Su ürünleri yetiştiriciliği, su kalitesi ve ekosistem etkileşimi
advertisement
Su ürünleri yetiştiriciliği, su kalitesi ve ekosistem etkileşimi Meriç Albay İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Surunu!!! Dünyadaki insan nüfusunun hızlı artışına bağlı olarak içsu kaynakları aşırı derecede kullanılmaktadır. Dünya nüfusunun 2050 yılında 13.2 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir. • Eğer dünyadaki Gıda üretim Teknolojileri bu şekilde devam ederse; • Denizlerde yapılan balık yetiştiriciliği, dünyada tatlısu kullanılmadan yapılan tek hayvansal protein üretim şekli olmaya devam edecektir. • Akuakültür, 1990’lı yıllarda dünya ekonomisinde en hızlı gelişen üç sektörden bir olmuştur (Bilgisayar ve mobil iletişimden sonra) Akdeniz de su ürünleri üretiminin yapıldığı alanlar NEDEN SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ ? Hızla artan su ürünleri talebinin karşılanması Dengeli ve sağlıklı beslenme Doğal balık stokları üzerindeki av baskısının azaltılması Bölgesel ve Kırsal kalkınmaya katkı İstihdam ve döviz girdisi sağlaması Su kaynaklarının etkin kullanımı Su Ürünleri Yetiştiriciliğinin Artan Önemi • • • • • • 1952: 1 milyon ton üretim 2011: 63.6 mil ton üretim İçsularda : 60 % Geçiş suları :8% Denizlerde : 32 % 2012 de : Üretimin % 50’si akukültürden sağlanmakta • Akuakültürün yıllık gelişimi: 7.1 % • Nüfus artış hızı : 1.5 % Dünyada üretim miktarları • Dünyadaki üretimin % 89’u Asya da, • % 61.4’ü Çin de • % 2.2’s Afrika da • % 1.7’si Norvec de Ana Bileşenler • Karar vericiler • Yatırımcılar, • Araştırma Grupları, • Sivil topluluklar – Gelişme için anahtar kelime; • «Mükemmel Organizasyon» Su Ürünleri Çiftlikleri kurulurken yapılması gerekenler • Su Kalitesinin tespiti • Çevresel etkilerin tespiti • Balık sağlığının temini • Balık yemi temini • Nakil ve diğer yapısal ihtiyaçlar • Eğitimli işgücü varlığı • Pazar durumu • İhracat için sertifikasyon ihtiyacı Neden Su Ürünleri Üretimi?? • FCR oranı balıklarda < 1.0’dir, • FCR oranı tavuklarda 1.6-1.8’dir, • FCR oranı sığırlarda 8-10’dur. Salmon ve tavuğun Vitamin ihtiyacı (IU yada mg/kg diyet) Vitamin Salmon/trout Chickens Vitamin A 2500 1500 Vitamin D 2400 200 Vitamin E 50 16 Riboflavin 7 3.6 Pantothenic acid 20 10 Niacin 10 11 Biotin 0.15 0.10 Folic acid 2 0.25 Vitamin B12 0.01 0.003 Ascorbic acid 50 not required Su Ürünleri Yetiştiriciliğinin Çevresel Etkisi Diğer Kullanıcılarla Çatışmalar Estetik Bozukluk Habitat Dönüştürme Akıntıyı Değiştirme ve Tabana Etki Alıcı Ortamlara Besin Tuzları ve Org. Madde Girişi Kimyasal Madde Kirliliği Patojen Taşınması Predatör Kontrolü ve Yaban Hayatı Üzerine Etkileri Diğer Kullanıcılarla Çatışmalar; •Turizm • Ulaşım • Tarım • Balıkçılık • Kentsel kullanım • Endüstriyel kullanım Su Ürünleri Yetiştiriciliğinin Çevresel Etkisi • Kimyasal Madde Kirliliği • Antibakteriyel maddeleri içeren ilaçlar, dezenfektanlar, anestetikler, hormonlar, enzimler, yem katkıları, antipas boyaları, arıtma amaçlı yumaklaştırma maddeleri, herbisitler, pestisitler, inorganik ve organik gübreler … Su Ürünleri Yetiştiriciliğinin Çevresel Etkisi • Doğal Populasyonlara ve Yaban Hayatına Etkileri; Habitat, besin kaynakları, yuvalanma ve yumurtlama alanlarının tahribi, Kaçan balıkların endemik türler üzerinden beslenme riski, Doğal populasyonlara parazitleri bulaştırma Endemik patojenlerin etkisini artırma ve yayma Doğal türlerin yer değiştirmesi Yenmemiş yemler doğal populasyonların kafes çevresindeki beslenme alışkanlıklarına etki etmesi Su Ürünleri Yetiştiriciliğinin Çevresel Etkisi Açık yetiştiricilik sistemlerinde üretilen organik atıklar tesisin yakınlarında sediment üzerinde birikir. Kafes sistemlerinde organik madde birikimi • kafeslerin 150-200 m ilerisine kadar ulaşabilir. Organik madde deşarj noktasının yakınlarında birikerek çözünmüş oksijen miktarlarının azalmasına ve bentik komünitelerin değişmesine neden olur. Su Ürünleri Yetiştiriciliğinin Çevresel Etkisi Üretim metoduna bağlı olarak, kültürü yapılan türün hızlı gelişimini sağlamak için yoğun besin maddesi içeren yemler kullanılır, Yemdeki besin maddelerinin önemli bir kısmı çözünmüş ve partikül formlarda suya salınır, Bu durum tuzlarından su ve dolayı sedimentten azot, fosfor salınan ve besin karbon bakımından zenginleşmesi yüzey sularınnın trofik durumun ilerlemesine ve ötrofikasyona neden olur İyi Yönetim Uygulamaları • Alan seçimi • Yem ve yemleme • Balık kaçışlarını önleme • Ölü balıkları uzaklaştırma • Hastalık kontrolü • Aşılama • Atık arıtma Alan Seçimi • Suyun miktar ve kalite bakımından yeterliliği, akıntı hızı, su değişim oranı ve derinliği, • Karada kurulacak tesislerde suyun miktar ve kalite bakımından yetiştiriciliği yapılacak tür için uygunluğu, • Baraj göllerinde ağ kafeslerde işletmeleri arasındaki mesafe, su ürünleri Balık Çiftlikleri Gerçekten Çevre Felaketi mi? Suları Kirleten Gerçek Kirleticiler Kimlerdir? 1. Kentsel Yerleşim 2. Endüstriyel Faaliyetler 3. Nükleer ve Termik Santraller 4. Turizm Faaliyetleri 5. İkincil Konutlar 6. Yatçılık 7. Zirai Faaliyetler 8. Deniz Trafiği 9. Madencilik 10.Askeri Tatbikatlar 11.Su Ürünleri Üretimi Baltık Denizine Atılan Azot ve Fosfor Miktarları (Enell&Ackerfors 1992) BESİN TUZU KAYNAĞI AZOT (ton) AZOT (toplam %) FOSFOR (ton) FOSFOR (toplam %) Ziraat 607.800 39,5 12.800 19,5 Orman 87.600 5,7 3.600 5,5 Kentsel 214.600 13,9 33.700 51,2 Endüstriyel 32.900 2,1 6.600 10,3 Akuakültür 14.200 0,9 2.400 3,6 Denizdeki Atmosferik Birikim 448.000 29,1 6.700 10,2 Azot Fikzasyonu 134.000 8,7 - - SU ÜRÜNLERİ POTANSİYELİMİZ NEDİR ? Kaynak Alan (Milyon ha.) Denizel ekonomik alan 24.60 Doğal Göller 0.91 Baraj Gölleri 0.34 Göletler 0.03 TOTAL 26 milyon ha Kıyı uzunluğu Akarsular 8.333 km 177.000 km Ülkemizde yoğun olarak üretilen türler ve miktarları (2011) İçsu yetiştiriciliği Alabalık Sazan 100.446 ton 100.239 207 Deniz yetiştiriciliği Alabalık Levrek Çipura Midye Diğer 88.344 ton 7.697 47.013 32.187 5 1.442 TOPLAM 188.790 ton BALIK TÜKETİMİ ORTALAMALARI (Kişi/Yıl) 22 Kg. 15 Kg. 7 Kg. SON 10 YILIN SU ÜRÜNLERİ ÜRETİM RAKAMLARI 2002 627,847 61,165 Yetiştiriciliğin Payı (%) 9.74 2003 587,715 79,943 13.60 2004 644,492 94,010 14.59 2005 544,773 118,277 21.71 2006 661.991 128,943 19.47 2007 772.323 139,873 18.11 2008 646,310 152,186 24.00 2009 623,191 158,729 25.00 2010 653,080 167,141 26.00 2011 703,545 188,790 27.00 Yıllar Toplam Üretim (ton) Yetiştiricilik (ton) 2011 SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ, TOPLAM %27 (703,545 ton) Yetiştiricilik; 188.790 ton Avcılık; 514,755 ton YETİŞTİRİCİLİĞİN TOPLAM ÜRETİM İÇİNDEKİ PAYI (2011) Yetiştiricilik 27% Avcılık; 48 Yetiştiricilik; 52 Avcılık; 73% Miktar Parasal Değer Yetiştiriciliğin Bazı Çevresel Etkileri Genel Genel görünüm ve estetiği bozma Ulaşımı etkileme Doğal populasyonlar ile etkileşimler (hastalık taşıma ve gen alış-verişi) Kimyasal atıkların çevresel etkileri Doğal hayatın rahatsız edilmesi Sosyo-ekonomik etkiler Su kolonu Öytrofikasyon Balık ve diğer canlıların ölümlerine neden olabilen aşırı fitoplankton ve toksik alg çoğalmaları Doğal su sirkülasyonunu değiştirme ve su kalitesini bozma Sediment Sedimentasyon oranında artış ve organik zenginleşme Sedimentin anoksik hale gelmesi Redoks potansiyelinde azalma CH4 ve H2S üretimi Makrofauna bolluk ve tür kompozisyonunda azalma, fırsatçı türlerin Yoğun yetiştiricilikten kaynaklanan atıkların sudaki durumu Yetiştiriciliğin etkileri Su ürünleri yetiştiriciliğinin etkileri 3 kategoride sınıflandırılabilir; • Fiziksel – Fiziksel yapıları, kafesler, kıyı boyunca kurulan iskeleler – Görsel (turizm açısından) • Kimyasal – – – – Oksijen yetersizliği Besintuzu salınımı nedeniyle ötrifikasyon Antifouling boyalı tekne ve ağlar İlaçlar ve tedaviler • Biyolojik – – – – Dışkı Boşaltım Yem atıkları Genetik ve biyolojik çeşitlilik Yanlış yemlemenin su sütununa etkisi • Başlıca üç etkisi olabilir; – Besin tuzları çiftlikte aşırı alg artışına neden olabilir, – Besin tuzları çiftlikte doğal oranı bozarak daha çok toksik türlerin artışını destekleyebilir, – Besin tuzları çiftlikte potansiyel olarak toksik olan türlerin daha yüksek oranlarda toksin üretmelerine neden olabilir, Pseudonitzschia sp. Amnesiac Shellfish Poisoning Domoik Asit NELER YAPILMALI? Yatırım öncesi Taşıma Kapasitesi hesaplanmalı!!! • Üretim yapılacak alanın taşıma kapasitesini belirlemek ve kurulacak olan balık üretim tesislerinin etkisini önceden tahmin etmek için; – İşletmenin kurulacağı gol veya göletin drenaj alanı, – Göletin yüzey alanı ve hacmi, – Göletin derinliği, – Toplam su akışı, – Gölette su değişim oranı ve su yenilenme kapasitesi, – Fosfor tutma katsayılarının bilinmesi gerekir Taşıma Kapasitesi • Ayrıca kurulacak su ürünleri işletmelerinin kapasiteleri takip edilmeli, • İşletmelerin yıllık toplam üretim miktarı, • Kullanılan toplam yem miktarı, yemin fosfor miktarı, yem donuşum oranı, • Klorofil miktarları takip edilmelidir. NELER YAPILMALI? • Çevre ile ilgili her türlü olası olumsuz senaryolar için çözüm üretilmelidir. • ÇED Raporlarında verilen taahhütlere uyulmalıdır. • Üretimden kaynaklanan atıkların bertarafı ile ilgili etkili bir atık yönetimi yapılmadır. • Balık çiftliklerinde yeterli sayıda Su Ürünleri Mühendisleri ve Su Ürünleri Teknikerleri istihdam edilmelidir. • Yetiştiriciliğin olumsuz etkilerini azaltmanın en etkin yolu doğru yer seçimi olduğu unutulmamalıdır. NELER YAPILMALI? • Bütünleşik Kıyı Alan Yönetimi uygulanmalı; kıyısal yetiştiricilik gelişim ve yönetim planları belirlenmelidir. • Sektörler arası koordinasyon sağlanmalı ve planlama eksikliği giderilmelidir. • Tesislerde etkin bir çevre kalite yöntemi sistemi (TS İSO 14001) uygulanmalıdır. • Ülkemizde ve dünyada Kültür balıkçılığı sektöründe “sürdürülebilir gelişim” ve “çevre kalitesi yönetimi” birlikte ele alınması gereken iki unsurdur. NELER YAPILMALI? • Ekolojik balık yetiştiriciliği teşvik edilmeli, • Başta Akdeniz olmak üzere çevresel faktörlerin daha uygun olduğu (su sıcaklığı, dalga, akıntı, su derinliği vb) yeni üretim alanlarının açılması • Halkın doğru bilinçlendirilmesi (Orkinos ve diğer su ürünleri yetiştiricilik faaliyetlerinin birbirinden ayrılması) Yunanistan da açık deniz yetiştiricilik lisansı almak için; • Alanın çevresel etki açısından değerlendirilmesi için ön onayının alınması gereklidir. • Alanının kiralanması gerçekleştirilir. Teorik süre yaklaşık 4 – 5 ay. • Çevresel etkinin değerlendirmesi için asıl onayının alınması. Teorik süre yaklaşık 5 – 7 ay. • Su kullanım lisansının alınması. Teorik süre 3 – 5 ay. • Balık sağlığı kuruluşundan lisans alınması. • Alanın final lisansının alınması Yunanistan da; • Üretim yapılacak alanın min derinliği 20 m olmalı, • Min. kiralama alanı 10.000 m2 olmalı, • Maksimum kiralama alanı 100.000 m2 olmalı, • Komşu çiftlikler arası min mesafe 500 m olmalı, • Her bir yetiştirme ünitesi arası 100 - 250 m olmalı, • Destek kafeslerinde ağ derinliği 6 m olabilir. Ancak destek kafesleri ünitenin toplam miktarının % 10 undan fazla olmamalıdır Yunanistan da; • Her türlü alet, ekipman ve kafesler, kiralanan deniz yüzey alanının %50 sinden fazla yer kaplayamaz, • Tesisin Posidonia oceanica yetişme alanlarında kurulması yasaktır. • Çiftliğe konulacak yavrular sadece Yunanistan da yetiştirilen yavrular olmalıdır. • Her ünitede üretim için en az 2 yavru stoğu kullanılmalıdır. • Deniz üretim alanlarında biomas yoğunluğu; 2-180 g arası 5-8 kg/m3, 180 g üstü balıklarda 8-15 kg/m3 tür. Kara ünitelerinde 2 grama kadar biomas yoğunluğu 5-10 kg/m3, 2-50 g arası 10-20 kg/m3 tür. Ülkemizde durum • Şu anda uygulanan 0,6 deniz mili uzaklıkta dahi, çiftlikler 60-100 metre derinliklerde kurulmak zorunda kalmaktadır. • Adalarda dikkate alınarak anakaradan km uzaklıklarda çiftlik 4-5 kurulması istendiğinde, derinlikler mooring sistemin kurulamayacağı yada zamanla kayabileceği çok büyük mesafelere ulaşmaktadır. Ülkemiz için öneri • Balık çiftliklerinin derinlik ve mesafe kriterine göre belirlenen yerlerinde akıntı hızı genellikle sağlanmaktadır. • Sorun, açığa alınan kafeslerde 1 gr ve daha büyük yavruların bu akıntı hızına karşı dirençlerinin fazla olmaması nedeni ile ölüm oranı artmaktadır. • Akıntının yönü ve hızı değişkendir. Deniz yüzeyinde farklı bir yönde olan akıntı, derinlik arttıkça ters yöne yönelmekte, böylece akıntının yönü yüzeyde ve aşağılarda farklı olabilmektedir. Ülkemiz için öneri • Kıyıdan uzaklık önemlidir. Fakat unutulmamalı ki; • Kıyıdan 1 mil uzakta ve 30 m derinlikte akıntısız bir yer, kıyıdan 500 m uzakta 60 m derinlikte akıntılı bir yerden daha çok kirlenebilir. • Tesisin kurulacağı alan tesis için planlanan kafes çapının en az iki kat derinliğinde olmalıdır. • Örneğin: 30 m derinlikte yetiştiricilik yapmak istiyorsanız burada ağınızın en derin noktası 15 m’yi geçmemelidir. Ülkemiz için öneri • Çiftlikler 250 ton dan küçük 2000 ton dan büyük olmamalı, • Ana karadan 1-1.5 km den daha yakın olmamalı • İki kafes arasındaki mesafe en az kendi çapının iki katı olmalı (20 m çaplı bir sistemde iki kafes arası mesafe en az 40 m olmalı), • Deniz derinliği ağ derinliğinin en az iki katı olmalı Ülkemiz için öneri • Stok yoğunluğu 10 kg/m3 olmalı, • Günlük yemleme yüzdesi balık büyüklüğüne göre ağırlığın %5-8 olmalı, • Bütün çiftlikler eksrude yem kullanmalıdır • Kara destek ünitesi mutlaka gereklidir. Kendi ihtiyaçları ölçüsünde yem deposu ve barınma yeri içermelidir. Teknelerin ikmal yapabilecekleri yükleme boşaltma yapabilecekleri lojistik iskeleler yapılmalıdır ve bunlar ortak kullanılmalıdır. Mutlaka; Üretim yapılan alanlarda biyolojik ve genetik çeşitliliğin zarar görmemesi için çevre edilmelidir. dostu üretim teşvik Teşekkürler
