İsrail 2006
advertisement
Ġsrail 2006 Muzaffer ġenel* Yahudi takvimine göre 5766 ve 57671 yıllarına karşılık gelen miladi 2006‟da İsrail‟in iç ve dış siyasi yaşamını etkileyen başlıca olaylar, Ehud Olmert‟in başbakan olması ve genel seçimler, tin seçimlerinde Hamas‟ın zaferi ile Hizbullah‟la savaş ve Lübnan‟a yönelik İsrail saldırıları olarak özetlenebilir. 2005‟in son günlerinde rahatsızlanan Başbakan Ariel Şaron‟un yetkileri 4 Ocak‟ta Maliye Bakanı Ehud Olmert‟e devredildi, 16 Ocak‟ta Olmert, Kadima (İleri) Partisi2 Lideri ve İsrail Başbakanı oldu. Başbakan Ariel Şaron‟un çalışamaz raporu alarak göreve devam ceğinin kesinleşmesi üzerine İsrail kanunları uyarınca 100 gün içerisinde seçime gidildi. Olmert, Kadima içinde Şaron yanlısı olarak bilinen Şimon Perez3 ve Tzipi Livni‟yle görüşerek her ikisinin de partide kalmasını sağladı. Böylece lider değişimi partide kan kaybına neden olmadan atlatılmış oldu. 28 Mart seçimlerinde Kadima, İsrail Parlamentosu Knesset‟te bulunan 120 sandalyenin 29‟unu kazanarak birinci parti oldu.4 İsrail için ikinci önemli gelişme, Hamas‟ın, 25 Ocak‟ta yapılan Filistin seçimlerini büyük bir zaferle kazanarak El- Fetih‟in 10 yıllık * 1 2 3 4 Marmara Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler 22 Eylül 2006 akşamı Yahudi takvimine göre 5767 yılına girildi. Kadima (İleri) Partisi, 21 Kasım 2005‟te Likud Partisi‟nden ayrılan Ariel Şaron tarafından kurulmuştur. Peres, 30 Kasım 2005‟te Şaron‟a destek amacıyla İşçi Partisi‟nden ayrılıp Kadima Partisi‟ne geçmişti. Bu çalışmada, 28 Mart 2006‟da yapılan 17. Knesset seçim sonuçları için Knesset‟in resmi internet sitesi http://www.knesset.gov.il adresindeki bilgiler esas alınmıştır. Bkz., http://knesset.gov.il/elections16/eng/results 184 Ortadoğu Yıllığı 2006 iktidarına son vermesiydi. İsmail Haniye, Hamas‟ın Başbakanı olarak 19 Şubat‟ta Filistin hükümetini kurdu. İsrail, Hamas başkanlığındaki Filistin yönetimi ile ilişki kurmaResmî Adı İsrail Devleti yacağını belirterek ekonomik BaĢkent Tel Aviv yaptırım başlattı; Hamas hüküYüzölçümü 20.770 km² Nüfus 6.426.679 metiyle bütün müzakereleri durGSMH 170,3 Milyar Dolar durdu ve Hamas‟ın güçlü olduğu Parlamenter Gazze Şeridi‟ne yönelik saldırılaHükûmet Biçimi Demokrasi rını yoğunlaştırdı. Hamas liderliDevlet BaĢkanı Shimon Perez ğindeki Filistin yönetimi ile doğDıĢiĢleri Bakanı Tzibi Livni rudan ilişkiye geçen tüm ülkeleri Pinhas Türkiye Büyükelçisi Avivi/Gabby kınadı. “Terörist” ilan ettiği Lavy Hamas hükümetine karşı ABD Askerî % 8.7 Harcam./GSMH yönetiminin tam desteğini aldı. Asker Sayısı 161,500 Filistin yönetiminin gümrük Etnik Yapı başta olmak üzere hemen hemen Yahudi % 80 tüm gelirlerini kontrol eden İsraArap % 18 il, Hamas yönetiminin gelir kayDiğer %2 naklarını kesmeye çalıştı. Gerek Dini Yapı İsrail Başbakanı Ehud Olmert Musevi % 76.5 İslam % 15.9 gerekse Dışişleri Bakanı Tzipi Diğer % 7,6 Livni yaptıkları açıklamalarda Petrol Üretimi 100 varil/gün uluslararası toplumdan Hamas Petrol Tüketimi 249.500 varil/gün liderliğindeki Filistin Yönetimi‟ne Ġhracat 43,73 milyar dolar yapılan dış mali yardımların durĠthalat 46,96 milyar dolar durulmasını talep ettiler.5 Böylece Hamas‟ın meşruiyetini sorgulayarak yeni Filistin yönetiminin uluslararası destek bulmasının önüne geçmeyi hedefledi. ABD6 ve AB7 Filistin Hükümetine yaptıkları doğrudan yardımları durdurdular. İsrail‟i etkileyen üçüncü önemli gelişme ise, Haziran ayı boyunca İsrail‟in Filistinlilere karşı giriştiği saldırılar sonucu en az 45 Filistinlinin hayatını kaybetmesine misilleme olarak, Lübnan Hizbullah‟ının, Filistinlilerle dayanışma adına 12 Temmuz‟da bir İsrailsınır karakoluna saldırarak 8 İsrail askerini öldürüp iki askeri kaçırması sonucu 5 6 7 Başbakan Ehud Olmert‟in ve Dışişleri Bakanı Tzipi Livni‟nin konu ile ilgili açıklamaları için bkz. http://www.mfa.gov.il/MFA Amerikan Temsilciler Meclisi: Hamas‟a Yardım Edilmeyecek, 16 Şubat 2006, http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-02/2006-02-16-voa11.cfm “Avrupa, Filistin‟e yardımı dondurdu”, Hürriyet, 8 Nisan 2006, İsrail 2006 185 İsrail askeri birliklerinin Lübnan‟a saldırmasıydı. 34 gün süren savaşta, Beyrut ve güney Lübnan‟da bulunan şehirler ve kasabalar ağır İsrail bombardımanı nedeniyle yerle bir oldu. Savaş boyunca, 161 İsrailli, 1350‟den fazla Lübnanlı öldü, bir milyondan fazla kişi evini terk etmek zorunda kalırken, 15 binden fazla ev yıkıldı. İsrail gündemini 2006 boyunca meşgul eden diğer gelişmeler ise Likud Partisi‟nde Benjamin Netenyahu‟nun isteğiyle Dışişleri Bakanı Shalom‟un Ehud Olmert başbakanlığındaki Kadima-Likud hükümetinden çekilmesi, İran‟ın nükleer programı ve Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad‟ın İsrail ve Holokost hakkında yaptığı açıklamalar, Başbakan Olmert‟in İsrail‟in nükleer silah sahibi olduğunu ya da “sahip olmaya istekli” olduğunu kabul etmesi, Cumhurbaşkanı Moşe Katsav‟ın cumhurbaşkanlığı ofisinde çalışan bir kadına cinsel tacizde bulunduğu suçlamasıyla mahkeme karşısına çıkması ile bölgede artan İran etkisine karşı İsrail‟in yılın son aylarında Suudi Arabistan ile diplomatik görüşmelere başlamasıydı. İsrail İçi Gelişmeler İsrail, yeni yılın ilk günlerine, 18 yaşındaki Arap asıllı Müslüman bir gencin Hava Kuvvetleri‟ne başvurmasını tartışarak girdi.8 Tartışma, güvenlik ve vatandaşlık hakları ekseninde devam ederken Arap asıllı İsrail vatandaşlarının devlete ne kadar sadakat duyabileceği asıl konuyu oluşturdu. Ordu gibi önemli bir kuruma Arap asıllı bir vatandaşın alınmasını savununlar, kabulü, devletin tüm İsrail vatandaşlarına açık olduğunu ve İsrail vatandaşlarının eşit olduğunu kanıtlama fırsatı olarak görmekteydiler. Karşı çıkanlar, “İsrail deli olmalı, 11 Eylül‟den ders alın”, “Bu çocuğu İsrail kulelerine saldırırken izleyin!”, “Kaide‟ye katılsın, onların 70 yaş altında adama ihtiyacı var” gibi yorumlarda bulunarak gence, “Git, Filistin Hava Kuvvetleri‟ne katıl!” çağrısı yaptılar. “Truva Atı” olarak nitelenen, genç üzerinden nüfusun % 18‟ini oluşturan ama devlette kritik görevlere ve bazı memuriyetlere gelemeyen Arapların İsrail‟e bağlılıklarını sorguladılar.9 İsrail Savunma Güçleri (IDF), 10 Ocak‟ta, gencin hava kuvvetlerine 8 9 Arab Muslim wants to join IAF, 2 Ocak 2006, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3193604,00.html Tartışmalarla ilgili ayrıntılı bilgi için Yediot Ahronot gazetesi takip edilebilir. Konu ile ilgili çıkan haberlerin yorum bölümlerine yazılanlar tartışmanın boyutunu göstermesi açısından dikkate değer. http://www.ynetnews.com 186 Ortadoğu Yıllığı 2006 olan başvurusunu reddetti10, 21 Mart‟ta ise gencin tank bölüğüne katılmasına karar verdi.11 İsrail işgaline karşı mücadele eden İzzeddin El-Kasım Tugayları, El-Aksa Şehitleri Tugayları ve İslami Cihad gibi Filistinli örgütler, yeni yıl ile beraber süresi dolan Mart 2005‟te ilan edilen sözlü ateşkesi, durmayan İsrail saldırıları nedeniyle uzatmama kararı aldılar.12 Filistinli örgütlerin kararı tartışılırken; 4 Ocak‟ta Başbakan Ariel Şaron beyin kanaması geçirerek hastaneye kaldırıldı. Görevini yerine getiremeyeceği kesinleşince tüm yetkileri yardımcısı Maliye Bakanı Ehud Olmert‟e devredildi. Ocak ayında olan ve yıl boyunca İsrail iç ve dış gündemini işgal eden en önemli gelişme, hiç şüphesiz Filistin‟de 25 Ocak‟ta yapılan ve Hamas‟ın büyük bir zafer kazandığı genel seçimlerdi. 132 sandalyeli Filistin Meclisi‟nde Hamas 74 sandalye kazanırken, El-Fetih 45 sandalye kazandı.13 Hamas‟ın seçimleri kazanmasına İsrailli politikacılar sert tepki gösterdiler. Başbakan Ehud Olmert, Hamas‟ı „terör örgütü‟ olarak nitelerken, İsrail‟in yok edilmesi çağrısında bulunan Hamas‟ın silahsızlanmadan Filistin Hükümeti‟ne gelmesine İsrail olarak karşı olduklarını açıkladı. Likud Lideri Benjamin Netanyahu, seçim sonucunu “Hamasistan kuruldu”, diye yorumlarken Knesset Savunma ve Dış İlişkiler Komisyonu Başkanı Yuval Steinitz, sonucu, “terörle mücadelede İsrail için trajik bir yenilgi” olarak nitelendirdi.14 İsrail Savunma Bakanı Şaul Mofaz‟ın Hamas yönetimindeki Filistin‟e yaptırım çağrısına paralel olarak bir paket hazırlandı. Olmert‟in onayladığı yaptırım paketi, insani yardımlar hariç, Filistinli işçilerin İsrail‟e girmesini yasaklıyor ve Filistin Yönetimi için hayati önem taşıyan vergi gelirlerini ödemeyi durdurmayı öngörüyordu.15 10 11 12 13 14 15 IDF says „No‟ to Arab pilot, 10 Ocak 2006, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3198013,00.html Arab pilot to join Armored Corps, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3230408,00.html; “Filistinli örgütler ateşkese son verdi”, Radikal, 2 Ocak 2006 Filistin Yasama Meclisi seçim sonuçları için bkz., http://www.elections.ps/english.aspx; 2006 seçimleri resmi son sonuçlar için bkz. http://www.elections.ps/pdf/Final_Result_distribution_of_PLC_seatsEN2.pdf “Hamas Büyük Farkla Galip”, Radikal, 27 Ocak 2006 İsrail‟den Yaptırım Çağrısı, 16 Şubat 2006, http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-02/2006-02-16-voa11.cfm İsrail 2006 187 Kadima Lideri Ariel Şaron‟un 18 Aralık 2005‟te felç geçirerek hastaneye kaldırılması16 üzerine oluşması muhtemel siyasi boşluktan yararlanmak isteyen Benjamin Netenyahu, partisi Likud‟un koalisyon hükümetinden çekilmesi yönünde baskısını artırdı. Silvan Shalom, Netenyahu öncülüğündeki parti içi muhalefetin baskısı sonucu 16 Ocak‟ta dışişleri bakanlığı görevinden istifa etti.17 18 Ocak‟ta yerine, Başbakan Olmert tarafından Kadima Partisi‟nin üç numaralı ismi Tzipi Livni atandı. Filistin seçimlerinin hemen öncesinde Olmert, seçim sonucunu etkilemek için son bir manevra yaptı. Ortadoğu Dörtlüsü‟nün hazırladığı yol haritasına geri dönüş sinyalleri verirken, Filistin devletinin sınırlarının çizilmesi gerektiğini vurguladı. İsrail Devleti‟nin Yahudi karakterini korumak için Filistin Devleti‟nin sınırlarını bir an önce çizmenin zorunlu olduğunu ve Filistinlilerin çoğunlukta olduğu Batı Şeria‟daki bazı yerleşim birimlerinden İsrail‟in geri çekilmesi gerektiğini belirtti. Bununla birlikte Olmert, İsrail‟in belirlediği güvenlik bölgeleri, ana yerleşim birimleri ve 1967‟de işgal edilen Kudüs gibi yerlerden asla vazgeçmeyeceklerini söyledi. “Kudüssüz Yahudi devleti olamaz” diyen Olmert, taraflar uzlaşamazsa, İsrail çıkarlarını ve güvenliğini korumak için her yöntemi kullanmaya hazır olduklarını belirtti.18 28 Mart seçimlerinde 5.014.622 seçmenin kayıtlı bulunduğu İsrail‟de seçime katılma oranı % 64 civarında gerçekleşti. 3.137.064 geçerli oyun % 2‟sini (62.741) alabilen her partinin milletvekili çıkarma hakkı kazandığı 28 Mart seçimlerinde Kadima Partisi 29; İşçi (LabourMeimad) Partisi 19; Likud Partisi 12; Şas (Shas) Partisi 12; İsrail Bizim Evimiz (Yisrael Beiteinu) Partisi 11; Milli Birlik–Milli Dini Partisi19 9; Gil (Veteranlar) Partisi 7; Birleşik Tevrat Yahudileri (United Torah Judaism: Agudat Israel, Degel HaTorah) Partisi 6; Meretz-Yachad 16 17 18 19 “Şaron hastaneye kaldırıldı”, 19 Aralık 2005, Milliyet. FM Shalom holds farewell press conference, 15 Ocak 2006, http://www.mfa.gov.il/MFA/About+the+Ministry /MFA+Spokesman/2006/FM%20Shalom%20holds%20farewell%20press%20co nference%2015-Jan-2006 “Olmert değişim sinyali veriyor”, Radikal, 26 Ocak 2006 Milli Birlik–Milli Dini Partisi birçok küçük partinin seçim öncesi yaptıkları ittifaktan oluşmaktadır. Parti içinde yer alan küçük partiler şunlardır: National Union - National Religious Party, National Union, Moledet, Tkuma, Renewed Religious National Zionist Party, National Religious Party. 188 Ortadoğu Yıllığı 2006 Partisi 5 milletvekili çıkartırken geriye kalan 10 milletvekili de Arap Partileri -Ra‟am-Ta‟al Partisi 4, Hadash Partisi 3, Balad Partisi 3- arasında paylaşıldı. Seçim sonrası Olmert, ilk olarak İşçi Partisi lideri Amir Peretz ile anlaşarak hükümeti kurmak için diğer küçük partilerle koalisyon görüşmelerine başladı. Olmert, 14 Nisan‟da, Kadima, İşçi, Şas ve Veteranlar (Gil) partileriyle yeni koalisyon hükümetini kurarak, İsrail‟in 12. başbakanı oldu. Kasım 2006‟da, yoğunluklu olarak 1990 sonrasında Rusya‟dan göçen Yahudilerin etkin olduğu ve siyasi yelpazenin sağ tarafında yer alan İsrail Bizim Evimiz (Yisrael Beiteinu) Partisi de Olmert koalisyon hükümetine katıldı. Cumhurbaşkanı Moşe Katsav hakkında ofisinde çalışan bazı kadın memurlara tecavüz ve tacizde bulunmaktan dolayı soruşturma açıldı. Cumhurbaşkanı Katsav hakkında soruşturma açan İsrail Başsavcısı Menahem Mazuz, 29 Ekim‟de Katsav‟a hakkındaki soruşturma tamamlana kadar resmi yetkilerini bırakmasını önerdi. Katsav, suçlamaları reddetti ve masum olduğunu iddia ederek öneriyi kabul etmedi.20 Fakat artan baskılar ve polisin ele geçirdiği kanıtlar Katsav‟ın tecavüz suçlamasından hapis cezası almamak için yılın son günlerinde Başsavcı ile pazarlıklar yapmasına neden oldu. Cumhurbaşkanlığından istifa etmesi beklenen Katsav‟ın yerine kimin aday olacağı tartışmaları başladı. 2000 seçimlerinde Katsav‟a karşı seçimi kaybeden Şimon Peres, Kadima Partisi‟nin ikinci adamı olarak en güçlü aday oldu.21 İsrail-Hizbullah Savaşı Hamas‟ın seçimleri kazanmasından sonra Filistinlileri cezalandırmak amacıyla çeşitli alanlarda ambargolar uygulayan İsrail‟in Haziran ayı boyunca giderek artan saldırıları ve Filistinli örgütlerin karşı saldırıları bölgede tekrar savaş çanlarının çalınmasına zemin hazırladı. Örneğin, 9 Haziran‟da İsrail, Gazze Şeridi‟nin kuzeyinde bulunan Beyt Lahiye plajına yaptığı füze saldırısı ile dördü çocuk sekiz Filistinliyi 20 21 Katsav masum olduğunu savundu, 30 Ekim 2006, http://www.ntvmsnbc.com/news/388997.asp Peres‟ten Barguti‟ye özgürlük sözü, 26 Ekim 2006, http://www.ntvmsnbc.com/news/388997.asp İsrail 2006 189 öldürdü.22 10–25 Haziran arasında Gazze Şeridi‟ne yapılan İsrail füze saldırılarında 20 Filistinli öldü. Buna karşılık 25 Haziran‟da Filistinli milisler bir İsrail askeri kontrol noktasını basıp iki askeri öldürürken, bir askeri de kaçırdı.23 Bunun üzerine İsrail, Hamas liderliğindeki Filistin Hükümeti‟ne karşı operasyonlarını yoğunlaştırdı. İlk olarak, 29 Haziran‟da, aralarında bakan, vekil, belediye başkanı ve üst düzey yetkililerin bulunduğu 64 Hamas yetkilisini esir aldı.24 6 Temmuz‟da yapılan İsrail saldırıları sonucu 22 Filistinli hayatını kaybetti.25 Bir İsrailli askerin Filistinlilerce kaçırılmasından sonra İsrail‟in füze saldırıları sonucu iki hafta içerisinde yetmişten fazla Filistinli hayatını kaybetti. Lübnan Hizbullah‟ı, 12 Temmuz‟da, İsrail saldırılarının giderek yoğunlaşmasına tepki olarak ve Filistinlilerle dayanışma adına İsrailLübnan sınırında yer alan bir karakola saldırdı. Hizbullah, „Gerçek Vaat Operasyonu‟ (Operation Truthful Promise) adını verdiği saldırının ardından yaptığı açıklamada İsrail hapishanelerinde tutuklu bulunan Filistinlilerin serbest bırakılması karşılığında rehineleri iade edeceğini açıkladı.26 İsrail bu teklife çok sert bir tepki gösterdi ve böylece savaş başladı. Hizbullah tarafından sekiz İsrail askeri öldürüldü ve ikisi kaçırıldı.27 İsrail‟in Lübnan Hizbullah‟ına karşı başlattığı ve 34 gün süren savaşta Güney Lübnan ve başkent Beyrut yerle bir edildi. İsrail ordusu havadan kasaba ve şehirleri bombalarken, denizden Lübnan limanlarını abluka altına aldı ve zaman zaman sahildeki köy, kasaba ve şehirlere çeşitli saldırılarda bulundu. Diğer taraftan 19 Temmuz‟da hava destekli kara harekâtı ile Güney Lübnan‟daki Hizbullah mevzileri olarak gördüğü bölgeleri „sınırlı sınır ötesi harekât‟ adı altında işgale girişti. İsrail, 13 Temmuz‟da „İstikamet Değişimi Operasyonu‟ (Operation Change of Direction) başlattı. İsrail uçakları Beyrut Refik 22 23 24 25 26 27 “İsrail‟e öfke seli”, Radikal, 11 Haziran 2006 “İsrail‟den Hamas Hükümetine Tehdit”, Zaman, 26 Ocak 2006; “İsrail baskın şokunda”, Radikal, 26 Haziran 2006 İsrail, Hamas‟ın 8 bakanını tutukladı, 29 Haziran 2006, Hürriyet Ortadoğu‟da Kara Çarşamba, 7 Temmuz 2006, http://www.tumgazeteler.com/?a=762851 Talha Köse, Talha Köse, SETA Lübnan Raporu: Lübnan‟da İstikrar Arayışları, Aralık 2006, Ankara, s. 23. SETA Lübnan Raporuna www.setav.org.tr; adresinden ulaşılabilir. 13 Temmuz 2006 tarihli gazeteler, Hürriyet, Radikal, Yeni Şafak ve Zaman. 190 Ortadoğu Yıllığı 2006 Hariri Havaalanı‟nı bombalarken, donanma da Lübnan limanlarını abluka altına aldı. Suriye‟nin Hizbullah‟a silah sevkıyatı başta olmak üzere lojistik destek sağladığını öne sürerek 14 Temmuz‟da BeyrutŞam karayolunu bombaladı ve söz konusu bölge üzerindeki hava ve kara ablukasını sıkılaştırdı.28 Lübnan Başbakanı Fuad Sinyora, İsrail‟in iki gün süresince devam eden yoğun bombardımanıyla ülkesini yerle bir ettiğini açıklayarak uluslararası toplumdan acilen ateşkes çağrısında bulunmasını istedi.29 Hizbullah‟ın 16 Temmuz‟da Hayfa‟ya düzenlediği füze saldırısında sekiz kişinin ölümüne yol açması İsrail Başbakanı Ehud Olmert tarafından sert bir dille eleştirilerek, cevabının en kısa zamanda verileceği bildirildi. 30 19 Temmuz‟da İsrail kara birlikleri Güney Lübnan‟da bulunan Hizbullah noktalarına baskın düzenleyerek Hizbullah direnişini kırmayı ve onu ortadan kaldırmayı hedefledi. Bu arada İsrail‟in ağır bombardımanının başlamasının hemen ardından tüm devletler, Lübnan‟da bulunan vatandaşlarını bölgeden tahliye etme yarışına giriştiler. Güney Kıbrıs Larnaka Havaalanı ve Mersin Limanı tahliye merkezleri oldu. Bu tahliye sırasında, İsrail bombardımanından en çok etkilenen sivillerin içinde bulunduğu kötü şartlar ve yaşadıkları dram kitle iletişim araçlarıyla tüm dünyanın ilgisini bölgeye çekti. İsrail, bombardıman nedeniyle hayatını kaybeden sivillerden dolayı özür diledi. Sivillerin hayatını kaybetmesinden Lübnanlı sivilleri saldırılara karşı kalkan olarak kullanmakla suçladığı Hizbullah‟ı sorumlu tuttu.31 16 Temmuz‟da toplanan G–8 zirvesinde, liderler, meydana gelen olaylardan Hizbullah‟ı sorumlu tutarken ABD, İsrail‟in Lübnan‟ı bombalamasının kendisini koruma hakkı içinde değerlendirilmesi gerektiğini açıkladı.32 BM Genel Sekreteri Kofi Annan ile İngiltere Başbakanı Tony Blair, 17 Temmuz‟da, ateşkes çağrısında bulunarak, Lübnan‟a uluslararası güç konuşlandırılmasını istedi.33 Hizbullah‟ın Tiberias ve Hayfa şehirlerini vurması üzerine saldırıların yoğunlaşması nedeniyle ABD bölgeye dışişleri bakanını gönderme kararı aldı. 28 29 30 31 32 33 Dünya „dur‟ diyor İsrail vuruyor, 15 Temmuz 2006, Hürriyet, Lübnan Başbakanı destek istedi, 16 Temmuz 2006, Zaman Hayfa vuruldu, 17 Temmuz 2006, Milliyet İsrail Beyrut‟un güneyini vuruyor, 4 Ağustos 2006, http://www.ntvmsnbc.com/news/381366.asp G-8 ülkelerinden İsrail‟e „teşvik‟ gibi açıklama, 17 Temmuz 2006, Zaman, G-8 Esas Sorumlu Hizbullah, 17 Temmuz 2006, Hürriyet İsrail, BM‟nin uluslararası güç teklifini reddetti, 18 Temmuz 2006, Zaman İsrail 2006 191 ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice, bölgeye gitmeden önce yaptığı açıklamada, Lübnan‟daki savaşı „Yeni Ortadoğu‟nun doğum sancıları‟ olarak tasvir etmesi34 tepkilere neden oldu. Rice, 24 Temmuz‟daki İsrail ziyaretinde, biran önce uygulanacak ateşkesin Lübnan‟da güç boşluğu oluşturacağı ve yalnız başına ateşkesin Hizbullah‟ı güçlendirerek daha fazla „teröre‟ neden olacağı35 iddiasında bulunarak ateşkese karşı çıktı. Karşılıklı saldırılar devam ederken uluslararası kamuoyunun giderek artan baskısı karşısında 26 Temmuz‟da İtalya‟nın girişimi ile Roma‟da Uluslararası Lübnan Konferansı düzenlendi. Konferansta acilen harekete geçilmesi gerektiği konusunda konsensüs sağlanmış olsa da, ABD‟nin İsrail‟i eleştiren ve onun kabul etmediği hiçbir kararı desteklemeyeceğinin anlaşılması üzerine bir sonuç alınamadı. İsrail‟e bombardımanı durdurması, acil ateşkes ve ateşkesi sürdürülebilir kılmak için Lübnan‟a uluslararası güç konuşlandırılması teklifinde bile bulunamayan bu uluslararası konferans başarısızlıkla sonuçlandı.36 Roma Konferansı ardından Rice, 29 Temmuz‟da Tel Aviv‟i ziyaret ederek İsrail ve Lübnan arasında uluslararası güç konuşlandırılması konusunda temaslarda bulundu.37 Olmert‟in Rice ile yaptığı görüşmede, Hizbullah‟a karşı kesin zafer için İsrail‟in iki haftalık zamana ihtiyacı olduğunu belirtmesi üzerine Rice, acil ateşkes çağrısı yapmayıp, “mümkün olduğunca çabuk ateşkes olması için önce taraflar anlaşmalı ve belli koşullar sağlanmalı" dedi.38 İsrail uluslararası gücün konuşlandırılmasını kabul etmedi. 30 Temmuz‟da, Lübnan‟ın Kana köyüne yapılan hava saldırısında otuz yedisi çocuk toplam elli dört sivilin hayatını kaybetmesinin39 ardından Beyrut, Rice‟ın yapacağı ziyareti iptal etti.40 Rice, Tel Aviv‟den hava saldırılarının 48 gün süreyle durdurulması konusunda söz almış olsa da, İsrail, 1 Ağustos‟ta, askeri operasyonların kapsamının genişletilmesine karar verir34 35 36 37 38 39 40 Special Briefing on Travel to the Middle East and Europe What the Secretary Has Been Saying, U.S. Department of State, 21 Temmuz 2006, www.state.gov. http://www.mfa.gov.il/MFA/Templates/... Terhune Lea, „Rome Conference Ends Without Lebanon Cease-Fire Plan: Leaders call for stabilization force, end to violence, humanitarian aid‟, 26 Temmuz 2006, http://usinfo.state.gov/xarchives/display.html?p=washfileenglish&y=2006&m=July&x=20060726152716mlenuhret0.6171839 Rice‟a tersyüz, Hizbullah‟a şükran, 31 Temmuz 2006, Radikal Condi‟nin en kötü günü, 2 Ağustos 2006, Hürriyet ABD hariç herkes saldırıyı kınadı, 31 Temmuz 2006, Radikal Rice‟a tersyüz, Hizbullah‟a şükran, 31 Temmuz 2006, Radikal, Condi‟nin en kötü günü, 2 Ağustos 2006, Hürriyet 192 Ortadoğu Yıllığı 2006 ken, Başbakan Olmert, uluslararası güç konuşlanıncaya kadar Hizbullah ile savaşmaya ve Hizbullah‟a ait olduğundan şüphelenilen noktaları vurmaya devam edeceklerini açıkladı.41 5 Ağustos‟ta, İsrail ve Hizbullah‟ın karşılıklı saldırıları devam ederken, BM Güvenlik Konseyi‟nde ABD ve Fransa, Hizbullah ve İsrail‟i ateşkese çağıran, fakat savaş sırasında Lübnan topraklarını işgal etmiş olan İsrail kuvvetlerinin geri çekilmesiyle ilgili herhangi bir ifade içermeyen bir karar tasarısı üzerinde anlaştılar.42 6 Ağustos‟ta Lübnan, İsrail kuvvetlerinin Lübnan‟da işgal ettikleri yerlerde kalmasına izin verdiği gerekçesiyle bu karar tasarısını reddederken İsrail karar tasarısından memnun olduğunu ve kabul ettiğini açıkladı.43 Lübnan, İsrail‟in işgal ettiği Güney Lübnan‟dan çekilmesini ve bölgeye on beş bin asker konuşlandırmayı önerdi. İsrail, öneriyi „ilginç bir adım‟ olarak nitelendirdi.44 9 Ağustos‟ta toplanan İsrail Güvenlik Kabinesi, kara harekâtını sınırın 20 km içinde bulunan Litani Nehri‟ne kadar olan bölgeye kadar derinleştirmeyi kararlaştırdı.45 11 Ağustos‟ta, BM Güvenlik Konseyi‟nde ABD ve diğer devletler, bölgede ateşkes ilan edilmesi, İsrail‟in Lübnan‟a yönelik saldırılarını durdurması ve Hizbullah‟ın Litani Nehri hattına çekilmesi konusunda anlaştılar. 1701 Sayılı BM Güvenlik Konseyi kararını,46 Beyrut hükümeti oybirliğiyle 12 Ağustos‟ta kabul ettiğini açıkladı. 13 Ağustos‟ta da İsrail kabinesi, 24 kabul bir çekimser oyla, kararı kabul ettiklerini ilan etti. 1701 sayılı kararın önemli noktaları şunlardır: Çatışmalara derhal son verilmesi; Güney Lübnan‟a UNIFIL askerlerinin konuşlanmasına paralel olarak İsrail‟in işgal ettiği bölgelerden çekilmesi; Hizbullah‟ın silahsızlandırılması, Lübnan‟ın Lübnan hükümeti tarafından tamamen kontrol edilmesi ve Litani Nehrinin güneyinde Hizbullah dahil paramiliter nitelikte hiçbir gücün bulunmaması. 15 Ağustos‟tan itibaren İsrail birlikleri Güney Lübnan‟dan çekilmeye başladı. Dışişleri Bakanı Tzipi Livni, İsrail birlikle- 41 42 43 44 45 46 Olmert: Sonuna Kadar Savaş, 2 Ağustos 2006, Hürriyet Fransa ve ABD BM‟de Anlaştı, 6 Ağustos 2006, BM Güvenlik Konseyi „şiddeti durdurun‟ diyecek, 6 Ağustos 2006, Hürriyet BM Tasarısına Lübnan‟dan Ret, 7 Ağustos 2006, Radikal, Lübnan Reddetti, 7 Ağustos 2006, Hürriyet, Lübnan ile Hizbullah, Birleşmiş Milletler karar tasarısını reddetti, 7 Ağustos 2006, Zaman Olmert: Lübnan‟ın Asker Yerleştirmesi İlginç Bir Adım, 8 Ağustos 2006, Milliyet İsrail ordusu, genişletilmiş kara harekatına başladı, 10 Ağustos 2006, Zaman BM Güvenlik Konseyi 1701 Sayılı Kararın tam metni için bkz., http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N06/465/03/PDF/N0646503.p df?OpenElement İsrail 2006 193 rinin, Lübnan askerleri ve uluslararası güç Güney Lübnan‟a konuşlandırılana kadar bölgede kalacağını bildirdi. 14 Ağustos TSİ 08.00‟da ateşkes resmen yürürlüğe girdi.47 16 Ağustos‟ta Lübnan, BM Barış Gücü‟nün ülkenin güneyine konuşlanmasına izin verdi.48 İsrail birliklerinin çekildiği bölgeler BM Barış Gücü‟ne devredilirken, Lübnan ordusu Litani Nehri çevresine konuşlandı. Küresel Politikalarda İsrail İsrail, her ne kadar 26.000 km2‟lik bir alanı kapsayan coğrafyası bakımından Güneybatı Asya‟da küçük bir devlet gibi görünse de, diplomatik ve siyasi stratejiler perspektifi açısından bakıldığında gerek ABD‟deki güçlü Yahudi lobisinin varlığı gerekse de Yahudilerin azınlık olarak yaşadıkları devletlerde ekonomik hayatı elde tutmaları ve kamuoyunu yönlendirme gücüne sahip medyaya küresel anlamda hâkim olmaları İsrail‟i küresel çıkarları olan bir devlet olarak ele almamızı gerekli kılmaktadır. Bu noktada unutulmaması gereken diğer bir husus da İsrail devletinin son yüzyıl içinde gerçekleşen Yahudi göçüyle varlık bulmasıdır. Örneğin, İsrail nüfusunun 1/6‟sını, Soğuk Savaş sonrası dönemde Rusya ve eski komünist ülkelerden göçen Yahudiler oluşturmaktadır. Nüfusun % 32,9‟u İsrail dışında doğmuştur.49 Bunun doğal sonucu olarak İsrail toplam nüfusunun yaklaşık % 40‟ı ikinci bir ülkenin de vatandaşıdır.50 Akrabalık, eğitim, iş ve turistik nedenlerle söz konusu ülkelerle sıkı bağları olan İsrail vatandaşları dış politikanın şekillenmesinde etkili rol oynamaktadırlar.51 ABD‟deki Yahudi lobisinin en önemli katkısı, İsrail‟in Filistin‟deki “hayati” çıkarları ile ABD‟nin bölgedeki küresel çıkarlarını örtüştürme ve birbi- 47 48 49 50 51 15 Ağustos 2006 tarihli gazeteler, Hürriyet, Milliyet, Zaman, Radikal. Lübnan ordusu ilk kez güneyde, 18 Ağustos 2006, Radikal SSCB‟nin dağılmasıyla birlikte Rusya‟dan yaklaşık bir milyon Yahudi İsrail‟e göç ederken, 1990 sonrasında Etiyopya „dan 105 bin Yahudi göç etmiştir. http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3581.htm; Rusya‟dan İsrail‟e göçen Yahudilerin kurmuş olduğu sağ eğilimli İsrail Bizim Evimiz (Yisrael Beiteinu) Partisi‟nin 28 Mart seçimlerinde oyların yaklaşık % 9‟u olan 281.880 oy alarak 11 milletvekili çıkarmış olmaları dikkate değerdir. 1 Temmuz 1991 tarihli yeni bir Sovyet yasası ile SSCB‟yi terk eden Yahudilere SSCB vatandaşlığını yeni dönemde de sürdürülebilme hakkı tanındı. Örneğin İsrail Başbakanı Ehud Olmert‟in büyük babası J.J. Olmert, I. Dünya Savaşı‟ndan sonra Rusya‟dan kaçarak Çin‟e yerleşmişti. Olmert‟în babası 1933‟te 22 yaşında İsrail‟e göç etmiş olsa da Çin her zaman hayatında önemli olmuştur. 194 Ortadoğu Yıllığı 2006 rine bağımlı hale getirmektir.52 Çalışmanın bu kısmında, İsrail‟in küresel stratejisinin 2006 yılındaki taktiksel adımlarını incelemeye çalışılırken, Tel Aviv‟in başta ABD ve AB53 olmak üzere diğer güçlerle yıl içinde geliştirmeye çalıştığı ilişkileri mercek altına almaya çalışacağız. 2006‟da İsrail-ABD ilişkileri ile ilgili olarak, bölgede örtüşen çıkarlar temelinde politikaların, ABD‟deki Yahudi lobisinin etkisi sayesinde aynileştiği tespitini yapmak yanlış olmayacaktır. Zira gerek ABD Başkanı George W. Bush gerekse de Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice‟ın, özellikle hem Hamas konusunda hem de Lübnan Savaşı‟nda İsrail‟in pozisyonunu destekleyen açıklamaları ve Tel Aviv‟e paralel söylemleri dikkate değerdir. Hamas‟ın seçim zaferi ardından, İsrail‟in Hamas‟ı uluslararası toplumdan tecrit etme çabalarına ilk ciddi destek ABD‟den geldi. Hamas‟ın İsrail‟i yok etme amacından vazgeçmedikçe, Filistin‟e yardım yapılmamasını öngören ve Bush Yönetiminin desteklediği tasarı, 15 Şubat‟ta, ABD Temsilciler Meclisi‟nde bire karşı 418 oyla kabul edildi. 54 Hamas‟ın seçim zaferi ardından toplanan ABD, AB, BM ve Rusya‟yı kapsayan Ortadoğu Dörtlüsü, 30 Ocak‟ta, Hamas‟a, Filistin Otoritesi‟ne yapılan uluslararası yardımların devam etmesi için üç şart öne sürdüler. İsrail‟i tanımak, şiddeti ve terörü reddetmek ile Yol Haritası da dâhil olmak üzere daha 52 53 54 ABD dış politikasında İsrail etkisi ve söz konusu bağımlılığı inceleyen çarpıcı bir çalışma için bkz. John J. Mearsheimer, Stephen M. Walt, „The Israel Lobby and US Foreign Policy‟, Farrar, Straus and Giroux, 2007; karşıt bir çalışma için bkz., Abraham H. Foxman, “The Deadliest Lies: The Israel Lobby and the Myth of Jewish Control (En Ölümcül Yalanlar: İsrail Lobisi ve Yahudi Kontrolü Miti), Palgrave MacMillan, New York, 2007. AB-İsrail ilişkileri için bkz., http://ec.europa.eu/external_relations/israel/index_en.htm; Diğer taraftan Avrupa Birliği-Filistin Yönetimi ilişkileri, AB resmi internet sitesinde AB-Gazze Şeridi ve Batı Şeria ilişkileri başlığı altında Occupied Palestenian Territories (İşgal Edilmiş Filistin Toprakları) başlığı altında yer almaktadır. Bkz., http://ec.europa.eu/external_relations/occupied_palestinian_territory/index_ en.htm; AB‟nin Ortadoğu Barış Sürecine etkileri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz., Muzaffer Şenel, “Avrupa Birliği‟nin Ortadoğu Barış Sürecine Etkisi” Der. M. İbrahim Turhan, Çıkmazdan Çözüme Filistin, Küre Yayınları, İstanbul, 2003; Mesut Özcan, European Union‟s Middle East Policy and Turkey, Avrasya Etüdleri, No: 27-28, Autumn-Winter 2005, Ali Balcı; „Avrupa Birliği‟nin Filistin Politikası‟, Ortadoğu Yıllığı 2005, Kemal İnat ve Ali Balcı (Ed.), Nobel Yayınları, İstanbul, 2006; ayrıca AB resmi internet sitesi, http://ec.europa.eu/external_relations/mepp/index.htm Amerikan Temsilciler Meclisi: Hamas‟a Yardım Edilmeyecek, 16 Şubat 2006, http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-02/2006-02-16-voa11.cfm İsrail 2006 195 önce yapılmış tüm anlaşmalara saygı ve kabulünü içeren şartlar Hamas tarafından reddolurken, Filistin Otoritesi Başkanı Mahmud Abbas tarafından kabul edildi. 30 Ocak‟ta Alman Şansölyesi Angela Merkel ile yaptığı görüşmede İsrail Dışişleri Bakanı Livni, Merkel‟den Hamas‟ın Filistin‟de kazandığı seçim zaferi sonrası Tel Aviv‟in politikalarına destek istedi. Hamas‟ın Avrupa‟da „terörist‟ bir örgüt olarak kabul edildiğinin altını çizen Livni, Ortadoğu Dörtlüsü‟nün öne sürdüğü şartları kabul edinceye kadar Hamas‟ın uluslararası toplumdan tecrit edilmesini istedi. Hizbullah ve Hamas arasında benzerlikler olduğunu belirten Livni, Hizbullah‟ın silahlı mücadeleyi bırakmadan siyasi bir örgüt olarak uluslararası siyasal meşruiyet kazandığını vurguladı. Hamas‟ın siyaset ve terörizm arasında bir seçim yapmadan, Hizbullah‟ın metodunu izlediğini ve bu yolla uluslararası meşruiyet kazanmaya çalıştığını ileri sürdü.55 Livni, 7 Şubat‟ta özellikle Hamas‟ın zaferi sonrası yeni durumu, İran‟ın nükleer programı ve İsrail‟in kuzey sınırındaki gelişmeler konusunda görüş alışverişinde bulunmak üzere Washington‟a gitti.56 Washington‟da, Başkan Yardımcısı Richard Cheney, Dışişleri Bakanı Rice, Ulusal Güvenlik Danışmanı Stephen Hadley ve Senato ile Temsilciler Meclisi‟nin önde gelen üyeleriyle görüşen Livni, New York‟ta, BM Genel Sekreteri Kofi Annan ve Amerikan Yahudi Toplumu liderleriyle görüştü. Livni, görüşmelerinde Hamas‟ı bir „terörist‟ örgüt olarak tanımlayarak, şiddeti ve terörü bırakıp İsrail‟i tanıyıncaya kadar uluslararası toplumdan tecrit edilmesi gerektiğini vurguladı. Ortadoğu Dörtlüsü‟nün 30 Ocak‟ta öne sürdüğü şartları kabul etmeden, Hamas liderliğindeki Filistin Yönetimi‟ne yapılan uluslararası mali yardımların durdurulmasını talep etti.57 İsrail Başbakanı Olmert‟in ise, 2010 yılına kadar İsrail‟in nihai sınırlarını belirleyeceklerini ilan etmesi Hamas‟ın tepkisine neden 55 56 57 FM Livni meets with German Chancellor Merkel, 30 Ocak 2006, http://www.mfa.gov.il/... FM Livni departs for working visit in U.S., 7 Şubat 2006, http://www.mfa.gov.il/... Rice urges Russians to take tough stand on Hamas, 10 Şubat 2006, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3214144,00.html; Livni condemns Russian „slippery slope‟, 10 Şubat 2006, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3214049,00.html; 196 Ortadoğu Yıllığı 2006 oldu.58 Olmert ayrıca Hamas‟la birlikte Filistinlilerin, giderek yüzünü Tahran‟a doğru çevirdiğini iddia ederek, “Filistinlilerin, İran şer eksenine sürüklenmeyi tercih etmeleri halinde İsrail hükümeti, ulusal fikir birliği uyarınca, Batı Şeria‟da inşa edilecek güvenlik duvarının geçeceği yolu değiştireceğini ve İsraillilerin güvenlik duvarının Filistinlilerin bulunduğu tarafında yaşamayacaklarını” ifade etti.59 9 Mart‟ta Ortadoğu Dörtlüsü adına özel temsilci James Wolfensohn ile görüşen Livni görüşmede Hamas liderliğindeki Filistin Yönetimi‟ne para transferine İsrail‟in karşı olduğunu, vurguladı. Tümüyle Filistinlileri cezalandırmak gibi bir politika izlemediklerini vurgulayan Livni, Filistinlilerin ihtiyaçlarını karşılayan doğrudan yardımlar ile Yönetime yapılan yardımları birbirinden ayırdıklarını belirtti. Gazze Şeridi sınır geçişlerinin kapatılmasının temel nedeninin Filistinlileri cezalandırmak değil güvenlik olduğunu ileri sürdü. 60 30 Mart‟ta ABD, Filistin Yönetimi‟ne yaptığı yardımları askıya aldı ve Filistin‟e yapılacak olan lisanssız işlemlerin yasaklanmasını kararlaştırdı.61 9 Mayıs‟ta, Ortadoğu Dörtlüsü (Quartet)62, New York‟ta yaptıkları görüşme sonrası düzenlenen basın toplantısında, İsrail‟in barış görüşmelerine hazır olduğu, Olmert‟in Filistin tarafında müzakere edebilecek herhangi bir kimse bulamadığı ileri sürüldü.63 Açıklamalar, Mahmud Abbas‟ın Ortadoğu Dörtlüsü‟nün öne sürdüğü şartları kabul etmesine ve Hamas‟ın, Abbas-Olmert görüşmesine karşı olmamasına rağmen, Dörtlü‟nün Abbas‟ı muhatap alıp almayacağı konusunda kararsız olduğunu gösterdi. Konu hakkındaki bir soruya, Rice, İsrail 58 59 60 61 62 63 Meşal: Olmert‟in İsrail‟in nihai sınırlarıyla ilgili açıklaması savaş ilanıdır, 10 Mart 2006, Zaman Olmert good for Hamas, 10 Mart 2006, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3374712,00.html FM Livni meets with Quartet‟s Wolfensohn, 9 Mart 2006, http://www.mfa.gov.il/MFA/About+the+Ministry/MFA+Spokesman/2006/ FM%20Livni%20meets%20with%20Quartets%20Wolfensohn%209-Mar-2006 http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3581.htm Ortadoğu Dörtlüsü toplantısına BM adına Genel Sekreteri Kofi Annan; AB adına Dış Politika Yüksek Temsilcisi Javier Solana ve Dış İlişkiler Komisyoneri Benita Ferrero-Waldner ile Avusturya Dışişleri Bakanı Ursula Plassnik; Rus Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov ve ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice katıldı. Quartet Press Conference, New York, 9 Mayıs, 2006, http://www.state.gov/secretary/rm/2006/66030.htm İsrail 2006 197 tarafının bu konuda hazır olduğunu fakat Filistin tarafında seçim sonrasında durumun değiştiğini, Filistin‟de durumun karmaşık olduğunu, bu nedenle de siyasi durumun nasıl evrileceğinin beklenmesi gerektiğini öne sürdü. Rus Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov ise Hamas‟ın Mahmud Abbas‟ın İsrail‟le görüşmeler yapmasına karşı olmamasına rağmen, müzakerelerin geleceği açısından muhatabın Hamas olması gerektiğini, Hamas‟ı süreçten tecrit etmenin sorunun çözümünü zorlaştıracağını, Hamas‟ın bir şekilde sürece dahil edilmesi gerektiği ve eğer İsrail kabul ederse, Hamas‟ın Arap Barış Girişimi çerçevesinde görüşmelere katılabileceği konusunda duyumlar aldığını söyledi.64 Rusya‟nın, Hamas‟ı uluslararası tecride iten politikalara karşı tutumunun Tel Aviv tarafından üzgünlükle karşılandığı çeşitli defalarca sert bir dille ifade edildi. Örneğin Hamas‟ın seçimleri kazanması sonrasında 12 Şubat‟ta, Rusya Devlet Başkanı Putin‟in, Hamas‟ın terörist bir örgüt olmadığını belirterek Moskova‟ya davet etmesi65, Dışişleri Bakanı Livni tarafından sert bir dille eleştirildi. 66 Livni, Rusya‟yı, üyesi olduğu Ortadoğu Dörtlüsü‟nün kararlarına riayet etmemekle ve Hamas‟a uluslararası meşruiyet kazandırmaya zemin hazırlamakla itham etti. “Hamas terörist bir örgüttür ve öyle bir muameleye tabi tutulmalıdır” diyerek Rusya‟yı Hamas‟ı tecrit etmeye çağırdı.67 ABD ise Rusya‟nın Hamas‟ı davet etmesini eleştirerek, uluslararası toplumun İsrail‟i tanıyıncaya kadar Hamas‟a karşı ortak tavır geliştirmesi gerektiğini ifade etti.68 Fransa da, Rusya‟nın Hamas‟ı davet etmesinin olumlu bir gelişme olduğunu ve aynı zamanda Hamas‟ın zaman içinde değişebileceğini, İsrail‟i tanıma noktasına gelebileceğini belirtti,69 fakat Hamas‟ı Paris‟e davet etmedi. 64 65 66 67 68 69 Quartet Press Conference, New York, 9 Mayıs, 2006, http://www.state.gov/secretary/rm/2006/66030.htm Putin: Hamas not a terror organization, 9 Şubat 2006, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3213707,00.html Livni condemns Russian „slippery slope‟, 10 Şubat 2006, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3214049,00.html; İsrail, Putin‟in Hamas‟ı davetine ateş püskürdü, 11 Şubat 2006, Hürriyet, FM Livni reacts to Russian President Putin‟s invitation to Hamas, 12 Şubat 2006 http://www.mfa.gov.il/MFA/ About+the+Ministry/MFA+Spokesman/2006/FM% 20Livni% 20reacts% 20to% 20Russian% 20Pres% 20Putin% 20invitation% 20to% 20Hamas% 2012-Feb-2006 Rice urges Russians to take tough stand on Hamas, 10 Şubat 2006, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3214144,00.html France backs Russian decision on Hamas, 10 Şubat 2006, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3214113,00.html 198 Ortadoğu Yıllığı 2006 16 Mayıs‟ta Çin, Hamas‟a bir temsilci göndererek, Dışişleri Bakanı Mahmud El-Zahar‟ı Pekin‟de bir konferansa davet etti. Bunun üzerine 18 Mayıs‟ta, Çin‟in Kudüs Büyükelçisi Chen Yonglong, İsrail Dışişleri Bakanlığı‟na çağrılarak, Pekin‟in Hamas politikası protesto edildi.70 Dışişleri genel müdürlerinden Raphael Schutz ile görüşen Yonglong‟a, Tel Aviv‟e akredite olmuş ve İsrail‟de ikamet eden bir diplomatik temsilcinin, İsrail‟in yok edilmesini savunan „terörist‟ bir örgütle görüşmesinin kabul edilemez olduğu vurgulandı. Zahar‟ın Pekin ziyaretinin gerçekleşmesi halinde „terörist‟ Hamas hükümetin uluslararası meşruiyet kazanacağı öne sürülürken, söz konusu durumun Çin‟in Ortadoğu‟daki sorumlu bir uluslararası aktör olma konumuna zarar vereceğine dikkat çekildi.71 23 Mayıs‟ta, Washington‟da, ABD Başkanı George W. Bush ile görüşen Olmert, özellikle Filistin sorunu, Hamas ve İran konularında, Tel Aviv‟in önerilerine ABD‟den destek istedi. Bush, Olmert‟e, Şaron zamanında uygulanmaya başlanmış olan İsrail‟in geri çekilme planını desteklediğini, Hamas ve İran konularında benzer görüşleri paylaştıklarını, Hamas‟ın Ortadoğu Dörtlüsü‟nün öne sürdüğü şartları kabul etmesi gerektiğini ve İsrail‟in bölgede varlığı ile güvenliği korumak için her zaman ABD‟den destek göreceğini belirtti.72 İsrail Dışişleri Bakanı Tzipi Livni 5 Haziran‟da AB Dışişleri Bakanı Javier Solana ile görüşmesinde iki devletli çözümden yana olduklarını ve tek taraflılığın İsrail ideolojisi olmadığını belirtti. 12 Temmuz‟da sekiz İsrail askerinin ölümü ve ikisinin de kaçırılmasıyla sonuçlanan Hizbullah saldırısı sonunda İsrail‟in başlattığı kapsamlı operasyona ABD‟den ciddi destek geldi. Almanya‟da, Şansölye Merkel ile yaptığı görüşme sonrasındaki basın toplantısında Bush, sorunun diplomatik yollarla çözülmesi gerektiğini vurguladı. En büyük endişesinin İsrail saldırılarından ziyade, Lübnan‟da demokrasinin zayıflaması olduğunu belirten Bush „İsrail‟in kendisini teröristlere karşı koruma hakkı var‟ dedi.73 14 Temmuz‟da, İsrail‟i Lübnan‟a 70 71 72 73 Israel protests China‟s policy on Hamas, 18 Mayıs 2006, http://www.mfa.gov.il/MFA/About+the+Ministry/MFA+Spokesman/2006/I srael%20protests%20China%20policy%20on%20Hamas%2018-May-2006 Israel protests China‟s policy on Hamas, 18 Mayıs 2006. Remarks by President Bush and Prime Minister Ehud Olmert of Israel at Joint Press Availability, 23 Mayıs 2006, http://www.state.gov/p/nea/rls/rm/2006/66812.htm Merkel ve Bush Sorunları Görüştü, 13 Temmuz 2006, Hürriyet. İsrail 2006 199 yaptığı bombardımanı durdurmaya çağıran bir karar tasarısını ele alan BM Güvenlik Konseyi, ABD‟nin İran ve Suriye‟yi sorumlu tutması nedeniyle herhangi bir karar alamadı.74 16 Temmuz‟da Rusya‟nın ev sahipliğinde St. Petersburg‟ta toplanan G-8 liderleri Lübnan‟a yönelik saldırılar konusunda görüş ayrılığına düştüler. Bush‟un İsrail‟i savunan konuşmalarına Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Fransız Cumhurbaşkanı Jacques Chirac karşı çıkarak, İsrail‟in saldırılarda aşırı güç kullandığını ve Lübnan‟ın egemenliğini ve güvenliğini tehlikeye düşürdüğü vurguladılar.75 İsrail‟e en sert tepkiyi gösteren Fransız Cumhurbaşkanı Jacques Chirac, Hamas ve Hizbullah‟ın sorumsuz davrandığını, İsrail‟in ise aşırı ve orantısız güç kullandığını belirtti. Tel Aviv‟e “Lübnan‟ı tahrip etmek mi istiyorsunuz?‟ diye soran Chirac, Lübnan bombardımanının bir an önce durdurulmasını talep etti. İspanyol Başbakanı Luis Rodrigez Zapatero, İsrail‟in askeri hareketinin şiddeti tırmandırmaktan başka işe yaramadığını vurguladı.76 Alman Şansölyesi Merkel ise, saldırıları İsrail‟in başlatmadığına vurgu yaptı. Asıl sorumlunun Hizbullah olduğunu, kaçırılan İsrail askerlerinin derhal serbest bırakılmasını ve İsrail‟e yönelik roket saldırılarının sona ermesi gerektiğini belirten Merkel, İsrail‟in Lübnan‟ı bombalamasıyla ilgili herhangi bir eleştiride bulunmadı.77 İngiliz Başbakanı Tony Blair ise, İsrail‟in kendini savunma isteğini anlayışla karşıladıklarını ifade etti.78 19 Temmuz‟da Ortadoğu turuna çıkan AB Dış ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Javier Solana, İsrail‟de Dışişleri Bakanı Livni ile görüştü. Bölgedeki sorunlarla başa çıkabilmek için kapsamlı bir çözüm bulunması gerektiğini ifade eden Solana, Livni‟den Lübnan‟a yönelik İsrail saldırılarının durdurulmasını istedi. Livni ise operasyonun Hizbullah‟a yönelik olduğunu ve devam edeceğini belirtti.79 BM‟nin İsrail ile Hizbullah arasında askerlerin salıverilmesi ile ilgili olarak arabuluculuk yapması için İsrail‟e gönderdiği heyet, yapılan 74 75 76 77 78 79 Batılı Liderlerden İsrail‟e Cılız İtiraz, 16 Temmuz 2006, Milliyet G-8‟in Gündemi İsrail, 17 Temmuz 2006, Milliyet Batılı Liderlerden İsrail‟e Cılız İtiraz, 16 Temmuz 2006, Milliyet Merkel ve Bush Sorunları Görüştü, 13 Temmuz 2006, Hürriyet. Batılı Liderlerden İsrail‟e Cılız İtiraz, 16 Temmuz 2006, Milliyet Javier Solana İsrail‟de, 19 Temmuz 2006, http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2006/07/060719_solana_israel.shtml 200 Ortadoğu Yıllığı 2006 görüşmelerin, “İsrail hükümetinin diplomasi ile ilgilenmediği” için başarısızlıkla sonuçlandığını bildirdi. 80 15 Temmuz‟da ateşkes çağrısı yapan bir karar tasarısı, BM Güvenlik Konseyi‟nde ABD tarafından veto edildi. 26 Temmuz‟daki Lübnan hakkındaki başarısız Roma Konferansı‟nın81 ardından, 4 Ağustos‟ta, ABD ve Fransa ortak hazırladıkları ateşkes önerisini BM Güvenlik Konseyi‟ne sundu. Tasarıda, çatışmaların durdurulması istendiği halde İsrail askerlerinin işgal ettikleri yerlerden çekilmesi öngörülmediğinden Beyrut öneriyi reddetti. Roma Konferansında Lübnan Devlet Başkanı Fuad Sinyora‟nın sunduğu ateşkes planı dikkate alınarak yapılan değişikliklerle tasarı 11 Ağustos‟ta kabul edildi. Lübnan‟da ateşkesi sağlayan 1701 Sayılı BM Kararı‟nın82 11 Ağustos‟ta kabul edilmesinin ardından Bush, bir açıklama yaparak, Hizbullah‟ın İran ve Suriye tarafından desteklenen „terörist‟ bir grup olduğunu ve devlet içinde devlet gibi hareket ettiğini ileri sürerek, BM kararının bu durumu sona erdirmeyi amaçladığını vurguladı.83 1701 Sayılı BM Kararı‟nın İsrail ve Lübnan tarafından tanınmasının ardından 16 Ağustos‟ta konu hakkındaki görüşlerini The Washington Post gazetesinde açıklayan ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice, Beyrut‟ta tam bağımsız ve egemen bir Lübnan hükümetinin olabilmesi için gereken tüm desteğin verileceğini belirtmiş, Suriye ve İran tarafından desteklenen Hizbullah‟ın zayıflatılması gereken ve istikrarı bozan aşırı bir grup olduğunu ileri sürmüştü. 84 Rice, İsrail Radio One‟a verdiği röportajda ise Suriye ve İran‟ın, Hizbullah‟ı desteklemek suretiyle bölgede istikrarsızlık isteyen devletler olduğunu iddia ederken, Hizbullah‟ın İsrail‟e saldırarak, bir ayağı siyasette bir ayağı „terörizmde‟ olan bir örgüt olduğunu gösterdiğini ileri sürdü. 80 81 82 83 84 Javier Solana İsrail‟de, 19 Temmuz 2006, http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2006/07/060719_solana_israel.shtml İsrail: Roma Konferansı‟ndan izin aldık, 27 Temmuz 2006, Zaman; Acil ateşkes çağrısı ABD‟ye takıldı, 27 Temmuz 2006, Zaman; Roma‟dan Çıkan: Metinde Türkiye Etkisi, 27 Temmuz 2006 Milliyet BM Güvenlik Konseyi 1701 sayılı kararın tam metni için bkz., http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N06/465/03/PDF/N0646503.p df?OpenElement President‟s Statement on UN Security Council Resolution on Lebanon, 12 Ağustos 2006, Released by the White House, Office of the Press Secretary, http://www.state.gov/p/nea/rls/rm/2006/70338.htm Condoleezza Rice, „Path to Lasting Peace‟, The Washington Post, 16 Ağustos 2006, http://www.state.gov/secretary/rm/2006/70822.htm İsrail 2006 201 İsrail‟in Lübnan müdahalesini meşru olarak nitelendiren Rice, bu müdahale ile İsrail‟in bölgede, „teröristlerle‟ savaşan ve istikrar için en çok çaba gösteren ülke olduğunu ifade etti.85 14 Ağustos‟ta dış politika hakkında açıklamalarda bulunan Bush, İsrail ve Lübnan‟da sivillerin maruz kaldığı şiddetten birinci derecede Hizbullah ve onun sponsorları olan İran ve Suriye‟nin sorumlu olduğunu öne sürdü.86 Hizbullah‟ın, devlet içinde devlet gibi davrandığını söyleyen Bush, İsrail‟e saldırarak çatışmaları başlatan tarafın Hizbullah olduğunu belirtti. Bush, İsrail‟in bu saldırılara cevaben kendini savunduğunu belirtirken, İsrail saldırılarına karşı Hizbullah‟ın masum sivilleri kalkan olarak kurban ettiğini öne sürdü.87 Hamas ve Hizbullah‟ın, bölgede iki devletli çözümün karşısında olan „terörist‟ örgütler olduğunu ileri süren Bush, Olmert ve Abbas‟ın kapsamlı barış için çalışan iki lider olarak desteklenmeye devam edileceğini vurguladı.88 İsrail Dışişleri Bakanı Tzipi Livni, 1701 Sayılı BM Güvenlik Konseyi Kararı‟nın uygulanması hususunda Tel Aviv‟in görüşlerini anlatmak için 22 Ağustos‟ta Avrupa turuna çıktı. 23 Ağustos‟ta Fransız Başbakanı Dominque de Villepin, meslektaşı Philippe DousteBlazy, İçişleri Bakanı Nicolas Sarkozy ve Belçika Dışişleri Bakanı Karel de Gucht ile görüşen Livni, 24 Ağustos‟ta İtalyan Başbakanı Romano Prodi ve Dışişleri Bakanı Massimo d‟Alema ile görüştü. 27 Ağustos‟ta ikinci Avrupa turuna çıkan Livni, önce Berlin‟e uğradı. Şansölye Angela Merkel ve meslektaşı Frank-Walter Steinmeier ile görüştükten sonra 29 Ağustos‟ta Kopenhag‟a geçen Livni burada Danimarka Başbakanı Anders Fogh Rasmussen ve Dışişleri Bakanı Per Stig Moller ile görüştü. Livni‟nin tüm görüşmelerine, 1701 Sayılı BM Kararı‟nın uygulanması aşamasında Güney Lübnan‟a konuşlanacak uluslararası güç ve Hizbullah‟ın elinde bulunan İsrailli askerlerin şartsız salıverilmesi konuları damgasını vurdu. 13 Eylül‟de Washington‟da yaptıkları görüşme sonunda basına açıklama yapan Dışişleri Bakanı Livni ile Rice, BM Güvenlik Konseyi‟nin 1701 Sayılı Kararı‟nın uygulanması, İran‟ın nükleer programı ve Filistin-İsrail sorununun çözümü konusunda görüştüklerini açıkladı85 86 87 88 Interview With Israel Radio One, 12 Ağustos 2006, http://www.state.gov/secretary/rm/2006/70350.htm Remarks by President Bush on Foreign Policy, 14 Ağustos 2006, http://www.state.gov/p/nea/rls/70549.htm Remarks by President Bush on Foreign Policy, 14 Ağustos 2006. Remarks by President Bush on Foreign Policy, 14 Ağustos 2006. 202 Ortadoğu Yıllığı 2006 lar.89 Filistin‟de barış için muhatap alınacak hükümetin, Ortadoğu Dörtlüsü‟nün öne sürdüğü şartları kabul etmesinin zorunlu olduğunu vurgulayan iki bakan, Hamas‟ın kabul etmediği şartları, Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas‟ın kabul ettiğini belirterek, gerek İsrail ve ABD‟nin gerekse de uluslararası kamuoyunun Mahmud Abbas‟ı muhatap alacağını vurguladılar.90 17 Ekim‟de İsrail Dışişleri Bakanlığı, NATO ile ilişkilerin siyasi, stratejik ve askeri alanlarda geliştirilmesi için özel bir işbirliği anlaşması imzalandığını ve bu çerçevede İsrail‟in NATO‟nun Akdeniz‟de düzenleyeceği „Etkin Çaba-Active Endeavor‟ tatbikatına katılacağını açıkladı.91 NATO-Akdeniz Diyalogu‟nun derinleştirilmesi amacıyla NATO Genel Sekreter Yardımcısı Büyükelçi Alessandro Minuto-Rizz 22 Ekim‟de İsrail‟e üç günlük bir ziyarette bulundu. Başbakan Yardımcısı Şimon Perez ve Livni ile görüşen Minuto-Rizz, NATO ile İsrail arasında ilişkilerin yoğunlaşarak devam edeceğini ifade etti.92 26 Ekim‟de Tel Aviv‟i ziyaret eden AB Yüksek Temsilcisi Javier Solana, Dışişleri Bakanı Livni ile görüştü. Solana, Batı Şeria‟da bulunan yasadışı Yahudi yerleşimlerin boşaltılması ve Filistinlilerle barış için Yol Haritası kapsamında İsrail‟in üzerine düşenleri yapmaya hız vermesi gerektiğini söyledi. Solana, diplomatik çıkmazdan kurtulmak için İsrail‟den, Ortadoğu Dörtlüsü‟nün hazırladığı Yol Haritası‟nın bir an önce uygulanmasını istedi. Livni ise İsrail‟in Batı Şeria‟daki bazı Yahudi yerleşimlerini boşaltma niyetinde olduğunu ifade etti. Hamas‟ın Filistin halkını kontrol ettiğini belirten Livni Hamas‟la çözüm olamayacağını ifade etti. Bu nedenle İsrail‟in, değişim için Mahmud Abbas‟a destek verdiğini vurguladı.93 89 90 91 92 93 Remarks With Deputy Prime Minister and Minister of Foreign Affairs of Israel Tzipi Livni After Their Meeting, Secretary Condoleezza Rice, 13 Eylül 2006, http://www.state.gov/secretary/rm/2006/72166.htm Remarks With Deputy Prime Minister and Minister of Foreign Affairs of Israel Tzipi Livni After Their Meeting, Secretary Condoleezza Rice, 13 Eylül 2006, http://www.state.gov/secretary/rm/2006/72166.htm Israel - NATO framework plan for special cooperation, 17 Ekim 2006, http://www.mfa.gov.il/MFA/About+the+Ministry/MFA+Spokesman/2006/I srael-NATO%20framework%20plan%20for%20special%20cooperation%2017Oct-2006 İsrail Saldırmaya Devam Ediyor, 25 Ekim 2006, http://www.sol.org.tr/index.php?yazino=4648 Solana‟dan İsrail‟e yol haritası çağrısı, 26 Ekim 2006, İsrail 2006 203 Ekim ve Kasım aylarında özellikle Hamas‟ın kontrolünde olan Gazze Şeridi‟nde yükselen tansiyonu durdurmak için İsrail ve ona karşı mücadele eden Filistinli gruplar arasında 30 Kasım‟dan başlamak üzere ateşkes ilan edildi. 30 Kasım‟da İsrail ve Filistin‟i ziyaret eden Rice, Filistin Otoritesi Başkanı Mahmud Abbas, İsrail Başbakanı Ehud Olmert ve Dışişleri Bakanı Tzipi Livni ile görüştü. Livni ile yaptığı görüşme sonrasında yapılan basın açıklamasında, 27 Kasım‟da Olmert‟in yaptığı „İsrail ve Filistin yan yana var olan iki demokratik devlet‟ açıklamasına destek verdi. Abbas‟la görüşmesinde de iki devletli çözüm gibi benzer açıklamaların gündeme geldiğini belirttikten sonra uluslararası kamuoyu tarafından Abbas‟ın muhatap alınabileceğini belirtti.94 7 Aralık‟ta Amerikan Kongresi, İsrail‟i tanımadığı ve şiddetten vazgeçmediği sürece ABD‟nin Hamas‟a yardım etmesini yasaklayan ve Hamas‟ın tecrit edilmesini öngören kanun tasarısını nihai olarak kabul etti.95 İsrail Başbakanı Ehud Olmert‟in 11 Aralık‟ta Almanya ziyareti sırasında yaptığı, İsrail‟in nükleer silaha sahip olduğu anlamına gelebilecek açıklamaları İsrail içinden tepkilere neden oldu. 200 nükleer başlıkla Ortadoğu‟nun tek nükleer gücü olarak gösterilen ve hiçbir denetime tabi olmayan İsrail, nükleer silah konusunda, 50 yıldır „doğrulamama ve yalanlamama‟ anlayışına dayalı bir belirsizlik politikası izlemektedir. İsrailli sağ ve sol siyasetçiler Olmert‟i ülke çıkarlarını tehlikeye atmakla suçladılar.96 Olmert‟in açıklamaları sonrasında ha- 94 95 96 http://www.ntvmsnbc.com/news/389086.asp; Tel Aviv: AB Dış Politika Şefi Solana‟nın İsrail Temasları, 26 Ekim 2006, http://www.haberler.com/tel-avivab-dis-politika-sefi-solana-nin-israil-haberi/ FM Livni meets with US Secy of State Rice, 30 Kasım 2006, http://www.mfa.gov.il/MFA/About+the+Minist ry/MFA+Spokesman/2006/US% 20and% 20Israeli% 20foreign% 20ministers% 20upbeat% 20on% 20Gaza% 20cease-fire% 2030-Nov-2006 8 Aralık 2006, Hürriyet Almanak, Örneğin Sağcı Likud milletvekili Yuval Steinitz, “50 yıllık belirsizlik politikasının altını oyan felaket bir açıklama. Başbakan hassas güvenlik konularında ağzına sahip olamıyorsa çekip gitsin” derken solcu Meretz‟in lideri Yossi Beilin, “Şoke edici. Başbakanlık koltuğunda oturma kapasitesinin olmadığını pekiştirdi” dedi. Altyapı Bakanı Benyamin Ben Elizer ise “Olmert‟in açıklaması nükleer silah deklarasyonu değil. Bunu konuşmak isteyenlere, İsrail‟in güvenliği ve Tanrı adına susmalarını öneriyorum” itirazı yaptı. İsrail‟in nükleer sırlarını basına sızdırmak suçundan 18 yıl hapis yatan Mordehay Vanunu, “Yeni bir şey yok ama bunu açığa vurmaları güzel” diyerek Olmert‟in açıklamalarından 204 Ortadoğu Yıllığı 2006 rekete geçen Arap ülkeleri ve İran, BM‟de İsrail‟e karşı nükleer yaptırım uygulanmasını talep etti. İran, Tel Aviv‟in Ortadoğu‟yu tehdit ettiği için BM kararıyla cezalandırılmasını istedi. Arap Birliği, İsrail‟in nükleer tesislerini uluslararası denetime açması için BM‟yi baskı yapmaya çağırdı. Körfez İşbirliği Konseyi de BM‟den İsrail‟e karşı yaptırım uygulanmasını talep etti. AB Dönem Başkanı Finlandiya ise „Olmert sözlerinin anlamını tümüyle açıklamalı‟ diyerek Tel Aviv‟den nükleer silah konusunda detaylı açıklama yapmasını istedi.97 İsrail‟e tek açık destek Washington‟dan geldi. Tel Aviv‟e yönelik eleştirilere ABD Dışişleri Sözcüsü Sean McCormack, „İsrail‟in bu konuda ne doğrulama ne inkar politikasında bir değişiklik yok‟ diyerek belirsizliğin devam ettiğine ve İsrail‟in İran‟dan farklı olduğunu belirterek,98 Tel Aviv‟e yönelik bir uluslararası baskının gerekli olmadığına işaret etti. ABD hükümetinin İsrail‟in Ortadoğu‟daki politikalarına verdiği destek, ABD içinde gerek akademide gerekse de halk düzeyinde eleştirilere hedef olmuştur. 13 Ağustos‟ta 10 bine yakın Amerikalı gösterici Beyaz Saray‟ın önünde toplanarak, ABD ve İsrail‟in Ortadoğu politikalarını protesto etti.99 Akademik dünyada Stephen Walt ve John Mearsheimer‟in 23 Mart 2006‟da London Review of Books‟ta yayınladıkları 83 sayfalık „İsrail Lobisi ve ABD Dış Politikası‟100 başlıklı makale etrafında büyük tartışma yapıldı. Makale, Harvard Üniversitesi‟ndeki erişiminden bir yıl içinde 275 bin kez indirildi ve geniş bir okuyucu kitlesine ulaştı. İsrail lobisi etrafında yoğunlaşan tartışma makale ile aynı adı taşıyan kitabın 2007 yılı içinde yayınlanmasını beraberinde getirdi. ABD dış politikasında Yahudi lobisinin etkinliğini çeşitli rakam ve argümanlarla ortaya koyan makalede, İsrail lobisinin Washington‟u her alanda ablukaya aldığı, lobinin etkisinden çıkamayan Amerikan yönetiminin, kendi ve birçok müttefikinin güvenliğini bir kenara itip İsrail‟in çıkarlarını daha çok düşündüğü ileri sürülüyor. Makalede ayrıca İsrail‟in ABD için stratejik bir yük haline gelmiş ol- 97 98 99 100 duyduğu memnuniyeti dile getirdi. Detaylı bilgi için bkz., İsrail‟de „nükleer ifşaat‟ krizi, 13 Aralık 2006, Radikal „Nükleer İsrail‟e yaptırım uygulansın‟, 14 Aralık 2006, Radikal „Nükleer İsrail‟e yaptırım uygulansın‟, 14 Aralık 2006, Radikal Beyaz Saray Hizbullah‟ı duydu, 14 Ağustos 2006, Radikal John J. Mearsheimer, Stephen M. Walt, „The Israel Lobby and US Foreign Policy‟, London Review of Books, Vol. 23, No. 6, 23 Mart 2006. Makaleye Harvard Üniversitesi web sayfasından (http://ksgnotes1.harvard.edu/Research/wpaper.nsf/rwp/RWP06-011) ve ayrıca www.lrb.co.uk adresinden erişilebilir. İsrail 2006 205 masına rağmen, Washington yönetiminin İsrail‟i kayıtsız ve şartsız desteklemeye devam etmesi sorgulanıyor. Örneğin İsrail‟i eleştiren 32 adet BM Güvenlik Konseyi kararını veto ettiğini (s. 5), ABD-Suriye ilişkilerinin kötüleşmesinde İsrail etkisinin tartışılmaz olduğunu (s. 5, 27); Irak‟ın işgal edilmesi konusunda Bush yönetiminin ikna edilmesi (s. 31 vd.), NATO‟daki müttefik ülkelere bile verilmeyen istihbaratı İsrail‟e sağladığı (s. 2 ve 6) ve her yıl İsrail‟e verilen 3 milyar dolar yardımın nereye harcandığının sorgulanmayışı (s.2), İsrail‟in nükleer kapasitesinin Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı‟nca denetlenmesinin engellenişi (p.3) dile getiriliyor. “Medyayı Manipüle Etme” (ss. 21-22) başlığı altında basın organlarında Filistinlilere yönelik editoryal ön yargı olduğunun altını çizen Walt ve Mearsheimer, İsrail yanlısı yazar sayısı 61‟ken, İsrail karşıtı olarak nitelenen yazarların 5 kişi olduğu belirtiliyor. ABD‟de yayınlanamayan makale, İngiltere‟de yayınlanır yayınlanmaz yazarlar Walt ve Mearsheimer, anti-Semitizm ile suçlandı. Türkiye-İsrail İlişkileri 2006 yılı Türk-İsrail ilişkileri açısından önemli gelişmelere sahne olmuştur. Ankara Forumu, Hamas ile ilişkiler, İsrail‟in Filistinlilere karşı aşırı şiddet kullanımı, İsrail‟in Lübnan saldırısı ve Ankara‟nın tutumu,101 Türkiye-Suriye ilişkileri ve Ankara-Tahran ilişkileri, Türkİsrail ilişkilerinin seyrini etkilemiştir. 4 Ocak‟ta Türkiye Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, Filistin ve İsrail‟i ziyaret etti. TOBB, Filistin Ticaret, Sanayi ve Tarım Odaları Birliği ile İsrail İmalatçılar Birliği‟nin oluşturduğu ve Ankara Forumu olarak da bilinen girişim, bölge istikrarına katkı yapmak amacıyla Filistin ekonomisinin rehabilitasyonunu sağlamak için Gazze Şeridi‟nde Erez Sanayi Bölgesinin Türk-İsrail-Filistin ortaklığında inşa edilmesini amaçlıyor. Gül, 4 Ocak‟ta Filistin Dışişleri Bakanı Bakır El-Kıdva ile projenin ilk imzasını attı. Gül, 5 Ocak‟ta da, İsrail Dışişleri Bakanı Silvan Shalom ile birlikte Türkiye Hükümeti tarafından desteklenen Ankara Forumu girişimi için ortak deklarasyonu imzaladı.102 25–29 101 102 Türkiye‟nin Lübnan sorunundaki tutumuyla ilgili olarak ayrıntılı bilgi için bkz., Talha Köse, SETA Lübnan Raporu: Lübnan‟da İstikrar Arayışları, Aralık 2006, Ankara. Rapora www.setav.org.tr; adresinden ulaşılabilir. Visit of Turkish Foreign Minister to Israel, 4 Ocak 2006, 206 Ortadoğu Yıllığı 2006 Ocak tarihlerinde Davos‟ta gerçekleştirilen Dünya Ekonomik Forumu‟na katılan Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Filistin seçim sonuçlarına herkesin saygı göstermesi gerektiğini vurguladı. Filistin ve İsrail devletinin bölgede varlığının kabul edilmesini ve bu konuda Ankara olarak arabuluculuk yapmak istediklerini ifade etti. 103 Hamas‟ın Filistin seçimlerini kazanmasının ardından açıklama yapan Başbakan Erdoğan, Hamas konusunda önyargılı davranılmamasını, Hamas‟ın şiddete son vermesi, ve İsrail‟i tanıması, İsrail‟in de seçim sonuçlarına saygı göstermesi gerektiğini belitti.104 Erdoğan ayrıca Ankara‟nın Filistin ve İsrail arasında arabulucu olabileceğini vurguladı.105 Seçim sonrası gelişmeler konusunda görüş alışverişinde bulunmak üzere, Hamas Siyasi Büro Başkanı Halid Meşal‟in bir heyet ile Türkiye‟yi ziyaret etme talebine olumlu cevap veren Ankara, 16 Şubat‟ta Hamas yetkililerini ağırladı. Ziyaret netleştikten sonra 15 Şubat gecesi ABD Dışişleri Bakanı Rice ve İsrail Dışişleri Bakanı Livni ile görüşen Gül, uluslararası toplumun beklentilerini Hamas‟a doğrudan bildirecekleri mesajını iletti. Livni‟nin buna karşı çıkarak, “Uluslararası toplumun beklentileri var. Bu beklentiler karşılanmadan arabuluculuğa da gerek yok”106 diyerek Hamas heyetinin ziyaretinin iptal edilmesi talebine Gül, “Biz kendi kararımızı verdik, Hamas heyetinin ziyareti gerçekleşecek” cevabını verdi.107 16 Şubat‟ta sabah saatlerinde dışişleri yetkilileriyle görüşen Meşal ve beraberindeki heyet daha sonra Dışişleri Bakanı Gül ile görüştü. Görüşmelerde, Hamas heyetine, hem AB ve ABD‟nin hem de uluslararası toplumun Hamas‟tan beklentilerinin neler olduğu belirtilerek, Filistin Yasama Konseyi‟nin ve Hükümeti‟nin Filistin halkına karşı olan sorumluluğu nedeniyle Hamas‟ın akılcı, uzlaşmacı, gerçekçi ve esnek bir tutum benimsemesi 103 104 105 106 107 http://www.mfa.gov.il/MFA/About+the+Ministry/MFA+Spokesman/2006/ Visit% 20of% 20Turkish% 20Foreign% 20Minister% 20to% 20Israel% 204-Jan2006 Başbakan Erdoğan Davos‟ta medyanın sorularını yanıtladı, 27 Ocak 2006, Vatan Dışişleri Güncesi, Ocak 2006,s. 39. Dışişleri Güncesine www.mfa.gov.tr adresinden de erişilebilir. Dışişleri Güncesi, Şubat 2006,s. 6. Turkey hosts Hamas; Israel furious, 16 Şubat 2006, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3217174,00.html Ankara Hamas‟ı Tatmin Etmedi, http://www.ibusu.org/forum/viewtopic.php?t=316 İsrail 2006 207 konusunda doğrudan telkinlerde bulunuldu.108 Dışişleri Bakanı Gül ve AKP Genel Başkan Yardımcısı Dengir Mir Mehmet Fırat‟ın, AKP Genel Merkezinde görüştüğü Meşal‟e, demokratik bir seçimle Hamas‟ın iktidarı kazandığın ve böylece tüm Filistinlilerin temsilcisi olma sorumluluğu içinde, dünya ile temas kurabilmek ve uluslararası tecride maruz kalmamak için şiddeti reddetmesi gerektiği vurgulandı. Hamas‟a, İsrail ve Filistin‟in yan yana iki devlet olarak beraber yaşama hakkını kabul etmesi tavsiyesinde bulunan Gül‟e, Meşal ne Arafat ne de Abbas‟ın İsrail işgalini sona erdirebildiğini söyledi. Meşal, ayrıca Gül‟den uluslararası kamuoyunu, „İsrail‟i işgal ettiği topraklardan çekilmesinin gerektiğine ikna etmesini‟ istedi.109 Hamas Lideri Halid Meşal‟in Ankara ziyareti ilişkilerin gerginleşmesine neden oldu. Meşal‟in Ankara‟yı ziyaret etmesine İsrail sert tepki gösterdi. İsrail Başbakanlık Sözcüsü Raanan Gissin, PKK Lideri Abdullah Öcalan‟a atıfta bulunarak „Biz Abdullah Öcalan ile bir araya gelsek siz ne hissederdiniz?‟110; „bir teröristi yakalayıp cezaevine kapatıp, bir diğerini kırmızı halılarla Ankara‟da, İstanbul‟da karşılayamazsınız‟ diyerek tepkisini ve İsrail‟in kızgınlığını dile getirdi.111 Gissin konuşmasında „Hamas bir terör organizasyonudur. Evet, seçimleri kazandı, çoğunluğu aldı. Ancak sonuçta Hamas, tüm dünyanın önünde hükümeti kurması için gereken üç şartı yerine getirmedi. Hamas, İsrail‟i haritadan silmek istiyor. Bu niyetini defalarca kameraların önünde tekrarladı. İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad‟ın söylemlerini aynen kullanıyor. Terörle mücadele eden bir ülke olarak Türkiye‟nin, bu fikirlere sahip Hamas ile görüşmesine tepkiliyiz‟ dedi.112 İki ülke arasında ekonomik, stratejik ve askeri alanlarda güçlü işbirliği ve bağlar olduğunu belirten Gissin, Meşal‟in Ankara ziyaretinin Türk-İsrail ilişkilerinde büyük bir kriz 108 109 110 111 112 Hamas Heyetinin Ülkemizi Ziyaretine İlişkin Basın Açıklaması, 16 Şubat 2006, Dışişleri Güncesi, Şubat 2006, s. 32. Ankara Hamas‟ı Tatmin Etmedi, http://www.ibusu.org/forum/viewtopic.php?t=316; Hamas Lideri Gül‟le Görüştü, http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-02/2006-02-16-voa11.cfm; ayrıca 17 Ocak 2006 tarihli gazeteler, Radikal, Milliyet, Yeni Şafak, Zaman. Ankara Hamas‟ı Tatmin Etmedi, http://www.ibusu.org/forum/viewtopic.php?t=316; Hamas Lideri Gül‟le Görüştü, http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-02/2006-02-16-voa11.cfm Hamas Lideri Gül‟le Görüştü, http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-02/2006-02-16-voa11.cfm 208 Ortadoğu Yıllığı 2006 yaratmayacağını söyledi. „Terörist‟ bir örgüt olarak Hamas‟ın bu ziyaretle uluslararası siyasal meşruiyet kazanmayı hedeflediğini vurgulayarak, Ankara‟ya kırgın olduklarını belirten Gissin „Türkiye mevcut politikasını gözden geçirmelidir. Terörden canı yanan bir ülke olarak Türkiye‟nin Hamas‟a gösterdiği kabul, çifte standart yaratıyor‟ dedi.113 4 Mart 2004‟te imzalanan ve Manavgat Nehri‟nden 20 yıl süreyle İsrail‟e tankerle su satışını öngören anlaşma, 6 Nisan‟da, petrol fiyatlarındaki artışın tankerle su taşıma maliyetini yükseltmesi ve Manavgat Dolum ve Arıtma Tesisleri‟nin özelleştirme kapsamına alınması gerekçe gösterilerek karşılıklı mutabık kalınarak feshedildi. 114 İsrail Dışişleri Bakanı Livni, seçim sonrası ilk yurtdışı gezisini 29 Mayıs‟ta Ankara‟ya yaptı. Üç günlük ziyaret kapsamında Livni, Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, Başbakan Erdoğan, Dışişleri Bakanı Gül ve Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri Yiğit Alpogan ile görüştü.115 Hamas ve İran‟ın nükleer programı görüşmelere damgasını vurdu. Gül ile görüşmesinde tek taraflı adımların İsrail‟in ideolojisi ve stratejisi olmadığını öne süren Livni, Tel Aviv‟in iki devletli bir çözümden yana olduğunu belirtti. Livni, İsrail‟in var olma hakkını tanımayan Hamas hükümetini „terörist‟ olarak nitelerken, Hamas uluslararası toplum tarafından öne sürülen üç şartı kabul edinceye kadar, Filistinlilerle görüşmelerde Mahmud Abbas‟ın muhatap alınacağını söyledi.116 Gül ise tek taraflı girişimlerin nihai çözüme ulaştırmayacağını vurguladı.117 Gül, iki ülke arasında bölgesel konularda özellikle de Filistin konusunda koordinasyon ve iletişimin geliştirilmesi gerektiğine ve artan ticaret hacmine işaret etti. Gül, ayrıca, iki ülke arasında kültürel işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla Ankara‟nın Tel Aviv‟de bir kültür merkezi açma niyeti olduğunu söyledi.118 Hamas‟ın Ankara‟ya davet edilmesi ile gerilen ilişkileri bir anlamda iyileştirme çabaları olarak görülen bu ziyaretin diğer bir önemi ise Livni‟nin seçim sonrası 113 114 115 116 117 118 Hamas Lideri Gül‟le Görüştü, http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-02/2006-02-16-voa11.cfm Manavgat Nehrinden İsrail‟e Su Satışı Hakkında Basın Açıklaması, 16 Nisan 2006, Dışişleri Güncesi, Nisan 2006, s. 24 FM Livni on official visit to Turkey, 29 Mayıs 2006, http://www.mfa.gov.il/... FM Livni meets with Turkish counterpart Gul, 29 Mayıs 2006, http://www.mfa.gov.il/MFA/... Turkey presses Israel to renew peace talks with Palestinians, 29 Mayıs 2007, Yediot Ahronot, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3256519,00.html FM Livni meets with Turkish counterpart Gul, 29 Mayıs 2006 İsrail 2006 209 ilk yurtdışı gezisini Türkiye‟ye yapmasıdır ki bu da sembolik önemi olan bir mesaj olarak algılandı. 8 Haziran‟da Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer Ortadoğu turuna İsrail ziyaretiyle başladı. İsrail Cumhurbaşkanı Moşe Katsav, Başbakan Ehud Olmert, Dışişleri Bakanı Livni ve Likud Partisi lideri Benyamin Netenyahu ile görüşen Sezer, Knesset‟te yaptığı konuşmada „Başbakan Olmert‟in en kısa zamanda Filistin Yönetimi Başkanı Mahmud Abbas ile barış görüşmelerine başlamasını bekliyoruz‟ diyerek çözüm için BM kararlarını ve yol haritasının bir çerçeve sunduğunu ifade etti.119 Mayıs ve Haziran aylarında bölgede giderek artan tansiyon, 9 Haziran‟da İsrail‟in füze saldırısıyla sekiz Filistinlinin hayatını kaybetmesi üzerine iyice arttı. 25 Haziran‟da, Filistinli milislerin Gazze‟de İsrail askeri kontrol noktasını basıp iki askeri öldürüp, birini de kaçırmasıyla birlikte iyice yükseldi. 120 İsrail Başbakanı Olmert, kaçırılan asker serbest bırakılmazsa Gazze Şeridi‟ne yönelik operasyonların giderek daha da şiddetleneceği uyarısında bulundu.121 Bölgede çatışmaların yeniden hızlanması üzerine Türkiye arabuluculuk rolüne girişti. İlk olarak Şam‟da bulunan Hamas‟ın Siyasi Lideri Halid Meşal ve Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad‟a temsilci gönderdi ardından, Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, İsrailli meslektaşı Tzipi Livni ile görüştü. Askerin serbest bırakılması konusunda Ankara‟nın girişimleri devam ederken Rus Devlet Başkanı Vladimir Putin ve İngiliz Başbakanı Tony Blair, 11 Temmuz‟da, Başbakan Erdoğan‟ı arayarak Ankara‟nın arabuluculuk girişimine destek verdi. 122 Erdoğan, liderlere, askerin serbest bırakılmasının Tel Aviv‟in tavrına bağlı olduğunu belirtip, Filistin tarafının bu konuda garantiler istediğini söyledi. Erdoğan, ayrıca, İsrail‟in sivillere karşı aşırı güç kullanımın çözümü zorlaştırdığını ifade etti.123 12 Haziran‟da, Ankara‟nın diplomatik girişimleri devam ederken, Lübnan Hizbullah‟ının Kuzey İsrail‟de bulunan Yahudi yerleşim birimlerine füze saldırısında bulunup iki askeri 119 120 121 122 123 Sezer‟den barış mesajları, 8 Haziran 2006, http://www.ntvmsnbc.com/news/375810.asp İsrail‟den Hamas Hükümetine Tehdit, 26 Ocak 2006, Zaman; İsrail baskın şokunda, 26 Haziran 2006, Radikal. Murat Yetkin, Gazze cehennem gibi…, 12 Temmuz 2006, Radikal Arabulucu Erdoğan, İsrail‟den şikâyetçi, 12 Temmuz 2006, Radikal Arabulucu Erdoğan, İsrail‟den şikâyetçi, 12 Temmuz 2006, Radikal 210 Ortadoğu Yıllığı 2006 kaçırması olayın yönünü değiştirdi. İsrail, bu saldırıya çok sert karşılık verdi. Hizbullah‟ı Şam ve Tahran tarafından desteklenen „terör‟ örgütü olarak nitelendiren Tel Aviv, onu yok edinceye kadar Lübnan‟a yönelik operasyonun devam edeceğini belirtti.124 Türkiye, saldırıların genişleyerek tüm bölgeye yayılmasından endişe etti. Bölgede olası bir savaşa Suriye‟nin katılması Ankara‟yı en çok endişelendiren konuların başında geliyordu.125 Lübnan‟a yönelik saldırıların başlamasının ardından Ankara, ilk resmi açıklamasını 14 Temmuz‟da yaptı.126 Başbakan Erdoğan açıklamasında İsrail ve ABD‟yi çok sert bir dille eleştirdi. Dördü çocuk sekiz Filistinlinin hayatını kaybettiği 9 Haziran‟daki İsrail saldırılarının bölgede tansiyonun yükselmesindeki rolünün göz ardı edildiğini vurgulayan Erdoğan, saldırıların insani boyutunun olmadığını vurguladı. Tel Aviv‟in Türkiye‟nin diplomatik çabalarını dikkate almadığını belirten Erdoğan, İsrail‟in sivilleri hedef aldığını ve orantısız güç kullanarak Lübnan‟a savaş açtığını söyledi. İsrail ve ABD‟nin saldırgan politikalarla dünyada giderek yalnızlaştıklarına işaret eden Erdoğan, Tel Aviv ve Washington‟a bölge politikalarını gözden geçirmeleri çağrısında bulundu.127 Dışişleri Bakanı Gül, saldırıların bir an önce durdurulması ve soruna diplomatik yollardan çare bulunması gerektiğini vurguladı.128 Dışişleri Bakanlığı yaptığı basın açıklamasında İsrail‟in aşırı güç kullanımının korumasız sivil halkta can kaybına yol açtığına dikkat çekerek şiddet sarmalına son verilmesini istemiş ve diplomatik faaliyetler yoluyla gerginliğin aşılabileceğini ifade etmiştir.129 15 Temmuz‟da Lübnan Başbakanı Fuad Sinyora, Başbakan Erdoğan‟ı arayarak İsrail saldırılarının durdurulması ve ateşkesin sağlanması için arabulucu olmasını istedi.130 İsrail‟in gerek Filistinlilere gerekse Lübnan‟a yönelik saldırıları Türkiye‟nin dört bir yanında çeşitli gösterilerle protesto edildi. İstanbul, Ankara, Adana, Adapazarı, Afyonkarahisar, Antalya, Çorum, Denizli, Diyarbakır, Eskişehir, İzmir, 124 125 126 127 128 129 130 13, 14, 15 Temmuz 2006 tarihli gazeteler. Hürriyet, Milliyet, Radikal, Sabah, Yeni Şafak, Zaman. Ankara‟da Şam endişesi, 14 Temmuz 2006, Hürriyet Başbakan Erdoğan‟ın 14 Temmuz‟daki açıklamaları 15 Temmuz tarihli gazetelerde genişçe yer tuttu. Hürriyet, Zaman, Yeni Şafak, Milliyet açıklamaları manşetten verdi. Erdoğan İsrail‟i suçladı, 15Temmuz 2006 Radikal. Gül: Ateşi kesin, 15 Temmuz 2006, Hürriyet No:110 – 14 Temmuz 2006, Ortadoğu‟da Meydana Gelen Son Gelişmeler hk., Dışişleri Bakanlığı basın açıklaması, bkz., http://www.mfa.gov.tr/... Sinyora, Erdoğan‟ı aradı: Ateşkesi sağlayın 16 Temmuz 2006, Radikal İsrail 2006 211 Kahramanmaraş, Malatya, Şanlıurfa ve Van‟da büyük çapta gösteriler yapıldı.131 ABD, Lübnan‟a konuşlandırılması planlanan barış gücüne katkı yapmayacağını açıkladı. Türkiye veya Fransa‟nın söz konusu birliğe önderlik etmesi için basına haberler sızdıran Washington‟a,132 Ankara, „savaş ortamında barış gücü olmaz‟ diyerek bu tür haberlerden rahatsız olduğunu dile getirdi.133 Beyrut, saldırıların durdurulması için diplomatik çaba harcayan Türkiye‟nin söz konusu faaliyetlerine tam destek verdiğini değişik zamanlarda dile getirdi. Örneğin Lübnan‟ın Ankara Büyükelçisi Georges Siam, barış için Türkiye‟nin desteğine çok ihtiyaçları olduğunu vurgulayıp, uluslararası barış gücü oluşturulması durumunda Türk askerinin söz konusu gücün içinde yer almasından Lübnan olarak memnuniyet duyacaklarını ifade etti.134 Roma‟da yapılan Uluslararası Lübnan Konferansı ile somutlaşmaya başlayan barış gücü fikri konusunda Türkiye, önce ateşkes ilan edilmesini ve ardından çıkarılacak BM kararına dayalı olarak BM şemsiyesi altında Lübnan‟a konuşlandırılması gerektiğini ifade etti.135 Fransa, İtalya ve Norveç‟in de destek verdiği teklife İsrail karşı çıktı. İsrail‟in BM Büyükelçisi Dan Gillerman, BM şemsiyesi altında bir gücü İsrail‟in kabul etmeyeceğini ve NATO‟nun da yer alabileceği136 uluslararası bir barış gücünü kabul edebileceklerini söyledi.137 11 Ağustos‟ta kabul edilen 1701 sayılı BM kararını Türkiye olumlu karşılamış138, Lübnan ve İsrail‟le görüştükten sonra bölgeye asker göndermeye karar vermiştir. 16 Ağustos‟ta Beyrut‟u ziyaret 131 132 133 134 135 136 137 138 Cuma namazı sonrası Türkiye‟nin çeşitli şehirlerinde „Filistin‟e destek‟ gösterileri yapılmıştır. Ayrıntılar için 15 Temmuz 2006 ve 22 Temmuz 2006 tarihli gazetelere bakılabilir. Mehmetçik Lübnan‟a mı, 23 Temmuz 2006, Hürriyet Ankara: Savaş ortamında barış gücü olmayız, 23 Temmuz 2006, Hürriyet Lübnan elçisi: Türkiye‟yi bekleriz, 25 Temmuz 2006, Radikal Gül: BM şemsiyesi altında Barış Gücü‟ne prensipte katılırız, 27 Temmuz 2006, Hürriyet İsrail NATO‟yu istiyor, 24 Temmuz 2006, Hürriyet İsrail, BM gücü istemiyor, 29 Temmuz 2006, Radikal No:125 – 12 Ağustos 2006, BM Güvenlik Konseyi‟nin Lübnan‟daki Çatışmalara İlişkin Olarak Kabul Ettiği 1701 Sayılı Karar hk., Dışişleri Bakanlığı Basın Açıklamaları bkz., http://www.mfa.gov.tr/MFA_tr/BasinEnformasyon/Aciklamalar/2006/Agus tos/No125_12Agustos2006.htm 212 Ortadoğu Yıllığı 2006 eden Dışişleri Bakanı Gül, Şii Emel Partisi lideri ve Meclis Başkanı Nebih Berri, Başbakan Fuad Sinyora, Dışişleri Bakanı Fevzi Suluh ve Saad Hariri ile görüştü. Görüşmelerde, Ermeni Taşnak partisi hariç tüm taraflar, BM Barış Gücü içinde Türk askerinin olmasına büyük önem verdiklerini Gül‟e bildirdiler.139 Gül, İsrail‟e yapacağı ziyaret sonrası değerlendirme yapılacağını ve Ankara‟nın nihai kararı ona göre vereceğini söyledi. Gül, ayrıca, Türkiye‟nin „Lübnan hükümetinin, Lübnan halkının ve bütün Lübnan gruplarının arzusuna bakarak hareket edeceğini belirtirken diğer Müslüman ülkelerden de Barış Gücü‟ne katılım olması gerektiğini ifade etti.140 İsrail, İran‟ın Türkiye ve Suriye üzerinden Hizbullah‟a silah yardımında bulunduğunu ileri sürerek, Ankara‟dan Tahran‟a havadan ve karadan ambargo uygulamasını istedi. İsrail Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mark Regev, Lübnan‟daki BM çabalarının başarısı için Ankara‟dan böyle bir talepte bulunduklarını ifade etti. Regev‟in açıklamalarına Türk Dışişleri sözcüsü Namık Tan, „Türkiye bu kararları kendisi verir ve uygular‟ diyerek cevap verdi.141 20 Ağustos‟ta Gül, özellikle BM Güvenlik Konseyi‟nin 1701 Sayılı Kararı‟nın uygulanması da dâhil olmak üzere ikili ilişkiler ve bölgedeki son gelişmeler hakkında görüş alışverişinde bulunmak için İsrail‟e bir günlük çalışma ziyaretinde bulundu. Gül, İsrail Başbakanı Olmert, meslektaşı Livni ve Savunma Bakanı Amir Peretz ile görüştü. Görüşmelerde Tel Aviv, Türk askerini BM Barış Gücü içinde görmek istediklerini açık bir şekilde belirttikten sonra Türk askerinin Hizbullah‟ın silahsızlandırılmasına yardımcı olmasını istedi. Hizbullah‟ın Lübnan‟ın bir parçası olduğunu ifade eden Gül, söz konusu olayın Lübnan Ordusu‟nun işi olduğuna dikkat çekti. Türkiye olarak, barış gücüne katılıp katılmamaya henüz karar vermediklerini aktaran Gül, eğer Ankara BM Barış Gücü‟ne katılmaya karar verirse Türk askerinin görevinin barışı korumak olacağını, İsrail‟in düşündüğü yönde bir misyon üstlenmeyeceğini net bir şekilde ifade etti.142 Gül, İsrail‟deki görüşmelerinin ardından Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas ile bir araya geldi. 1 Eylül‟de Başbakan Erdoğan, Türkiye‟nin BM Barış Gücüne katılım şartlarını şu şekilde açıkladı: Türk birlikleri UNIFIL içinde 139 140 141 142 Türk askeri istiyoruz, 17 Ağustos 2006, Hürriyet Türk askeri istiyoruz, 17 Ağustos 2006, Hürriyet İsrail‟den Türkiye‟ye: İran‟a ambargo koy, 18 Ağustos 2006, Radikal Suçlu aramayın ileriye bakın, 21 Ağustos 2006, Hürriyet İsrail 2006 213 muharip güç olarak bulunmayacak, Hizbullah‟ın silahsızlandırılmasında rol almayacak ve Hizbullah‟la karşı karşıya gelmeyecek, Türkiye Lübnan halkına insani yardımda bulunacak, Washington ve Tel Aviv‟in bölge planlarında Ankara kesinlikle yer almayacak. Erdoğan, bu şartlarda bir problem yaşanması durumunda Türkiye‟nin birliklerini geri çekeceğini bildirildi.143 5 Eylül 2006 günü Birleşmiş Milletler barış gücüne katılmak üzere bir Türk askeri birliğinin Lübnan‟a gönderilmesine yönelik Başbakanlık tezkeresi TBMM Genel Kurulu‟nda 192 ret oyuna karşı 344 evet oyuyla kabul edildi. Türkiye UNIFIL‟e asker göndermeye karar verdi. Toplam 494 kişiden oluşan ve bölgede devriye görevi yapmayacak olan Türk birliği 26 Ekim‟den itibaren Güney Lübnan‟da görev yapacağı bölgeye yerleşmeye başladı. İlk olarak Lübnan‟ın yeniden inşasında görev alacak olan 261 kişilik Türk İstihkâm İnşaat Bölüğü bölgeye ulaştı.144 Genel Değerlendirme Ehud Olmert başbakanlığında kurulan koalisyon hükümeti yönetimi altında geçen 2006 yılı İsrail ulusal çıkarları açısından hem olumlu hem de olumsuz gelişmelere tanıklık etmiştir. Komşularının gerek iç gerekse de dış gelişmeler nedeniyle diplomatik hareket alanlarının daralması, ABD desteği ile birlikte İsrail‟in bölgede daha serbest hareket etmesini sağlamıştır. Söz konusu serbestiyet özellikle BM Güvenlik Konseyi kararlarının uygulanması hususundadır. İsrail, Filistinlilere karşı uyguladığı şiddeti eleştiren bütün BM kararlarını kabul etmezken, gerek Filistin Otoritesi gerekse İran, Lübnan ve Suriye hakkında çıkan ve söz konusu ülkeleri baskı altında tutacak her türlü kararın uygulanması için yoğun diplomatik çaba sarf etmiştir. İsrail‟e yöneltilen her türlü eleştiri, Tel Aviv tarafından anti-Semitizm kapsamında değerlendirilerek, olası uluslararası baskının etkisi ve kapsamı daraltılmaya çalışılmıştır. Bu alanda İsrail siyasetinin çok başarılı olduğu söylenebilir. II. Dünya Savaşı‟nda, Avrupa‟da Holokost‟a uğrayan Yahudiler, uluslararası kamuoyu önünde Holokost‟u, sinema, film, hikâye ve romanlarla canlı tutmaya çalışarak onu, mağduriyet propagandası aracı olarak kullanmaktadır. Anti143 144 Erdoğan: Askerimizi çekeriz, 2 Eylül 2006, Hürriyet Türk askeri görev yerinde, 26 Ekim 2006, http://www.ntvmsnbc.com/news/388529.asp 214 Ortadoğu Yıllığı 2006 Semitizm söylemi, özellikle Avrupa ülkelerinin ve AB‟nin, tarihsel suçluluk psikolojisi içinde hareket etmesini sağlayarak, onların manevra alanlarını daraltmada etkili olmuştur. ABD işgali ile beraber Irak‟ın bölünmesi, İsrail için hem fırsatlar hem de tehditler getirmektedir. Kuzey Irak‟ta kurulması muhtemel Kürt devleti, İsrail‟in bölgedeki yalnızlığını giderecektir ve meşruiyetini sağlamlaştıracaktır. Irak‟ın bölünmesi durumunda güneyde kurulması muhtemel Şii devleti, her ne kadar çoğu siyasi analizci tarafından İsrail milli çıkarlarına tehdit gibi görülse de, İsrail bu tehdidi fırsata çevirme arayışındadır. Şöyle ki, Tel Aviv, Körfez‟de yoğun Şii nüfusu barındıran Kuveyt, Katar, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan ile diplomatik ilişki kurmak istemektedir. Böylece hem Araplar nezdinde İsrail devletinin varlığını resmen kabul ettirecek hem de İran‟ı kıskaca alabilecektir. Nitekim ABD ve İngiltere‟nin yardımlarıyla Lübnan Savaşı‟nın hemen ardından İsrail ve Suudi Arabistan arasında diplomatik trafik hızlandı. 25 Eylül‟de, Olmert ile Suudi Kraliyet ailesinden adı açıklanmayan üst düzey bir yetkili, artan İran/Şii etkisi, Ortadoğu barış süreci ve İran‟ın nükleer programı konularında ortak politikalar geliştirme konusunda görüştü. 21 Aralık‟ta Amerika‟nın İsrail Büyükelçisi Richard Jones, Tel Aviv ile Riyad arasında diplomatik temaslar olduğunu belirtti.145 Diğer taraftan 2006 yılında İsrail milli çıkarları açısından bazı olumsuz gelişmelerde olmuştur. İsrail‟in uluslararası kamuoyunda, terörist devlet/işkenceci devlet olarak görülmesi ve imajının giderek bozulması, ABD‟nin bölgedeki ileri karakolu gibi algılanması bu ülkeye karşı antipatinin artmasına zemin hazırlamıştır. Çeşitli ülkelerde yapılan anketlerde İsrail‟in ABD ile birlikte en sevilmeyen devlet çıkması Filistinlilere yaptığı kötü muamelenin medya yoluyla küreselleştirilmesinin bir sonucu olarak okunabilir. İsrail, söz konusu negatif algılamayı değiştirmek ve uluslararası imajını pozitife çevirebilmek için çeşitli taktikler geliştirme arayışına girdi. İlk aşama olarak, 25-27 Ekim‟de, Tel Aviv‟de Uluslararası Marka İsrail146 başlıklı bir sempozyum düzenlendi. Sempozyumun açılışında konuşan Dışişleri Bakanı Livni, “gerçek İsrail ile onun uluslararası imajı arasındaki boşluğu 145 146 İsrail Suudilerle İran‟a nispet yapıyor, 22 Aralık 2006, Radikal. İsrail‟in bir marka olarak stratejik konseptinin tartışıldığı konferansta www.brandisrael.org.il web sitesi tanıtıldı. 215 İsrail 2006 kapatma zamanı gelmiştir” diyerek, İsrail‟in uluslararası kamuoyundaki negatif imajının düzeltilmesi gerektiğini ifade etti. 147 ABD‟nin bölgeye demokrasi getirme girişimi olarak bilinen Büyük Ortadoğu Projesi (BOP), krallar, sultanlar ve diktatörlerle yönetilen bölge ülkelerinde siyasal ortamın yumuşamasına ve söz konusu yönetimler tarafından gayrimeşru ilan edilen fakat halkın büyük çoğunluğunun sempati duyduğu ve destek verdiği toplumsal sivil hareketlerin meşrulaşmasının ve siyasal yelpaze içine girmeye başlamasının önünü açmıştır. Demokratikleşme, bu sebeple, bölgedeki toplumsal hareketlerin güçlenmesi ve siyasi yelpazenin İslamileşmesi anlamına gelmektedir. Toplumsal hareketlerin renginde sosyal hayatı şekillendiren İslami duyarlılığının ön planda olması İsrail‟in söz konusu demokratikleşme hareketlerinden rahatsızlık duymasının temel nedenidir. Tel Aviv, bölgedeki ülkeler demokratikleşmeden, İsrail Devleti‟ni tanımaları için diplomatik faaliyetlerini yoğunlaştırmıştır. 2007 yılında bu faaliyetlerin diplomatik alanda giderek artacağı beklenmektedir. İsrail Kronoloji - 2006 147 4 Ocak: Başbakan Ariel Şaron‟un yetkileri Maliye Bakanı Ehud Olmert‟e devredildi. Dışişleri Bakanı Abdullah Gül İsrail‟i ziyaret etti. Ankara Forumunun inşa edeceği, Erez Sanayi Bölgesi‟nin protokollerini imzaladı. 16 Ocak: Ehud Olmert, Kadima Partisi Lideri ve İsrail Başbakanı oldu. Dışişleri Bakanı Silvan Shalom görevinden istifa etti. 18 Ocak: Kadima Partisinden Tzipi Livni Dışişleri Bakanlığına atandı. 25 Ocak: Filistin‟de seçimler yapıldı. Hamas 74, El Fetih 45 milletvekili çıkardı. İsrail Hamas‟a uluslararası tecrit politikası uyguladı. 30 Ocak: Ortadoğu Dörtlüsü (Quartet), Hamas‟a, uluslararası yardımın devam etmesi için İsrail‟i tanıma çağrısında bulundu. 16 ġubat: İsrail kabinesi, Filistin hükümetinin tüm gelirlerine el koydu. Hamas Siyasi Büro Şefi Halid Meşal Ankara‟yı ziyaret etti. 19 ġubat: Hamas Filistin hükümetini kurdu. http://www.mfa.gov.il/... 216 Ortadoğu Yıllığı 2006 28 Mart: İsrail genel seçimleri, Kadima 29, İşçi Partisi 19, Likud 12, Şas,12 İsrail Bizim Evimiz Partisi 11, Milli Birlik Din Partisi 9, Gil 7 milletvekili çıkardı. 14 Nisan: Ehud Olmert, Kadima-İşçi-Şas-Gil Koalisyon hükümetini kurdu. 29 Mayıs: Dışişleri Bakanı Tzipi Livni, seçim sonrası ilk yurtdışı gezisini Ankara‟ya yaptı. 9 Haziran: İsrail‟in, Beyt Lahiye saldırısında sekiz Filistinli hayatını kaybetti. 25 Haziran: Filistinli milisler, İsrail askeri kontrol noktasını basıp iki askeri öldürdüler, bir askeride kaçırdılar. 29 Haziran: İsrail, sekizi bakan 64 üst düzey Hamaslı yetkiliyi tutukladı. 12 Temmuz: Lübnan Hizbullah‟ı bir İsrail sınır karakolunu basıp sekiz İsrail askerini öldürdü, ikisini de kaçırdı. 13 Temmuz: İsrail Lübnan‟ı bombalamaya başladı. Lübnan denizden ablukaya alındı. Ağır hava ve deniz bombardımanına ABD destek verdi. 16 Temmuz: Hizbullah Hayfa‟ya roketli saldırıda bulundu. Sekiz kişi hayatını kaybetti. 29 Temmuz: ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice, Kudus‟ü ziyaret etti. 30 Temmuz: İsrail Kana köyüne hava saldırısı düzenledi. 54 sivil yaşamını yitirdi. 1 Ağustos: İsrail askeri operasyonların genişletilmesi kararını aldı. 5 Ağustos: BM Güvenlik Konseyi‟nde ABD ve Fransa ateşkes karar tasarısı üzerinde anlaştı. 6 Ağustos: Lübnan, İsrail işgaline son vermediği gerekçesiyle karar tasarısını reddetti. İsrail, tasarıyı kabul etti. 11 Ağustos: BM Güvenlik Konseyi, 5 Ağustos ateşkes önerisi üzerinde Sinyora planı uyarınca değişiklikler yaparak 1701 sayılı kararı kabul etti. Ateşkes ilan eden karar, Güney Lübnan‟dan İsrail askerlerinin çekilmesini, bölgeye uluslararası barış gücünün konuşlanmasını öngörmektedir. 12 Ağustos: Beyrut hükümeti, Güvenlik Konseyi‟nin 1701 sayılı kararını oybirliğiyle kabul etti. 13 Ağustos: İsrail kabinesi, Güvenlik Konseyi‟nin 1701 sayılı kararını 24 kabul 1 çekimser oyla kabul ettiğini açıkladı. 14 Ağustos: Ateşkes yürürlüğe girdi. 15 Ağustos: İsrail birlikleri Güney Lübnan‟dan çekilmeye başladı. 217 İsrail 2006 20 Ağustos: Dışişleri Bakanı Abdullah Gül‟ün Filistin ve İsrail‟i ziyaretleri. 13 Eylül: İsrail Dışişleri Bakanı Tzipi Livni, Amerikalı meslektaşı Condoleezza Rice ile görüştü. Filistinlilerle görüşmelerde Mahmud Abbas‟ın muhatap alınacağı açıklandı. 30 Kasım: İsrail ve Filistinli gruplar arasında ateşkes ilan edildi.
