PDF ( 497 )

Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 22. SaYI, 20ll, 47-57
KORKUT TVNA'NIN iSTANBUL UNivERSiTESi
SOSYOLOJi BOLUMU TARiHiNDEKi VERi
Suvat Parin*
Ozet: istanbul Universitesi Edebiyat Fakiiltesi (iOEF) Sosyoloji Boliimii, Tiirkiye'de
sosyolojik dii~iincenin iiniversite diizeyinde ortaya (;aktlgl ilk yerdir ve Tiirkiye'de
sosyolojinin bir disiplin olarak yerle~mesine onayak olmamn otesinde daha da onemli
saYllabilecek bir nitelik olarak ozgiin ve ozerk bir sosyolojik dii~iince geleneginin
onciisii ve temsilcisi bir kiirsii ozelligi ta~lmaktadlr. Ziya Gokalp, Hilmi Ziya Ulken,
Nurettin $azi Kosemihal, Cahit Tanyol ve Baykan Sezer gibi onemli isimlerin
sosyolojik yah~malan soz konusu gelenegin bir pan;:asml olu~turmaktadlr. Tiirk
sosyoloji tarihinde onemli bir yer tutan sosyoloji geleneginin ya da sosyoloji yapma
biyiminin daha yok tarihsel sosyoloji ekseninde yaplldlgl soylenebilir. Bu yah~ma,
Korkut Tuna'nm gerek kendi yah~malanyla, gerekse yiiriittiigii lisansiistii tezlerle
iUEF Sosyoloji Boliimii'niin varolu~uyla ozde~le~mi~ makro olyekte tarihsel sosyoloji
yapma tarzmm yarunda, giindelik ya~amm mikro plandaki yaplslnl merkeze alan bir
sosyolojiye ilk kez kapi aralayarak lUEF Sosyoloji Boliimii'nde sosyoloji yapmanm
yelpazesini geni~lettigilzenginle~tirdigi saVIni ileri siirmektedir.
Anahtar Kavramlar: Korkut Tuna, istanbul Universitesi Edebiyat FakiiItesi Sosyoloji
Boliimii, Tarihsel Sosyoloji, Uygulamah Sosyoloji
Place of Korkut Tuna in the History of the Sociology Department of Istanbul
University
Abstract: The Sociology Department at the Faculty of Letters of Istanbul University is
known as the place where sociological thought was first fertilized at university level in
Turkey. Apart from pioneering sociology to take root as a discipline in Turkey, the
department has initiated the tradition of a unique and independent sociological thought.
The studies of prominent names such as Ziya Gokalp, Hilmi Ziya Ulken, Nurettin $azi
Kosemihal, Cahit Tanyol and Baykan Sezer have contributed significantly to the
formation of this stated tradition. The tradition of sociology or the way sociological
research is conducted in Turkey revolves more around the lines of historical sociology.
This study claims that through his own works and the graduate theses he directed,
Korkut Tuna has expanded and enriched the scope of conducting sociological research
at the Sociology Department of Istanbul University by focusing for the first time on a
type of sociology that centers on the micro-structure of daily life aside from a macroscale historical sociology that has been traditionally identified with the existence of this
institution.
Key Words: Korkut Tuna, Istanbul University Faculty of Letters, Department of
Sociology, Historical Sociology, Applied Sociology
Yrd. 009. Dr. Yiiziincii YII Univ. Fen Edebiyat Fak. Sosyoloji Bol.
48
Suvat Parin
Tarihsel sosyoloji en genel anlamda asH ya da tali nitelikteki tarihsel veri
kaynaklanmn temel almdlgl sosyolojik yoziimleme yapma biyimini ifade
etmektedir 1• Sosyolojik du~uncenin tarihsel zemindeki yoziimlemeleri,
toplumsalhgl anlama noktasmda iki onemli geryeklik boyutunu gonne imkam
saglamaktadlr. Toplumsal yapl ve ili~kilerin bir butlin olarak degerlendirihnesi
tarihsel ~eritte var olan birikim ve ya~anml~hklann dikkate ahmnaslyla
mumkUndur. Toplumsal olanm ontolojisini anlamak, geymi~in alamna yapllan
sondajlarm ortaya ylkardlgl kodlan ve soz konusu kodlann toplumsal
seruvendeki degi~im yizgilerini yakalamak anlamma gelir. DolaYlSlyla tarihsel
sosyoloji her ~eyden once toplumu dunu ve buglinuyle butunluklu bir yapl
olarak resmeden bir yakla~lill tarzldll.2.
XIX. Yuzyll'da baglmslz bir disiplin olarak Avrupa'da vUcut bulan sosyolojinin
ilk inceleme nesnesi, ozellik1e klasik donem sosyologlan iyin, 1750-1850 araSl
Bat! Avrupa'mn toplumsal tarihi olmu~tur.3 Durkheim, Weber ve Marx'm,
-temellendinne ve metodolojik farkllhklanna ragmen- yah~malarmda Bah'nm
tarihsel referanslarml kullanarak aym doku uzerinde yoziimlemeler yaptlklan
gorulmektedir. Klasik sosyoloji kuramlannda on plana ylk(artll)an toplumsal
yoziimleme biyimleri, toplumsal tipolojiler ve bunlara bagh olarak ~eki1lenen
teorik setler butun dunya toplumlanna modeller ve evrensel toplumsal yasalar
~eklinde sunuldu. 4 Makro temelde yapllan bu degerlendirmeler ortuk olarak
butun toplumlan aylklayabilecek kuramlar araclhglyla toplumlann geli~im
yizgilerini ve yaplsal kodlarlm Bat! ile yakmla~t!ran ya da ozde~le~tiren bir aray
hliviyetine burundu. DolaylSlyla gerek klasik gerekse yagda~ sosyolojik teoride
farkll tarihsel bagajlara sahip burun toplumsal yapllar, Bat! toplumlanmn
tarihsel ve toplumsal seruveni iyinde sosyolojik kuramlann sundugu Bah ile
benzerlikler ta~ldlgl oranda bir oneme sahip oldu. Sosyolojik teorinin genel
~ablonu iyinde yer bulamayan toplumsal yapllar arkaikle~tirilerek sosyolojik
analiz sahasmdan uzakla~tmlmaya yah~lld1.
Gordon Marshall, Sosyoloji Sozliigii. Cev.: Osman Akmhay&Derya Kiimiircii, Ankara: Bilim ve Sanat
Yay., 1999, s. 717.
Baykan Sezer, Sosyolojide YOlltem Tartl§malart. Istanbul: Siimer Kitabevi Yay., s. 77-104. Aynca bkz.
Ramazan Yelken, "Tarihin Siiyleminden Toplumsal Gerc;eklige Gec;i~ler: Tarih Sosyolojisine Bir Giri~",
Tarih Sosyolojisi. Ed.: Ramazan Yelken, Ankara: Vadi Yay., 2007, s. 22-24.
Lego Quia Inutile, "Klasikler lc;in Alternatif Bir Gerekc;e", Sosyal Teori ve Sosyoloji, Ed.: Stephen
P.Turner, istanbul: Kiire Yay., 2008, s. 49.
Korkut Tuna'nm istanbul Universitesi Sosyoloji B6liimii Tarihindeki Yeri
49
Oysaki tarihsel geryeklikler goz oniinde tutularak yiiriitiilen sosyoloji yapma
tarzl, toplumu soy kiitiigii iyinde bir biitiin olarak resmetmenin yam Slra kolektif
haflzanm banndlrdlgl verilere bagh olarak toplumsal yapIlann farkhhklanm
belirginle~tinne yoniinde onemli bir alan aymaktadu. Tarih ile sosyolojinin iy
iye geytigi bu birliktelik sosyolojik teorideki Bat! toplumsalhgl lehine
siirdiiriilen genelleyicilik vasflm onemli olyiide a~mdIrml~t1r. Bu ayldan tarihsel
sosyoloji yapma biyimi, Batl-dl~l toplumlann kendi toplumsalhklarmm
farkhhgml vurgulama noktasmda onem arz etmektedir.
istanbul Universitesi Sosyoloji Boliimii'niin Dii~iince Gelenegi
Tiirkiye'de hem sosyolojik dii~iincenin hem de tarihsel sosyoloji yapma tarzmm
akademik olarak ba~ladlgl ve siirdiiriildiigii yer istanbul Universitesi Edebiyat
Fakiiltesi Sosyoloji Boliimii'diir5 • Sosyoloji'nin Tiirkiye'deki tarihi ve seriiveni
ayn bir yah~manm konusunu olu~tunnaktadlr. Fakat iDEF Sosyoloji
BolUmii'niin tarihsel yaplyl merkeze alan sosyoloji yapma geleneginin
kaynagml ortaya koymak yah~mailllz aylSlndan onem arz etmektedir.
XIX. yiizyllm ilk yansmdan ba~layarak Batl kar~lsmda pozisyon ve gUy
kaybeden Osmanh Devleti'nde geri kalml~hktan kurtulup krizi a~mak iyin
devlet ve toplumun lslah edilmesini savunan fikir aklmlan hlZ kazanml~tlr.
Devletin ve toplumun kurtulu~unu arayan fakat referanslan ve Osmanh
kimligini tammlama biyimleri farkllhk gosteren Osmanhclhk, islamclhk ve
Milliyetyilik aklmlan 6 beraberinde Osmanlz Idmdir sorusunun boyutlanm
derinle~tinni~ ve bu eksende siirdiiriilen tartl~malann yaygmla~masml
saglaml~tlr.
Osmanh'mn gerileme ve yokii~ donemlerinin gUndeme ta~ldlgl soz konusu
toplumsal sorunlara ili~kin fikri tartl~malann ve devreye sokulan yorum
onerilerinin barmdlfdlgl "toplumun nasIl bir biinyeye sahip oldugu" konusu,
1900'lii yIllarm ilk yeyreginde Ziya Gokalp ile iiniversitede kendine yer bulan
sosyolojik dii~iincenin ana sorunlarmdan biri olmaya ba~laml~tlr. Ba~ka bir
ifadeyle toplumu iyinde bulundugu ko~ullardan kurtarma araYl~lan; bu alandaki
ismail Co~kun, "Sosyoloji Boliimiiniin Tarilline Dair", 75. Ylimda Tiirkiye 'de Sosyoloji. Ed.: ismail
Co~kun, istanbul: Baglam Yay., 1991, s. 13-22.
Recep $entiirk, islam Diinyasmda Modernle-rme)le Toplumbilim. istanbul: iz Yay., 2006, s. 163-164
50
Suvat Parin
c;:ah~malan,
zorunlu olarak, toplumun kiiltiirel ve tarihsel evveliyatma ili~kin
tart1~malara ve dolaYlSlyla tarihsel zemine odaklanan bir mecraya c;:ekmi~tir.
Universitede bir disiplin olmadan onceki evrede temayiiz eden sosyolojik
c;:ah~malann merkezinde de aym sorun ve tartl~malann bulundugunu belirtmek
gerekir. Tiirkiye'deki sosyolojik dii~iincenin ilk donemlerinde hakim iki onemli
teorik yonelimin de bunun iizerinden siirdiiriildiigu goriilmektedir. Tiirk toplum
yaplSlmn tarihsel gec;:mi~ine yaslanarak farkhhgmtlozgiinliigunii ortaya
koymaya c;:ah~an Ziya Gokalp ile farkhhktan ziyade toplumsal benzerliklere
vurgu yap an Sabahattin Bey'in c;:ah~malan bu perspektifi yansltmaktadlr7 •
Tiirkiye'de Sosyoloji'nin kurucusu Ziya Gokalp'm c;:ah~malan nihai noktada
tarihsel birikimleri merkeze alan ve toplumsal yapmm bile~enlerini
ozgiinliikleriyle ortaya koyan makro olc;:ekli toplumsal biinye analizleridir8 . Ziya
Gokalp'm c;:ah~malanyla bic;:imlenen sosyolojik dii~iince giizergahl, kendisinden
sonra gelen ba~ta IDEF Sosyoloji Boliimii hocalan olmak iizere akademik
kadrolara bir dii~iince gelenegini olu~tunnanm irnkanlanm miras olarak
blrakml~t1r. Dii~iince geleneklerinin ihdasl, kurumsalla~masl ve siirdiiriilmesi
oldukc;:a giic;:tiir. Fakat sosyolojide Gokalp'm onciiliik ettigi c;:izgi bu anlamda
onemli bir alamn olu~umuna kaynakllk etmi~tir. Bunun yam srra Gokalp'la
ba~layan sosyoloji yapma tarzmm Sosyoloji Boliimii'nde yiiriitiilen c;:ah~malarm
gelenege katkIlanm ya da gelenekten sapmalanm belirginle~tinne i~levini de
yerine getirdigi soylenebilir. Dii~iince geleneklerinin en onemli i~levlerinden
biri de budur ve gelenegin ~ekillenmedigi diizlemlerde yapIlan bilimsel
c;:ah~malann saYlsal c;:okluktan ote bir anlam ta~lmadlgml da dile getinnek
miimkiindiir.
1940-1960 araSl donemde sosyolojiye yeni bir ivme kazandlran Hilmi Ziya
Ulken'in felsefe aglrhkh" sosyolojik c;:oziimlemelerinde de tematik
yogunla~manm Ziya Gokalp ile aynl minvalde devam ettigi goriilmektedir9.
Hilmi Ziya Ulken'in degi~ik alanlarda ortaya koydugu oldukc;:a zengin ve geni~
yaym yelpazesi lO temelde Tiirk dii~iince diinyaslmn temel niteliklerini ve
toplumsal yaplsmm gerc;:ekliklerini vurgulayan ortak bir temada bulu~maktadlr.
Kurtulu~ Kayah, "Bir ASlrhk Sosyoloji Birikimi",
In
TALlD. 6 (II), 2008, s. 33-40.
H.Bayram Ka9mazoglu, Tiirk Sosyoloji TariM Ozerine Ara§llrmalar. istanbul: Birey Yay., 1999, s. 13
Yiicel Bulut, "C;agda~ Tiirk Dii~iincesi 19inde Hilmi Ziya Ulken", TAL/D. 6 (II), 2008, s. 499.
Ayhan Vergili, Hilmi Ziya Olken Kilabl. Istanbul: Kitabevi Yay., 2006.
Korkut Tuna'nm istanbul Universitesi Sosyoloji B5ltimti Tarihindeki Yeri
51
iVEF Sosyoloji Boliimii, Hilmi Ziya Ulken sonrasmda genel sosyolojik dii~iince
. anlammda bir fetret evresine tamkhk etmesine ragmen daha sonra boliimde
etkili olan Nurettin $azi Kosemihal ll ve Cahit Tanyol'un sosyolojik
yakla~lmlanndal2 goze yarpan tarihsel sosyoloji yizgisinin irtifa kaybederek de
olsa siirdiiriildiigii soylenebilir.
1980'lere kadar Tiirkiye'de sosyoloji yapmak, diinya sosyolojisinin bir uzanhSl
olmak, buna baglmh olmak ~eklinde anla~llml~hr. Bu doneme kadar sosyoloji
Tiirkiye'nin geryeklerini merkeze almaktan uzak, diinyadaki sosyolojik
yah~malara entegre olmak anlaml ta~lr. 13 1980 sonrasmda iDEF Sosyoloji
BolUmii'nde Baykan Sezer'le birlikte dii~iinsel anlamda Tiirk Sosyoloji tarihini
derinden etkileyen yeni ve etkili bir donem ba~lar. Bah'da ortaya ylkan
sosyolojinin kimligini, metodolojisini, kuramlarml, kavramsal araylanm ve
egilimlerini sorgulayan Sezer, buradan hareketle Tiirk sosyolojisinin slmrlanna
ve yonelimlerine i~aret ederl4. Tiirkiye'de sosyoloji yapmamn Bah sosyolojini
nakletmekten ote bir anlam ta~lmasl gerektigini lsrarla vurgulayan Baykan
Sezer, toplumun anla~llmasl noktasmda ve toplumsal sorunlarm yo~miinde
saghkll bir hedefe ula~mak iyin toplumsal tarihin dogru okunmasl ve
degerlendirilmesi gerektiginin alhm yizer. Aslmda bir baklma Ziya Gokalp ile
ba~layan yizgi Baykan Sezer ile yeni ve etkili bir paradigmaya hiiriiniir. Baykan
Sezer'in tarihsel geryeklikleri merkeze alan sosyolojik yah~malarll5 ve
degerlendirmeleriyle birlikte iDEF Sosyoloji Boliimii'nde sosyoloji yapmanm
slmrlanmn netle~tigi ve bu vurgunun siireklilik kazandlgl rahathkla
soylenebilir.
Baykan Sezer'e kadar en temelde IDEF Sosyoloji Boliimii'niin dii~iince
geleneginde ya da bilimsel yah~ma ve yaym yizgisinde, bireysel yah~malar
istisna tutulacak olursa, tarihsel geryekliklere dayah sosyoloji yapma biyiminin
hakim oldugu ve bu anlaYl~m ritimsel dii~ii~lere ragmen siirdiiriildiigii aylkya
II
12
13
14
IS
F-5
Hayati Be~irli, "Nurettin ~azi Kosemihal", Tiirkiye'de Sosyoloji (lsimler-Eserler) I. Ed.: M. <;agatay
<;zdemir, Ankara: Phoenix Yay., 2008, s. 751-776.
Cahit Gelekyi, "Cahit Tanyol", Tiirkiye'de Sosyoloji (lsimler-Eserler) I, Ed.: M.<;agatay <;zdemir,
Ankara: Phoenix Yay., 2008, s.991-999
Kurtulu~ Kayah, "Sosyoloji Yapmak, Tiirkiye'de Sosyoloji Yapmak Ya da Tiirk Sosyolojisinin Yapi
Ta~lanlll Olu~turmak", Sorgulanan Sosyoloji, Ed.: M. <;agatay Ozdemir, Ankara:Eyliil Yaymevi, 2002,
s.II-17.
Baykan Sezer, Sosyolojinin Ana Ba.rftklan, Istanbul: Siimer Kitabevi.
Ertan Egribel ve Ufuk Ozcan, "Baykan Sezer Kaynakyasl", TAL/D, 6 (II), 2008, s. 611-621.
52
Suvat Parin
goriilmektedir. Bu yizginin biitiin e1e~tirilere ragmen Tiirkiye'de tek gelenek
oldugunu da ozellikle vurgulamak gerekir. IDEF Sosyoloji Boliimiiniin
kunllu~uyla ~ekillenen soz konusu paradigma etrafmda onernli derecede bir
birikim olu~tugu da bilinmektedir.
Korkut Tuna ve iUEF Sosyoloji Boliimu Tarihindeki Yeri
1970'li Ylllarm sonlarmda Sosyoloji Boliimii'nde asistan olarak goreve ba~layan
Korkut Tuna 16 iyin de yah~tlgl boliimde hakim olan tarihsel sosyolojik dii~iince
gelenegi biitiin yah~malanmn ku~atlcl yeryevesi olmu~tur. Ba~ka bir ifadeyle
Ziya Gokalp'tan Baykan Sezer'e uzanan dii~iince yizgisinin izini ve etkisini
Korkut Tuna'nm yah~malarmda da yok aylk bir ~ekilde gormek miimkiindiir.
Batllz Bilginin Ele~tirisi Uzerine J7 ve Yeniden SosyolojiJ 8 adh yah~malarl
Korkut Tuna 'nm soz konusu dii~iince gelenegindeki yerini ortaya koyan onemli
metinlerdir. Bilginin Bat1hla~tmlmasl siirecini biitiin boyutlan ortaya koyan ve
akabinde Batlh bilginin ele~tirisini yapan Tuna, Batliz Bilginin Ele~tirisi
Uzerine isimli yah~masmda bilgi ve bili~ tarzlarmm toplumlann tarihsel ve
sosyolojik baglamlarlm ya da geryekliklerini yansltan araylar oldugu geryegi ile
bizi yiizle~tirmektedir. Batl kaynakll bilimsellevrensel bilginin tarihse1 ve
toplumsal evrenden hareketle degerlendirilmesi Tuna'mn dii~iince diinyasmdaki
ana egilimlerini yansltmasl aylsmdan onem arz etmektedir.
Sosyoloji disiplini XX. yiizYlhn ba~mdan itibaren konu, yakla~lm ve metot
aylSlndan, klasik donemin egemen makro temelli tarihsel sosyolojik
yakla~lmlanyla birlikte gUndelik ya~amm mikro temelli alan yoziirnlemelerini
de iyine alan bir boyut kazanml~tlrI9. Sosyolojik dii~iincede ya~anan bu geli~me
Tiirkiye'deki sosyoloji bOliimlerine farkll ~eki11erde yanslml~tlr. Bilimsel
yah~ma envanterleri ve yakla~lmlan aylsmdan yok net bir aynm yapmak gUy
16
17
18
19
Korkut Tuna'nm ya~am oykiisii ve egitim hayatl hakkmda bkz. Mustafa Kemal $an, "Korkut Tuna",
Tiirkiye'de Sosyoloji (lsimler-Eserle/~ I, Ed.: M.<;:agatay <;:zdemir, Ankara: Phoenix Yay., 2008, s.639643.
Korkut Tuna, Batlil BUginin Eleljtirisi Uzerille, Istanbul: iOEF Yay., 1993.
Korkut Tuna, Yeniden Sosyoloji, istanbul: Karakutu Yay., 2002.
Martin Slattery, Sosyolojide Temel Fikirler, Yay.Haz.: Omit Tathcan&Giilhan Demiriz, Bursa: Sentez
Yay., 2007, s. 13-29.
Korkut Tuna'mn istanbul Universitesi Sosyoloji B6llimli Tarihindeki Veri
53
olsa da genel olarak Tiirk sosyoloji tarihi yah~malannda iUEF Sosyoloji
Boliimii'niin Klta Avrupa'sl kaynakh makro olyekli tarihsel referanslarm agrr
bastlgl sosyoloji yapma biyimini; Ankara ekoliiniin ise Anglo-Amerikan
men~eli saha ara~trrmalarl ve mikro yoziimlemeleri esas alan bir sosyolojiyi
temsil ettikleri vurgulanmaktadll.2o.
Korkut Tuna'mn yagda~ sosyolojik dii~iincenin geni~leyen ve zenginle~en
epistemolojik ve metodolojik diinyasma paralel bir ~ekilde soz konusu
paradigmalan iUEF Sosyoloji B61iimii yatlsl altmda yeni bir yakla~lmla ilk kez
bir araya getirdigi geryegi yok onemli bir noktaYl olu~turmaktadlr. Ku~kusuz
tarihsel siireyte IDEF Sosyoloji Boliimii alan yah~malanna, koy monografilerine
ve bu yonde yaplhm~ tezlere de ev sahipligi yapml~trr. Ozellikle ilk alan
ara~trrmasl ve koy monografisi denemesini geryekle~tiren M.A1i $evki
doneminde yapllan yah~mal~1 ve tecriibi sosyoloji kUrsiisii ba~kam Nurettin
$azi Kosemihal donemi bu anlamda zikredilebilir. Fakat yok genel olarak
Sosyoloji Boliimii'nde 1980'li ylliara kadar yapllan yah~malann Avrupa ve
Anglo-Amerikan orijinli anlaYl~lann bir eklektizmine dayandlgl soylenebilil.22.
Korkut Tuna ile birlikte boliimdeki bilimsel ve yontemsel yizginin yeni bir
biyim aldlgl goriilmektedir. Ozellikle 1980'lerle birlikte Bolii:m'deki
yah~malann teorik arka plamm olu~turan yerli, tarihsel sosyolojik soylemi
referans alan Korkut Tuna, mikro yah~malan bu anlaYl~ iyinde Sosyoloji
B61iimii'niin tarihsel kimligi iyine ta~lma anlammda onemli bir adlm atml~tlr.
Felsefe lisansl alarak yiiksek ogrenim hayatma ba~layan Tuna'mn Sosyoloji
Boliimii yatlsl altmda soz konusu egilimleri birle~tirme yoniindeki ilk yabalarlm
doktora tez konusunda/yah~masmda gormek miimkiindiir. 1975 yllmda
hazlrladlgl Yurt Dl$ma j$r;:i Gonderme Olaymm Sosyolojik Ele$tirisi23 ba~hkll
tezi, Sosyoloji Boliimii'nde tarihsel sosyoloji koridorunun yanmda yeni bir
yakla~lmla yeni bir alan aylldlglmn ilk i~aretleri olarak okunabilir. 1970'li ylllar
211
21
22
23
Alim Arh & Yiicel Bulut, "Tiirkiye'de Sosyolojiyle 100 YII: Mirasl ve Bugiinii", Tiirkiye Ara-rllrmalal'l
Literaliir Dergisi, Cilt: 6, SaYI: II (2008), s. 25-28.
Muzaffer Sencer, "Melunet Ali $evki", Tiirk Toplumbilimcileri II. Ed.: Emre Kongar, istanbul: Remzi
Kitabevi, 1988, s. 34-36.
ismail Co~kun, ag.e.,s. 20.
Korkut Tuna, Yurl Dl-rma l-rr;:i Gonderme Olaymm Sosyolojik Ele-rtirisi, istanbul:
IOEF Yaymlan, 1981.
54
Suvat Parin
Tiirkiye'nin Bah Avrupa iilkelerine yogun gOy verdigi yIllardlI. Giindelik ya~am
ak1~l iyinde sosyolojik ayldan sorgulanmasl ve degerlendirilmesi gereken bu
konuyu doktora tez formatmda irdeleyen Tuna teziyle ilgili olarak ~unlan
soylemektedir:
"Yurt dl~ma i~yi gonderrne olayl. Popliler bir konuydu. Onu yah~tl[m]. Tezimde daha
yok i~ ve i~yi Bulma Kurumu'nun kaynaklarmdan, yaymlarmdan yararlanarak; teorik
bir giri~ten sonra, yurtdl~ma gidi~ ve donli~leri ele almaya yah~tlm. Tablolar
olu~turdum. Bunun iyin i~ ve i~yi Bulma Kurumu'nun Blilten'lerini bulmaya
ba~ladlm. Sosyal Siyaset klirslislinde bir grup var dediler. Orada yah~lrken, Metin
Kutal 0 zaman benim ikinci dam~manm olmu~tu. Ben tezi epey i1erletmi~tim ama ona
tekrar savunmak, anlatmak gerekti. Aym klirslide bir ba~ka hocamlz daha vardl, sonra
iktisat Fakliltesi Dekam oldu, 'bunlardan bir ~ey ylkmaz' filan dediler. Sonra benim
tablolar olu~unca bize de ver bunlardan demeye ba~ladliar."24
Tuna'run doktora sonraSl sosyolojik yah~malannda tarihsel ve giincel boyutlara
sahip "~ehir" konusu onemli bir yer tutmaktadlr. Tuna'nm dOyentlik tezi olarak
hazlrladlgl $ehirlerin Ortaya 9lkl$l ve Yaygmla$masl Uzerine Sosyolojik Bir
Denemi5 isimli kitap, Batlh kuramcllann, kent sosyoloji alanmda, ozellikle
kentlerin ortaya ylk1~l hususunda ortaya koyduklarl teorilerde vurgulanmayan
Bah-dl~l toplumlann kent tarihi iyindeki yerlerini tarihsel ve sosyolojik
argiimanlarla in~a eden, kent sosyolojisi alanmda, onemli bir referans
kaynagldlr. Tuna, ~ehir konusuna olan ilgisini ~ehirlerin ortaya ylk1~l, ~ehirlerin
geli~imi, ~ehirlerin giincel problemleri ~eklinde tarihsel ve pratik vurgular iyeren
bir dizi olarak tasarlaml~26 fakat -kendi ifadelerinden anlayabildigimiz
kadanyla- dOyentlik tez savunmasmda kar~Ila~t1gl tablo biiyiik bir motivasyon
kaybma ugramasma neden olmu~tur.
Korkut Tuna'nm doktora ve dOyentlik tez yah~malanyla in~a etmeye yah~tlgl
yeni yakla~lm, ozellikle bOliim ba~kanhgl doneminde bOliimiin bilimsel
yonelimlerinde belirgin bir egilim olmu~tur. Bu donemde tarihsel, ekonomik ve
toplumsal ayldan zengin istanbul kent dokusu iizerine oturmu~ Sosyoloji
Boliimii'niin kentle temaSl artml~t1r. 1990 sonrasmda ozellikle de 2000'li
24
25
26
Yucel Bulut&Alim Arll, "Korkut Tuna ile Turk Sosyolojisinin Dunu ve Bugunu Ozerine", TAL/D. 6(11),
2008, s.334-335.
Korkut Tuna, $ehirlerin Orlaya 91lC/ljl ve Yaygmla~masl Uzerine Sosyolojik Bir Deneme. istanbul: iOEF
Yaymlan, 1987.
Yucel Bulut&Alim Arll, a.g.e.• s.344.
Korkut Tuna'nm istanbul Universitesi Sosyoloji B5liimii Tarihindeki Veri
55
Y111ann ba~mdan itibaren istanbul Biiyiik~ehir Belediyesi kent ve toplumsal
doku ara~tmnalannda27, istanbul He ilgili yapllan sempozyumlarda28 , istanbul
kent sorunlan ara~trrmalannda29 Korkut Tuna ismi yer almaya ba~lam1~t1r.
Tuna, bireysel akademik yah~malannm yam S1ra yiiksek lisans ve doktora
ogrencileriyle de bu alanda yah~maY1 siirdiirmii~tiir. Gedikpa~a30, Fatih3!,
Bayrampa~a32, Denizli33 ve Habitat Toplantllan34 ile ilgili yaptlrd1g1 tez
yah~malan bunlardan sadece bir kaym1 olu~turmaktad1r. Bu ay1dan ~ehir
mevzuu hem tarihsel/makro hem de uygulamah/mikro sosyoloji yapma
imkiinlanm barmdrran bir alan olmasl yoniiyle Korkut Tuna doneminde iUEF
Sosyoloji B61iimii 'niin akademik tart1~ma ve yah~ma alanlarma yeni bir boyut
kazand1rm1~tlr35 .
27
28
29
3()
31
32
33
34
35
Konuyla ilgili yah~malar olarak bkz. btanbullu alma Bilinci, istanbul: iBB Yay.,2004 & lstanbu/'u
Bekleyen Sosyal Riskier Ara§tlrmasl lstanbu/'a Muhtemel Gar; Dalgalan Ara§tlrmasl-I, istanbul: iBB
YaY.,2004 & lstanbu/'u Bekleyen Sosyal Riskier Ara§tlrmasl lstanbu/'a Muhtemel Gar; Dalgalan
Ara§tlrmasl-II, istanbul: iBB Yay., 2004.
Korkut Tuna, istanbul ile ilgili yapdan yok saYlda sempozyumda yer ahTIl~tIr. 4-5 Kasun 2006 tarihinde
yapllan Vela Sempozyumu, 1-5 KaSlm 2007 tarihleri arasmda geryekle~tirilen V. Uluslararasl Uskiidar
Sempozyumu ve 6-9 Kasun 2008 tarihinde diizenlenen VI Uluslararasl Uskiidar Selllpozyumu Korkut
Tuna'nm bilim kurulu iiyesi olarak katIldlgl bilimsel etkinliklerden bir kayml olu~tunnaktadlr.
Korkut Tuna, Ay~en $atIroglu ve Mustafa <;:aglayandereli, "Nesli~ah Mahallesi-Toplumsal Yapl
Ara~tmnasl", Bir <;ingene Yolculugu, Ed.: Hasan Suver vd., istanbul: Fatih Belediyesi YaYllll, 2008, s.
140-170. & Korkut Tuna, Hayati Tiifekyioglu, Suvat Parin ve Seda Bilan, "Uskiidar'da Belediye
Hizmetleri Ka~lsmda Farkmdahk ve Memnuniyet", Yayunlanmaml~ Makale, VI. Uluslararasl Us/didar
Sempozyumu,6-9 Kasun 2008, istanbul. & Kokut Tuna ve Suvat Parin, "Kent Ya~mTII ve Dilencilik:
istanbul Dilencileri Ozerine Sosyolojik Bir Ara~tmna", Sir Kent Sorunu :Dilencilik, Ed.: Suvat Parin,
istanbul:iBB Zablta Daire Ba~kanhgl Yay., 2008, s. 147-158.
Mustafa <;:aglayandereli, Kentsel Doku Degi§imi ve <;okiintii Mahalleleri: Gedikpa§a Ornegi, istanbul
Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, YaYllnlanmaml~ Doktora Tezi, istanbul, 2005.
Suvat Parin, Kentsel Ortamda Bir Gel/a: Falih Kadll7lar Pazan Ornegi ", istanbul Oniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitiisii, YaYlmlanmaml~ Doktora Tezi, istanbul, 2008.
Seda Bilan, Gecekondudan Varo§a Kadll7l17 Degi§en Statiisii: Bayralllpa§a Ornegi, istanbul Oniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitiisii, YayunlanmmTIl~ Yiiksek Lisans Tezi, istanbul, 2006.
Alim Arh, Sosyal Mekanda Farklz/a§ma: KlrsallKentsel Donii§iilll (1990-2000), istanbul Oniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitiisii, YaYlmlamnaml~ Doktora Tezi, istanbul, 2009.
Ozkan A2lkgiiz, Kiireselle§me, !)ehirle§me ve Kiirese/le§menin Bir Boyutu Olqrak Habitat Toplantz/an,
Istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, YaYlmlanmaml~ Doktora Tezi, Istanbul, 2006.
iOEF Sosyoloji Biiliimii'niin Korkut Tuna ile zenginle~en ve degi~en yiiziinii a~agldaki anektod aylk bir
~ekilde ortaya koymaktadlr. 18-19 Ekim 2008 tarihinde Istanbul Biiyiik~ehir Belediyesi tarafll1dan
diizenlenen "Bir Kent Sorunu: Dilencilik ve <;:iiziim Yollan" isimli sempozyumun bilim kurulu
ba~kanhgll1l Prof. Dr. Korkut Tuna yaptI. iOEF Sosyoloji Biiliimii'nden Korkut Tuna, 0 diinem dOyent
olan Prof. Dr. Ismail Co~kun, yine 0 diinem Yrd. Doy.Dr. olan Doy.Dr. Yiicel Bulut ile birlikte
sempozyum bilim kurulunda yer ahyorduk. Korkut hoc am, dilencilik gibi iinemli ve biryok bile~eni olan
bir sorunu alanmda yetkin akademisyenlerin oldugu bir bilim kurulu ile tartl~mak istiyordu. Bu amayla
benim Bogaziyi ve Mimar Sinan Oiizel Sanatlar Oniversitesi'ndeki hocalarla ileti~im kunnmm istedi. Ben
de Bogaziyi Oniversitesi'nde Ay~e Bugra ve Nadir Ozbek ile giirii~tiim. Adl geyen hocalar, dilencilik gibi
giincel ve istanbul'u ilgilendiren bir sorunu bilimsel olarak tartl~an bir ekibin ba~ll1da iOEF Sosyoloji
Biiliimii oldugunu duyunca ilk etapta ~a~lrdIlar. <;:iinkii bugiine kadar tarihsel sosyoloji ile iizde~le~mi~ bir
sosyolojinin yamnda Korkut Tuna i1e birlikte yeni bir inceleme ve ara~tmna alam dogmu~tu.
56
Suvat Parin
istanbul Universitesi Edebiyat Fakiiltesi Dekanhgl 'na atanan ilk sosyolog olan
Korkut Tuna'mn soz konusu iki yak1a~lml, hem tarihse1 sosyoloji gelenegini
hem de yagda~ sosyolojiyle birlikte belirgin1e~en sosyolojinin giindelik ya~ama
doniik uygulamah sosyoloji yapma biyimini mezceden bir yak1a~lmla bir arada
siirdfumeye yah~t1g1 ve bununla IDEF Sosyoloji BOliimii'niin tarihinde yeni bir
doneme kapl araladlgl goriilmektedir. Tuna, konuyla ilgili olarak ~unlan
soylemektedir:
"BolUmiimiiz, en azmdan sosyoloji diye ayagl yere basan tarihi ve toplumsal ayllardan
iyi donannnh yani bu konuda fazla kitabi olmakla birIikte iyi haZlrlanan bir boliim
olarak ortaya Ylklyor. Ama sosyoloji sadece bu i~i kitaplardan takip etmek degil. Biraz
daha uygulamaya ve ara~tlrmaya yonelmemiz gerektigine inamyorum. Yani ~unu
diyebiliriz: Biz burada bu kadar senedir bu i~in teorik yeryevesini yizmi~sek, boyle bir
yen;:eve sosyolojiyi tutabiliyorsa, kucaklayabiliyorsa bundan sonra daha yok, bu
yeryevenin iyinde kalan paryalann degi~hnini, geli~imini, kitaplardan daha yok, bazl
ara~tmnalarIa desteklememiz gerektigine inamyorum. Yani ara~tmna deyince ille de
herkese anket uygulamak degil ama en azmdan biraz toplumun iyine, ayrmtlya
girmemiz gerekiyor. Bu baklmdan [boliim olarak] iyi bir donannna sahip oldugumuzu
biliyorum. Bu oturttugumuz, kucakladlglmlz belki bir donem olarak
adlandlrabilecegimiz bu bilgi obeginin geli~mesini veya kendi iyindeki yapllanmasml
daha uygulamaya yonelik ara~tlrmalarIa sistematize etmemiz, ayrmtJlara inmemiz
gerekiyor,,36.
Sonu'r Yerine
IDEF Sosyoloji Boliimii'nde otuz Ylh a~km bir siiredir gorev yapan Korkut
Tuna, ba~ta IDEF Sosyoloji Boliimii Tarihi olmak iizere Tiirk Sosyoloji
Tarihi'nde onemli bir yer tutmaktadlr. Goreve ba~ladtgl ylliarda kendini Ziya
Gokalp, Hilmi Ziya Ulken gibi sosyolojinin onemli isimlerinin yizdigi
sosyolojik dii~iince diinyasl iyinde bulan Tuna, 1980 sonrasmda daha yok
Baykan Sezer'le belirginle~en tarihsel sosyoloji yapma tarzlm iyselle~tiren ve bu
eksende eserler veren bir portre olarak kar~lmlza Ylkmaktadrr. IDEF Sosyoloji
Boliimii'niin makro teorikitarihsel sosyoloji gelenegini artl bir olarak goren
Tuna, bu temel yeryeveden hareketle, ozellikle 2000'li Yillaria birlikte boliimiin
bilim anlaYl~mda mikro/uygulamah sosyoloji yapma biyimini de iyeren bir
anlaYl~m yerle~mesini saglaml~ ve bunun siirdiiriilmesi yoniinde yaba sarfetmi~
bir bilim ins am olarak on plana ylkmaktadlr.
36
Yiice1 Bulut&Alim Arh, ag.e., s. 350.
Korkut Tuna'ntn istanbul Universitesi Sosyoloji Boliimii Tarihindeki Yeri
57
Bu ayldan Korkut Tuna, iUEF Sosyoloji Boliimii tarihinde akademik
yah~malarda toplumun tarihsel geryekliklerine dayah makro perspektife
yaslanm1~ uygulamaya yonelik sosyolojiyi yerle~tirme yoniinde daha once hiy
olmadlgl kadar gUylii ve etkili adlmlar atan ve bunun yaygmla~masl gerektigini
savunan bir yakla~lm ortaya koymu~tur. Korkut Tuna bunun yam Slfa ozellikle
~ehir konusundaki yah~malanyla ba~ta istanbul olmak iizere Tiirkiye'nin
degi~ik cografyalannda var olan kentleri, kentsel degi~im ve donii~iim
konulanm iUEF Sosyoloji Boliimii'niin bilimsel yah~ma dizileri arasma alma
yoniinde biiyiik bir etki yaratml~tlf.