Bölüm 1 MALİYE TEORİSİ ve KAMU EKONOMİSİ

Bölüm 1
MALİYE TEORİSİ ve KAMU EKONOMİSİ
Maliye Nedir?
Kelime anlamı “devletin malını idare etmektir”. Her ne kadar farklı şekillerde
tanımlanmış olsa da, maliye esasta dört (4) temel ayak üzerine bina edilmiştir.
Bunlar;
KAMUSAL
İHTİYAÇLAR
(1)
KAMUSAL
MALLAR
(2)
KAMUSAL
HARCAMALAR
(3)
KAMUSAL
GELİRLER
(4)
Burada geçen “kamu” ifadesi toplumsal veya sosyal anlamındadır.
(1)- Kamusal İhtiyaçlar:
•
Bireylerin tek başlarına karşılayamadıkları ancak karşılanması zorunlu
ihtiyaçlardır.
•
Özel ihtiyaçlarımız genelde fizyolojik varlığımızdan doğarken kamusal
ihtiyaçlar toplum haline yaşamamızdan kaynaklanır.
•
“Beslenme”, “giyinme”, “barınma”, “seyahat” vb özel ihtiyaçlarımıza
örnek iken “güvenlik”, “asayiş”, “adalet” ve “diplomasi” kamusal
ihtiyaçlarımıza örnektir.
Not: Kamusal ihtiyaçlarımız olmasaydı “DEVLET” ve onun maliyesi de olmazdı.
Kamusal ve özel ihtiyaçlar için şöyle bir karşılaştırma verilebilir;
2
Maliye Teorisi ve Kamu Ekonomisi
İhtiyaçlar
Kamusal İhtiyaç
Özel İhtiyaç
• Kamusal mallar gerekir
o Özel mallar gerekir
• Ortak tüketim ile karşılanır
o Bireysel tüketim ile karşılanır
• Dışsal fayda oluşur (kamu yararı)
o İçsel fayda oluşur (özel yarar)
• Alınan kararlar kanun şeklindedir
o Alınan kararlar sözleşme şeklindedir
• Kamusal mallar devlet eliyle siyasi
karara göre sunulur
o Özel mallar piyasa eliyle talebe
göre sunulur
• Finansman aracı vergidir
o Finansman aracı fiyattır
• Toplam maliyetler belirleyicidir
o Birim maliyetler belirleyicidir
• Bireylere aynı çeşitlikte sunulur
o Bireylere farklı çeşitlikte sunulur
• Kamusal mallardan vazgeçilemez
o Özel mallardan vazgeçilebilir
(2)- Kamusal Mallar:
•
Kamusal ihtiyaçların karşılanmasını sağlayan mallardır. Burada geçen
“mal” kavramı bünyesinde hizmet kavramını da barındırır.
Örneğin;
Kamusal İhtiyaç
- Dış Güvenlik
- İç Güvenlik
- Hakkaniyet
- Temsil
•
Kamusal Mal
- Savunma
- Asayiş
- Adalet
- Diplomasi
(Ordu)
(Polis)
(Mahkemeler)
(Hükümet)
Kamusal ihtiyaçlara yönelik bu mallar devlet tarafından sunulmasaydı
“toplum” olamaz veya olsa bile o topluluk “medeniyet” kuramaz,
piyasalarını bugünkü seviyeye getiremezdi.
(3)- Kamusal Harcamalar:
•
Kamusal malların sunulması için katlanılması gereken harcamalardır.
Not: Kamusal harcamalar daha sonraki bölümlerde ayrıntılanacaktır!
Soru: Devlet sınırsız harcama yetkisine sahip midir? Ne de olsa
günümüzde parayı devletin bir kurumu olan Merkez Bankası basmıyor
mu?
Maliye Teorisi ve Kamu Ekonomisi
3
Cevap: Hayır. Çünkü para basmak ve sürekli olarak kamu
harcamalarını bu yolla karşılamak paranın bollaşmasına ve paranın
değer kaybetmesine (enflasyona) sebeptir. Bunu göze alan hükümetler
eninde sonunda hiper enflasyona sebep olur ve hiper enflasyonun
sonucu “para ikamesi” dir. Para ikamesi yaşanan bir ekonomide devlet
önemli gelirlerinden olan “senyoraj” gelirinden mahrum kalır.
Not 1: Günümüzde dolarizasyon olarak da adlandırılan para ikamesi, ülkede
ulusal para yerine değerini koruyan yabancı bir paranın kullanılmasıdır. Para
ikamesi yaşanan ülkeler de ulusal para, para olmanın gerektirdiği tüm
özellikleri yitirir. Kabaca ulusal para pul olur.
Not 2: Emisyon geliri olarak da adlandırılan senyoraj, devletin para basma
tekeli sayesinde elde ettiği gelirdir.
Çözüm: Kamu harcamalarını çok daha sağlıklı bir şekilde finanse
etmektir. Bu çözüm bizi “kamu gelirleri” ne götürür.
(4)- Kamusal Gelirler:
•
•
Kamu harcamalarının finansmanı amacıyla kullanılan kaynaklardır.
Kamu gelirlerinin başında “vergi” gelir.
Not: Kamusal gelirler daha sonraki bölümlerde ayrıntılanacaktır!
O halde toparlayacak olursak, maliye;
“Kamusal ihtiyaçların karşılanmasına yönelik kamusal mal sunumunu ve bu
uğurda yapılması zorunlu kamusal harcamaların vergi gibi sağlam kamusal
gelirler ile finanse edilmesini konu alan bir bilim dalıdır”.
Ya da;
"Tahsil edilen kamusal gelirler ile ne tür kamusal harcamaların finanse
edileceği ve bu sayede topluma sunulan kamusal mallar sayesinde var olan
kamusal ihtiyaçların en üst düzeyde nasıl karşılanacağını konu alan bilim
dalıdır".
Uyarı: Asla ezber yapmaya çalışmayın diye ikinci bir tanım verildi.
Katkı: Çok sayıda bilim adamı ve kanun maliyeyi farklı şekillerde tanımlamıştır. Bunlardan
bazıları şunlardır;
4
Maliye Teorisi ve Kamu Ekonomisi
-
Bastable: Maliye, her yönetim biriminin yüklendiği fonksiyonları gerçekleştirmesi
bakımından mal ve hizmet üretiminin sürdürülmesi ve kaynakların kullanımı ile ilgili bir
alandır.
-
Henry Carter Adams: Maliye, kamu harcamaları ve kamu gelirleri kapsamında mali
mevzuat ve mali yönetim ilkeleri, bütçe, mali kuruluşlar, devlet malları, vergileme ve
borçlanma konularını inceleyen bilimdir.
-
Harley Leist Lutz: Maliye, kamu ya da devletin fonksiyonlarını yönlendirmek için
kaynakların sağlanması, kullanımı ve korunması ile ilgili bir disiplindir.
-
Schultz: Maliye, kamu kuruluşları tarafından çeşitli fonların sağlanması ve kullanımı ile
ilgili teknikleri, prensipleri, olayları inceleyen bir bilimdir.
-
Studenski: Maliye, toplum ihtiyaçlarının karşılanması ve ekonomik etkinlikler
yaratılabilmesi için yetkili kuruluşlar tarafından fonların sağlanması ve kullanımı ile
ilgilidir.
-
Withers: Maliye, ülkenin ekonomik hayatı üzerinde vergilemenin, harcamaların,
borçlanmanın etkilerinin incelenmesidir.
-
5018 sayılı Kanun: Maliye, gelirlerin toplanması, harcamaların yapılması, açıkların
finansmanı, kamunun varlık ve borçları ile diğer yükümlülüklerinin yönetimidir.
Not: Bu tanımları ezberlemek kesinlikle gerekmez. 
Merak: Neden maliye tanımı yapılırken kamu harcamalarını kamu
gelirlerinden önce ele aldık? Biz bireyler gelirimize göre harcama yapmak
zorunda olduğumuza göre aynı kural devlet için de geçerli değil mi?
Açıklama: Hayır. Devlet “sosyal devlet” olduğu için kamusal ihtiyaçların
gerektirdiği harcamaları yapmalı ve sonra da gerekli kamusal geliri bulmalıdır.
Devlet gerekli gelirlerinin olmadığını bahane ederek topluma karşı
sorumluluklarını yerine getirmekten ve bu uğurda gerekli harcamaları
yapmaktan kaçınamaz!
Bir başka deyişle;
“Devlet bizler gibi ayağını (harcamalarını) yorganıma (gelirine) göre uzatmaz,
ayağına (harcamalarına) göre yorgan (gelir) bulur. 
Konuya “bütçe” yönünden de açıklama getirilebilir;
Bilindiği üzere kamu harcamalarından ve kamu gelirlerinden oluşan bütçenin
üç (3) türlü bağlanması mümkündür…