İktisat Tarihi II
advertisement
İktisat Tarihi II XI. Hafta 19. yy’da Ekonomik Gelişmeler • 19. yy Avrupa’da, sanayinin bir hayat tarzı olarak kesin zaferine şahit oldu. • 19. yyda uluslararası ekonomik ilişkilerde ve devletlerin ekonomik politikalarında da büyük değişmeler oldu. • 1870’den sonra, dünya güçler dengesinde meydana gelen değişme, İngiliz gücünü iki yoldan aşınmaya uğratıyordu. Nüfus ve Sosyal Yapı • 17. yyın ortasından 18. yyın ortasına kadar süren durgunluktan sonra Avrupa nüfusu yeniden artmaya başladı. • 1800’de Avrupa’da nüfus yoğunluğu 18.7 kişi/km.2 Asya’da 13.7 idi. • 1900’de ise Avrupa’da nüfus yoğunluğu (40.1) Asya’nın (21.3) iki ve Afrika’nın (4.0) on katına yükselmişti. • 19. yyda Avrupa’nın en önde gelen sanayi ülkeleri olan İngiltere ve Almanya’da nüfus her yıl %1 artıyordu. • 19. yyda ekim alanlarının genişlemesi ve ziraî prodüktivitenin yükselmesi kaynakları zenginleştirerek nüfus artışının önündeki engelleri kaldırdı. • Ucuz ulaşım aynı zamanda göç hareketlerini de hızlandırdı. • Tarihsel olarak şehirlerin büyümesinin önündeki ana engel nüfusun temel ihtiyaçlarının karşılanmasındaki güçlüklerdi. • Sanayileşme ve şehirleşme, nüfusun sosyal özelliklerinde de değişmelere yol açtı • Tarımdan sanayiye kayış ve şehirlerin gelişmesi, yeni sosyal sınıfların doğmasına neden oldu. • 19. yüzyılda sanayileşmenin yol açtığı sosyal yapıyla ilgili bir diğer değişme de eğitimin yaygınlaşmasıydı Taşıma ve Haberleşme Alanındaki Gelişmeler • Sanayileşmiş bir ekonomiyi, sanayi öncesi bir ekonomiden ayıran en önemli özelliklerden biri daha zengin bir sermaye stokuna sahip olmasıdır. • Sanayileşme güvenilir, yüksek kapasiteli ve ucuz maliyetli bir taşıma sistemine gerek gösteriyordu. • İngiliz tecrübesinde ilginç olan bir husus, ulaşım sistemine yönelik yatırımların tamamının yerli özel teşebbüs tarafından yapılmış olmasıdır. • 1840’da dünyadaki demiryollarının uzunluğu 7.200 km. iken, bu sayı 1910’da 935.300 km.ye ulaştı. • Büyük demiryolu şirketleri yeni bir yönetim modelini de ortaya çıkardı. • Buharlı gemiler, lokomotiflerden daha önce gelişmekle birlikte yüzyılın sonuna kadar sınaî ve ticarî genişlemede daha sınırlı bir rol oynadılar • 1869’da Süveyş ve 1914’te Panama kanallarının açılması okyanuslarda mesafeleri önemli ölçüde kısalttı • Taşıma alanındaki bu gelişmelerin bir başka önemli sonucu, sermaye tasarrufu sağlamasıydı. • Taşıma alanındaki gelişmeler, aynı zamanda ağır hammaddelerin taşıma maliyetlerinde çok büyük düşmeler sağladı. • Haberleşme alanında da önemli gelişmeler oldu. Düzenli posta hizmetleri kuruldu • 1860’larda dönemin en yüksek tirajlı gazetesinin baskı adedi sadece 50 bindi. Tarımsal Gelişme ve Organizasyon • Hızlı nüfus artışına rağmen bir bütün olarak alınırsa kıta Avrupası 1870’lere kadar yiyecek bakımından kendi kendine yeterliğini korudu • Avrupa’da ziraî üretim çeşitli kimyevî gübrelerin kullanılışı ile de arttı. • Fransız ihtilâli Fransa’da serfliğe son verirken, 1810’da Prusya’da, 1848’de Avusturya’da, 1861’de de Rusya’da serflik son buldu. Sınaî Teknoloji ve Organizasyon • Sanayi Devrimi ile birlikte insan fen bilimleriyle ilgili teorileri, ekonomik üretim süreçlerine uygulamaya başladı. • 19. yüzyılda sanayide teknolojik gelişmelerin en önemli alanlarından birisi enerji üretimiydi. • Büyük gemilerdeki buharlı makinelerde 5.000 beygir gücüne ulaşılmasına rağmen bu çaptaki makineler bile elektrik enerjisi üretimi için yetersizdi • 1873’te hidrolik türbinin dinamoya bağlanması yoluyla elektrik üretilmesi önemli sonuçlara yol açan bir buluş oldu • 19. yüzyılın ikinci yarısında önem kazanan bir diğer enerji kaynağı olan petrol, önce keşfedilmiş olmasına rağmen ticarî kullanımı 1860’larda başladı. • 1856’da bir İngiliz kimyacısı, sentetik kinin elde etmeye uğraşırken tesadüfen mor boyayı elde etti. • Kimya sanayii tarımı da etkiledi • Metalürji sanayiinde de önemli gelişmelere neden oldu. 19. yüzyılın başlarında ekonomik önemi olan madenler İlkçağ’da bilinenlerden ibaretti • Bilim adamları ve sanayiciler bu madenler için yeni kullanım alanları ve daha ekonomik üretim metotları buldular • 1856’da Henry Bessemer adlı bir İngiliz mucit, eritilmiş demirden doğrudan çelik üretme metodunun patentini aldı. • Makineleşme sınaî organizasyonu da etkiledi. • 19. yüzyıl öncesinde bir müteşebbis ticaretin veya sanayinin bir dalından diğerine kolaylıkla geçebilirdi. • Sınaî organizasyonla ilgili diğer bir gelişme, anonim ortaklıkların ve kişisel firmaların yerini sınırlı sorumluluğa dayalı şirketlerin almasıydı. • Şirketlerle ilgili değişmenin diğer bir yönü ise büyüklüklerinin artmasıydı. • Sanayileşmeye uyum, yalnızca sanayi idarecilerinin bir çabası değildi. • Çalışan sınıfın dayanışma ve yardımlaşması, ihtilâller yerine sendikaların ve bazı ülkelerde de işçi partilerinin kurulmasına neden olmuştur. • 19. yüzyılın ilk yarısında sendikalara karşı resmî tavır üç safhadan geçmiştir. • Sınaî şartlara farklı bir uyum hareketini de kooperatifçilik temsil ediyordu. Uluslararası Ticaret ve Dünya Ekonomisinin Gelişmesi • 1815-1913 yılları arası dünya ekonomisinin ilk küreselleşme dalgasına şahit oldu. • 20. yüzyılın başlarında artık bütünleşmiş bir dünya ekonomisinden söz etmek mümkündü • Serbest uluslararası ticaret için fikrî temeller 19. yüzyıl öncesinde atılmıştı. • 1820’lerde bir grup Londralı tüccar, parlamentoya serbest uluslararası ticarete izin verilmesini isteyen bir dilekçe verdi. • 1860 tarihli Fransız-İngiliz anlaşmasıyla Fransa aşırı koruyuculuktan ılımlı koruyuculuğa geçiyordu. • Uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi ve okyanus ötesi taşıma maliyetlerindeki büyük düşüşler uluslararası ekonomik bütünleşmeyi hızlandırdı • Uluslararası ekonominin bütünleşmesinin diğer bir sonucu ülkeler arası fiyat dalgalanmalarının paralellik kazanmasıydı • Yüzyılın ortasına kadar teknik yenilikler ve ekonomik etkinliğin artışı nedeniyle uzun dönem eğilim fiyatların düşmesi yönündeydi. • 1870’lerin ekonomik krizini izleyen depresyon, sınaî dönemin en şiddetli ve en yaygın bunalımıydı. • İlk kez 1879’da Almanya’da sanayi ve tarıma koruma sağlayan yeni bir gümrük tarifesi yasası kabul edildi. • 1820-1913 arasındaki büyük gelir farklılaşmasının temel nedeni Avrupa ve Kuzey Amerika’daki çok hızlı ekonomik büyüme ve gelir artışıydı. • Sanayileşme ekonomik eşitsizlikle birlikte mevcut politik ve askerî asimetriyi de büyüttü. • 19. yüzyılın sonlarında sömürgecilik faaliyetlerinin hız kazanmasının nedenleri çok çeşitlidir. • Tarifelere rağmen kapitalist ülkelerin dış ticaretinin büyük bölümü kendi aralarında cereyan ediyordu. • Sömürgecilik faaliyetlerinin ekonomik gerekçeleri yanında politik ve askerî nedenleri de önemliydi. • 1914’te dünyanın en fazla dış yatırıma sahip ülkesi İngiltere idi. • Sermaye ihracının bir bölümü ekonomik bir teşebbüsün finansmanı için yapılırken bir bölümü ekonomik olmayan amaçlarla hükümetlere veriliyordu • Devlet ve Ekonomik Hayat__________________________ • 19. yüzyılın başları hâlâ ekonomik milliyetçiliğin zirvede olduğu bir dönemdi. • Ekonomik düşünce alanındaki değişmeler 19. yy’da ekonomik hayatın kontrolünde devletin rolünün azaltılmasına neden oldu. • Kıta Avrupası’nda ekonomik liberalizmin başarısı ingiltere’ye göre çok daha sınırlı oldu
