ELEMENTLER-3 poster2007.cdr

ELEMENTLER-3 VE ETKİLERİ
Dr.Eşref ATABEY
Jeoloji Yüksek Mühendisi
www
.esre
fatab
ey.co
m
.
ww.
tr
esre
fatab
ey.co
m.t
[email protected]
www. esrefatabey. com.tr
Kadmiyum (Cd)
-Çinko ile birlikte bulunur.
-Bazı topraklarda, kayaçlarda, kömür ve gübrede bulunur.
Kükürt vücudun tüm
hücrelerinde bulunur.
Toksik malzemeler aktif
kükürt ile birleşerek onları
zehirsiz hale dönüştürür.
-Madencilik, döküm, fosil yakıt tüketimi ve sanayi
süreçleri sonucunda düºük düzeylerde kadmiyum alınır.
Jeolojik ortamda doğal olarak bulunması ve bitkilerce
alındığından ötürü tütün gibi bazı ürünlerde kadmiyum içeriği
yüksek olabilir.
Bazı bakteri ve mantarlar için
çok zehirli olan elementel
kükürt, nispeten zararsızdır.
Kadmiyum, proteinüri ve kalsiyüri ile böbreklerde hasara
neden olmaktadır.
Kemikler üzerine olan etkileri ise Japonya’da itai itai
hastalığı ile Belçika ve Çin’de iskeletlerde karşılaşılan
düºük mineral yoğunluğu olarak ortaya çıkmıştır.
Kadmiyum kanserojen bir madde olarak sayılmıştır (IARC,
1994).
Krom (Cr)
KÜKÜRT (S)
Atmosferdeki kükürt bileşenleri insan ve bitkileri,
doğrudan ve/veya dolaylı olarak etkileyen hava
kirliliğinin en tehlikeli bileşimi ve asit
yağmurlarının sorumlu etkenlerinden birisidir.
Krom karaciğer, böbrek, dalak ve kemikte birikir.
Üç değerlikli krom insan ve hayvanlar için gerekli olup
karbonhidrat metabolizmasında glükoz tolerans etmeni olarak
rol oynar.
Yetiº Şkinlerin ü
gnlük krom gereksinimi=0.5–2 µg
Besinlerdeki “biyolojik” kromun (3) % 25 ’lik k ısmı değeri g öz önüne
alınırsa geçerli olduğundan günlük alınan krom değeri= 2 – 8 µg’dır.
Kromun akut ve kronik zehirleyici (
toksik) etkilerinin her
ikisine de
çok zehirli olan alt
ı değerlikli bile ºikleri neden
olmaktadır.
Vücuda 1 –5 graml ık “kromat” alındığında mide –bağırsak
rahatsızlıkları, kanl ı diyatezis ve çarpıntılar gibi ºiddetli akut
zehirlenme etkileri görülmektedir.
Serum/plazma ve üredeki krom de ğeri, serum/plazmada 0.5
µg/L’nin altında ve ürede 1.0 µg/g de ğerinin alt ında oldu ğunda
zehirleyici değerler aralığında yer alır.
-yağlı ve şekerli maddelerin metabolizmasını olumlu etkilemekte.
-Ciltte ülserasyon ve allerjik reaksiyon,
-solunum sisteminde, böbrekler, karaciğer, mide barsak sisteminde
harabiyete ve akciğer kanserine neden olabilmekte.
Kükürt
-çeşitli deri hastalıklarında,
-sivilce merhemi karışımında,
-kepeğe karşı şampuanlarda,
-akut radyoaktif ışınımlarda panzehir
olarak kullanılmaktadır.
Japonya’da kadmiyum kirliliği, Jinzu nehrini sulama
amacıyla kullanan bölgelerde, pirinç yoluyla
kadmiyuma aşırı ºekilde maruz kalınması,
Japonca’da of of anlamına gelen itai itai hastalarında
rastlanmış.
Osteomalasi ve böbrek tubulus iŞlemezliği ile kendini
gösteren itai itai hastalığı alışılmadık bir hastalıktır.
Kükürt, yaraların keratin yoluyla
iyileşmesinde ve insanlık tarihi boyunca
cilt döküntülerine çare olarak
kullanılmıştır.
Genel kanı kadmiyumun osteomalasi ve osteoporoza
yol açtığı ޺eklindedir.
Böbreklerde meydana gelen hasar ayrıca kemiklerde
de hasara yol açabilir.
Manganez (Mn)
Kadmiyumun etkiledi ği yerlerdeki kemik ve b öbrek
rahatsızlıkları yaygın ve saptanamam ış olabilir ve
daha sonra da çatlaklar ve b öbrek ta Şları gibi daha
ciddi etkiler doğurabilir.
Vücudun günlük manganez ihtiyacı
ortalama:
2-5 mg
-kemiklerin büyümesine ve gelişmesine
yardımcı olabilmekte, -yağlı maddelerin
dönüşümünü kolaylaştırmakta.
Parkinson hastal ığıyla ba ğlantısı yüzünden
gözlenmelidir.
Manganezin nörotoksikliği üzerine di ğer
metallerin etkile Şimleri de metal etkisindeki
nörotoksikliğe
dahil olan mekanizmalar
ı
anlamak amacıyla incelenmelidir.
Sigara içenlerin, tütündeki yüksek kadmiyum içeriğine bağlı
olarak vücutlarında iki kat daha fazla kadmiyum bulunması
dikkat çekicidir.
Kanda kadmiyum
Sigara içmeyenler için 0.2 µg/L’den az
Sigara içenlerde bu değer 1.4 µg/L’nin altında
Ürede kadmiyum
Sigara içmeyenlerde 1.0 µg/g kreatininin altında
Sigara içenlerde 3.0 µg/g kreatinin değerinin altındadır.
MOLİBDEN
Ayrıca Kadmiyumun;
hipertansiyon,
-kansere ve bağışıklık sistemi arızalarına yol açtığı bilinmekte.
Kadmiyum, klasik bir stres etkeni gibi davranır.
Öğrenme yetersizliğine de yol açtığı düº ünülmektedir.
Molibdenin hayvanlar ve insanlar için gerekli bir eser elementtir.
Bebekler=0.015 – 0.04 mg/gün,
1–10 yaŞ arası çocuklar= 0.025 – 0.15 mg/gün
10 yaşın üzerindekiler=0.075 – 0.25 mg/gün almalıdır.
Molibdenle bakırın bir araya gelmesi İsveç mus hastalığını ortaya
çıkarır
Kandaki bütün molibden düzeyleri doğrudan besinlerle al ınan
molibdenle de ğiŞirken plazmadaki
Mo+ düzeyleri yakla şık 5
nmol/L’de korunur.
Talyum (Ta)
Tuzları oldukça zehirleyicidir ( toksik). Ortamda µg/kg
ya da daha az olarak bulunur. Bununla beraber
minerallerde ancak 20 µg/kg oldu ğunda belirlenirken sulu
çözeltilerde bu de ğer 0.1 µg/L’dir. Talyum, filosilikatlarda
ve sülfit çökellerinde bulunur.
Vücutta en fazla karaciğer, böbrek, adrenal bezi ve kemikte
olmak üzere geniŞ ölçüde dağılmıştır.
Molibden eksikliğinin gözlendiği bir vaka
tan ımlanmıştır;
belirtileri ( t ümü molibden tedavisine yan ıt veren) taŞikardi,
taºŞipnea
, ºŞiddetli ba
º ağrısı, gece körlüğü, bulantı ve kusmadır.
Topraktaki pH azaldığında talyumun biyolojik
eriºilirliği çoğalır. Ayr ıca yeraltı ve yüzey sularında yıkanmış
halde de bulunur.
BERİLYUM (Be)
-Berilyum bileºikleri tehlikeli ve zehirli etkileri olan
kimyasallardandır.
-canlılarda yarattığı en büyük tahribat
“Beril Hastalığı” olarak tabir edilen akciğer
hastalığıdır.
Berilyum ve bileşiklerinin kanserojen etkisi var
Çin’de Guizhou bölgesinde kronik talyum
zehirlenmesi saptanmış.
-nedeni bölgede civa ve talyum içeriği yoğun
maden yataklarının cürufu üzerinde yetiştirilen
besinler olduğu düşünülmektedir.
Talyum zehirlenmesinin birincil göstergesi: saç dökülmesi
-görme yitimi
Vücuttaki toplanma bölgesi:
üst solunum yolu ve ciğerler
-göğüs,
-eklem ağrıları
-vücut ısısının düşmesi
-aşırı kilo kaybına yol açabilmekte.
Bir hafta i çinde insan v ücuduna kilo ba şına 20 –60 mg talyumun
ağızdan alınması ölümcül olmaktadır.
Kısa dönemde mide–bağırsak rahatsızlığı ile sinir tahribine, uzun
dönemde de kan kimyas ında de ğiŞmeler, karaci ğer, b öbrek ve
bağırsak ile
testicular dokulara ve saç
kaybına neden
olabilmektedir.
Ca
Akut zehirlenmenin ba Şlıca semptomları anoreksi, kusma,
depresyon ve saç kaybı ile kendini belli eder.
Mg
P
Na
Solunum yetmezliği ölümcül olabilir.
Aynı semptomlar kronik zehirlenme için de geçerlidir.
Saç kaybı, talyumun neden oldu
göstergesidir.
Akut ve kronik zehirlenmenin s
µg/L’nin aŞağısıdır.
ğu zehirlenmenin tipik bir
ınır aral ığı kanda ve idrarda 1
K
Cl
Fe
Cu
Zn
Se
I
Mn
Mo
F
Süt ürünleri, g üçlendirilen i çecekler, lahana, ye Şil hardal,
brokoli, sardalyalar, istiridyeler, midyeler, konserve som bal ığı
Etler, balık, yumurtalar,
süt ürünleri, fındıklar, fasulyeler,
bezelyeler, mercimekler, taneli ürünler
Tohumlar, fındıklar, fasulyeler, bezelyeler, mercimekler,
t üm
taneli ürünler, koyu ye Şil sebzeler
Masa tuzu, deniz ürünleri, süt ürünleri, etler, yumurtalar
Meyveler, süt ürünleri, etler, tah ıllar, sebzeler, fasulyeler,
bezelyeler, mercimekler
Masa tuzu, deniz ürünleri, süt ürünleri, etler, yumurtalar
Etler, deniz ürünleri
Fasulyeler, bezelyeler, mercimekler,
tüm taneli
ürünler,
fındıklar, organ etleri, deniz ürünleri (örn., istiridyeler, yenge ç),
fıstıklar, çikolata, mantarlar
Etler, organ etleri, deniz kabuklusu,
fındıklar, tüm taneli
ürünler, fasulyeler, bezelyeler, mercimekler,
güçlendirilmiº
kahvaltı tahılları
Se ile beslenen hayvanların etleri, deniz balıkları, taneli ürünler,
fındıklar, sarımsak, yüksek-Se’li topraklarda yetiºtirilen brokoli
İyotlu tuz, deniz balıkları, deniz yosunu
Bütün taneli
ürünler, fasulyeler, bezelyeler, mercimekler,
fındıklar, çay
Fasulyeler, bezelyeler, mercimekler, koyu
yeŞil yapraklı
sebzeler, organ etleri
Florlanmış su
Nikel (Ni)
Havadaki nikel bileşiklerinin solunması
sonucunda:
-solunum borusu irritasyonu, tahribatı,
--alveoler makrofaj hücre sayısında artış.
Deri absorbsiyonu sonucunda:
-allerjik deri hastalıkları
nikel işinde çalışanlarda:
-astım,
-burun ve gırtlak kanserleri.
Kobalt (Co)
Kobalt, çeºitli metil transfer tepkimelerinin i çinde yer
alan B12 vitamini için gerekli bir metaldir.
% 25 kadar kobalt mide –bağırsaklar yolu ile v ücuda
alınır ve üreyle dışarı atılır.
Biraya kobalt eklenmesi ise bira i
ölümlerle sonu çlanan
endemik
salgınlarına neden olur.
çicileri aras ında
kardiyomiyopati
-akciğer ve kalpte harabiyet ve işlev bozuklukları.
-Kan şekerinde, kolesterol ve yağ düzeylerinde artış,
- kansere neden olmaktadır.
TELLÜR (Te)
Tellür; kurşun, bakır, bizmut, değerli metaller ve nikel
cevherlerinin işlenmesi sırasında, sülfürik asit fabrikalarından
yan ürün olarak kazanılmaktadır.
Tellür tozu ve dumanı:
-sarımsak kokusu hissi yaratmakta,
-ağızda kuruluk,
-metallik tat bırakmakta,
-mide bulantısı
Tellür karaciğerde, böbrekte, kemiklerde, sinir sisteminde
birikebilmekte, solunun, ter, idrar dışkı yoluyla atılımı son
derece yavaş olmaktadır
Çocuk doğurma yaşında olan kadınların üreme organlarına
etkisi olabilmekte.
Tellür konsantrasyonu:
havada < 0,01 mg/m3 idrarda < 1µg/l olana kadar her hangi
bir zararlı etkisi görülmemiş.
Tellür ve bileşikleri için TLV değeri 0,1 mg/m3’dür.
Bu sınır değerin 10 katında nefeste sarımsak kokusu hissi
yaratmaktadır
Baryum
Baryum, asidik magmatik kayaçlarda çok yaygındır.
Doğal sulardaki baryum Derişimleri, sülfat
Derişimleriyle ters orantılıdır. Yüksek baryum
Derişimlerinin temelde sülfat indirgenmesinin olduğu
ve SO4 Derişimlerinin 10 mg/L’den az olduğu yerlerde
olması beklenir.
Baryumun kardiyovasküler hastalıklarla olası bir
bağlantısı vardır (Brenniman et al. 1991; WHO 1993)
ve içme sularında WHO’nun tavsiye ettiği maksimum
Ba değeri 0.7 mg/L’dir.
Doğal sulardaki Ba Derişimi nadiren 1 mg/L’yi
geçer (Edmunds et al. 1989). Baritçe doygun olmayan
sulardaki ortanca derişim değerlerinin karbonat
olmayan akiferlerdeki yer altı sularında en yüksek
olması beklenir.