Klinik Makale 2007-2

KL‹N‹K YAZI
Kad›nlarda Histerektomi Sonras›
Cinsel Fonksiyon
Female Sexual Function After Hysterectomy
F‹L‹Z OKUMUfi*
HAT‹CE YILDIZ ERYILMAZ**
ÖZET
ABSTRACT
Histerektomi, tüm dünyada ve ülkemizde jinekolojik olarak en s›k
uygulanan bir ameliyatt›r. Bu ameliyat, kad›nlar taraf›ndan kad›nl›¤›n,
çekicili¤in, üremenin, cinselli¤in, gençli¤in vb. bir simgesi olarak görülen
uterusun al›nmas› ifllemidir. Uterusun al›nmas›n›n yan› s›ra bu organ›
ve di¤er genital organlar› besleyen damar ve özellikle de sinirler zarar
görmekte, bu durum innervasyonu olumsuz etkilemektedir. Cinsel
yaflam›n sa¤l›kl›, kaliteli sürdürülmesi için normal bir endokrin sisteme,
sa¤lam bir innervasyona ve bu organlara giden kan ak›m›n›n yeterli
olmas›na ihtiyaç vard›r. Bu nedenlerden dolay›, histerektomi ço¤u pelvik
cerrahide oldu¤u gibi kad›n cinsel fonksiyon bozukluklar›n›n yayg›n bir
sebebidir. Ancak kad›n cinselli¤i multifaktöriyel bir olgudur; histerektomi
sonras› kad›n cinselli¤inin çok boyutlu olarak ve uluslararas› standartlara
uygun çal›flmalarla de¤erlendirmesine ihtiyaç vard›r. Sonuç olarak,
kad›nda histerektomi sonras› görülen cinsel fonksiyondaki de¤iflimin
çok yönlü yaklafl›mla incelenmesi ve üzerinde önemle durulmas› gerekir.
Hysterectomy is the most frequently performed gynecologic operation
in the world and our country. This operation is being removed of
uterus which is perceived by the women as the symbol of attraction,
maternity, sexuality, youth, etc. In addition to removal of uterus, veins
that feed this organ and other genital organs and for the most importantly
nerves get damaged, in this case it has a negative effect on innervations.
In order to maintain a healthy and good sexual life, it is necessary to
have normal endocrine system, strong innervations and enough blood
flow to those organs. From this reasons, hysterectomy like most of the
pelvic surgeries is one of the common reasons for female sexual
dysfunction. However, women sexuality is a multifactorial phenomenon.
Therefore, needs to be evaluated of female sexuality after hysterectomy
multi-faceted and in conformance with international standards by
studies. Consequently, female sexual dysfunction after hysterectomy
should be studied by multi-dimensional approach and emphasized.
Anahtar sözcükler: Cinsel disfonksiyon; histerektomi; kad›n cinsel
fonksiyonu.
Key words: Sexual dysfunction; female sexual function; hysterectomy.
K
ad›nlar çeflitli sorunlar nedeniyle t›bbi tedavi ve cerrahi
ameliyatlara maruz kalabilmektedir. Bu cerrahi
ameliyatlar içersinde histerektomi, 155 y›ld›r var olan,
tüm dünyada ve ülkemizdeki jinekoloji kliniklerinde en fazla
yap›lan giriflimdir; çok s›k yap›lan cerrahi ifllemlerden biri
olmakla beraber en çok tart›fl›lan bir uygulamad›r. Vajinal ya da
abdominal yolla gerçeklefltirilebilen histerektomide yaklafl›m
ço¤unlukla abdominal yöndedir.[1-8]
Uterusun al›nmas›yla birlikte pek çok fiziksel semptomlar›n
yan›nda, güçsüzlük, çekicili¤ini ve cinsel kimli¤ini kaybetme
korkusu, efllerinin ba¤l›l›klar›yla ilgili endifle ve bunun sonucu
olarak da depresyon gibi psikososyal sorunlar ortaya
ç›kabilmektedir. Di¤er yandan uterusun al›nmas›, kimi kad›nlar
taraf›ndan habis hastal›k gelifliminden koruyucu, istenmeyen
gebelikleri önleyici, cinsel serbestlik sa¤lay›c› ve a¤r›l› menstrüel
dönemlerden kurtar›c› bir uygulama olarak da alg›lanmaktad›r.[13-16]
Eski Yunanca’da uterus anlam›na gelen “hysteria” sözcü¤ü kad›nda
beden ve zihin ba¤lant›s›ndan köken alm›flt›r.[8] Cerrahi giriflim
bireyin beden imaj›n› ve psikososyal durumunu tehdit eden bir
faktördür.[9,10] Jinekolojik cerrahide ise bunlara ek olarak bireyin
üreme kapasitesi ve cinsel fonksiyonlar› tehlike alt›na girmektedir.
Uterusa atfedilen anlamlar ve genital organlar›n önemi
konusundaki kültürel inan›fllar, uterusun al›nmas› durumunda
kad›n›n olay› alg›lay›fl›n› etkilemektedir. Çünkü uterus, kad›nlar
taraf›ndan cinsel organ, çocuk yap›m organ›, salg› organ›, gençlik,
çekicilik ve güç kayna¤› olarak görülmektedir.[9,11,12]
Histerektomi sonras›, kad›n›n cinselli¤i önemle üzerinde
durulmas› gereken bir konudur. Çünkü, pelvik bölgeden ç›kan
otonom sinir uzant›lar› cinsel fonksiyonlar› uyarmaktad›r. Orgazm
s›ras›nda sempatik lifler uterus kontraksiyonlar›n›, parasempatik
lifler lubrikasyonu sa¤lamaktad›r. Serviks ise yo¤un bir sinir
a¤›na sahiptir ve serviksi çevreleyen uterovajinal sinir a¤›, serviksin
stimülasyonu s›ras›nda zevk veren bir duyum oluflmas›n›
sa¤layarak orgazma katk›da bulunmaktad›r. Bunlar d›fl›nda vajen
ve klitoristen geçen sinir uzant›lar› da orgazma farkl› derecelerde
katk›da bulunmaktad›r.[17,18]
* F Okumuş, Uzm. Hem.
** H Yıldız Eryılmaz, Yard. Doç. Dr.
Merkez Aslanbey Sağlık Ocağı,
Kahramanmaraş Sağlık Müdürlüğü, Kahramanmaraş
Tel.: 0 344 231 95 10
e-posta: [email protected]
Marmara Üni. SBF. Hemş. Böl. Doğum ve Kadın Hast. Hemş. ABD., İstanbul
Tel.: 0 216 418 16 06 -07/ 1139 Faks: 0 216 418 37 73
e-posta: [email protected]
Hemflirelikte E¤itim ve Araflt›rma Dergisi 2007; 4 (2): 5-8
5
KL‹N‹K YAZI
Cinsel yaflam›n kaliteli bir flekilde devam ettirilmesi için normal
bir endokrin sisteme, sa¤lam bir innervasyona ve bu organlara
giden kan ak›m›n›n yeterli olmas›na ihtiyaç vard›r. Histerektomi
s›ras›nda serviksin mesaneden uzaklaflt›r›lmas› serviks sinirlerini
zedelemekte, serviksin eksizyonu s›ras›nda ise buradaki sinir
a¤›n›n majör parças›n›n kayb› pelvik sinir iletimini büyük ölçüde
zarara u¤ratmakta ve bütün bunlar da cinsel uyar›m ve orgazm›
olumsuz etkileyerek cinsel fonksiyonlarda bozuklu¤a neden
olmaktad›r.[17,18] Bununla beraber klitoral bölgeyi uyaran pudendal
sinirin dal› korunarak yap›lan cerrahide ise kad›nlar belirli bir
dereceye kadar orgazm olabilmektedir. Ayr›ca normal bir vajinal
sekresyonun majör kayna¤› servikal glandlar oldu¤undan, serviksi
al›nan hastalarda lubrikasyon olumsuz yönde etkilenmektedir.
Histerektomilerde ameliyattan sonra oluflan skarl› doku nedeniyle
de heyecanlanma faz›nda genital organlara olan kan ak›m›n›n
azald›¤› ve kad›n erektil dokular›n denervasyonunun cinsel
fonksiyon bozuklu¤una neden oldu¤u düflünülmektedir.[19-21]
kad›nlara göre daha iyi oldu¤u; ancak, cinsel istek, disparoni ve
lubrikasyon aç›s›ndan aras›nda fark bulunmad›¤› vurgulanm›flt›r.
Total histerektomi ve bilateral ooferektomi (TAH+BSO) grubuna
göre ise TAH grubundakilerin cinsel isteklerinin ameliyat sonras›
daha iyi oldu¤u belirtilmifltir.[4] Ayn› flekilde yap›lan baflka bir
çal›flmada, total histerektomi olanlarda iliflki s›kl›¤›, orgazm
s›kl›¤› ve cinsel doyum yönünden sonuçlar subtotal histerektomi
olanlara göre daha kötü olarak bildirilmifltir.[29] Histerektominin
ve ooferektominin cinsel fonksiyona etkisinin incelendi¤i bir
çal›flmada da, ooferektomi ile cinsel yaflam›n olumsuz yönde
daha fazla etkilendi¤i, cinsel yeterlilik, mutlulu¤un, istek ve
uyar›lman›n azald›¤› rapor edilmifltir.[25] Vajinal (VAH) ve
abdominal histerektomi (TAH) ile TAH+BSO’lu üç grupta yap›lan
bir çal›flmada da, kad›nlar›n cinsel fonksiyonlar›n›n ameliyat
öncesi döneme göre azald›¤›, sadece TAH ameliyat› geçiren
kad›nlar›n VAH ve TAH+BSO geçirenlere göre cinsel
fonksiyonlar›n›n daha az etkilendi¤i, ayr›ca histerektomi sonras›
cinsel fonksiyon, cinselli¤e bak›fl aç›s› ve de evlilik iliflkisine
yönelik memnuniyetin de olumsuz etkilendi¤i vurgulanm›flt›r.[3]
Histerektomiden sonra cinsel fonksiyon bozuklu¤unun meydana
gelmesinde bilateral ooferektomi yap›lmas› da önemli rol
oynamaktad›r. Histerektomilerin %51’ine bilateral ooferektomi
efllik etmektedir. [22] Histerektomi ile birlikte ooferektomi
yap›ld›¤›nda, kad›nda meydana gelen hormonal de¤ifliklikler
cinsel hayat› olumsuz yönde etkilemektedir.[23] Testosteron
cinsel iste¤i art›ran ana androjendir ve kad›nlarda en büyük
androjen kayna¤› overlerdir. Do¤al menopozdan sonra bile
overler 4-5 y›l daha androjen yap›m›n›n yar›s›n› karfl›lamaktad›r.
Ancak ooferektomi ile overlerin al›nmas›ndan sonra testosteron
adrenallerden salg›lanmaya devam etmekle birlikte; bu, miktar
olarak yeterli olmamaktad›r. Ayr›ca histerektomi sonras› östrojen
eksikli¤i de oldu¤undan buna ba¤l› vajinal kuruluk artmaktad›r.
Bütün bu endokrin yap›daki bozulmaya ba¤l› olarak da
ooferektomi yap›lan kad›nlarda, cinsel istekte ve ilgide azalma,
vajinal kuruluktan dolay› disparoni görülebilmekte ve kad›nlar
cinsel sorunlar› daha fazla yaflamaktad›r.[23-26]
Histerektomi ameliyat›n›n yap›l›fl flekline göre kad›nlar›n cinsel
fonksiyonlar›n›n farkl› düzeylerde etkilendi¤ini gösteren
çal›flmalar›n yan›s›ra, etkilenmedi¤ini bildiren çal›flmalar da
vard›r.[30] Yap›lan baz› çal›flmalarda, TAH ve STH yap›lan
kad›nlarda cinsel istek, iliflki s›kl›¤›, uyar›lma, orgazm s›kl›¤›,
lubrikasyon ve diparoni yönünden ameliyat öncesi ve sonras›
aras›nda fark bulunmad›¤› bildirilmifltir.[6,31-33] TAH ve TAH+BSO
yap›lan kad›nlarda yap›lan bir di¤er çal›flmada da, ameliyat
öncesi ve sonras›nda cinsel sorunlar aç›s›ndan anlaml› fark
bulunmad›¤› belirtilmifltir.[5] Bir literatür incelemesi çal›flmas›nda
da, çal›flmalar›n ço¤unun histerektominin cinselli¤i de¤ifltirmedi¤i
yönünde oldu¤u bildirilmifltir.[34] Histerektominin genital
duyarl›l›¤a etkisinin olup olmad›¤›n› belirlemek amac›yla yap›lan
bir laboratuvar çal›flmas› sonuçlar›nda, hastalar›n büyük
ço¤unlu¤unda cinsel yönden bir de¤ifliklik olmad›¤› rapor
edilmifltir. Bu çal›flmada, ameliyat sonras› vajinal bölgedeki uyar›
alg›s›nda belirgin bir düflüfl oldu¤u, klitoral bölgedeki duyunun
ise göreceli olarak korundu¤u yorumu yap›lm›flt›r.[21] Histerektomi
sonras› cinsel doyumun incelendi¤i bir çal›flmada, cinsel istek
konusunda de¤ifliklik olmad›¤›, cinsel iliflki s›kl›¤›n›n üçüncü
ayda azal›rken, bu durumun 6 ay sonra ortadan kalkt›¤›
belirtilmifltir.[2] Yine bir çal›flma da, TAH uygulanm›fl kad›nlarda
ameliyat sonras› cinsel istek ve iliflki s›kl›¤›nda azalma oldu¤u
ancak, disparoni ve memnuniyette ameliyat öncesine göre fark
görülmedi¤i bildirilmifltir.[35]
Konuya iliflkin yap›lan çal›flma sonuçlar›
Histerektomilerin kad›n cinsel fonksiyonlar›na olan etkileri
yap›lan araflt›rmalarla çeflitli flekillerde ortaya konulmaya
çal›fl›lm›flt›r. Overleri korunarak total histerektomi yap›lm›fl
kad›nlarda yap›lan bir çal›flmada, cinsel istek, lubrikasyon,
orgazm ve seksüel a¤r› skorlar›n›n seksüel yaflamlar›nda flikayetleri
bulunmayan kad›nlara göre daha düflük oldu¤u, yani histerektomi
sonras› cinsel istek, orgazm ve lubrikasyonda sorun yaflad›klar›
bildirilmifltir.[27] Baflka bir çal›flmada ise, abdominal ve vajinal
histerektomi geçirenler aras›nda belirgin farklar olmakla birlikte,
abdominal olanlar›n %32’sinde cinsel iste¤in azald›¤›
belirlenmifltir.[28]
Histerektominin kad›nlarda cinsel fonksiyonlar› etkilemedi¤ini
gösteren çal›flmalar›n yan›nda olumlu yönde etkiledi¤ini gösteren
çal›flmalar da vard›r. Vajinal, subtotal ve total abdominal
histerektominin cinsellik üzerine olumsuz etki yaratmad›¤›, hatta
aralar›nda belirgin fark olmaks›z›n cinsel ifllevlerde düzelme
sa¤layabildi¤i de bildirilmektedir. [16,36] Total ve subtotal
histerektomili kad›nlarda ameliyattan iki y›l sonra cinsel ifllevlerde
belirgin bir düzelme oldu¤unu bildiren çal›flmalar›n yan› s›ra,
ameliyat sonras› disparonide belirgin bir azalma bildiren çal›flmalar
Serviks ve overler korunarak yap›lan cerrahinin cinsel fonksiyona
etkisine yönelik yap›lan bir çal›flmada, kad›nlar›n cinsel
fonksiyonlar› incelenmifl ve subtotal histerektomi (STH)
uygulanan kad›nlarda orgazm, cinsel iliflki s›kl›¤› ve genel cinsel
fonksiyonun total abdominal histerektomi (TAH) yap›lan
Hemflirelikte E¤itim ve Araflt›rma Dergisi 2007; 4 (2): 5-8
6
Kad›nlarda Histerektomi Sonras› Cinsel Fonksiyon
da vard›r.[7,37-39] Histerektomi uygulanan kad›nlarda ameliyat
sonras› iki y›ll›k dönemde yap›lan bir çal›flmada, cinsel istekte
artma, disparonide azalma oldu¤u belirtilmifltir.[10] Bir baflka
çal›flmada ise benign nedenlerle yap›lan histerektomilerden sonra
disparonide azalma, cinsel istek ve cinsel birleflme say›s›nda
artma oldu¤u ifade edilmifltir.[14,40,41]
de¤erlendirebilecek ve cinsel fonksiyonlar›n ne düzeyde
etkilendi¤ini ortaya koyabilecek laboratuvar çal›flmalar›na da
ihtiyaç vard›r. Tüm bunlara ek olarak, yap›lan çal›flmalar
histerektomide organ, sinir koruyucu olmayan cerrahinin olumsuz
etkilerinin daha fazla oldu¤unu göstermifl ve organ koruyucu
cerrahi ile yap›lan histerektominin cinsellik üzerine olumlu
etkilerde bulunaca¤› üzerinde tüm dünyada fikir birli¤i
sa¤lanm›flt›r.
Konuyla ilgili literatür sonuçlar›n›n yorumlanmas›
Sonuç
Çal›flmalarda; total, subtotal, abdominal, vajinal ve laparoskopik
vb. farkl› yöntemlerle uygulanan histerektominin kad›n
cinselli¤ine etkisi araflt›r›lm›flt›r. Ancak kad›n cinsel fonksiyonunun
etkilenmesini bir tek nedene ba¤lamak do¤ru de¤ildir. Çünkü
kad›n cinselli¤i multifaktöriyel bir olgudur ve kad›n›n beden
imaj›n› alg›lama flekli, benlik sayg›s›, evlilik iliflkisi, cinselli¤e
bak›fl›, yafl›, e¤itim durumu, yerleflim bölgesi, bulundu¤u ülkenin
kültürel yap›s› vb. parametreler de ameliyat sonras› cinsel
fonksiyonlar›n› etkileyebilir. Bu ve benzeri faktörler,
histerektominin fizyolojik, sosyolojik ve psikolojik boyutlar›,
kad›n cinselli¤inin özel bir alan olmas› ve cinselli¤in iki insan›
bir araya getiren ve motive eden bir olgu olmas› itibariyle, kad›n›n
cinsel partneri ile uyumu ve olay› alg›lay›fl biçiminin iflin içine
dahil olmas›yla, histerektominin cinsel fonksiyonlar üzerine olan
etkisinin aç›k ve net olarak ortaya konulmas› çok zor görülmekte
ve elde edilen verileri s›n›rlayabilmektedir. E¤er kad›n, uterusunu
kad›nl›¤›n ve benlik sayg›s›n›n en önemli bir unsuru de¤il sadece
bir parças› oldu¤unu düflünüyorsa, histerektomiden sonra cinsel
fonksiyonlar daha az etkilenecektir.
Dünyada ve ülkemizde en s›k uygulanan jinekolojik
ameliyatlardan olan histerektominin, kad›n›n cinsel fonksiyonunu
etkilemedi¤ini gösteren çal›flmalar olsa da, literatürde ço¤u pelvik
cerrahide oldu¤u gibi histerektominin de kad›nlarda cinsel
fonksiyon bozuklu¤unun en yayg›n komplikasyonlar›ndan biri
oldu¤u yönünde sonuç bildiren yay›nlara fazlas›yla
rastlanmaktad›r. Yeni yap›lacak çal›flmalar›n çok iyi randomize
edilmifl ve uluslararas› standartlara uygun olmas›na ve laboratuvar
çal›flmalar›na ihtiyaç vard›r.
Sa¤l›k bak›m hizmeti veren hemflirelerin, histerektomi vb.
jinekolojik ameliyat geçiren kad›nlar›n cinsel sa¤l›klar›n›n ne
yönde ve nas›l etkilenebilece¤i konusunda uygun e¤itim ve
dan›flmanl›k yöntemleri ile bak›m vermesi; bu alanda yapaca¤›
nitelikli çal›flmalarla da literatüre katk› sa¤lamas› ve sonuçlar›
bak›m hizmetine yans›tarak sorun çözümüne katk›da bulunmas›
önem tafl›maktad›r.
Histerektomi daha çok ileri yafllarda yap›lan bir ameliyat olmas›
nedeniyle de, yafl›n ve menopozun do¤al sonucu olarak cinsel
fonksiyonlar›n etkilenebilece¤i de düflünüldü¤ünde daha çok
randomize çal›flmalara ihtiyaç oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r.
Ayr›ca kad›nlar›n histerektomiden sonra cinsel fonksiyonlar›
de¤erlendirilirken üzerinde durulmas› gereken önemli bir nokta
da, kad›n›n ameliyat öncesi cinsel uyumudur. Ameliyat öncesinde
kad›n cinsel hayat›ndan memnunsa, ameliyattan sonra da bunu
devam ettirme e¤ilimindedir. Ayr›ca histerektomi endikasyonuna
neden olan durumlarda, cinsel fonksiyonu olumsuz
etkileyebilmektedir. Bunlardan dolay›, ameliyat öncesi ile ameliyat
sonras› cinselli¤i karfl›laflt›ran çal›flmalarda, semptomlar var
olmadan önce ya da semptomlar›n etkisini ortadan kald›rabilecek
tarzda yöntemi iyi oturtulmufl çal›flmalarla de¤erlendirme yap›l›rsa
daha sa¤l›kl› sonuçlar elde edilecektir. Bunlar›n d›fl›nda, zaman
aç›s›ndan da daha uzun süreli çal›flmalara ihtiyaç vard›r.
Ameliyattan 2-3 ay sonra yap›lan çal›flmalar›n olumsuz sonuç
verebilece¤i, ameliyattan 6 ay, 1 y›l sonra yap›lan çal›flmalar›n
ise daha iyi sonuçlar verebilece¤i yönünde görüfller vard›r.
KAYNAKLAR
1. Verit F, Artuç H, Kafal› H. Harran Üniversitesi T›p Fakültesi Kad›nDo¤um bölümünde basit histerektomi olgular›na yaklafl›m. Turkiye
Klinikleri J Gynecol Obst 2006;16:77-81.
2. Sözeri Varma G.: Histerekomili kad›nlarda psikiyatrik morbidite ve
cinsel doyum. [Uzmanl›k Tezi] Denizli 2005.
3. Bayram GO. Histerektominin cinsel yaflam üzerine etkilerinin
belirlenmesi. [Yüksek Lisans Tezi] ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Sa¤l›k
Bilimleri Enstitüsü; 2005.
4. Yermez E, Gür EB, Sekü ‹, Kurtulmufl S, Boyacıo¤lu H. Serviks ve
overleri koruyarak yap›lan histerektominin seksüel fonksiyonlar üzerine
etkisi. Ege T›p Dergisi 2004;43:33-9.
5. Salyam M. Histerektomi ameliyat› olan kad›nlara ameliyat öncesi ve
sonras› verilen dan›flmanl›k hizmetinin yaflam kalitesi ve cinsel sorunlara
etkisi. [Yüksek Lisans Tezi] ‹stanbul: 2005.
6. Erkabaday› SY. Total abdominal, subtotal abdominal ve tip II
histerektomi’nin alt üriner sistem ve cinsel fonksiyonlar üzerine etkilerinin
araflt›r›lmas›. [Uzmanl›k Tezi] Eskiflehir: 2004.
7. Dragisic KG, Milad MP. Sexual functioning and patient expectations
of sexual functioning after hysterectomy. Am J Obstet Gynecol
2004;190:1416-8.
8. Dilbaz N. Kad›n-do¤um hastal›klar›n›n psikiyatrik yönleri. Ege Psikiyatri
Sürekli Yayınları 1997;2:145-3.
9. Kantar B, Sevil Ü. Histerektomi ameliyat› olmufl kad›nlarda depresyon
ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Jinekoloji ve Obstetri Dergisi
2004;18:17-24.
10. Gütl P, Greimel ER, Roth R, Winter R. Women’s sexual behavior, body
image and satisfaction with surgical outcomes after hysterectomy: a
comparison of vaginal and abdominal surgery. J Psychosom Obstet
Gynaecol 2002;23:51-9.
Çal›flmalarda kullan›lan ölçme araçlar›nda da bir standardizasyon
bulunmamaktad›r. Cinsellikle ilgili kantitatif veri elde etmek
güçtür. Elde edilen kalitatif veriler de uluslararas› karfl›laflt›rmal›
analizlere çok uygun olmamaktad›r. Derinlemesine analiz
teknikleriyle yap›lan kalitatif çal›flmalar da azd›r ve bu yöndeki
çal›flmalara a¤›rl›k verilmesi gerekmektedir. Ayr›ca sorunu objektif
Hemflirelikte E¤itim ve Araflt›rma Dergisi 2007; 4 (2): 5-8
7
Kad›nlarda Histerektomi Sonras› Cinsel Fonksiyon
KL‹N‹K YAZI
11. Kjerulff KH, Langenberg PW, Rhodes JC, Harvey LA, Guzinski GM,
Stolley PD. Effectiveness of hysterectomy. Obstet Gynecol 2000;95:31926.
27. Ortakuz S, Seyhan A, Numano¤lu N, Atefl U, S›dal B. Histerektominin
seksüel fonksiyonlar üzerine etkisi. Bezm-i Alem Valide Sultan Vak›f
Gureba E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Dergisi 2005;3:16-9.
12. Youngkin EQ, Davis MS. Women’s health a primary care cinical guide.
3rd ed. New Jersey: Pearson Education Limited; 2004.
28. Graesslin O, Martin-Morille C, Leguillier-Amour MC, Darnaud T,
Gonzales N, Bancheri F, et al. Local investigation concerning psychic
and sexual functioning a short time after hysterectomy. [Article in
French] Gynecol Obstet Fertil 2002;30:474-82.
13. Rogers RG, Kammerer-Doak D, Villarreal A, Coates K, Qualls C. A new
instrument to measure sexual function in women with urinary
incontinence or pelvic organ prolapse. Am J Obstet Gynecol
2001;184:552-8.
29. Saini J, Kuczynski E, Gretz HF 3rd, Sills ES. Supracervical hysterectomy
versus total abdominal hysterectomy: perceived effects on sexual
function. BMC Womens Health 2002;2(1):1.
14. Rozenman D, Janssen E. Sexual function after hysterectomy. JAMA
2000;283:2238-9.
30. Roussis NP, Waltrous L, Kerr A, Robertazzi R, Cabbad MF. Sexual
response in the patient after hysterectomy: total abdominal versus
supracervical versus vaginal procedure. Am J Obstet Gynecol
2004;190:1427-8.
15. Kim KH, Lee KA. Symptom experience in women after hysterectomy.
J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 2001;30:472-80.
16. Roovers JP, van der Bom JG, van der Vaart CH, Heintz AP. Hysterectomy
and sexual wellbeing: prospective observational study of vaginal
hysterectomy, subtotal abdominal hysterectomy, and total abdominal
hysterectomy. BMJ 2003;327(7418):774-8.
31. Zobbe V, Gimbel H, Andersen BM, Filtenborg T, Jakobsen K, Sorensen
HC, et al. Sexuality after total vs. subtotal hysterectomy. Acta Obstet
Gynecol Scand 2004;83:191-6.
32. Kim DH, Lee YS, Lee ES. Alteration of sexual function after classic
intrafascial supracervical hysterectomy and total hysterectomy. J Am
Assoc Gynecol Laparosc 2003;10:60-4.
17. Masters WH, Johnson VE. Human sexual response. Boston: Little Brown
Company; 1966.
18. Arma¤an A, Hoflcan MB. Vajinal cerrahi sonras› cinsel fonksiyon bozuklu¤u.
33. Wydra D, Ciach K, Sawicki S, Wilhelm J, Emerich J. Comparison of
sexual behavior after total or subtotal hysterectomy. [Article in Polish]
Ginekol Pol 2004;75:274-80. [Abstract]
Çevirimiçi: http://www.androloji.org.tr/images/File/27.Say%C4%B1%20Pdf/kadin2.pdf [Eriflim: 25.01.2008].
34. Farrell SA, Kieser K. Sexuality after hysterectomy. Obstet Gynecol
2000;95(6 Pt 2):1045-51.
19. Meston CM, Bradford A. Leading comment: A brief review of the factors
incluencing sexuality after hycterectomy. Sexual and relationship
therapy. 2004;19:1468-79.
35. Kuscu NK, Oruc S, Ceylan E, Eskicioglu F, Goker A, Caglar H. Sexual
life following total abdominal hysterectomy. Arch Gynecol Obstet
2005;271:218-21.
20. Gimbel H, Zobbe V, Andersen BM, Filtenborg T, Gluud C, Tabor A.
Randomised controlled trial of total compared with subtotal hysterectomy
with one-year follow up results. BJOG 2003;110:1088-98.
36. Goetsch MF. The effect of total hysterectomy on specific sexual sensations.
Am J Obstet Gynecol 2005;192:1922-7.
21. Lowenstein L, Yarnitsky D, Gruenwald I, Deutsch M, Sprecher E,
Gedalia U, et al. Does hysterectomy affect genital sensation? Eur J Obstet
Gynecol Reprod Biol 2005;119:242-5.
37. Kuppermann M, Summitt RL Jr, Varner RE, McNeeley SG, GoodmanGruen D, Learman LA, et al. Sexual functioning after total compared
with supracervical hysterectomy: a randomized trial. Obstet Gynecol
2005;105:1309-18.
22. Lindberg CE, Nolan LB. Women's decision making regarding
hysterectomy. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 2001;30:607-16.
38. Thakar R, Ayers S, Clarkson P, Stanton S, Manyonda I. Outcomes after
total versus subtotal abdominal hysterectomy. N Engl J Med
2002;347:1318-25.
23. Shifren JL, Braunstein GD, Simon JA, Casson PR, Buster JE, Redmond
GP, et al. Transdermal testosterone treatment in women with impaired
sexual function after oophorectomy. N Engl J Med 2000;343:682-8.
39. Punushapai U, Khampitak K. Sexuality after total abdominal hysterectomy
in Srinagarind Hospital. J Med Assoc Thai 2006;89 Suppl 4:S112-7.
24. Bachmann G. Physiologic aspects of natural and surgical menopause.
J Reprod Med 2001;46(3 Suppl):307-15.
40. Khastgir G, Studd JW, Catalan J. The psychological outcome of
hysterectomy. Gynecol Endocrinol 2000;14:132-41.
25. K›l›çda¤ EB, Ba¤›fl T, Tar›m E, Erkanl› S, Aslan E, Kuflçu E. Histerektomi
veya ooferektomi menapozal kad›nda cinsel fonksiyonu etkiler mi?
Türk Fertilite Dergisi 2002;10:288-92.
41. Mousa HA, Abou El Senoun GM, Mahmood TA. Medium-term clinical
outcome of women with menorrhagia treated by rollerball endometrial
ablation versus abdominal hysterectomy with conservation of at least
one ovary. Acta Obstet Gynecol Scand 2001;80:442-6.
26. Taylor M. Psychological consequences of surgical menopause. J Reprod
Med 2001;46(3 Suppl):317-24.
Düzeltme / Erratum:
Dergimizin 2007 y›l› 1. say›s›nda yay›nlanan “Yara Örtüsü Seçimi” [2007;4(1):6-9] adl› yaz›n›n yazar ad› dizgisinde sehven hata yap›lm›flt›r. Do¤ru yaz›m ‘AYLA GÜRSOY,
D‹LEK Ç‹L‹NG‹R’ fleklinde olacakt›r. Yap›lan hatadan dolay› yazarlardan ve okurlar›m›zdan özür diliyoruz.
Hemflirelikte E¤itim ve Araflt›rma Dergisi 2007; 4 (2): 5-8
8