Maliki el-~biü
ve Tefsin.ıhu Ahk!mu'I-Kur'an Dirase Tahliliyye ei-Meşnj'nin basılan
b~ka bir kilabıdrr. ei·Meşnj'nin yayınlanmış daha ~ka çall§lllalan
da vardır. (Geniş bilgi için bkz. Aydar, s. 30-31, 45-46).
33
Velld Avcan, halen (2002 yılı itibariyle) MOte'üniversitesi Kulliyyetu'§·
32
Şena'da öğretim üyesi olarak göreu yapıyor.
ı
ı
·l
ı
ı
1
ÜRDÜN ÜNivERSiTELERİNDE LiSANSÜSTÜ TEFSİR EGITIM! İLE YÜKSEK LiSANS VE DOKTORA TEZLERİ
si'I-Beleıği ei-Mudsır,
(doktora), Danl§tllan: Muhammed
Berekat EbO Ali, Ürdün Qniversitesi, ı996, 240 sayfa. ·
7 - Ali Abdullah Ali Allan, Menhecu Munasebdti'I-Ayôti'I-Kur'aniyye ve Tatblkuhu ald Süreti'I-İsrô,
4- Kur'an İlimleri ve Tefsir Usulü ile İl­
gili Tezler ·
Danışman: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,
1419/1999, 177 sayfa.
Kur'an ilimleri ve tefsir usulü ile ilgili konularda da
tezlerin hazırlandığını görmekteyiz. Bu ba§lık alhnda
topladığımız ve muhtelif konularda hazırlanmış olan
tezler şunlardır:
•
a - Ulfunu'l-Kur'an ile İlgili Eserler Üzerinde Yapılmış Tezler
ı-
Zekeriyya All Mahmud el-Hudayr, et-Tefsir ve
Ulümu'I-Kur'ôn fi Muellefôti'I-İmôm Ebü Hômid e/Gazô/f Dirdse ve Tahlf/, Danışman: Mustafa İbrahim
el-Meşru; Ürdün Üniversitesi, 2001.
2 - Ayiş All Muhammed Lebabne, Kadôyô Ulümi'IKur'ôn ve't- Te/sir İnda'l-İmôm eş-Şôtibi (v. 790/1388)
f!. Kitôb!:l-Muvôfakat, Danışman: Fadl Hasan Abbas; · .
Urdün Universitesi, ı996, 223 sayfa.
3 - Atiyye
Sıtki
Atiyye el-Atras, Dirdsôt fi Kutu-
bi'I-Muteşôbihi'I-Lafti
min'I-Kur'ôni'I-Kerim ei-İskô­
Dirdse ve Nakd, Danışman:
fi-ei-Kirmônl-ei-Gımôtf
Mustafa İbrahim el-Meşni; Ürdün Üniversitesi, ı997, .
248 sayfa.
4 - Yahya Muhammed Hamd Dahlullah, Menhecu't-Tefsiri'I-Kur'ôni li'I-Kur'an li Sôhibihi Abdu/kerim ei-Hatib, Danışman: Fadl Hasan Abbas; Ürdün
Üniversitesi, ı411/ı99ı, 263 sayfa.
b- Ulfunu'l-Kur'an ile İigili Konuları İşleyen Tezler
·
ı
- Rana Ahmed Bessam el-Kudsi, ei-Mekki ve'/Medenl fi'I-Kur'ôni'I-Kerim, Danışman: Fadl Ha~an
Abbas; Ürdün Üniversitesi, ı414/ı993, 2SO.sayfa.
2 - Haclar Mustafa Huseyin, ei-İşôrôtu'I-İlôhiyye
ilô'I-Mebôhisi'I-Usüliyye, Danışman: Fadl Hasan Abbas, Ürdün Üniversitesi, 1996.
3 - All Abdullah Ali Allan, Menhecu Mundsebôti'I-Ayati'I-Kur'aniyye ve Tatbikuhu a/ô Sureti'I-İsra,
Danışman: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,
8- Hasan Abdulcelil Abdurrahim Ali, Us/Qbu Binai's-Süreti'I-Kur'ôniyye, Danışman: Abdurrahim Ahmed
ez-Zakka; Aıu'l-Beyt Üniversitesi, tarihsiz, 191 sayfa.
9 - Abdurrahim Faris EbO Ulbe, Esbabu Nuzuli'IDanışman: Ahmed Ferid EbO
Hezim; Ürdün Üniversitesi, 1410/1989,270 sayfa.
Kur'an Dirdse ve Tahlfl,
10 - Abdurrahman Sa!d İdris İbdah, Edebu'I-HiDanışman: Ahmed Ferid EbO
Hezim; Ürdün Üniversitesi, 1412/ı992, 240 sayfa +
Kaynakça.
tôb fi'/-Kur'ôni'/-Kerfm,
11 - Ha!Od İbrahim Selame el-AmOs, e/-Hitôbu'1-Kurôni Dirôse fi'I-Aiôkati Beyne'n-Nassi ve's-Siyôk,
Mesel min SQreti'I-Bakara, (doktora), Danışman: Nehar el-Musi, Ürdün Üniversitesi, 1998, 412 sayfa.
12 - Abdusselam Hamdan Avde el-Lavh, el-İ'­
côzu'I-İimi fi'l-Kur'ôni'I-Kerim, Danışman : İbrahim
Zeyd el-Keylani; Ürdün Üniversitesi, 1406/ı986, 228
sayfa.
19- ümer Ahmed Muhamı:ned Garayibe, ei-İ'cô­
zu'I-Gaybf fi'I-Kur'ani'I-Kerim Dirdse Tahliliyye, Da-
nışman: Ahmed Abbas el-Bedevi; Aıu'l-Beyt Üniversitesi, 1419/1998, ı36 sayfa.
14 - HaJld All Huseyin el-Umeri, İ'côzu'l-Kur'an
et-Te'siri, Danışman: Hasib Hasan es-Samarrru· Aıu-
'1-Beyt Üniverşitesi, 1999, 183 sayfa.
lS- Muhammed Mahmud Salih
fi'I-Kur'ôni'I-Kerim Dirdse Belôğiyye,
'
Kasım, et-Tekrôr
Danışman: MCısa
Rabab'a, Yermuk Üniversitesi, 1998, ıs9 sayfa.
1
16- Havle Mahmud Rerıfan el-Es'ad, et-Teşkflu'tTekrôri fi's'-Suveri'I-Medeniyye Zôhire Uslübiyye, Danışman: Zeyar ez-Za!bi, Yermuk Üniversitesi, 1999,
278 sayfa.
·
17 -Abdullah All Abdullah el-Hetari, e/-Kasem fi'IKur'ôni'I-Kerim Terkiben ve Dilôleten, Danl§tllan: Se-
1419/1999, 177 sayfa.
mir Şerif Suteytite, Yermuk Üniversitesi, 1999, ~4 sayfa.
4 - İman Mustafa Mahv, ei-İcma/ ve't-Tafsil fi'l~ıssati'I::,Kur'aniyye, Danışman: Ahmed Halid Şükri;
Urdün Universitesi, 199S.
18 - Selim b. Said el-Asırni, Tefslru'I-Kur'ani'IKerim İnda'I-İbôdiyye mine'I-Kami'I-Evvel Hattô'IKami's-Sddis e/-Hicri Dirôse Mukôrene, Danışman:
S - Buseyne Mahmt1d Milkavi,
niyye ve Mundsebetuhô
ei-Kıssatu'I-Kur'a­
/i's-Siyô~'/-Kur'ôni! Danış­
man: Hasib ·Hasan es-Samarrai; Alu'l-Beyt Universitesi, 2000, 192 sayfa.
- - 6 -· Muhammed Yakôb Zulkifl b.
el-Hac YUsuf, Fi
MundsebdtiSuveri'I-Kur'ôni'I-Kerim, Danl§tllan:Ahmed
İsmail Nevfel; Ürdün Üniversitesi, 1992, 217 sayfa.
Hasib Hasan es-Samarrai; Aıu'l-Beyt Üniversitesi,
ı419/ı998, 224 sayfa.
19- Hajilln b. Zeynel, Dirôse e/-Us/Qbiyye li Tercemeti Maôni'I-Kur'ani'I-Kenirı bi'I-Luğati'I-Maliziyye
(SQretu'I-Bakara), Danışman Velid Seyf, Ürdüri Üniversitesi, 1996, 185 sayfa.
Ayrıca Aıu'l-Beyt Üniversitesi Kulliyyetu'd-Dira201
HİDAYET AYDAR
olarak Selman
9 - Hayil Muhammed el-Fukara, Zôhiretu'I-İnsi­
öğrenci tarafından CuhCıdu
cômi's-Savti fi'I-Kur'ani'l-Kerim Dirôse Savtiyye, Da-
sati'l-Fıkhiyye ve'l-Kanı1niyye'ye bağlı
Akkaya
adındaki
Türk
Ulemôi't-Tefsir fl Turkiyô fi'l-Fetra min 1923-2000
nışman: Abdulkadir Mer'i el-Halil, Mu'te Üniversitesi,
adıyla
1996, 275 sayfa.
bir tez hazırlanmaya ba§lanmışbr. Danışmanlı­
ğını Ürdün'den Dr. Ziyad Haliled-Dağamin ve Türkiye'den Prof. Dr. Suat Yıldınm'ın yapbğı tez adı geçen
öğrencinin 2902 yılında Kazakistan'da geçirdiği trafık
kazası sonucu vefat etmesinden dolayı yanda kalmıştır.
10 - Andelib Ahmed Abdullah Abdullah, Eseru
Sema'i'l-Kur'ôni'I·Kerim a(ô Musteuô'f-Emni'n-Nefsl
li Talibôti'l-Merha/ati's-Sôneviyye, Danışman: Adnan
YUsuf el-Arum, Yermuk Üniversitesi, 1996, lll sayfa.
5- Kur'an Kırabile İlgili Tezler
Ürdün ünivesiteelrinde kıraatler konusunun önemli
bir yer teşkil ettiğini ve kıraatiere çok önem verildiğini
müşahade ettik. Konuyla ilgili müstakil tezlerin verilmiş olması da bunu göstermektedir. Şimdi c:loğrudan
Kur'an kıraati ile ilgili olan tezleri verelim:
1 - Mazan Ahmed el-Faris el-Mahmud, İle/u İhti­
bôrôti'I-Ferrô' (u. 207/822) fi'I-Kırôôti'I-Kur'ôniyye fl
Kitôbihi Meôni'I-Kur'ôn, Danışman: Muhyuddin Ramazan, Yermuk Üniversitesi, 1987, 204 sayfa.
2 -Abdurrahman Yusuf Ahmed el-Cemel, Menhecu'I-İmôm et-Taberi (u. 310/922) fl'l-KırôôtiflTefsirih,
Danışman : Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,
1412/1992, 291 sayfa . .
3 -· Mansur Abdulkerim el-Kefavin, Tevcihôtu
Mekkf (u. 437/1045) li'l-Kırôôti'I-Kur'ôniyye min Vicheti Nazarin Nahuiyyetin fi Dau'i İlmi'l-Luğati'I-Hadis,
Danışman: Ahmed Nasif el-Cenabi, Mu'te Üniversitesi, 1995, 219 sayfa.
4 - Ahmed Muhammed Muflih el-Kudat, Musta-
6 - Konulu Tefsir ya da Belli Bir Alanla
İlgili Yapılan Tezler
Ürdün üniversitelerinde en çok konulu tefsir ya
da belli bir alanla ilgili tezlerin verildiğini tesı)it ettik.
et-Tefsiru'l-MavdQI Dirôse Tôrihiyye Nakdiyye, (Tezi
sunan: Muhammed Mahmud Muhammed Buni edDumi, Danışman: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi Kulliyyetu'd-Dirasati'l-Ulya (Kulliyyetu'ş-Şe­
ria),l998, 267 sayfa) adıyla genel esasları itibariyle
konulu tefsiri işleyen bir tez yanında, aynca Kur'an'da
önemli yeri olan bazı kelime ve kavramların işlendiği
tezler de görülmektedir. Bunların yanında Kur'an'dan
belli bir surenin veya surede geçen belli bir konunun
ele alınıdığı tezler de vardır. Sözünü ettiğimiz bu tezleri şöyle verebiliriz:
a · Kur'an'dan Herhangi Bir Konuyu veya
Kavramı İşleyen Tezler
1 - Cemal Yusuf Ahmed Nayife, et-Tezkiye fi'l-Kur'ôni'l-Kerim ve İnde Ulemôi'l-Fikri't-Terbeui el-İslô­
mi ve Deuruhô fi Tadfli's-Suluk, Danışman: Haydar
lahu'l-İşôrôt fl'I-Kırôôti'z-Zôid
Huceli Muhammed, Aıu'l-Beyt Üniversitesi, 2000,
119 sayfa. ·
Üniversitesi, 1412/1992, 590 sayfa.
2- Talib Muhammed Abdulkadir es-Sarayire,35
Si/m fiAyati'I-Kur:ani'l-Kerim Tefsir Mevdui, Danış­
man: Ahmed Abbasel-Bedevi Aıu'l-Beyt Üniversitesi,
1999, 188 sayfa.
·
el-Meruiyye ani's-Sikôt, Te'lif:· Ali Osmôn b. el-Kôsih el-Uzri el-Bağdôdi
(u. 801/1398), Danışman: Fadl Hasan Abbas; Ürdün
5- Alauddin Mustafa Mahmud el-Bahlur, en-Nô-
zir ve Devruhu fl Tevcihi'I-Kırôôti'I-Kur'ôniyye fi Dav'i
İlmi'I-Luğati'I-H.adis, Danışman: Yahya el-Kasım elAbabna, Mu'te Üniversitesi, 1997,296 sayfa.
6 - Ahmet Abdulkerjm Salim Kelib, ei-Mubred
Dirôse Luğaviyye, Danış­
man: AliTevf"ık el-Hamd, Yermuk Üniversitesi, 1993,
· 3 10 sayfa.
ve'l-Kırôôti'l-Kur'ôniyye
7 - Sahir İsmail el-Ureyni, Maôyiru'ş-ŞuzCız fi'IKırôati'I-Kur'ôniyye fl Dau'i İlmi 'I-Luğati'I-Hadis, Danışman: Ahmed Nasif el-Cenabi, Mu'te Üniversitesi,
1995, 418 sayfa.
8 - Ali Muhammed Salih ez-ZuyOt, Esôlibu Ta'/imi-
'1-Kur'ôni'I-Kerim fi Ahdi'n-Nebl Salfalfdhu Aleyhi ve
Sel/em ve's-Sahôbe Radyallôhu Anhum, Danışman:
el-Meşni,34
Mustafa
154sayfa.
34
Yermuk Üniversitesi, 1419/1998,
rezlı;"ikind dan~manı Dr. Faruk es.Samarrai'dir.
. 202
es-
3 - Dayfullah Suleyman Muhammed Dayfullah,
Halku'l-İnsôn Kemô Ta'riduhô ·Ayôtu'l-Kur'ôni'I-Kerim, Danışman : Abdulcelil Abdurrahtm; Ürdün Üni-
versitesi, 1406/1986, 166 sayfa.
4 - Ahmed Abdullah ei-Korf, SQretu'l-İnsôn fi'tTeşbihôti'l-Kur'ôniyye, Danışman: Zuheyr Ahmed elMansfu, Mu'te Üniversitesi, 1996, 169 sayfa.
5 - Said b. Raşit es-Savafi, el-Vahdetu'I-İnsôniy­
yetu fi'I-Kur'ôni'l-Kerim, 36 Danışman: Ziyad Halil ed-
Dağamin37; Aıu'I-Beyt Üniversitesi, 1999, 184 saYfa.
35
es-Sarayira halen (2002 yılı itibariyle) MO!e Üniversitesi Kulliyyetu'ş-'
Şeria'da Telsir Bölümünde görev yapmaldzıdır.
36
Dr. Azmi Taha es-Seyyid de bu tezde el-mışif el-muşarik olarak görev
alm~r.
37
Dr. Ziyiıd ed-Dağamin, 1984 yılında Ürdün Üniversitesi Şeriat Fakültesi Usulu'd-Din bölümünden mezun olm~r. ed-Dağamin,
daha sonra doktorasını yapmak üzere Malezya'ya gibnişlir. Burada
ei-Cfuniatu'I-Vataniyye ei-MM'ıziyye'ye ba!}lı KuUiyyetu'd-Dirasati'l-ls-
ÜRDÜN ÜNiVERSiTELERİNDE LiSANSÜSTÜ TEFSİR EGİTİMİ İLE YÜKSEK LISANS VE DOKTORA TEZLERİ
6 - KSsım Muhammed el-Ahmed el-Gadi, el-İnsan
ve'I-İnt!icfi'J-Kur'ôni'/-Kerim ve's-Sunneti'n-Nebeviy-
ye eş-Şerife ve fi'n-Nazariyyôti'l-İdôriyye el-Muôsıra,
Danı§man :
Muhammed Mahmud el-HavaJide, Yermuk Üniversitesi, ı992, 209 sayfa.
7 - Muhammed YQsuf Muhammed Suleyman, enNefsu'l-İnsôniyyetu fi'/-Kur'ôni'I-Kenm,
Danı§man:
İbrahim Zeyd el-Keylani; Ürdüfl> Üniversitesi, ı997,
207 sayfa.
8 - İhsan Musa Hasan Ahmed er-Rubeyi, er-Rıih
fi'/-Kur'ôni'/-Kerim Dirôse Mevduiyye, Danı§ll}an:
Hasib Hasan es-Samarrai; Aıu'I-Beyt Üniversitesi,
2000,257 sayfa.
9 - R~id b. All b. Abdullah ei-Hansi, el-Hurriyye fi'I-Kur'ôni'l-Kenm Dirôse Mevduiyye, Danl§man:
Hasib Hasan es-Samarrai; Aıu'l-Beyt Üniversitesi,
ı999, ı60 sayfa.
ıo - Yusuf İbrahim b. Said es-Serahni, el-Vasa-
. tiyyetu fi'l-Kur'ôni'l-Kerim Dirôse MevdCıiyye,
Danı§­
man: Hisib Hasan es-Samarrai; Aıu'l-Beyt Üniversitesi, ı998, ı54 sayfa:
l l - Muhammed Abdulkenm Muhammed el~Ha­
yik, er-Rahmetu fi'l-Kur'ôni'l-Kerim Dirôse MevdCıiy­
ye, Danı§man: İbrahim Zeyd el-Keylani; Ürdün Üniversitesi, ı993, ı46 sayfa.
ı2 - LulezirO C€ı.vid Şa'ban Es'adi, ez-Ziynetu fi'/Kur'ôni'/-Kerim Dirôse MevdCıiyye, Danı§man: Hasib
Hasan es-Samarrat; Aıu'I-Beyt Üniversitesi, 2000,
218 sayfa.
İbrahim Zeyd ei-Keylani; Ürdün Üniversitesi, ı989,
394sayfg.
ı 7 - Cihad Muhammed Faysal el-Abdullah, ezZu/m fi'/-Kur'ani'l-Kenm Dirôse Mevduiyye, Danı§man: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,
ı42ı/2000, 229 sayfa.
ı8 - dassan
Abi Ali Bedran, el-MustekbirCın ve'l-
Danı§man :Ahmed
İsmail Nevfel; Ürdün ÜniversiteSi, ı408/ı988, ı77
sayfa.
Mustad'afCm Dirôse Kur'aniyye,
ı9 - Muhammed Ahmed Abdülaztz ei-Cemel, e/Garôiz min ManzCırin Kur'ôniyyin, Danı§man: Fadl
Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi, ı996, 300 sayfa. .
20 - Nida Muhammed Hamid Kasım, Sunnetullôhf fi İhyôi'l-Umemi ve İdmihlalihd Dirôse Kur'dniyye Tahlfliyye, Danı§man : Fadl Hasan Abbas; Ürdün
Üniversitesi, 200ı, 2ı 7 sayfa.
2ı - Haclar İsmaü Muhammed DaJiye, el-İslôhu'l­
İctimaiyyufiTefsiri'l-Menôr, Danı§man: Ahmed İsma­
il Nevfel, Ürdün Üniversitesi, ı988, 207 sayfa.
22 - Adnan Abdulkenm Huleyfat, Menhecu'l-Kur'ôni'l-Kerfm fı'''l-Vikayeti mine'z-Zunubi ve Mua/ecetihô, Danı§man: Abdulcelü Abdurrahim; Ürdün Üniversitesi, ı988, 30ı sayfa.
23 - Sufi b. Hac Abdullah, Munkeranı'I-Cahiliy­
ye ve İlôcuhô fi'l-Kur'ani'l-Kerim Dirase MevdCıiyye,
Danı§man: Abdumihim Ahmed ez-Zakka; Aıu'l-Beyt
Üniversitesi, 2000, 264 sayfa.
ı3 - Avde Abd Avde Abdullah, ez-Zemôn fi'l-Ku- .
r'ani'l-Kerim, Danı§man: Abdurrahim Ahmed ez-Zak-
24.- Abdullah Muhammed TaJeb el-Cuy(ı§i, el-Cezôu'd-Dunyeviyyufi'l-Kur'ôni'l-Kerim Dirôse Mevduiyye, Danı§man :Ahmed İsmail Nevfel; Ürdün Üniver-
ı4 - Muhammed İzzet Muhammed es-Seyyid, elİnfôk fi'/-Kur'ôni'/-Kerim, Danı§man: Ahmed Fend
EbU Hezim; Ürdün Üniversitesi, ı992, ı87 sayfa.
sitesi,
~; Aıu'I-Beyt Üniversitesi, ı999, 253 saY.fa.
ı5
- Abdurrezzak Muhammed Nassar Muhammed, Kadiyyetu'r-Rızk fi'J-Kur'ôni'I-Kerim Dirôse
·MevdCıiyye, Danı§man: İbrahim Zeyd ei-Keylani; Ürdün Üniversitesi, ı988, ı92 sayfa.
ı6- Suleyman Şahdeh Hammad eş-Şeyh Id, en-
Nifôk ve'I-Munôfikun fi'l-Kur'ôni'l-Kerim,
Danı§man:
larniyye'de UsUlu'd-Din kısmında hazırladığı SOretu'l·AnkebOt Dirase
ve Tefsir adındaki teıinin 1991 yılında kabul edilmesiyle doktorasını
tamamlaml§br. 1988-.1997 yıllan arasında Malezya'da mu~telif üni·
versitelerde görev yapan ed-Dağamin, 1997 yılından beri Alu'l-Beyt
Üniversitesinde görev yapmaktadir. ed·Dağamin, 2002 yılında görev
yapbğı fakOlteye dekan olarak atanmı§br. ed-Dağamin'in Menheciyyetu'l·Bahs fi't-Tefsiri'l-Mevdüi li'l-Kur'aru'l-Kerim adlı çali§ması
basıl.inışbr. Dağamin'in basılan di§er bir eseri ise İ'caru'l-Kur'fuı ve
·Eb'aduhu ·el-Hadariyye fi Fikri~n-Nursi Ard ve Tahlil adını taşımakta­
dır ve Bediuzzaman Said Nursi'yi konu almaktadır. Said Nursi ile ilgili
İstanbul'da yapılan uluslar arası sempozyumlıira da katılan ed-Da§amin'in basılan daha başka pek çok çali§ması vardır (Bkz. Aydar, s. 36,
54-56).
ı994, ı68
sayfa.
25 - Abdullah b. Said b. Halfao el-Ma'men, Ce-
zau'I-Amel fi'I-Kur'ôni'/-Kerim Dirôse
MevdCıiyye,
Danı§man: Abdurrahim Ahmed ez-Zakka; Aıu'I-Beyt
Üniversitesi, ı999, 269 sayfa.
26 - Muhammed Yusuf Ahmed Devfe§, el-İbtilô
fi'l-Kur'ani'l-Kerim, Öanı§man: Abdulcelü Abdurrahim; Ürdün Üniversitesi, ı408/ı988, 388 sayfa.
27 - Muhammed Kazım Ra§id SavaJiha, el-Kiyadetu'l-Mu'mine Kemô Ya'riduhô el-Kur'anu'I-Kerim,
Danı§man: Ahmed İsmaü Nevfel; Ürdün Üniversitesi,
ı987, 220 sayfa.
28 - Muhammed Cemi! İyad el-Vahidl, el-Um'metu'I-Mus/ime fi'I-Kur'ôni'l-Kerim, Danl§man: Abdurrahim Ahmed ez-Zakka; Aıu'I-Beyt Üniversitesi,
ı420/2000, 293 sayfa.
29- Lina Ahmed Muhammed Mulhim,·es-Sifatu't-
Terbeuiyye li'I-Mer'eti'I-Muslime fi'l-Kur'ani'l-Kerim,
203
HlDAYETAYDAR
Danışman: Faruk Abdulmecid es-Samarravi, Yermuk
Üniversitesi, 1996, 105 sayfa.
Gayb fi'I-Kur'ôni'I-Kerim, Danı§man: Abdulcelil Abdurrahim; Ürdün Üniversitesi, 1415/1994,.247 sayfa.
30 - Ali Said Ali Suman, ei-Kıydmu't-Terbeviyye
Elieti Tadammanahô es-Suôlu fi'I-Kur'ôni'I-Kerim,
Danışman: Muhammed Ali ei-Amrl- Muhammed Mukbil Uleymat, Yermuk Üniversitesi, 1993, 108 sayfa.
41- Suleyman Hasan Suleyman Abdurrahman,
el-Cennetu ·ve Ehluhô min Hilôli'I-Kur'ôni'I-Kerim:
Danı§man: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,
11-08/1988, 265 sayfa.
31- Ala Mahmud Ali Alavine, e/-Medômin et-Terbeviyye li'd-Duô fi'I-Kur'ôni'I-Kerim ve's-Sunneti'ş­
Şerife, Danı§man: Hüseyin Cabir Beni Halid- Tevfik
Ahmed Mer'i, Yermuk Üniversitesi, 1996, 118 sayfa.
b - Belli bir Konuyla İlgili Ayetleri İşleyen
Tezler
32 - İntisar Gazi Yasin Mustafa, ei-Medamin etTerbeviyye li Farizati's-Siydmi fi'I-Kur'ôni'I-Kerim ve
Kitdbi's-Savm min Sahihi'I-Buhôri, DaTU§man: Muhammed Fahri Mikdadi, Yermuk Üniversitesi, 1997,
125 sayfa.
33 - Sahir Zeyt Muhammed Ebu Serih, ei-Mebadiu't-Terbeviyye fi'I-Kasasi'I-Kur'ôni Dirôse Tahlfliyye,
Danl§man: Haydar Huceli Muhammed, Aıu'I-Beyt
Üniversitesi, 1999, 262 sayfa.
34 - Cemal Miskal Mustafa el-Kasll)1, Terbiyetu'1-Muavvikine fi'I-Kur'ôni'I-Kerim ve'I-Hadisi'ş-Şerif,
Danl§man: Dr. Şefik Hassan, Yermuk Üniversitesi,
1989,55 sayfa.
35 - Nayil Mamduh Muhammed Avdullah Ebu
Zeyd,38 ei-Emnu'I-İctimôi min ManzQri'I-Kur'ôni'I-Kerim, Danı§rrian: Abdulcelil Abdurrahim; Ürdün Üniversitesi, 1991, 277 sayfa.
36 - Maan Halid Abdullah el-Kudat, Menhecu'IKur'ôni'I-Kerim fl Tahkfki'l-Emni'I-İktisôdi, Danı§­
man: Muhammet Cebr ei-Elfi, Yermuk Üniversitesi,
1996, l18 sayfa.
37 - Ahmed Abdulmevla Ruveyci Menru, ei-Velô'
ve'I-Bera' fi'I-Kur'dni'I-Kerim Dirôse MevdCıiyye, Danl§man: Ahmed İsmail Nevfel; Ürdün Üniversitesi,
1993, 160 sayfa.
38- Muhammed Ali ez-Zağ(ıl,39 ei-İtticôhu'I-Akadi
fl Tefsiri'I-Menôr, Danı§man: Ahmed İsmail Nevfel;
Ürdün Üniversitesi, 1986, 442 sayfa.
39 - Ziyad Halil Muhammed ed-Dağamin,.w Akfdetu'I-Ba'si ve Keyfe Tenôvefehô ei-Kur'ônu'I-Kerim,
Danı§man: Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,
1407/1987,239 sayfa.
40 - Mervan Muhammed Hafız Guneym, Alem u'/Doç. Dr. Nayil Ebü Zeyd halen (2002 yılı itibariyle) Mute Üniversitesi
Kulliyyetu'~-Şena'da Tefsir öğretim uyesi olarak görev yapmaktadır.
39 Doç. Dr. Muhammed ZağUI, halen (2002 yılı itibariyle) MO te Üniversitesi Kulliyyetu'~.Şeria'da Kısmu UsQU'd-Din'in b~kanıdır.
40 Doç. Dr. ed-Dağamin, halen (2002 yılı ibôariyle) C&niatu Ali'I-Beyt
Kulliyyetu'd-Dirasali'I-Fıkhiyye ve'l-Kanılniyye'de UsUiu'd-D"ın Bölümo b~kanı ve Fakülte dekanıdır. ·
38
204
1 - Omer· Zekeriyya Avda ei-Adayle, Ayôtu'I-Akideti ve Eseruhô fi'I-Fikri'I-İnsônl, Danı§man: Hasib
Hasan es-Samarrai; Alu'l-Beyt Üniversitesi, 2000,
221 sayfa.
2 - Muhammed Abdurrahman Muflih Bena Amir,
Ayatu's-Sem' ve'I-Basar fi'I-Kur'ôni'I-Kerim Dirôse
MevdCıiyye, DanıŞman: Hasib Hasan es-Samarrai;
Alu'l-Beyt Üniversitesi, 2001, 87 sayfa.
3 - Muhammed Hayr Muhammed Salim el-İsa,
Ayôtu's-Sıfôt İnde's-Selef Beyne't-Te'vil ve't-Tefvld
min Hilôli Tefsiri'I-İmôm et-Taben~ Danı§man: Ahmed
İsmaıi Nevfel; Ürdün Üniversitesi, 1993, 185 sayfa.
c - Bir Sureyle İlgili Olan Tezler
1 - Feyn1z Muhammed Hayr Halid e§-Şi§ani, Dirôsetun Tahliliyyetun ve MavdQiyyetun li SCıreti'I-İsrô,
Dant§man : Fadl Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,
1996,230 sayfa.
·
2 - Velid Muhammed Hasan ei:Umudi, SOretu
Dirôse Tahlfliyye ve MevdCıiyye Mukôrene, Danl§man : İbrahim Zeyd el-Keylaru; Ürdün Üniversitesi,
1408/1988, 190 sayfa.
Fôtır
3 - Ahmed Süleyman Avd er-Rakb, SQretu Sad
Dirôse Tahliliyye ve MevdCıiyye, Danl§man: Ahmed
Halid Şükri; Ürdün Üniversitesi, 1996, 167 sayfa.
4 - Mervan Muhammed Ayi§ Ebu Ras, Dirôse
MevdQiyye fi SCıreti'z-Zü1Jier, Danl§man: Ahmed İs­
mail Nevfel; Ürdün Üniversitesi, 1986, 295 sayfa.
5- Rıdvan Esad es-Samedi, Tefsirun. Tahliliyyun
ve MevdCıiyyun li Sureti'ş-ŞQrô, Danı§man: Ahmed
Ferid Ebu Hezim; Ürdün Üniversitesi, 1996.
6 - Muhammed Yusuf Ahmed Ababne, Suretu'zZuhrufDirôse Tahltliyye veMevdCıiyye, Danı§man: Ahmed Halid Şükri; Ürdün Üniversitesi, 1996, 173 sayfa.
7 - Ziyad Ahmed Ebu Şeria, SCıretu Muhammed
Sallallôhu Aleyhi ve Sellem Dirôse ve Tahlil, Danı§­
man: Abdulcelil Abdurrahim; Ürdün Üniversitesi,
1409/1989,283 sayfa. .
8 - Abdullah Hüseyin es-Salih ei-Arnri, ei-Ma'nô
fl Cuz'i Amme Beyne't-Tefsir ve't-Tercem e,
Danı§man:
Semir Suteytite, Yermuk Üniversitesi, 1990, 222 sayfa.
ÜRDÜN ÜNivERSiTELERİNDE LISANSÜSTÜ TEFSİR EGİTİMi İLE YÜKSEK LISANS VE DOKTORA TEZLERi
d - Surede Geçen Bir Konuyu İşleyen ~ezler
ı - Safvan Hac İsmail Abdullah, Mealimu'I-Cihôdi
fi SCıreti't-Tevbe Dirôse
MevdCıiyye, Danışman: Abdurrahtm Ahmed ez-Zakka; Aıu'l-Beyt Üniversitesi,
2000, 233 sayfa.
2 - Abdullatif Abdurrahman Suleyman, Niemullahi ale'l-İnsan ft Dav'i SCıreti'n-Nahi Dirôse fi't-Tejsfri'IMevdCıl, Danışman: Ahmed Abbas el-Bedevi; Aıu'l­
Beyt Üniversitesi, ı420/2000, 259 sayfa.
3 - İbrahim MahmO.d Abd Hamdan, MejhCımu
Menahici't-Terbevl el-Mustenbat min SCıreti'I-Kehf,
Danışman: Abdurrahman Salih Abdullah, Ürdün Üniversitesi, ı993, 110 sayfa.
4 - Zekeriyya İbrahim Salih ez-Zemili, Tabfatu'IMuctema' el-İslami Kema Tusavviruhd SCıretu'n-NCır,
Danl§man: İbrahim Zeyd el-Keylaru, Ürdün Üniversitesi, ı99ı, 29ı sayfa.
5 - Nefise Binti Muhammed Tahir, et-Tuğyan ft
Sureti'I-Kasus (Tyranny in surah of ai-Qasas), Danl§man: Hasib Hasan es-Samarrai; Aıu'I-Beyt Üniversitesi, ı420/1999, ı82 sayfa.
6 - Muhammed Sadık Muhammed Mağanbe, Yd
Eyyuha'I-Lezfne AmenCı Dirôse fi't-Tefslr ei-MevaQf
li'I-Kur'ani'I-Kerfm, Danışman: Ziyad Halil ed-Dağa­
min; Alu'l-Beyt Üniversitesi, 2000, 2ı8 sayfa.
e - Muhtelif Konulan İşleyen Tezler
ı - ei-Hicecu'I-Akliyye li Uli'I-Azm mine'r-Rusul
fi'I-Kur'dni'/-Kenm, Tezi sunan: Ahmed Süleyman eiAvd, Danışman: Abdulcelil Abdurrahim; Ürdün Üniversitesi, ı407/ı987, 404 sayfa.
2 - Munzir Adil Muhammed ei-Hamd, ei-Ferec
Ba'de'ş-Şidde İnde Uli'l-Azim mine'r-Rusul fi'I-Kur'-
ôni'I-Kerfm Te/sfr Mevdıil, Danışman: Ahmed Abbas
el-Bedevl; Aıu'I-Beyt Üniversitesi, ı997, 261 sayfa.
3 - İshak Muhammed Hamdan ei-Bedann, Kıssatu
İbrdhimft'/-Kur'ani'I-Kerfm, Danl§man: Ahmed İsma­
il Nevfel, Ürdün Üniversitesi, ı992, 268 sayfa.
Ehli'I-Kitôb Kema Veredet fi'I-Kur'ani'I-Kerfm Dirôse
Mevduiyye, Danı§man: Ahmed Abbas el-Bedevi; Aıu­
'1-Beyt Üniversitesi, 2000, 2ı6 sayfa.
8 - Muhammed Hazır el-Mecati,41 Dirôsetun Kur'aniyyetun li Gozueti Uhud, DaJU§man: Fadl Hasan
Abbas; Ürdün Üniversitesi, ı409/1988, 358 sayfa.
9 - Abdulvehhab Ahmed Salih el-Mısri, Gazv$
TebQk ft'I-Kur'Cıni'I-Kerfm Dirôse Mevduiyye, Danışman: Ahmed İsmail Nevfel; Ürdün Üniversitesi,
14ı4/ı994, 185 sayfa.
ıo - Abdurrahman Muhammed Ali el-Amri, ei-
İdaretu'I-Mevkifiyye ft Siyaki'I-Kur'ani'I-Kerim, Danışman: Hasan Ahmed ei-Hayan, Yermuk Üniversi-
tesi,
ı995,
77 sayfa.
ı ı - Mahmud Muhmammed Avad el-Hisam, Cevanibu'I-Fikri ve't-Tefekkuri fi'I-Kur'dni'I-Kerfm, Danl§man: Muhammed Ahmed Milkavi,42 Yermuk Üniversitesi, ı996, ıso sayfa.
ı2- İmad Taha Ahmed er-RaOsi, ei-Menhecu'I-Akll
fi'I-Kur'ani'I-Kerfm, Danl§man: Abdurrahim Ahmed
e.z-Zakka; Aıu'l-Beyt Üniversitesi,l998, 228 sayfa.
ı3
Mesna Abdurrahman Ahmed ei-Heyti, - ei-EI-
flızu'I-İktisadiyyetu fi'I-Kur'dni'I-Kerfm Dirdse Luğa­
viyye Dilaliyye, Danışman: Raslan Beni Yasin, Yermuk Üniversitesi,
1'999, 135 sayfa.
...:
ı4- Halid Hamis Mustafa Ferac, ei-E/fdzu'l-Askeriyyetu fi'I-Kur'ôni'I-Kerfm Dirôse Luğaviyye Dilôliyye, Danışman: Selam ei-Kudat, Yermuk Üniversitesi,
1997,207 sayfa.
15 - Ahmed b. Gabir b. Ali ei-Musekkeri, Devdfi'u'I-Amel ve Muavvikatuhu fi'J-Kur'ani'I-Kerfm Tefsir
Mevduf, Danı§man: Abdurrahim Ahmed ez-Zakka;
Aıu'l-Beyt Üniversitesi, 2000, ı 74 sayfa.
16- Halid Abdullah el-Beşir, et-Tasavvuru'I-Akadiyyu li Kadiyyeti'I-Ubudiyye fi'I-Kur'dni'I-Kerfm Dirôse Mukdrene fi'I-Mezahibi'I-İsldmiyye, Danı§man:
el-Cili Muhammed Yusuf Camati, Aıu'l-Beyt Üniversitesi ı422/2000, ı97 sayfa.
4 - Nezih Muhammed Abclutkerim A'lavi, Resmufi'I-Kur'dni'l-Kerfm, (doktora), Danışman:
Haşim Yağ], Ürdün Üniversitesi,ı995, 285 sayfa.
işleyen Tezler
5 - Yunus Ahmed Sah1h el-Omari, Menhecu'I-Kur'ani'I-Kerfm fi Hivari'I-Edyan, Danışman: Abclurrezzak Behcet el-Habaşine, Aıu'l-Beyt Üniversitesi ı997,
Kur'an'da geçen ibare ve ifadeleri Arap dili ve
edebiyatma gören işleyen pek çok tez de Ürdün üniversitelerinde işlenmiştir. Bu tür tezler bilhassa edebiyat fakülteleri bünyesinde hazırlanmıştır. Şimdi bunlan görelim:
'ş-ŞuhCıs
ı96sayfa.
6 - Tallal Muhammed İbrahim Halef, Kıyemu'l­
. Yehud fi'I-Kasasi'I-Kur'ant ve Dauruha ft Tevcfhi Fik- - rihim et-Terbevi ei-Muôsıf, Danı§man: Mahmud Halil
EbO. Def, Ürdün Üniversitesi, ı999, ı48 sayfa.
7 - Hasani Muhammed Selame el-İsi, Mehaccetu
7- Kur'an'ı Arap Dili ve Belağatı Yönüyle
1 - Muhammed Abdurrahman Muhammed Avdat, Ese.ru'I-Munôkcışati'I-Luğaviyye ald Tefslri İbn
41
Doç. Dr. ei-Mecaıl, halen (2002 yılı Itibariyle) Ürdün Üniversitesi Kulliyyetu'ş-Şeria'da Te_fsir öğretim Oyesi olarak görev yapmaktadır.
42 Prof.
Dr. Şadiye et-Tali, tezin iklnci danl§Tllanıdır.
205
HiDAYET AYDAR
Atiyye el-Ende/Cısf (u. 546/1125),
Danışman: Ahmed
Abbas el-Bedevl; Aıu'l-Beyt Üniversitesi, 1421/2000,
226 sayfa.
·
2-YusufSuleyrnan Ulyan, en-Nesefi (u. 710/1300)
ve CuhCıduhu el-Luğauiyye fi Tefslrihi Medôriku'tTenz/1 ve Hakôiku't-Te'vil, Danışman: All el-Hamd,
Yennuk Üniversitesi, 1996,209 sayfa.
.
3 - Usame Huseyin Mahmud Bureyka', ei-Beyônu'l-Kur'ôni inde'r-Rummôni ue'I-Hattôbi, Danışman:
Muhammed Berekat Harndi Ebu All, Ürdün Üniversitesi, 1995, 115 sayfa.
4 - Alauddln Mustafa Mahmud el-Bahlur, en-Nd- -
zir ve Devruhu fi Tevcihi'I-Kırôôti'I-Kur'ôniyye fi Dau'i
13 - İzfun Ömed<asım es-Secravi, Us/Cıbu'l-İstis­
nai fi'l-Kur'dni'l-Kenm Beyne'n-Nahvi ve'l-Be/ağe,
(doktora), Danışman: Muhammed Berekat Ebu Ali,
Ürdün Üniversitesi, 1991,440 sayfa.
14 - Fuad Ruşdi Abdullatif el-Hattab, Us/Cıbu'l­
Hasr fi'l-Kur'ani'l-Kerfm İnde'n-Nahuiyyin ue'l-Befağiyyln, Danişman: Yusuf Ebu'l-Adus, Yennuk Üniversitesi, 1998, 269 sayfa.
15 - Omer Muhtar eş-Şanl<iti, Us/Cıbu't-Temennf
fi'l-Kur'ani'/-Kerim, 45 Danışman: Ziyad Halil ed-Dağamln; Aıu'l-Beyt Üniversitesi, tarih yok, 115 sayfa.
16 - Hıfzı Hafiz Ustiyye, Muzaharatu'l-Hazfi mine'1-Kur'ani'l-Kerim, (doktora), Danışman:· Dr. Muhammed Berekat Ebu All, Ürdün Üniversitesi, 1995, 330
İlmi'I-Luğati'I-Haais, Danışman: Yahya el-Kasım elAbabna, Mu'te Üniversitesi, 1997,296 sayfa.
sayfa.
5 - Ömer Raşid Hasan Halil, e/-İ'tirôd fi'l-Kur'ôni'I-Kerim, Dan~man: Muhammed Berekat Ebu All,
Ürdün Üniversitesi, 1995, 183 sayfa.
17 - Fatima Mahmud es-Sa'di, Taakkumu'z-Zikri
ve'I-Hazfi fi'l-Kur'ani'l-Kerim, (doktora), .Dan~man:
Cafer Ababne, Ürdün Üniversitesi, 1998, 204 sayfa.
6 - Sami Ata Hasan Haclar Abdurrahman es-Sudde,43 ei-Cumletu'l-Mu'tarida fı"'I-Kur'ôn ve Meuôdiuhô
ve Delôlôtiha, Danışman : Fad.l Hasan Abbas; Ürdün
ÜniversiteSi, 1414/i993, 210.
18 - Kemal Abdurrahlm Reştd, et-Teraduf fi'l-Kur'ôni'l-Kerim, Dan~man: Muhammed Hasan Avad,
Ürdün Üniversitesi, 1996, 211 sayfa.
7 - Ahiarn Muhammed Abdulkerim es-Samadl,
et-Tadmin fi'l-Kur'ôni'I-Kenm Dirôse Tatbikiyye,
Danışman: Fad.l Hasan Abbas; Ürdün Üniversitesi,
1420/2000, 208 sayfa.
8 - Halud Muhammed Emin Mahmud el-Hava-
n, el-Cevônib~'l-Belôğiyye li'I-CumCıi'l-Kur'ôniyye,
Danışman: Fad.l Hasan Abbas, Ürdün Üniversitesi,
1421/2001,
.
9 - Emced Kurşe, Delôletu (Ila) ue'l-(Blı) ue'I(Lôm) fi'I-Kur'ani'l-Kerim ·Beyne'l-Mufessinn ue'nNahviyyln ue'I-Belağiyyln ue'I-UsCıliyyln, 44 Danışman:
Ahmed İsmau Nevfel; Ürdün Üniversitesi, 1996, 259
sayfa.
10 - Muhammed Ahmed Ali Beni Amir, İnne;
.Enne fi Dau'i'd-Dirôsati'l-Kur'ôniyye ve Nahui'l-Arabi, Danışman: Muhyuddln Ramazan, Yennuk Üniversitesi, 1997, 285 sayfa.
·
·ıı- Avdetullah Meni'el-Kaysi, Tenevuu'u Siyaği'l­
Kelimat Zati'l-Asl el-Luğaui el-Vahid fi'l-Kur'dni'l-Kerim li Teneuuui Elvdni's-Siyaki ue'l-Mednl, Danışman:
Mahmud es-Samarra, Ürdün Üniversitesi, 1988, 423
sayfa.
12 - Yahya Halil Murad, Us/Cıbu'l-Emri fi'l-Kur'ani'l-Kerim, Danışman: Muhammed Hasan Avad, Ürdün Üniversitesi, 1989,215 sayfa.
43 Sfuni Ata
Hasan, halen (2002 yılı itibariyle) Alu'I-Beyt Üniversitesi
ve'I·Kanüniyye'de Tefsir dalında gö-
19- Hüseyin Yusuf Latif Kazak, el-Halu .fi'l-Kur'ôni'l-Kerim, Dan~man: Halil Arnayra, 1987, Yennuk
Üniversitesi, 148 sayfa.
20 - Ebu Said Muhammed Abdulmecid Vahidi
Abdullatif, el-Masdar. fi'l-Kur'ôni'l-Kerim, (doktora),
Danışman: Muhammed Berekat Ebu All, Ürdün Üniversitesi, 1992, 471 sayfa.
21 - Muhammed Abdulmecid Vahidi Abdullatif
(Ebu Said), İsmu'l-Fail fi'l-Kur'ani'l-Kerim, Dan~man:
Muhyuddln Ramazan, Yennuk Üniversitesi, 1988,
225 sayfa: · .. - ···-·--------·-- - - · - ·
ca
22 -Atıf Abdulmecid Abdunoebi Ebu ce, Daml. ru'/-Gôib fi'l-Kur'ôni'l-Kerim Dirôse Nahviyye Tah/1liyye Us/Qbiyye, Danışman: Abdıılkadir Abdurrahman
es-Sadi, Aıu'l-Beyt Üniversitesi 1999, 98 sayfa.
23- Hakim b. Zeynel, Dirdse ei-Us/Cıbiyye li Ter. cemeti Maôni'l-Kur'ôni'l-Kerim bi'l-Luğati'l-Maliziyye
(SQretu'l-Bakara), Danışman Velid Seyf, Ürdün Üniversitesi, 1996, 185 sayfa.
24 - Sena Necati Ayas, el-Kur'ônu'l-Kerim fi'dDersi'l-Belağl el-Muôsır,
(doktora), Danışman: Muhammed Berekat Ebu All, Ürdün Üniversitesi, 1996,
240 sayfa.
25 - İnas İsmail Arif Semur, Mecô.zu'I-Kur'an ve
Sunenu'l-Arabi fi Kelômihô, Danışman: Haşim Yaği,
Ürdün Üniversitesi, 1996, 351 sayfa.
26 - Kasım Muhammed Salih el-Hamd, İ'rabu'l-
Kulliyyetu'd-Dirasati'I·Fıkhiyye
rev yapmaktadır.
44
Dr. Muhammed Hasan Awad, tezin ikinci danışmanıdır.
206
45
T ezin ikinci danışmanı, Dr. Abdul~bbar ei-Kaı:zaz'tir.
ÜRO!) N ÜNIVERSiTELERİNDE LİSANSÜSTO TEFSİR EGITiMi iLE YÜKSEK LISANS VE DOKTORA TEZLERİ
Kur'ani'I-Kerfm Masadiruhu ve Mezahibu'n-Nuhôti
fıhl, (doktora), Danışmqn: Nehfu' el-Musl, Ürdün Üni-
Kur~ôni'/-Kenm Terkiben
veDeldleten, Danl§ffian: Semir
Şerif Suteytite, Yermuk Üniversitesi, 1999, 24 sayfa.
versitesi, 1997, 333 sayfa.
41- Mesna Abdurrahman Ahmed el-Heyti, ei-Et-
27 - Ruşdi Sedid, ei-Evcihu'I-İ'rabiyye fi Muşki/i
İ'rôbi'I-Kur'an, Danışman: Semlr Şerif Suteytite, Yermuk Üniversitesi, 2000, 109 sayfa.
·
fôzu'I-İktisddiyyetu fi'/-Kur'dni'/-Kerfm Dirôse Luğa­
28 - Halud İbrahim Selfu'nıı el-AmOs, e/-Hitôbu'1-Kurani Dirôse fi'I-Afakati Beyne'n-Nassi ve's-Siyak,
Mesel min Sureti'l-Bakara, (doktora), Danışman: Nehar el-Musi, Ürdün Üniversitesi, 19Q8, 412 sayfa.
42 - Sahir İsmail el-Ureyni, Maayiru'ş-ŞuzıJz fi'IKırdati'I-Kur'aniyye fi Dav'i İlmi'I-Luğati'I-Hadis, Danışman: Ahmed Nasif el-Cenabi, Mu'te Üniversitesi,
29 - Abdullah Muhammed Yasin eş-Şemayile, tf!.l·
lka' fi'I-Kur'ani'I-Kerfm: es-Suver e/-Mekkiyye, Danışman: Abdullah Anber, Ürdün Üniversitesi, 1999,
·
224sayfa.
43- Mansur Abdulkeıim el-Kefavin, Tevcfhôtu Mekkl li't~Kırddti't-Kur'aniyye min Viche~ Nazarin Nahviyyetin fi Dav'i İlmi'I-Luğati'I-Hadis, Danışman: Ahmed
Nasif el-Cenabl, Mu'te Üniversitesi, 1995, 219 sayfa.
30 - Semir İbrahim V ah id ei-Gazavi, et-Tanğfm efDanisman: Said ez-Zebidi, Aıu'I-Beyt Üniversitesi 199_, 150 sayfa.
Teşbihôti'I-Kur'aniyye, Danışman:
viyye Defaliyye, Danl§man: Raslan Beni Yasin, Yermuk Üniversitesi, 1999, 135 sayfa.
1995, 418 sayfa.
44 - Ahmed Abdulla,h el-Korf, Suretu'f-İnsan fi't-
Luğavi fi'/-Kur'ôni'/-Kerfm,
Zuheyr Ahmed eiMansOr, Mu'te Üniversitesi, 1996, 169 sayfa.
31 - Ma'had b. Muhtar, Fennu'I-Cinôs fi'I-Kur'ani'I-Kerfm, Danışman: Muhammed Ali Ebu Hamde,
Ürdün Üniversitesi, 2000, 110 sayfa.
45 - Ahmed Hasan Avar EbO Hassan, Şubhu'I­
Cumle fi'/-Kur'ôni'/-Kerfm, Danışman: Abdulkadir
Abdurrahman es-Saidi, Aıu'l-Beyt Üniversitesi, 1997,
184sayfa.
32 - İsmail Mahmud Ahmed Amr, Devru'ş-Şi'r fi .
Halil Ebu ·
Rahme, Yermuk Üniversitesi, 1987, 159 sayfa.
Şerhi'I-Mufredati'I-Kur'aniyye, Danışman:
33 - Ahmet Abclutkerim Salim Keüb, ef-Muberred
Dirôse Luğaviyye, Danl§man: Ali Tevfik ei-Hamd, Yermuk' Üniversitesi, 1993,
310sayfa.
ve'/-Kıraôti'I-Kur'aniyye
34 - Halid Hamis Mustafa Ferac, ef-Eifôzu'I-Askeriyye fi'I-Kur'ani'I-Kerfm Dirase Luğaviyye Delaliyye, Danışman: Selam ei-Kudat, Yermuk Üniver5itesi,
1997, 207 sayfa.
·
35 - Huseyin Ali Yusuf el-Hamd, ef-Ucmetu ve'tMen'u mine's-Sa:rfifi'I-Kur'ani'I-Kerfm, Danl§ffian: Reslan Beni Y~, Yermuk Üniversitesi, 1998, 116 sayfa.
36 - Raid Feıid Necib Tafis, et-Udul es-Sarfi fi'IKur'ani'I-Kerfm, Danl§man: Sfu'nir Şerif Suteytite,
Yermuk Üniversitesi, 1998, 138 sayfa.
37 - Muhammed MahmOd Salih Kasım, et-Tekrar fi'I-Kur'ani'/-Kerfm Dirôse Belağiyye, Danışman:
Masa Rabab'a, Yermuk Üniversitesi, 1998, 159 sayfa.
38- Havle MahmOd Refifan el-Es'ad, et-Teşkflu't­
Tekrarf fi's-Suveri'I-Medeniyye Zahire UsfQbiyye, Danışman: Zeyfu' ez-Zaibi, Yermuk Üniversitesi, 1999,
278 sayfa.
39- Halid Kasım Huseyn Beni Dumi, Tekraru'ILafzi fi Luğati'I-Hivari'I-Kurôn Dirôse Luğaviyye Us·tabiyye, Danışman: Semir Suteytite, Yermuk Üniversitesi, 1999, 270 sayfa.
40 - Abdullah Ali Abdullah el-HetM, el-Kasem fi'l-
46 - Huseyin Arşid el-Esved el-Uzamat, Us/abu'tCumleti't-Tefsiriyye fl'I-Kur'dni'I-Kerfm Dirase Terki'biyye Defaliyye, Danış~an: İbrahim YOsuf Abdulkadir
es-Seyyid, Alu'I-Beyt Universitesi, 1998, 278 sayfa.
4 7 - Harıi Lutfi Avad el-Es'ad, ei-Cumletu'I-İsti'nô­
fiyye fi'I-Kur'ani'l-Kerfm Dirôse Luğaviyye Tahliliyye,
Danışman: Kemal Cebri Abheıi, Aıu'I-Beyt Üniversitesi, 1998, 280 sayfa.
Sonuç
Buraya kadar serdedilen bilgilerden, makalemizin başında da işaret ettiğimiz gibi, Ürdün'de Kur'an
ilimleri ve tefsir alanında azımsanmayacak derecede
çok tez hazırlandığı anlaşılmaktadır. Başta kendi ülkemiz olmak üzere diğer İslfu'n ülkelerinde de bu alanda
ciddi çalışmalann yapıldığını biliyoruz. Nitekim ülkemizde yapılmış tezlerin Türkçe olarak neşredildiği
bazı eserlerin varlığından haberdanz. Tür/{iye ilahiyat
Fakülteleri Tefsir Anabilim Dalı Öğretim Elemanlan
Bibliyografyası (Özgeçmişleri ve Bilimsel Çalı§mala­
rı)ilf> ve Kur'an İlim/eri Sahasında Neşredilen Eserler
(1923-1992) ve Yapılan Tezfetl1 adlı eserleri bu meyanda zikredebiliriz. Ayrıca üniversitelerimizin sosyal
bilimler enstitüleri de zaman zaman tez çalışmalannın
yer aldığı kataloglar yayınlamaktadırlar. Bu yönde bilgi sunan bazı web siteleri de vardır. Yüksek Öğretim
Kurulu'nun web sitesi48 ile Dinbilimleri web sitesini49
% Hazırla~ Yakup Çiçek- Sunyamin Açıkaıın,lştanbul2000.
47 Hazırlayan: Siileyman MoUaibrahimoğlu, İstanbul1993.
48
49
bk. hHp://wwww.yok.gov.tr/teı/tez_taıama.htm (07.04.2003).
bk. hHp://www.dinbilimleri.com (07.04.2003).
207
HiDAYET AYI:1AR
bu bağlamda zikredebiliriz. Buralarda tezin veya ilgili şahsın adı verilerek tez araması yapılabilir. Ancak,
üniversitelerimizde hazırlanml§ bulunan tezleri yurt
dışında tanıtan herhangi bir esere ne yazık ki rastlamadık. Aynca diğer İslam ülkeleri ile Bab aleminde
tefsir alanmda yapılmış çalt§malann derli toplu tanıbl­
dığı bir çalı§mayı da gönnedik. Oysa, bu alanda yap~an ~malan ve hazırlanan tezleri bilip tanımanın
büyük bir zaruret olduğu kanaatindeyiz. Esasen biz de
bu maksatla bu ~mayı yaptık. En yakın zamanda,
ülkemizde Kur'an ilirrueri konusunda yapılan çalışma-
lan ve hazırlanmış tezleri yurt dışında; diğer ülkelerae
da ülkemizde tanıtacak eserlerin
meydana getirilmesi en büyük temennirnizdir. Böylece Allah'ın kelamına hizmet konusunda ne kadar çok
emeğin ortaya konulduğu müşahede edilebilecek; bilhassa işleomemiş veya az ele alınmış konularda yeni
çalışmalar yapılarak, il&hi kelamm daha iyi anlaşuma­
sına katkı sağlan~ış ·olacakbr. O kelam ki; "şayet yeryüzündeki ağaçlann tümü kalem; denizierin tümü de
mürekkep olsa; üstelik bunlara yedi deniz daha ilave
edilse, yine de tükenmeyecektir. "50
yapılmış çalışmalan
..·
50 bk.
208
Lokman, 31127.