yasama - KPSS EĞİTİM MERKEZİ
advertisement
YASAMA • Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin bir gereği olarak Yasama işlevi, TBMM’ye bırakılmıştır. TBMM belirli yollarla kural koymaya yetkili mercidir. 1961 – 1982 Anayasası’na göre: Kanun yapma TBMM’ye aittir. Ve bu yetki devredilemez. YASAMA YETKİSİNİN ÖZELLİKLERİ • Yasama yetkisinin temelde üç özelliği vardır. • 1- Yasama Yetkisinin Genelliği ( Sınırsızlığı ): TBMM istediği her konuyu anayasaya aykırı olmamak kaydıyla istediği ayrıntıda kanunla düzenleyeceğini ifade eder. • 2- Yasama Yetkisinin Asliliği ( İlk Elliği ): Yasama organının bir konuyu doğrudan doğruya, yani araya herhangi bir organ girmeksizin düzenleyebilmesidir. • 3- Yasama Yetkisinin Devredilmezliği: Anayasa’ya göre: ‘’ Yasama yetkisi Türk Milleti adına TBMM’ye aittir. Bu yetki devredilemez.’’ Bunun tek istisnası Kanun Hükmünde Kararname’dir. TBMM’NİN KURULUŞU VE SEÇİMLER • TBMM 1995 değişikliği ile 550 milletvekilinden oluşmaktadır. Ülkemizde genel seçimler ise 2007 değişikliğiyle birlikte 4 yılda bir yapılmaktadır. Bu süre dolmadan TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. • • • • TBMM seçimleri şu üç halde yapabilir; 1- Meclisin görev süresinin sona ermesiyle, 2- Meclisin erken seçim kararı almasıyla, 3-Cumhurbaşkanı’nın meclis seçimlerinin yenilenmesine karar vermesiyle gerçekleşebilir. TBMM Seçimlerinin Cumhurbaşkanı’nca Yenilenmesi: • TBMM seçimlerinin Cumhurbaşkanı’nca yenilenmesine karar verebilmesi için şu 5 şarttan birinin oluşması gerekmektedir. • 1- Seçilen TBMM’de Başkanlık Divanı’nın seçiminden sonra, 45 gün içinde Bakanlar Kurulu’nun kurulamaması, • 2- Başbakanın istifa etmesi üzerine Bakanlar Kurulunun 45 gün içinde kurulamaması, • 3- Yeni kurulan Bakanlar Kurulu’nun ‘’ Göreve Başlama’’ sırasındaki Güvenoyu’nu alamamasından itibaren 45 gün içinde kurulamaması, kurulsa bile Güvenoyu alamaması, • 4- Başbakan’ın 111. Maddeye göre ‘’Güven İstemi’nin’’ reddedilmesinden itibaren 45 gün içinde yeni Bakanlar Kurulu’nun kurulamaması veya kurulsa bile Güvenoyu alamaması, • 5- Bakanlar Kurulu’nun Gensoru neticesinde güvensizlik oyu ile düşürülmesinden itibaren 45 gün içinde Bakanlar Kurulu’nun kurulamaması veya kurulsa bile Güvenoyu alamaması. • Bu hallerden birinin oluşması Cumhurbaşkanı’nın TBMM Başkanı’na danışarak meclis seçimlerini yenileme kararı verebilir. Cumhurbaşkanı’nın bu kararı taktir yetkisi halindedir. Yenileme kararı Resmi Gazete’de yayımlanır. • UYARI: Seçim zamanını belirleme hakkı Cumhurbaşkanı’na ait değildir. Cumhurbaşkanı’nın aldığı seçim kararının ardından 90. Günü takip eden ilk Pazar günü yapılır. • SEÇİMLERİN GERİYE BIRAKILMASI: Genel seçimlerin yapılması sadece savaş sebebiyle 1 yıl geriye bırakılabilir. Geriye bırakma sebebi ortadan kalkmamış ise erteleme kararı yenilenebilir. • ARASEÇİM: TBMM üyeliklerinde herhangi bir nedenle boşalma olması halinde, sadece boşalan üyelerin doldurulması için araseçime gidilir. Ancak araseçim her seçim döneminde bir defa yapılabilir. Araseçim, Genel seçimden otuz ay geçmedikçe yapılamaz. Boşalan üyelerin sayısı üye tamsayısının % 5’ini bulduğu hallerde, Araseçimler Üç ay içinde yapılır. Bununla birlikte seçimler bir yıl kala Araseçim yapılmaz. • 2002 yılında yapılan değişiklikle; bir ilin veya seçim çevresinin TBMM’de üyesi kalmaz ise boşalmayı takip eden doksan gün sonraki ilk Pazar günü Araseçim yapılır. Bu durum mutlaktır. Genel seçimlere bir yıldan daha az bir süre kalmış ise de bu unsur geçerlidir. • SEÇİM SİSTEMLERİ • Seçim sistemleri oluşturulurken iki husus göz önünde bulundurulur. Bunlar Temsilde Adalet İlkesi ve Yönetimde İstikrar İlkeleridir. • Temsilde Adalet İlkesi: Seçim sisteminin her partiye parlamentoda halktan aldığı oy oranında temsilcilik verilmesidir. • Yönetimde İstikrar İlkesi: Yapılan seçim sonrasında parlamentoda bir partinin yönetebilir veya hükümet kurabilir bir çoğunluğa erişmesini sağlayacak oranda temsilcilik verilmesini savunur. • Türkiye’de 1961 Anayasası Temsilde Adalet İlkesine, 1982 Anayasası ise Yönetimde İstikrar İlkesine ağırlık vermiştir. 1995 değişikliği ile birlikte seçim kanunları Temsilde Adalet İlkesi ve Yönetimde İstikrar İlkesini bağdaştıracak biçimde düzenlenir. Kuralını benimsemiştir. TÜRKİYE’DE Kİ SEÇİM SİSTEMLERİ • 1982 Anayasası kendisinden önceki anayasalar gibi seçim sistemine ilişkin bir hüküm koymamıştır. Ülkemizde seçim sistemi Seçim Kanunu ile düzenlenmiştir. Ülkemizde her il bir seçim çevresi olarak kabul edilmiştir. Her seçim çevresi en fazla 18 milletvekili çıkarabilir. 18’den fazla milletvekili çıkarabilecek iller kendi içinde iki veya üç seçim çevresine bölünmüştür. Ankara – İzmir iki seçim çevresi, İstanbul üç seçim çevresidir. • Seçim çevresini ve seçim çevrelerinin çıkaracağı milletvekili sayısını belirleme hakkı Yüksek Seçim Kurulu’nundur. Türkiye’de Nispi Seçim Sistemi uygulanmaktadır. % 10 ülke barajı 1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanunu Nispi Temsil Sistemini benimsemiştir. Her partinin aldığı oy oranında milletvekili çıkardığı, seçim sistemi Nispi ( orantılı ) Temsil Sistemidir. MİLLETVEKİLİ SEÇİLME YETERLİLİĞİ • Milletvekili seçilme yeterliliği Anayasamızın 76. Maddesinde düzenlenmiştir. Milletvekili seçilme bazı şartlara bağlanmıştır. • Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olma, • 25 yaşını doldurmuş olmak, • Askerlik hizmetini yapmış olmak, • Kısıtlı olmamak, • Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak, • Taksirli suçlar hariç bir yıldan fazla hüküm giymemmiş olmak, • Ağır hapis cezası giymemiş olmak, • Yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymemiş olmak, • Seçilme yeterliliğine sahip olup ta istifa etmemiş olmak, TBMM ÜYELERİNİN HUKUKİ STATÜSÜ • Milletvekili Sıfatının Kazanıldığı An: Kişi hakkında İl Seçim Kurulu tarafından milletvekili seçildiğine dair tutanağın düzenlendiği andan itibaren milletvekili sıfatı kazanılır. Milletvekili andını içmemiş kişi göreve başlayamaz. • Milletin Temsili İlkesi: Milletvekilleri seçildikleri bölgeyi ya da kendisini seçenleri değil, milleti temsil ederler. Bu anlayış 1876 Kanun – i Esasi itibariyle bütün anayasalarımızda mevcuttur. • PARLAMENTER MUAFİYETLER: Yasama Sorumsuzluğu ve Milletvekili Dokunulmazlığı olmak üzere iki farklı şekilde düzenlenmiştir. • Yasama Sorumsuzluğu: Milletvekillerinin görevini yerine getirdiği sırada açıkladıkları düşüncelerinden ve kullandıkları oylardan ötürü Türk Ceza Kanunu önünde bir soruşturmaya uğramamalarını ifade eder. • Milletvekillerinin meclis çalışmaları esnasındaki söz ve düşünce hürriyetlerini tam olarak korumaktır. Sorumsuzluk mutlaktır. Sorumsuzluğun mutlak nitelikte olması kendisini şu üç noktada gösterir; Hukuki, Cezai sorumsuzluk ve TBMM tarafından kaldırılma, süreklidir. • NOT: Milletvekili olmayan bakanlar Yasama Sorumsuzluğundan yararlanır. Milletvekiline hakaretten dolayı tazminat davasının açılması Yasama Sorumsuzluğu kapsamı dışındadır. Ayrıca bu tip sözler nedeniyle Milletvekiline meclis tarafından disiplin müeyyideside uygulanır. • Yasama Dokunulmazlığı: Milletvekili hakkında suç işlediğinden bahisle, meclisin kararı olmadan cezai tatbikata maruz kalmamaları anlamına gelir. Yasama Dokunulmazlığı milletvekilinin çalışmalar için mecliste bulunabilmelerini sağlamak amacıyla öngörülen hukuki bir korumayı ifade eder. • Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen milletvekili meclis kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Eğer milletvekili hakkında seçimden önce veya sonra verilmiş bir cezai hüküm varsa infazı üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır. Üyelik süresince zaman aşımı işlemez. Yasama sorumsuzluğu mutlak olmasına rağmen Yasama Dokunulmazlığı nispidir. Bu şu anlama gelir. • Yasama Dokunulmazlığı milletvekilinin sadece ceza kovuşturmasına karşı korur. Hukuk davasına karşı korumaz. Suçtan zarar gören kişi hukuk davası açıp tazminat isteyebilir. Hatta cebr-i icra yoluna gidebilir. • Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali, Yasama Dokunulmazlığı kapsamı dışındadır. • Yasama Dokunulmazlığı kaldırılabilir. • Yasama Dokunulmazlığı sürekli değildir. Milletvekili süresi bitince ortadan kalkar. MİLLETVEKİLLİĞİNİN DÜŞÜRÜLMESİ • Anayasa’nın 84. düzenlemektedir. milletvekilliğinin şunlardır; Maddesi bu konuyu Anayasa’ya göre düşürülme sebepleri • 1- Kesin Hüküm Giyme: Milletvekilliğinin dokunulmazlığı kaldırıldıktan sonra ya da dokunulmazlık korumasından yararlanmadan bir suçtan yargılanması üzerine milletvekili olmaya engel cezadan birini giymesi halinde bu husustaki mahkeme kararının Genel Kurula bildirildiği an üyeliği düşer. • 2- Kısıtlama: Bir mahkeme kararıyla kısıtlama altına alınan milletvekilinin üyeliği kesin mahkeme kararının genel kurula bildirilmesiyle düşer. • 3- İstifa: Milletvekilinin istifasının ardından 7 gün içinde Genel kurulda üyeliğinin düşmesine karar verilir. ( Adi Karar yeter sayısı yeterlidir.) • 4- Milletvekilliğiyle bağdaşmayacak bir görevi veya hizmeti sürdürmekte ısrar etmek: Buna göre; Devlet ve diğer tüzelkişilerin özel imkanları devlet tarafından sağlanan dernekler, sendikalar, vergi muafiyet olan vakıflar vs. gibi kuruluşların yönetim ve denetim kurumlarında görev alamazlar herhangi bir taahhüt işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler. Anayasa ve Adalet Komisyonlarından Kurulu karma komisyonun durumu tespit eden raporu üzerine TBMM Genel Kurulu, kararı gizli oy neticesinde verir. Oylamada özel bir çoğunluk aranmaz. • 5- Devamsızlık: Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içinde toplam beş birleşim günü katılmayan milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, Genel Kurulca üye tam sayısının salt çoğunluğunun oyuyla karar verilir. • 6- Cumhurbaşkanı Seçilme: Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin üyeliği seçildiği an kendiliğinden sona erer. İstifaya gerek yoktur. • UYARI: Partisinin kapatılmasına, beyan ve eylemlerle neden olan milletvekilinin milletvekilliği 2010 anayasa değişikliği öncesinde düşüyordu. Ancak 2010 değişikliğiyle bu durum ortadan kaldırılmıştır. • UYARI: milletvekilinin ölmesi durumunda milletvekilliği kendiliğinden düşer. TBMM’NİN İÇYAPISI VE ÇALIŞMA DÜZENİ • TBMM çalışmalarını kendisinin hazırladığı İç Tüzük hükümlerine göre yürütür. TBMM BAŞKANLIK DİVANI: • TBMM Bakanlık Divanı meclis üyeleri arasından seçilir. Meclisin çalışabilmesi için öncelikle kurulmalıdır. Bu nedenle seçimden sonra toplanan meclisin ikinci işi ( ilk iş yemindir.) Başkanlık Divanını seçmektir. Başkanlı Divanı: bir başkan, dört başkan vekili, katip üyeler ve idare amirinden oluşmaktadır. • NOT: Siyasi Parti Grupları TBMM Başkanlığı için aday gösteremezler. Başkanlık makamına her milletvekili kendisi aday olabilir. Başkanlık Divanı için bir yasama döneminde iki kez seçim yapılır. Başkan hiçbir zaman Başkan Vekilleri ise yönettikleri oturumlarda oy kullanamazlar. Meclis Başkanı ve Başkan Vekilleri üye oldukları Parti ve Parti Gruplarının meclis içindeki ve dışındaki faaliyetlerine katılamazlar. MECLİS BAŞKANININ SEÇİMİ • Anayasa başkan seçimi için ilk iki oylamada üye tam sayısının 2/3 çoğunluğunu aramaktadır. İlk iki oylamada başkan seçilemez ise üçüncü oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. Yine seçilemez ise dördüncü tur oylamaya en çok oy almış iki aday katılır. Bunlar arasından en çok oy alan aday başkanlığa seçilmiş olur. • 1. tur oylama: Üye tamsayısının 2/3’ü ( 367 ) • 2. tur oylama: Üye tamsayısının 2/3’ü ( 367 ) • 3. tur oylama: Üye tamsayısının salt çoğunluğu ( 276 ) • 4. tur oylama: en çok oy alan iki adaydan, en çok oy alan kişi. • Meclis başkanı seçildikten sonra başkanlık divanının oluşturulmasına geçilir. Divandaki üyelikler için meclisteki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında divana katılmaları ilkesi gözetilir. MECLİS BAŞKANININ GÖREV VE YETKİLERİ • Meclis toplantılarına başkanlık etmek ve meclisi meclis dışında temsil etmek, • Tatil veya ara verme sırasında doğrudan veya üyelerin 1/5’inin istemi üzerine meclisi toplantıya çağırmak, • Meclisin kolluk ve yönetim işlerini yürütmek, • Belirli durumlarda Cumhurbaşkanı’na vekalet etmek, • Meclis sekreteri hakkında soruşturma izni vermektir. SİYASİ PARTİ GRUPLARI • Siyasi Partiler, meclis çalışmalarına, Parti Meclis Gurupları aracılığıyla katılırlar. Parti Gruplarında alınan kararlar sayesinde parti milletvekillerinin ortak hareket etmesi sağlanır. Siyasi Parti Grupları en az 20 üyeden meydana gelir. • Siyasi Parti Gruplarının Yetki ve Görevleri; • Meclisin bütün faaliyetlerine üye sayısı oranında katılmak, • Siyasi Parti Grupları üye sayıları oranında meclis başkanlık divanına katılmak, • Gensoru önergesi vermek ve Gensoru önergesinin gündeme alınıp alınmayacağı hakkındaki meclis görüşmelerinde kürsüden görüş bildirmek, • Genel görüşme istemek, • Kapalı oturum talep etmek, • Cumhurbaşkanı’nca seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde Geçici Bakanlar Kuruluna sandalye sayısına göre üye göndermek, • NOT: İktidar ve Ana muhalefet Partilerinin Meclis Grupları’nın Anayasa Mahkemesine iptal davası açma yetkileri vardır. TBMM’NİN ÇALIŞMA DÖNEMİ • Yasama Dönemi: İki Genel Seçim arasında ki süre olup bu süre Anayasa uyarınca uzatılmadığı veya seçimler yenilenmediği taktirde 4 yıldır. • Yasama Yılı: 1 Ekim’de başlayıp 30 Eylül’de sona erer. Meclisin bir yıl içinde çalıştığı dönemdir. • Birleşim: Genel Kurulun belli bir günde açılan toplantısıdır. • Oturum: Bir birleşimin ara ile bölünen kısımlarından her biridir. • Tatil: TBMM çalışmalarının belli bir süre ertelenmesidir. TBMM 1 Temmuz günü tatile girer. • Ara Verme: TBMM’nin 15 günü geçmemek kaydıyla çalışmalarını ertelemesidir. • TBMM her yılın Ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır. Toplanması için herhangi bir çağrıya gerek yoktur. • Olağan Üstü Toplantı: TBMM Ara Verme veya Tatil sırasındayken toplanmasına Olağanüstü toplantı denir. Olağanüstü toplantı çağrısı Cumhurbaşkanı veya Meclis Başkanı tarafından yapılır. • 1Cumhurbaşkanı Tarafından Çağrı: Cumhurbaşkanı tarafından Olağanüstü Toplantı çağrısı, ya doğrudan doğruya kendi taktiri ile, yada Bakanlar Kurulunun istemi üzerine yapılır. Bakanlar Kurulu istemiş ise Cumhurbaşkanı Meclisi toplantıya çağırmak zorundadır. • 2- Meclis Başkanı Tarafından Çağrı: TBMM Başkanı tarafından yapılan Olağanüstü toplanma çağrısı, ya TBMM Başkanı tarafında doğrudan doğruya, ya da TBMM üyelerinin 1/5’inin yazılı istemi üzerine yapılır. Yazılı istem olursa TBMM Başkanı Meclisi toplantıya çağırmak zorundadır. • Olağanüstü toplantı sadece çağrı yapılan konu hakkında olur. Meclis o konuyu karara bağlayıp tatile veya araya devam eder. Toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden tatile veya araya devam edilemez. Ancak toplanan mecliste yeterli çoğunluk sağlanamaz ise toplantı çağrısı düşer. Birleşim yeterli çoğunlukta açılabildiği taktirde toplantıyı gerektiren konu görüşülür. • Üye Tam Sayısı: TBMM 550 Milletvekilinden oluşur. • Toplantı Yeter Sayısı: Üye Tam Sayısının 1/3’ü ( 184 ) olmadan TBMM Genel Kurulu birleşime başlayamaz. • Karar Yeter Sayısı: Karar Yeter Sayısı hiçbir şekilde üye tam sayısının 1/4’ün bir fazlasından az olamaz en küçük Karar Yeter Sayısı 139’dur. ÖZEL KARAR YETER SAYILARI • Anayasamıza göre belirli işlemlerde özel çoğunluklar gerekmektedir. Anayasada belirtilen nitelikli çoğunluk sağlanmadığı kararlar geçersiz sayılır. Anayasamızın ‘’Özel Karar Yetersayısı’’ öngörüldüğü durumlar şunlardır. • Anayasa’nın Değiştirilmesi: Üye Tamsayısı’nın 2/3’ü ( 367 ) veya 3/5 ( 330 ) • Genel ve Özel Af İlanı: Üye Tamsayısı’nın 3/5’i ( 330) • TBMM Başkanı Seçimi: Üye Tamsayısı’nın 2/3’ü veya Üye Tamsayısı’nın Salt Çoğunluğu ( 276 ) • Gensoru Neticesinde Yapılan Güven Oylaması: Üye Tamsayısı’nın Salt Çoğunluğu ( 276 ) • Yüce Divana Sevk Kararı: Üye Tamsayısı’nın Salt Çoğunluğu ( 276 ) • Cumhurbaşkanı’nın Vatana İhanet Suçlaması: Üye Tamsayısı’nın 3/4’ü • Devamsızlık Nedeniyle Milletvekilliğinin Düşürülmesine Karar Verilmesi: Üye Tamsayısı’nın Salt Çoğunluğu ( 276 )dır. • Vekaleten Oy Verme: Bakanlar Kurulu Üyeleri TBMM Oturumlarına katılmadıkları durumlarda, kendileri yerine oy kullanmak üzere bir bakana yetki verebilirler. Ancak bir bakan kendi oyu ile birlikte en çok iki oy kullanabilir. OYLAMA USULLERİ: • 1- İşaretle Oy Kullanma: Üyelerin el kaldırmasıyla olur. Tereddüt halinde oylama üyelerin ayağa kalkmasıyla birlikte yapılır. • 2- Açık Oylama: Milletvekillerinin ad ve soyadlarıyla seçim çevresinin yazılı olduğu oy pusulalarının kutuya atılması suretiyle, elektronik oylama mekanizmasının çalıştırılmasıyla, ad cetvelinin okunması üzerine üyenin ayağa kalkarak yüksek sesle oyunu söylemesi üzerine olur. Açık Oylamanın zorunlu Olduğu Koşullar: • • • • • Af Önergeleri, Seçimlerin Yenilenmesi, Güven Oylaması, Bütçe ve Kesin Hesabın Kabulü, Milletlerarası anlaşmaların uygun bulunması, halleridir. • 3- Gizli Oylama: Üzerinde hiçbir işaret bulunmayan ( Beyaz – Yeşil – Kırmızı ) yuvarlakların kutuya atılması suretiyle yapılır. • UYARI: Anayasaya göre gizli oylama yasağı olan haller şunlardır; • Anayasa ve Kanun gereğince açık oylamanın zorunlu olduğu haller, • İç Tüzüğün işaret oyuyla hallinin zorunlu olduğunu belirttiği hallerdir. • 4- İstem Üzerine Gizli Oylama: Gizli Oylama Yapılabilmesi için 20 Milletvekili’nin bir önerge ile bunu istemesi ve istemin genel kurulca kabulü lazımdır. • • • • • 5- Zorunlu Gizli Oylama: Anayasa değişikliği tekliflerinin oylanması, TBMM Başkanının seçimi, Yüce Divana sevk’e ilişkin oylama, Meclis Soruşturması açılıp açılmayacağına karar verilmesi • Unsurları Anayasa hükmü çerçevesinde gizli yapılması gereken oylamalardır. TBMM’NİN GÖREV VE YETKİLERİ • Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak, • Bakanlar Kurulu ve Bakanları denetlemek, • Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname çıkartma yetkisi vermek, • Meclis Başkanını seçmek, • Para basılmasına karar vermek, • Savaş ilanına karar vermek, • Milletlerarası anlaşmanın onaylanmasını bir kanun ile uygun bulmak, • Bütçe ve Kesin Hesap Kanun Tasarılarını bir kanun ile uygun bulmak, • Genel Af ve Özel Af ilanına karar vermektir. Yasama İşlemlerinin Türleri: • Yasama Organı belli bir hukuki sonuç doğurmaya yönelik iradesini iki değişik biçimde açıklamaktadır. Bunlar Kanun ve Parlamento Kararlarıdır. • KANUNLAR: Kanun, TBMM’nin iradesini açıklamasının genel biçimidir. Parlamento Kararı dışında kalan ve anayasanın yetki verdiği TBMM tarafından anayasada öngörülen kanun yapma usullerine uyularak yapılan ve Cumhurbaşkanınca yayımlanan işlemler kanun denir. • Bakanlar Kurulu’nun kanun teklifine Tasarı, milletvekillerinin sunduğu öneriye ise Teklif denir. Tasarı veya Teklif Meclis Başkanlığına sunulur. Meclis Başkanlığı konuyu ilgili komisyona havale eder. Komisyon raporu hazırlayarak Meclis Başkanlığına havale eder. Meclis Başkanlığınca Genel Kurula sunulan Tasarı veya Teklif Genel Kurulda ya red edilir ( 1 yıl boyunca bir daha gündeme alınmaz.) yada kabul ediliri. ( Salt Çoğunluk ) Kabul edilen Kanun Cumhurbaşkanı’na gönderilir. ( 15 gün süre ) • Cumhurbaşkanı kabul eder, Resmi Gazetede yayımlar. Yayımlanan Kanun 45 gün sonra yürürlüğe girer. Ya da Cumhurbaşkanı veto edip TBMM Genel Kurula geri gönderir. • Kanunların Teklif Edilmesi ve Görüşülmesi: Anayasamıza göre kanun önermeye milletvekilleri ve Bakanlar Kurulu yetkilidir. Milletvekilleri tarafından kanun önerisine Kanun Teklifi, Bakanlar Kurulu tarafından yapılan öneriye ise Tasarı denir. Bir milletvekili dahi kanun teklifi yapabilir. Kanun Teklifleri veya Tasarıları gerekçeleriyle birlikte TBMM Başkanlığına verilir. Kanun Teklifleri, Bakanlar Kurulu tarafından doğrudan doğruya komisyona havale edilir. • İlgili komisyon Tasarı ve Teklif hakkında raporu hazırlayarak meclis başkanlığına sunar. Kanun tasarısı veya tekliflerin genel kurulda görüşülmesi için öncelikle genel kurulda toplantı yeter sayısının olması gerekir. Bu sayı üye tamsayısının en az üçte biridir. Birinci aşamada önce kanun tasarısı veya teklifinin tümü üzerinde görüşme yapılır. Bundan sonra maddelere geçilmesi konusunda oylama yapılır. Maddelere geçilmesi kabul edilmez ise tasarı veya teklif reddedilmiş sayılır. Yok eğer maddelere geçilmesi oylama sonucunda kabul edilmiş ise maddelerin tek tek görüşülmesine geçilir. • Kanunların Kabul Edilmesi: Tasarı veya teklif hakkında görüşmeler sona erdiğinde oylamaya geçilir. Oylama kural olarak işaret yolu ile olur. Ancak 20 üye açık oylama istemiş ise oylama açık yapılır. Toplantı yeter sayısı varsa, Kanun tasarısı veya teklifi kabul edilmesi için toplantıya katılanların salt çoğunluğunun yani yarısından bir fazlasının kabul oyu gerekir. • Kanunların Yayımlanması: Cumhurbaşkanı TBMM tarafından kabul edilen kanunları 15 gün içinde yayımlar. Kanunların yürürlüğe girebilmesi için Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanması gerekir. • Kanunların Yürürlüğe Girmesi: Genel olarak bir kanunun hangi tarihte yürürlüğe gireceği, kanunun kendi metninde gösterilir. Kanun metninde bununla ilgili herhangi bir bilgi yoksa kanun Resmi Gazetede yayımlandığı günü izleyen 45 gün sonra yürürlüğe girer. • Kadük Olma: Bir Yasama Döneminde sonuçlandırılmamış tasarı veya teklifler hükümsüz sayılır. Buna anayasa hukuku literatüründe kadük olma denir. PARLAMENTO KARARLARI • Parlamento Kararları TBMM’nin kanun dışındaki bütün işlemleridir. Kanunların tümü Anayasal denetime tabi iken Parlamento Kararları Anayasal denetimin dışındadır. Parlamento Kararları TBMM’nin iç örgütlenmesine ve çalışmalarına TBMM üyelerinin özlük haklarına ve TBMM’nin yürütme organıyla ilişkilerine yönelik olmak üzere üç temel kategoriye ayrılır. Parlamento Kararları: • İç Tüzük yapma ve değiştirme, • Seçimlerin yenilenmesine karar verme, • Olağanüstü hal ilan kararının onaylanması kararı, • Sıkıyönetim ilan kararının onaylanması kararı, • Savaş ilen kararı, • Yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararı, • Milletvekilliğinin düşürülmesi kararı, • TBMM Başkanı ve Başkanlık Divanının seçilmesi kararı, • Gensoru veya Güven İstemi sonucunda Bakanlar Kurulu veya bir Bakan’ın hakkında güven veya Güvensizlik kararı verilmesi, • Başbakan veya bakanlar hakkında meclis soruşturması açılması veya Yüce Divana Sevk kararı, • Cumhurbaşkanı’nın vatana ihanetten dolayı suçlanması kararı, • Gensorunun gündeme alınıp alınmaması kararı, • Meclis araştırması açılması kararı, • Türk Silahlı Kuvvetlerinin sınır dışına asker göndermesi kararı, • Bu yetkileri anayasa doğrudan doğruya TBMM’ye vermiştir. • UYARI: Parlamento Kararlarından şu üç uygulama Anayasa Mahkemesi denetimine tabidir. • TBMM İç Tüzüğü, • Dokunulmazlığın kaldırılması kararı, • Milletvekilliğinin düşürülmesi kararı, • İç Tüzük: Yasama Meclisleri tarafından kendi iç çalışmalarını düzenlemek adına konulan kurallara İç Tüzük denilir. İç Tüzükler taşıdıkları önem nedeniyle Sessiz Anayasa olarak adlandırılırlar. TBMM İç Tüzüğü bir Parlamento Kararıdır. İç Tüzüklerin Cumhurbaşkanı’nca imzalanmasına gerek yoktur. Resmi Gazetede yayımlanır ve yürürlüğe girer. TBMM’NİN BAKANLAR KURULUNU DENETLEME YOLLARI • 1982 Anayasası TBMM’nin hükümeti denetleme aracı olara; Soru, Genel Görüşme, Meclis Araştırması, Meclis Soruşturması ve Gensoru yollarını öngörmüştür. • SORU: Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırmak üzere Başbakan veya Bakanlardan bilgi istenmekten ibarettir. • GENEL GÖRÜŞME: Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM Genel Kurulunda görüşülmesidir. Genel Görüşme açılması hükümet, Siyasi Parti Grupları veya en az 20 milletvekili bir önerge ile isteyebilir. • MECLİS ARAŞTIRMASI: Meclis araştırması belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir. Meclis araştırması açılması hükümet, Siyasi Parti Grupları ve en az 20 milletvekili tarafından bir önerge ile istenebilir. • NOT: Devlet sırları ve ticari sırlar meclis araştırması kapsamı dışındadır. • MECLİS SORUŞTURMASI: Başbakan ve Bakanların görevleri ile ilgili cezai sorumluluklarının araştırılmasını sağlayan bir denetim aracıdır. Başbakan veya Bakanlar hakkında TBMM üye tamsayısının en az 1/10’unun vereceği önerge ile soruşturma açılması istenebilir. Meclis bu istemi en geç bir ay içinde görüşür ve karara bağlar. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde 15 kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. • Komisyon raporunu meclise sunar. Meclis raporu öncelikle görüşür. Gerek gördüğü taktirde ilgilinin yüce divana sevkine karar verilir. Genel Kurul Başbakan veya Bakanın Yüce Divana sevkine ancak üye tamsayısının salt çoğunluğuyla yani en az 276 oy ile karar verebilir. TBMM’nin Başbakanın veya Bakanın Yüce Divana sevk kararı kesin bir karardır. Geri alınması mümkün değildir. Meclis Soruşturması sonucunda Yüce Divana Sevk edilen bir bakan bakanlıktan düşer. Başbakan olursa hükümet istifa etmiş olur sayılır. • GENSORU: Bakanlar kurulunun ve Bakanların TBMM karşısında siyasi sorumluluklarının nihayi müeyyidesi gensorudur. Gensoru diğer denetleme araçları arasında en etkili olandır. Başbakan veya Bakanlar Gensoru ile düşürülebilirler. Gensoru bir siyasi parti grubu veya en az 20 milletvekilinin imzasıyla verilir. Güven oylamasında Bakanlar Kurulunun veya bir Bakanın düşürülmesi için üye tamsayısının salt çoğunluğu gerekir.
