B : 27 30.12 .1947

B : 27
30.12 .1947
Muhtelif Devlet İktisadi Teşekküllerinde olduğu
gibi, bazılarında bir bakan derecesinde ve hattâ
bazan fazla geniş yetkiler verilen umum müdür­
lerin otoritesi karşısında îş Kanunu hükümleri
ricat eder. Bakanlığın tatbik ve murakabe meka­
nizması hareketsiz kalır. Zonguldak'ta olduğu
gibi, birçok yerde askerî sırların kaim duvarı,
karşısına dikilir, kapısındaki nöbetçisinden içeri­
ye nebir iş müfettişi girebilir ve ne de îş Ka­
nununun hükümleri. Askerî Fabrikalarda olduğu
gibi. Bazan da iki bakan arasında ihtilâf çıkar,
birisi, tarım işçisidir, iş Kanunu tatbik edilemez
bu kanunun tanıdığı haklardan işçileri istifade
ettiremem, der. Diğer taraftan Maliye de, ben
ziraat işçisi olarak tanımam, onun için ziraat işçi­
lerine verilen hakların bunlara da verilmesine
rıza gösteremem, der.
Başbakan da bu içtihat meselesidir, icabederse
Devlet Şûrasından karar alınabilir, diye beya­
natta bulunur. Fakat bu ihtilâf senelerce uzar
gider; her geçen gün işçinin zararına işler; Zirai
Kombinalarda olduğu gibi. Bazı yerde de: îş
Kanununun şümulünden hariç diye başını çevi­
rip bakamaz, Devlet Denizyolları ve Havuzla­
rında olduğu gibi. Az olmakla beraber bazan da
iş verenlerle teessüs eden ahbaplık îş Kanununun
hakkiyle tatbikına engel olur; hususi müessese­
lerde olduğu gibi. Bütün bunlar bir noktada top­
lanır. Çalışma Bakanlığının teftiş ve murakabe
vazifesini yapmadığı ve bunun neticesi olarak da
işçi hak ve menfaatlerinin ziyaa uğradığıdır.
îşçi mümessilleri;
îş ihtilâflarını uzlaştırma ve tahkim nizam­
namesi gereğince işçiler aralarından işçi mümes­
silleri seçerler. Bunlar işçilerin hukukunu koru­
yan, her türlü ihtilâflarda işveren veya vekilleriyle işçiler arasında aracılık yapan ve ihtilâf­
ların giderilmesinde mühim rolleri olması icabeden, birer unsurdur. Fakat tatbikatta ekseriyetle
aksinedir. Çok defa işveren arzu ettiği gibi ken­
di adamlarını bu vazifeye getirmek ister. Seçme
sistemi bozuktur. Seçimi idare edecek heyetler,
bazı şartlar altında işveren tarafından teşkil edi­
lir. Seçim puslalarma seçmenlerin imzalarını
koyması gibi gizliliği ihlâl eden ve Büyük Mec­
lisçe artık terkedilen sakatlıklar vardır. İşveren­
ler ekseriyetle kendi adamlarının mümessili seçil­
mesini temin edebilirler. Böyle olmayıp işçilerin
istediği kimse seçilse bile bir kıymeti yoktur.
Çünki, iş verenler lokavt mahiyetini almamak
O :3
şartiyle, istedikleri işçiyi işinden çıkarabilir.
Yalnız, daha evvelden işçiye haber vermek mec­
buriyeti vardır. îhbar etse de etmese de işverene bu
işçiyi çıkardığı takdirde hiçbir cezai müeyyide ta­
nınmamıştır. Mümessiller de böyledir. îşveren hoşu­
na gitmiyen işçi mümessilini işinden çıkarabilir.
Bunlar için iş ihtilâflarını uzlaştırma ve tahkim
nizamnamesine göre tanılan yegâne hak,, işvere­
nin işçi mümessilini çıkardığını, Çalışma Bakan­
lığı mümessiline bildirmesinden ibarettir. Bil­
dirmezse ne olur? Hiçbir müeyyide yoktur. Bildirse de netice değişmez, işçi işinden çıkmış
olur, beyhude bir formaliteden ibarettir. Bu se­
beple amele hukukunu müdafaa etmek istiyen
işçi mümessilleri daima işlerinden uzaklaştırıl­
mak tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu suretle
mağdur olmuş birçok işçi mümessilleri vardır. Eğer
Sayın Bakan tahkik etmek isterlerse, en son
bize müracaat edenlerden bir işçi mümessilinin is­
mini arzedeyirn; Bakırköy Osmaniye caddesi 2 nu­
marada oturan Hüseyin Demir. Zeytinburnu Çi­
mento fabrikasının 18 senelik işçisi olduğu hal­
de, mümessil sıfatiyle işçilerin % 25 fazla mesai
saati ücretlerim, işçilerin isteği üzerine, aramağa
teşebbüs ettiği için işnden atılmıştır. Çalışma Ba­
kanlığına aksetmş bu gibi vakalar pek çoktur.
Bu enin işçi ve mümessilleri haklarına tecavüz
edilebileceği ve onu arayamıyacağı kanaat ve
korkusu ile huzursuzdur. Arzettiğim bu mahzur­
lar yüzünden tamamen faidesiz bir hale gelmiş olan .
işçi mümessillerinin vaziyetlerinin ıslahı cihetine
gitmekte bakanlığın gecikmiş bulunduğu kana­
atindeyiz.
îşçi sigortaları:
İs Kanununun 100 ncü maddesi; iş hayatında
«İs kazaları ile meslekî hastalıklar», «Analık»,
«Ihtivarlık», «isten kalma», «Hastalık», «ve
ölüm» hallerine karşı vanılacak sosyal yardımla­
rın kurulacak Iscl Sigortası îdaresivle tanzim
edilmesini âmir bulunmaktadır. Kanunun tavın
ettiği, müddetten cok sonra bu maksatla tesis edil­
miş bulunan Muhtar îsei SıVortaları Kurumu,
halen bunlardan, is kazaları ile meslek hastalık­
ları ve analık hallerinde faaliyete geçmiş bu­
lunmaktadır.
işçinin kazaya, meslek hastalıklarına uğra­
ması halinde, hem kendisinin ve hem de ailesinin
imdadına koşacak, açılan büyük derde kısmen ol­
sun deva gösterecek çocuğunun doğmasında yar­
dımda bulunacak olan bu kurum sosyal güven
800