İş Dünyasında Yapılan Ayırımcı Uygulamaların İş İlanlarındaki

 İş Dünyasında Yapılan
Ayırımcı
Uygulamaların
Ayrımcılık, her insanın doğuştan eşit olduğu fikir ve ilkeden gelen, dolayısıyla bir haksızlığa işaret ederek, insanlar arası hukuk dışı farklı bir davranışı belirten bir kavramdır. İş İlanlarındaki
Yansımaları
Toplumsal yaşamın her alanında varlığını gösteren ayrımcılığın en belirgin örneklerine iş dünyasında rastlanmaktadır. İşletmelerin ihtiyaç duydukları insan kaynağıyla ilgili
işin özelliklerinin gerektirmediği nitelikler aramalarıyla
ilanlarda kullanılan insan figürlerinin erkek veya
kadın
olması
ya
da
ilanlarda
"askerliğini
tamamlamış olmak", "seyahat engeli olmamak" gibi
ifadelerle
de
kadına
yönelik
ayrımcılık
gerçekleştirilebilmektedir.
 Yaş: İlanlarda sıklıkla bir yaş belirterek, bu yaşın
başlayan ayrımcılık
uygulamalarıyla; işe alma, terfi
altında veya üstünde olmama şartı aranmasıyla
ettirme, görevlendirme,
tazminatları belirleme, şirket
gerçekleştirilen bu ayrımcılık türü Amerika Birleşik
imkânlarından
yararlandırma, ücretlendirme, yan haklar
sunma, emeklilik planları oluşturma, tayin etme,
görevden alma, işten çıkarma gibi birçok süreçte
karşılaşılmaktadır. İş dünyasında uygulanan
ayrımcılıklarının
türleri incelendiğinde ise cinsiyet, yaş,
Devletleri'nde 1967 yılından beri yasaklanmış
engellilik, dini inanç, siyasi görüş, eğitim,
etnik köken,
kullanılmaması gerektiği vurgulanmaktadır .
sendikal üyelik
gibi sonuçlara ulaşılmıştır.
bulunmaktadır. Hatta "heyecanlı, dinamik, eğlenceli
bir ekip arkadaşı olmak, yeni mezun, genç, aktif"
gibi kelimelerin de bu ayrımcılık türünü belirttiği
ifade edilmekte ve ilanlarda bu tarz kelimelerin
 Medeni durum: Bu ayrımcılık türü evli veya bekar
olma halini değerlendirmeye tabii tutmaktadır.
İşletmelerin aday havuzu oluşturmasını ve insan
Yapılan çalışmalar, adayların evli olmalarının iş
kaynağını temin
etmesini sağlayan uygulamalardan biri
yaşamı için daha az zaman harcamak isteyeceği
olan iş ilanlarında
yapılan ayrımcılık türleri, insan
inancının bulunduğunu göstermektedir.
kaynağının geneline uygulanan türlerle benzer öğeleri
içermekle beraber aşağıdaki gibi daha detaylı bir
şekilde ele alınabilmektedir:
 Cinsiyet: İş dünyasında kadın ve erkek olmak üzere
yapılan bu ayrımcılık türü, daha işe almada değil,
toplumsal olarak mesleklere yönlendirmede bile
kendini gösterebilmektedir. Bu durum iş ilanlarında
etmekte ve direkt kadın veya erkek
da devam
belirtilmesinin haricinde,
olmalarının
1  Fiziksel görünüm: Kilo, boy uzunluğu gibi net
ifadelerle veya prezantabl olmak, kişisel bakımına
özen göstermek, güler yüzlü olmak, giyimine önem
vermek gibi çeşitli kültürlere ve kişilerin bakış
açısına
göre
değişebilen
gerçekleştirilebilmektedir.
ifadelerle
Fotoğraf
istemek
de
de
fiziksel görünüm ayrımcılığı yapmanın bir başka
yolunu oluşturmaktadır.
 Eğitim: Genellikle eğitim düzeyi arttıkça kişilerin
etkinliği de artmaktadır.
Ancak ilanlarda iş ile ilgisi gerekçelendirilemeyecek bir eğitim seviyesi istenerek veya özellikle
2013 yılında yayımlanan Hürriyet Gazetesi İK eklerinde
bir eğitim kurumunun adı verilerek ayrımcılık
göre en çok ayrımcılık yapılan konuları aşağıdaki
yapılmaktadır.
Verilen iş ilanı için o alanla ilgili
gerekli eğitimi tamamlamış olmanın haricinde
"yüksek lisans yapmış olmak, İTÜ, ODTÜ,
Boğaziçi Üniversitesi'nden mezun olmak, itibarlı
üniversitelerden mezun olmak" gibi ifadeler
tablodaki gibi sıralamak mümkündür. Buna göre en çok
eğitimle ilgili yapılan ayrımcılığın örneklerini
oluşturmaktadır.
 Ulusal köken:
İşin yapılması ve gerekleriyle ilgisi
olmayacak bir biçimde aranan kişinin ırkını, etnik
kökenini, doğum yerini, kültürlerini simgeleyen
ifadeler de bir diğer ayrımcılık türünü
oluşturmaktadır.
"Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı
yayımlanan 652 iş ilanı üzerinde yaptığımız araştırmaya
ayrımcılığın deneyim, eğitim alanı, cinsiyet, eğitim düzeyi
ve askerlik durumuyla ilgili yapıldığı tespit edilmiştir.
Sıklık
%
Deneyim
443
67,6
Eğitim alanı
310
47,5
Cinsiyet
200
30,7
Eğitim düzeyi
163
24,6
Askerlik durumu
140
21,5
Fotoğraflı başvuru
85
13
Yaş
70
10,7
İkamet yeri
59
9
Fiziksel görünüm
30
4,6
Ulusal köken
9
1,4
Mezun olunan okul
8
1,2
olmak, yerlisi
olmak, göçmen olmamak" gibi
Engellilik durumu
6
0,9
ifadeler ulusal
köken ayrımcılığının örneğini
Sigara kullanımı
5
0,8
Medeni durum
1
0,2
oluşturmaktadır.
 Engellilik: Birleşmiş Milletler'in 2007 yılında kabul
ettiği Engelli Kişilerin Hakları Sözleşmesi'ne göre
engelli kavramı;
diğer bireylerle eşit koşullar
İş ilanlarını veren işletmelerin faaliyette bulundukları
sektör ile ayrımcılık konuları arasında aşağıdaki çapraz
tabloda da görülebileceği gibi, bir ilişki bulunmaktadır.
Eğitim
düzeyi
Cinsiyet
Askerlik
durumu
3
7
1
3
7
Eğitim
16
18
3
4
4
Enerji
18
13
6
12
6
Sektör adı
Deneyim
katılımlarının
önünde engel teşkil eden uzun süreli
Bankacılık
ve
Sigortacılık
fiziksel, zihinsel, düşünsel ya da algısal bozukluğu
bulunan kişileri olarak tanımlanmaktadır
(www.eyh.gov.tr). Buna göre engelliler diğer
bireylerle eşit koşullar altında
değerlendirildiklerinde
tam ve etkin bir şekilde
katılım gösterememektedir.
Bu durum dolaylı
ayrımcılığın
bir örneğini oluşturmaktadır ve uygun
koşullar sağlanırsa durum eşitlenebilecektir.
Türkiye Cumhuriyeti'nin 4857 sayılı İş Kanununun
30 uncu maddesine göre 50 ve daha fazla
personel çalıştıran kamu ve özel sektör
kuruluşlarının
engelli çalıştırmaları gerekmektedir
(mevzuat.gov.tr).
Bu nedenle özel olarak verilen ve
engelli personel arayan iş ilanları bulunmaktadır.
Ama engelliler bunların haricindeki ilanları da
değerlendirebilmektedirler. Ancak ilanlarda
bulunan "Sağlık durumunun iş yapmaya elverişli
ifadeler üstü kapalı bir biçimde
olması" gibi
ayrımcılığa
neden olmaktadır.
2 Eğitim
alanı
altında topluma
tam ve etkin bir şekilde
Gıda
19
13
5
12
14
İnşaat,
gayrimenkul
155
119
47
71
27
Kimya, İlaç
20
15
5
17
19
Lojistik,
Ulaştırma,
Taşımacılık
10
8
5
5
5
Otomotiv ve
yan sanayi
14
13
5
11
13
Sağlık,
Medikal
21
18
9
11
5
Tarım ve
Hayvancılık
16
7
8
7
7
Teknoloji,
İletişim,
Bilişim
41
29
26
12
8
Turizm ve
Otelcilik
81
36
30
25
18
Sektör
Belirtilmemiş
12
5
3
4
3
Mağazacılık,
Hızlı tüketim
9
7
0
3
3
Maden, Taş
Ocakçılığı,
Taş Üretimi
8
1
10
2
1
ARGE
0
1
0
0
0
İş ilanları üzerinde yapılan içerik analizi sonucunda
deneyim konusunda yapılan ayrımcılıkların iş ilanını
veren işletmenin
faaliyette bulunduğu sektöre,
Yaptığımız bu çalışma işletmelerin daha iş ilanlarında
bazı ayrımcılıklar yaptıklarını göstermiştir. Bu durum
işletmenin türüne,
iş ilanının hedefi olan personel
ayrımcılıkların personel seçme, terfi ettirme,
grubuna, çalışma
alanına ve pozisyona göre farklılık
ödüllendirme, ücretlendirme, işten çıkartma vb. insan
gösterebileceği
söylenebilir.
kaynakları yönetiminin diğer süreçlerinde sürme
alanına ilişkin ayrımcılıkların iş ilanını
Ayrıca eğitim
veren işletmenin
faaliyette bulunduğu sektöre,
sahipliğine, hedef personel grubuna ve çalışma
alanına; eğitim düzeyine ilişkin ayrımcılıkların iş
ilanını veren işletmenin faaliyette bulunduğu sektörün
yanı sıra personel grubuna, çalışma alanına ve
pozisyona; cinsiyet konusundaki ayrımcılıkların iş
ilanını veren işletmenin faaliyette bulunduğu sektörün
ve sahipliğinin
yanı sıra hedeflenen personel grubuna
ve çalışma alanına; askerlik durumuna ilişkin
ayrımcılıkların da iş ilanını veren işletmenin faaliyette
bulunduğu sektörün ve sahipliğinin yanı sıra çalışma
alanına bağlı olarak değişmesi beklenebilir.
Bu araştırma ile ulaşılan sonuca dayalı olarak iş
ilanlarında en sık rastlanan ayrımcılıkların işletmenin
kamu, özel ya da karma olması gibi türüyle, verilen
ilandaki işin pozisyonuyla (yönetici pozisyonu olması
olasılığının habercisi olarak kabul edilebilir.
Oysa, bu iş ilanlarını veren işletmelerin sahiplerine ya da
yöneticilerine sorulduğunda muhtemelen başkalarına
haksızlık yapılmasını, fırsat eşitsizliği yaratılmasını,
insanlara adil davranılmamasını, bazı çıkarların ve
olanakların bireysel yetenek ve çalışmalar sonucu değil
haksız yollarla elde edilmesini doğru bulmayacaklardır.
Hatta ayrımcılık yaptıklarını kabul etmeyebilirler de.
Ancak bilinçli ya da bilinçsiz; önyargıların ya da kültürel
inanışların etkisiyle; rasyonel açıdan doğru görülerek
(örneğin, kadınların doğum nedeniyle belli bir müddet
işlerinden uzaklaşmaları ancak erkeklerin
uzaklaşmamaları gibi) ayrımcılıklar yapılmakta veya
yapılan ayrımcılıklar meşrulaştırılmaktadır. Bunun
sonucunda da hem toplumsal, hem de iş dünyası
açısından ciddi eşitsizliklerle ve adaletsizliklerle
ya da olmamasıyla)
çok da ilişkili olmayabileceğini
karşılaşılmakta ve derin yaraların açılması için zemin
söylemek yanlış
olmaz. İlave olarak ayrımcılık
oluşturulmaktadır.
yapılması ile ilk sırada işletmenin faaliyette
bulunduğu sektörün, çalışma alanının, aranmakta
olan personel grubunun ve şirket sahipliğinin daha
etkili olduğu sonucu çıkarılabilir.
Eşitlik, bireyler açısından temel bir haktır. Bu nedenle
bireyler, bu ilkeye dayanarak eşit işlem görmeyi veya
kendilerinin ayrıma tabi tutulmamasını isteme hakkına
sahiptirler. Bu nedenle ayrımcılıkları önceleyecek
önlemlerin alınması gerekir.
Bu konuda daha ayrıntılı bilgi almak için Bkz.: S.Benligiray ve H.Özkan Tez (2014). "İş Dünyasındaki Ayırımcı Uygulamaların İş
İlanlarındaki Yansımaları: Türkiye Örneği" 12. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Bildiri Kitabı, 2. Cilt, s. 1407-1415. 3