TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MiNHACÜ'I-VÜSÜL
m ı ştı r
MiNHACÜ'I-VÜSÜL
(J,...,,ıı <:~ )
Kadi Beyzavi'nin
(ö 685/1286)
L
fıkıh
usulüne dair eseri.
_j
Tam adı Minhacü'l-vüşul ila 'ilmi'lolan eser, Şafiiler'in fıkıh usulüne
dair görüşlerini özlü biçimde anlatan ve
mütekellimln metodunu sonraki dönemlere taşıyan en önemli kitaplar arasında
yer alır. Müellif bu eserini, Fahreddin erRazl'nin el-MaJ:ışufünün muhtasarı olan
Taceddin ei-Urmevl'ye ait el-f:Iaşıl mine'l-MaJ:ışul adlı kitabı özetteyerek kaleme almış olmakla beraber yer yer doğ­
rudan el-MaJ:ışul ile aynı eserin Siraceddin el-U rm evi tarafından yazılan muhtasarı et- TaJ:ışil mine '1-MaJ:ışul'den yararlanmış ve kendi görüşlerin i de eklemiştir
(krş İsnevl, l, 4; Celaleddin Abdurrahman,
s. 332). Bir mukaddime ile yedi bölümden (kitab) meydana gelen eserin mukaddimesinde fıkıh usulünün ve fı khın tanımları yapıl dıktan sonra hüküm bahislerini içeren iki alt bölüme (bab) yer verilmiştir. Kitabın ana bölümlerinde Kur'an, sünnet, icma, kıyas , hakkında ihtilat
edilen deliller (istishab, istikra ve el-münasibü'l-mürsel gibi bazı delillerle Şafii­
ler'in reddettikleri istihsan ve sahablkavli). teadül ve tercih, ictihad ve ifta konuları ele alınmıştır. İlk bölüm " el-Kit ab"
başlığını taşımakla beraber burada Kur'an ve Sünnet'i ilgilendiren dil ve yorum
konuları incelenmektediL Müellifin tartıştığı çeşitli görüş l eri akli ve nakil delilleriyle birlikte zikretmesi ve kendi tercihlerini belirterek zayıf bulduğu görüşler i
reddetmesi Minhacü'l-vüşul'ün temel
özellikleri arasında yer alır. Bu durum
akaid ve dil meseleleriyle ilgili tartışma­
larında da görülür. Kadi Beyzavl'nin usule dair t esbit edilebilen yedi eseri ar asın ­
da en çok tutulanı Minhacü'l-vüşul'dür.
Hisale hacmindeki bu özlü ve kapsamlı
çalışma, başarılı şerhlerinin de katkısıyla
altı asır boyunca medreselerde fıkıh usulü alanında ders kitab ı olarak okutulmuş­
tur. Eserin çeşitli baskıları yapılmıştır
(Kahire 1326; nşr. Muhammed Muhyiddin
Abdülhamtd, Kahire 1370; nşr. Sellm Şa ' ­
baniyye, Dımaşk 1410).
uşul
Kaynaklardaki bilgiler e göre Minhadair otuzdan fazla şerh yazılmış olup başlıcaları şunlardır: 1. Eserin ilk şerhini bizzat müellifi Ija]fil'i]fu'luşw ii şerJ:ıi Minhôci'l-vüşul adıyla yapcü'l-vüşul'e
(TSMK, lll. Ahmed, nr. 1342). Z.
Mecdüddin Muhammed b. Ebu Bekir elEykl, Mi'racü'l-vüşul ii şerJ:ıi Minhôci'lvüşul (Süleymaniye Ktp, Relsülküttab
Mustafa Efendi, nr. 290). Abdülmün'im
en-Neccar tarafından 1979 yılında Ezher
Üniversitesi'nde doktora tezi olarak neş­
re hazırlanmıştır (Celaleddin Abdurrahman. s. 335). 3. Şemseddin Muhammed
b. Yusuf ei-Cezerl, Mi'racü'l-M inhac
(nşr. Şa'ban Muhammed İsmail, Kahire
1413/1993). 4. Burhaneddin el-İbr'l, Şer­
J:ıu Minhaci'l-vüşul. Medine ei-Camiatü'l-İslam iyye' de ilk bölümü Hamed b.
Ham d! es-Said! ( 1406 ı, ikinci bölümü Selame Duvey'in el-Ahmed! ( 1407) tarafın­
dan doktora tezi olarak neşre hazırlan­
mıştı r. s. Çarperdi. es-Siracü'l-vehhôc
ii şerJ:ıi'l-Minhac (nşr. Ekrem b. Muhammed b. Hüseyin Özü kan, Riyad 14161!996,
1418/1998). Kadi Beyzavl'nin öğrencisi
olan şarihin tenkitçi bir bakış açısıyl a
kaleme aldığ ı bu şerh daha sonra gelen
Minhacü'l-vüşul şarihler inin müracaat
ettikleri bir kaynakt ır (bazı örnekler için
b k. es-Siracü '1-vehhtic, neşredenin girişi,
l, 49-51 ). 6. Mahmud b. Abdurrahman eiİsfahani, ŞerJ:ıu'l-Minhôc (nşr. Abdülkerlm b. Ali b. Muhammed en-Nemle, Riyad
1410). Metnin hemen her kelimesi lugat
bakımından açıklanmış . dil, mantık, fıkıh
usulü ve kelam açısından tahlil edilmiş .
bu arada şarih bazı konularda tenkitlerini ve ker-idi tercihlerini de belirtmiştir. 7.
Takıyyüddin es-Sübkl, el-İbhôc ii şerJ:ıi'l­
Minhac (nşr. şa·ban M. İsmail, Kahire
140 l/1981; Beyrut 1404). Takıyyüddin esSübkl eseri " Mu~5-addimetü ' l-vacib"e kadar şerhetmiş , vefatı üzerine kalan kısm ı
oğlu Taceddin es-Sübkl tamamlamıştır
(1, 104-109). s. Cemaleddin el- İ snevl, Nihayetü's-sul ii şerJ:ıi Minhôci'l-uşıJ.l.
Eserin en güzel şerhlerinden olup bunun
üzerine de birçok şerh ve haş iye yazılm ış­
tır (eserin temel özellikleri ve haşi yeleri
için bk. DİA,XXlll, 160-161; Celaleddin Abdurrahman, s. 346-348, 358-359). 9. Zeynüddin el-lraki. et- TaJ:ırir lima ii Kitabi'I-Minhac mine'l-ma']fül ve'l-men]fül. üsame Muhammed Abdülaz'lm eseri
Ezher Üniversitesi'nde doktora tezi olarak
neşre hazırlamıştır (a.g.e. , s. 350). 10. Muhammed b. Hasan ei-Bedahşl, M enahicü'l-'u]fül ii şerJ:ıi Minhôci'l-uşul (Şer­
'1-Bedal]şl diye meşhur olmuştur, Beyrut 1405/1984, İsnevl'nin Nihtiyetü 's-sütü
ile birlikte). 11. Yasin Süveylim TaM, Şai­
vetü'l-beyan ii şerJ:ıi Minhôci'l-vüşul.
Şari h bu şerhini M ul]taşaru Şaiveti'l-
nu
beyan adıyla kısaltmıştı r (Kah i re 13951396/ 1975-1 976, üç cüzü bir arada). Minhacü'l-vüşul'e dair Nureddin Fer ec b.
Muhammed ei-Erdeblll, Bahaeddin Tahir
b. Ahmed el-Kazvlni. Muhammed Emin
b. Abdülaz'lz el-Hand, Kemaleddin İbnü'I­
Hümam, Bedreddin Muhammed b. Es'ad et-Tüsterl, Abdurrahman b. Ataullah
ve başkaları da şerh yazmışlardır (a.g.e. ,
S . 338-357) .
Minhacü'l-vüşul'deki hadislerin tahrlciyle ilgili çalışmalar da yapılmış olup bazıları şunlardır: Bedreddin ez-Zerkeşl. elMu'teber ii tal]rici eJ:ıadişi'l-Minhac
ve'l- M ul]taşar (nşr. Harndi Abdülmecld
es-Sel efi. Küveyt 1404 ); İbnü'I-Mülakkın,
Te?;kiretü'l-muJ:ıtac ila eJ:ı(ıdişi'l-Min­
hac (nşr. Harndi Abdülrnecld es-Selefl,
Beyrut 1415/1994 ); Zeynüdd in el-lraki,
Tal]ricu eJ:ı(ıdişi'l-Minhac (Tal]ncü '1-ef:ıa­
ff Minhaci 'I-Beyzavi, nşr. Muhammed b. N asır el-Acmi. Beyrut 1409/1989); Ebü'l-Fazl İbnü's-Sıddik eiGumari, el-İbtihac bi-tal]rici eJ:ıadişi'l­
dlş ue'l-aşari'l-valç.ı'a
Minhac (nşr. Semir Ta ha el-Meczub, Beyrut 1405/1985).
İsnevi, Zeva'idü'l-uşıJ.l'ala Minhaci'lvüşul'de (nşr.
Muhammed Sinan Seyf elCelall, Beyrut 1413/1993; nşr. Hüseyin Mutavtet-Terturt, Riyad 1413/1993) Minhac'da bulunmayıp Fahreddin er-Razl'nin el-MaJ:ışıJ.J'ü , Seyfeddin el-Amidl'nin
el-İJ:ıkdm' ı ve İbnü' I-Hacib'in el-Mul]taşar'ında yer alan meseleleri aç ıklamıştır.
Tabakat kitaplarındaMinhacü'J-vüşıJ.J'ü n
Şemseddin Muhammed b. Rıdvan ei-Mevsıll, Muhammed b. Osman ez-Zer'!, Zeynüddin eHraki, Ahmed b. Yusuf ei-Kürdi.
Yusuf b. Davüd el-Ayni, İbn Receb olarak
tanınan Şehabeddin Ahmed b. Muham med et-Tuhi gibi alimler tarafından nazma çevril d i ğ i k aydedilir (a.g.e., s. 359362).
BİBLİYOGRAFYA :
Çarpe rdl, es-Sira cü '1-vehhac {f şerf:ıi 'l-Min­
hac (nşr. Ekrem b. Muhammed b . Hüseyin Özükan). Riyad 1418/1998, neşredenin girişi, 1, 47 61; Takıyyüddin es-Sübkl - Taceddin es-Sübkl,
el-İbhac fi şerf:ıi'l-Minhac (nşr. Şa'ban M. İsmail).
Kahire 1401/1981, 1, 104-109; isnevl, Nihayetü's-sul, 1, 3-4; Keş{ü '?·?unun, ll, 1878-1880;
Serkis, Mu'cem, 1, 618; Brockelmann. GAL, 1,
533; Suppl., 1, 741-742; lzaf:ıu 'l-meknun, ll,
589-590; Celaleddin Abdurrahman, el-~açtf Naşıruddfn el-Bey:Mvf ve eşeruhu {1 uşuli 'l-fıkh,
Kahire 1401/1981, s. 209-215, 315-590; Abdülvahhab HaliM, İslam Hukuk Felsefesi: İlmü
usuli'l-fıkh (tre . Hüseyin Atay), Ankara 1985 ,
tercüme edenin girişi, s. 137-140; Ahmet Özel ,
Hanefi Fıkıh Alim/eri, Ankara 1990, s. 183;
Saffet Köse, "İsnevi", DİA , XXIII, 160-161.
~
fERHAT K o c A
113