Türkiye`de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı
advertisement
Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Ed�törler: İsma�l H. DEMİRCİOĞLU • Ebru DEMİRCİOĞLU Editörler: Prof. Dr. İsmail H. DEMİRCİOĞLU - Yrd. Doç. Dr. Ebru DEMİRCİOĞLU TÜRKİYE’DE TARİH EĞİTİMİ ARAŞTIRMALARI EL KİTABI ISBN 978-605-318-832-2 DOI 10.14527/9786053188322 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Haziran 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected] Bizlerin yetişmesine vesile olan anne ve babalarımıza... ÖN SÖZ Tarih ve tarih eğitimi kavramları Cumhuriyetle beraber Türk eğitim sisteminin gündeminde yerini almıştır. Cumhuriyeti kuran kadro, Anadolu’da var olabilmek ve Türk siyasi varlığının devamı için yeni bir vatandaşlık anlayışı ve kimlik inşası süreci başlatmıştır. Bu süreçte tarih ve tarih eğitimi temel araçlardan birisi olarak görülmüş ve bu alanda devletin de desteğiyle önemli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların arkasındaki temel sebeplerden bir tanesi, Türk Milleti’ne isnat edilen yalan ve yanlış iftiralara cevap vermektir. Başka bir deyişle tarih bilimi ve tarih eğitimi, yıllarca Batı’nın evrensel medeniyete katkı sağlamadıkları gerekçesiyle eleştirdikleri Türkler için bir aklanma aracı olarak görülmüş ve kullanılmıştır. Bu çerçevede Anadolu ve Türklerin anayurduna yönelik tarih araştırmaları teşvik edilerek Türklerin ürettikleri medeniyet ve evrensel medeniyete katkıları ortaya konmaya çalışılmıştır. Tarih araştırmaları yanında Türk gençliğinde güçlü bir tarih ve vatandaşlık bilinci oluşturmak için tarihin eğitimine de yönelik adımlar atılmıştır. Bu süreci bizzat yönlendiren Mustafa Kemal Atatürk, Türk tarihi ve Anadolu merkezli tarih ders kitaplarının hazırlanması sürecini bizzat yönlendirmiş ve bu sürece katkı sağlamıştır. Bu çerçevede 1930’lu yılların başında tarih ve tarih eğitimiyle ilgili çalışmaları yönlendirmek amacıyla önce Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti ve takiben Türk Tarih Kurumu’nu kurmuştur. Türk Tarih Kurumu devlet destekli bir kurum olarak Atatürk Dönemi’nde akademik tarih ve tarih eğitimi çalışmalarına önemli destek vermiştir. Atatürk’ün 1938’de ebediyete intikal etmesini takiben, kurum büyük ölçüde akademik tarih çalışmalarına odaklanmış ve bu çalışmaları desteklemiştir. Bu süreçte kurum, kuruluş aşamasındaki temel hedeflerinden birisi olan tarih eğitimini destekleme ve geliştirme amacından uzaklaşmıştır. Gününüzde ise Türk Tarih Kurumu, kuruluş aşamasındaki temel hedeflerinden biri olan tarih eğitimini destekleme ve geliştirme misyonundan uzaklaşarak akademik tarih araştırmalarını geliştirme ve desteklemeye devam etmektedir. Bu durum, ülkemizde tarih eğitimi çalışmalarını olumsuz yönde etkilemiştir. Ülkemizde tarih eğitimi araştırmaları incelendiği zaman, bu alandaki araştırmaların uzun süre literatüre dayalı teorik çalışmalar olarak yürütüldüğünü görmekteyiz. Sayıları çok olmayan bu çalışmalar daha ziyade tarih eğitiminin önemi, neden ve nasıl öğretilmesi gerektiği üzerine odaklanmıştır. 1990’lı yıllara kadar tarih eğitimin problemlerinin tespiti ve bu problemlerin çözümüne yönelik saha çalışmaları yok denecek kadar azdır. 1990’lı yıllarla beraber Salih Özbaran danışmalığında Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi’nde tarih eğitimiyle saha çalışmaları yapılmaya başlanmıştır. 2000’li yıllara gelindiğinde Gazi Üniver- vi Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı sitesi Gazi Eğitim Fakültesi’nde Mustafa Safran’ın tarih eğitimi alanında çalışmalar yaptığı ve alana katkı sağladığı görülmektedir. Bu süreçte Milli Eğitimi Geliştirme Projesi çerçevesinde İngiltere’ye doktora yapmak amacıyla gönderilen Dursun Dilek, Yücel Kabapınar ve İsmail Demircioğlu’nun doktoralarını tamamlayıp yurda dönmeleriyle tarih eğitimi araştırmaları sayısında artış meydana gelmiştir. 2000’li yıllar boyunca farklı üniversitelerde tarih eğitimi alanında açılan yüksek lisans ve doktora programları bu alanda çalışan akademisyenlerin sayısını arttırmış ve alan yazını zenginleşmeye devam etmiştir. Günümüzde tarih eğitimi alanında önemli çalışmalar yapılmasına karşın, özellikle saha çalışmalarının bir kısmında eğitim bilimlerinde araştırma yöntemleri bağlamında önemli problemler mevcuttur. Yirmi yıl öncesiyle karşılaştırıldığında ülkemizde tarih eğitimi alanında önemli bir literatür oluşmuş ve sahanın farklı boyutlarında değerli çalışmalar üretilmiştir. Buna karşın, bu çalışmaların neler olduğu ve değerlendirilmesiyle ilgili ülkemizde yeterli çalışma bulunmamaktadır. Özellikle lisansüstü düzeyde akademik çalışma yapanlara fikir verip onları yönlendirebilecek detaylı çalışmalar mevcut değildir. Bu çerçevede bu boşluğu doldurmak amacıyla bu çalışma hazırlanmıştır. Çalışma on üç farklı bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler şu şekildedir; Tarih Öğretiminin Tarihi (1869-1922 Dönemi), Sınıf Dışı Tarih Öğretimi, Tarih Öğretimi, Demokrasi, İnsan Hakları ve Vatandaşlık, Kanıt Temelli Tarih Öğretimi, Teknoloji Kullanımı ve Materyal Geliştirme, Tarih Öğretimi ve Sosyal Bilgiler, Tarih Öğretiminde Eğitim Teknolojileri, Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmalarında Kavram Öğretimi, Tarih Öğretimi ve Kimlik Çalışmaları, Türkiye’de Kronoloji Üzerine Yapılmış Araştırmalara Genel Bir Bakış, Türkiye’de Tarih Öğretim Programları (Müfredat) Üzerine Yapılmış Çalışmalara Genel Bir Bakış, Türkiye’de Tarih Öğretmeni Yetiştirme, Tarih Eğitimi ve Değerler. Çalışmanın tarih ve sosyal bilgiler alanında akademik çalışma yapanlara fayda getirmesi dileğiyle. Bu kitabın oluşmasına katkı sağlayan bölüm yazarlarına ve editasyon sürecinde katkı sağlayan Araş. Gör. Pakize Urfalı ve Bilim Uzmanı İnanç Genç’e teşekkür ederiz. Editörler Prof. Dr. İsmail H. DEMİRCİOĞLU Yrd. Doç. Dr. Ebru DEMİRCİOĞLU Söğütlü, Trabzon, Nisan, 2017 [email protected] Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: T arih Öğretiminin Tarihi (1869-1922 Dönemi) Prof. Dr. Bahri ATA Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara 2. Bölüm: S ınıf Dışı Tarih Öğretimi Yrd. Doç. Dr. Aslı AVCI AKÇALI Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler ve Türkçe Eğitimi Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı, İzmir 3. Bölüm: T arih Öğretimi, Demokrasi, İnsan Hakları ve Vatandaşlık Doç. Dr. Aydın GÜVEN Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara 4. Bölüm: K anıt Temelli Tarih Öğretimi Doç. Dr. Bülent AKBABA Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara 5. Bölüm: T eknoloji Kullanımı ve Materyal Geliştirme Doç. Dr. Ramazan KAYA Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara 6. Bölüm: T arih Öğretimi ve Sosyal Bilgiler Doç. Dr. Selahattin KAYMAKCI Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı, Kastamonu 7. Bölüm: T arih Öğretiminde Eğitim Teknolojileri Yrd. Doç. Dr. İbrahim TURAN İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı, İstanbul viii Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı 8. Bölüm: T ürkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmalarında Kavram Öğretimi Doç. Dr. Gülin KARABAĞ Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara 9. Bölüm: T arih Öğretimi ve Kimlik Çalışmaları Yrd. Doç. Dr. Akif PAMUK Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, İstanbul 10. Bölüm: T ürkiye’de Kronoloji Üzerine Yapılmış Araştırmalara Genel Bir Bakış Prof. Dr. Ahmet ŞİMŞEK İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı, İstanbul Yrd. Doç. Dr. Tercan YILDIRIM Giresun Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı, Giresun 11. Bölüm: T ürkiye’de Tarih Öğretim Programları (Müfredat) Üzerine Yapılmış Çalışmalara Genel Bir Bakış Prof. Dr. Ahmet ŞİMŞEK İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı, İstanbul Funda ALASLAN Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, İstanbul 12. Bölüm: T ürkiye’de Tarih Öğretmeni Yetiştirme Doç. Dr. Hüseyin KÖKSAL Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, Sınıf Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara 13. Bölüm: T arih Eğitimi ve Değerler Yrd. Doç. Dr. Ahmet Muhammet TOKDEMİR Recep Tayyip Erdoğan Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı, Rize İÇİNDEKİLER Ön Söz��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������v Bölümler ve Yazarları���������������������������������������������������������������������������������������������������������� vii 1. BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİNİN TARİHİ (1869-1922 DÖNEMİ) Giriş.........................................................................................................................................1 Yöntem..............................................................................................................................3 Genel Kaynaklar..............................................................................................................4 Tarih Dersleri Müfredat Programları Üzerine Çalışmalar........................................7 Okul Ders Kitapları Üzerine Çalışmalar......................................................................9 Kişi Odaklı Çalışmalar.................................................................................................14 1869-1922 Arasında Çıkan Yazılar ve Ders Örnekleri Üzerine Çalışmalar..........16 Sonuç..............................................................................................................................18 Kaynaklar.......................................................................................................................24 2. BÖLÜM SINIF DIŞI TARİH ÖĞRETİMİ Giriş.......................................................................................................................................29 Sınıf Dışı Tarih Öğretimi Hakkında Yapılan Kuramsal Çalışmalar.......................33 Sınıf Dışı Tarih Öğretimi Hakkında Yapılan Uygulamalı Çalışmalar....................37 Tarih Öğretiminde Sözlü Tarih Kullanımı.................................................................37 Tarih Öğretiminde Yerel Tarih Kullanımı..................................................................40 Tarih Öğretiminde Müzelerin ve Tarihsel Mekânların Kullanımı..........................44 Sınıf Dışı Tarih Öğretimi..............................................................................................50 Sonuç..............................................................................................................................50 Kaynaklar.......................................................................................................................52 x Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı 3. BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİ, DEMOKRASİ, İNSAN HAKLARI VE VATANDAŞLIK Giriş.......................................................................................................................................57 Tezler...............................................................................................................................59 Makaleler........................................................................................................................69 Kitap, Kitap Bölümü ve Bildiriler................................................................................75 Sonuç..............................................................................................................................80 Kaynaklar.......................................................................................................................81 4. BÖLÜM KANIT TEMELLİ TARİH ÖĞRETİMİ Giriş.......................................................................................................................................85 Kitaplar...........................................................................................................................88 Kitap Bölümleri.............................................................................................................97 Makaleler......................................................................................................................101 Tezler.............................................................................................................................111 Doktora Tezleri......................................................................................................111 Yüksek Lisans Tezleri............................................................................................114 Sonuç............................................................................................................................121 Öneriler........................................................................................................................122 Kaynaklar.....................................................................................................................124 5. BÖLÜM TEKNOLOJİ KULLANIMI VE MATERYAL GELİŞTİRME Giriş.....................................................................................................................................131 Araç-Gereç Kullanımı Üzerine Genel Çalışmalar..................................................132 Görseller Üzerine Genel Çalışmalar.........................................................................146 Alternatif Materyaller Üzerine Yapılan Genel Çalışmalar.....................................151 Fotoğraflar Üzerine Yapılan Çalışmalar...................................................................152 Resimler Üzerine Yapılan Çalışmalar.......................................................................154 Minyatürler Üzerine Yapılmış Çalışmalar................................................................155 Karikatürler Üzerine Yapılmış Çalışmalar...............................................................156 Haritalar Üzerine Yapılan Çalışmalar.......................................................................160 Tarih Şeridi Üzerine Yapılmış Çalışmalar................................................................166 Grafiklerin Kullanımı Üzerine Yapılmış Çalışmalar..............................................166 İçindekiler xi Diyagramların Kullanımı Üzerine Yapılmış Çalışmalar........................................167 Kavram Haritası Üzerine Yapılmış Çalışmalar........................................................168 Gerçek Nesne Kullanımı Üzerine Yapılmış Çalışmalar..........................................170 Maketler ve Figürinler Üzerine Yapılmış Çalışmalar.............................................171 Gazeteler Üzerine Yapılmış Çalışmalar....................................................................173 Dergiler Üzerine Yapılmış Çalışmalar......................................................................176 Çalışma Yaprakları Üzerine Yapılmış Çalışmalar...................................................177 Bulmacalar Üzerine Yapılmış Çalışmalar.................................................................181 Sonuç............................................................................................................................181 Kaynaklar.....................................................................................................................183 6. BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİ VE SOSYAL BİLGİLER Giriş.....................................................................................................................................189 Tarih Öğretimi ve Sosyal Bilgiler İlişkisini Konu Edinen Tezler..........................191 2010 Yılında Yayımlanan Tezler..........................................................................191 2011 Yılında Yayımlanan Tezler..........................................................................194 2012 Yılında Yayımlanan Tezler..........................................................................195 2013 Yılında Yayımlanan Tezler..........................................................................197 2014 Yılında Yayımlanan Tezler..........................................................................198 Tarih Öğretimi ve Sosyal Bilgiler İlişkisini Konu Edinen Kitap Bölümleri.........204 Sonuç............................................................................................................................205 Kaynaklar.....................................................................................................................212 7. BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİNDE EĞİTİM TEKNOLOJİLERİ Giriş.....................................................................................................................................217 Bilgisayar Kullanımına Yönelik Çalışmalar.............................................................218 İnternet Kullanımına Yönelik Çalışmalar................................................................219 Çoklu Ortam, Powerpoint Sunusu ve Akıllı tahta Kullanımına Yönelik Çalışmalar....................................................................................................................221 Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) Kullanımına Yönelik Çalışmalar.................223 Tarihi Film ve Dizi Kullanımına Yönelik Çalışmalar.............................................226 Belgesel, Görsel ve İşitsel Materyal Kullanımına Yönelik Çalışmalar..................233 Sonuç............................................................................................................................234 Kaynaklar.....................................................................................................................236 xii Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı 8. BÖLÜM TÜRKİYE’DE TARİH EĞİTİMİ ARAŞTIRMALARINDA KAVRAM ÖĞRETİMİ Giriş.....................................................................................................................................239 Kavramlarla İlgili Tezler.............................................................................................240 Kavramlara İlişkin Tarih Eğitimi Alanında Yazılmış Tezler............................240 Kavramlara İlişkin Sosyal Bilgiler Eğitimi Alanında Yazılmış Tezler............245 Kavramlara İlgili Makaleler.......................................................................................247 Kavramlara İlişkin Tarih Eğitimi Alanında Yazılmış Makaleler.....................247 Kavramlara İlişkin Sosyal Bilgiler Eğitimi Alanında Yazılmış Makaleler.....250 Kavramlara İlgili Bildiriler.........................................................................................255 Kavramlara İlişkin Tarih Eğitimi Alanında Sunulmuş Bildiriler....................255 Sonuç............................................................................................................................256 Kaynaklar.....................................................................................................................257 9. BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİ VE KİMLİK ÇALIŞMALARI Giriş.....................................................................................................................................259 Neden Tarih Öğretiyoruz?.........................................................................................260 Tarih Ders Kitapları ve Kimlik..................................................................................262 Tarih Öğretimi, Kimlik ve Vatandaşlık....................................................................265 Sonuç............................................................................................................................269 Kaynaklar.....................................................................................................................270 10. BÖLÜM TÜRKİYE’DE KRONOLOJİ ÜZERİNE YAPILMIŞ ARAŞTIRMALARA GENEL BİR BAKIŞ Giriş.....................................................................................................................................273 Öğretimde Kronoloji..................................................................................................273 Kronoloji Düşüncesinin Gelişimi ve Öğretimine İlişkin Araştırmaların Genel Durumu.............................................................................................................275 Türkiye’deki Durum....................................................................................................275 Sonuç............................................................................................................................287 Kaynaklar.....................................................................................................................289 İçindekiler xiii 11. BÖLÜM TÜRKİYE’DE TARİH ÖĞRETİM PROGRAMLARI (MÜFREDAT) ÜZERİNE YAPILMIŞ ÇALIŞMALARA GENEL BİR BAKIŞ Giriş.....................................................................................................................................291 Türkiye’deki Konuya İlişkin Çalışmaların Durumu................................................292 Tezler.............................................................................................................................292 Makaleler......................................................................................................................295 Bildiriler.......................................................................................................................301 Sonuç............................................................................................................................303 Kaynaklar.....................................................................................................................305 12. BÖLÜM TÜRKİYE’DE TARİH ÖĞRETMENİ YETİŞTİRME Giriş.....................................................................................................................................307 Amaç.............................................................................................................................309 Yöntem..........................................................................................................................310 Sınırlılıkları..................................................................................................................310 Bulgular ve Yorum......................................................................................................310 Makale ve Bildiriler.....................................................................................................310 Öğretmen Yetiştirme ve İstihdam.............................................................................310 Öğretmen Adaylarının Farklı Konulardaki Görüşlerini Belirlemek Üzere Yapılmış Araştırmalar.................................................................................................314 Sonuç ve Değerlendirme............................................................................................321 Kaynaklar.....................................................................................................................322 xiv Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı 13. BÖLÜM TARİH EĞİTİMİ VE DEĞERLER Giriş.....................................................................................................................................325 Değerler ve Değer Eğitimi..........................................................................................325 Tarih Eğitiminde Değerler.........................................................................................327 Tarih Öğretimi ve Değerler Hakkında Ülkemizde Yapılan Çalışmalar...............330 Tezler.............................................................................................................................330 Makaleler......................................................................................................................332 Kitap Bölümleri...........................................................................................................334 Sonuç............................................................................................................................335 Kaynaklar.....................................................................................................................336 1. BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİNİN TARİHİ (1869-1922 DÖNEMİ) Giriş Türkiye’de Osmanlı Dönemi tarih eğitiminin tarihi ile ilgili çalışmaların sayısında bir artış olmuştur. Tarih araştırmacıları, tarih eğitimcileri ve sosyal bilgiler eğitimcileri bu çalışmalara bir takım katkılar yapmışlardır. Ancak çalışmaların artmasının asıl nedeni 1990’lardan sonra SSCB’nin dağılmasıyla 21. yüzyıla uygun tarih eğitimini yeniden yapılandırma girişimi ve ülkemizde tarih eğitimi alanının akademik bir kariyer alanı olarak kabul edilmesidir. 2008 ve 2011 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı, branşa özgü öğretmen yeterliliği belirleme konusunda öncü bir hamle yaptı. MEB Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen bir ortaöğretim projesi kapsamında pek çok ders öğretmenliğinin özel alan yeterlilikleri belirlenirken, tarih öğretmenliğinin de yeterlilikleri belirlendi. 10 Ocak 2011’de Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından onaylandı, sessizce yürürlüğe kondu. Hazırlanmış olan tarih öğretmeni yeterliliklerinde tarih öğretiminin tarihi ile ilgili yeterlilik ve performans göstergeleri hemen dikkati çekmektedir. Bu çerçevede “Dünyada ve Türkiye’de tarih öğretiminin gelişimini değerlendirebilme” adı altında bir yeterlilik bulunmaktadır. Bu yeterliliğe paralel olarak altı performans göstergesi göze çarpmaktadır. Bunlardan ilk dört gösterge, kitabın birinci bölümünün konusu ile ilgilidir. Bunlar şöyledir. 1. Geleneksel ve ilerlemeci pedagojik yaklaşımların tarih eğitimine etkisini açıklar. 24 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Kaynaklar Ağlarcı, S. (2003). Ağlarcı(ca)zâde Ispartalı Hakkı (Isparta 1867-İstanbul 5 Şubat 1923). Göltaş: Yeni Matbaa. Ahmet Vefik Paşa (2011). Fezleke-i tarih-i osmani (Ed. Şakir Babacan). İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Akçura, Y. (1932). Tarih yazmak ve okutmak usullerine dair. Birinci Türk Tarih Kongresi içinde (s. 577-607). Ankara: Türk Tarih Kurumu. Akdemir, S. (2010.) Murat Bey’in hayatına bir bakış. Eğitimde Birliğin Sesi Dergisi, 1, 42-45. Ali Kemâl (2004). Ömrüm (Haz. M. Kayahan Özgül). Ankara: Hece Yayınları. Ali Reşat (1328 Mayıs). Mekteplerde tarih tedrisatı. Tedrisat Mecmuası, 3(20), 49-64. Altınay, A. R.1326 (1910). Tedrisat-ı tarihiyye ve tarih kitapları: Yeni Kitaplar. Servet -i Fünun, 1009, 22.9. Arslan, A. (2004). Türkiye’de tarih bölümü’nün kuruluşu. Cumhuriyetin 80. Yılında Üniversitelerde Tarih Öğrenimi, Araştırmaları ve Yayınları Semineri–Bildiriler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul. Aslan, E. (2011). Osmanlı’nın “mekatib-i iptidaiye”sinden Türkiye Cumhuriyeti’nin “ilk mektepler” ine geçişte tarih programlarında değişim. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 12(48), 749-777. Aslan, E. (2012). İmparatorluktan cumhuriyete geçiş sürecinde ortaöğretim tarih programlarında değişim I: Orta mektep. Turkish Studies, 7(2), 99-128. Ata, B. (2000). İsmail Hakkı Baltacıoğlu ve tarih öğretimi. Türk Kültürü Dergisi, 450, 590-602. Ata, B. (2003). Mülkiyeli bir eğitim bilimci: İhsan Sungu. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, (2), 233-243. Ata, B. (2009). Selim Sabit Efendi’nin okul tarihi inşası. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 377-392. Ata, B. (2011,Ekim). Mülkiye mektebi mezunlarının tarih ve coğrafya eğitimine katkılarına toplu bir bakış (1879-1960). H. Akyol (Ed), V. Ulusal Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi içinde (s.256-268). Ankara: Gazi Üniversitesi. Ata, B. (2012). Öğrenci anılarında tarih öğretmenleri ve uygulamaları (1882-1957). Türk Tarih Eğitimcileri Dergisi, (1), 73-98. Avcı, E. ve Yetimoğlu, K. C. (2014, Haziran). Meşrutiyet dönemi tarih öğretimi. III. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu, Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Avcı Akçalı, A. ve Çam, İ. D. (Haziran 2014). II. Abdülhamid ve II. Meşrutiyet Dönemleri Eğitim Anlayışları Bağlamında Mizancı Murad ve Ahmet Refik (Altınay) Umumi Tarih Ders Kitapları. III. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu, Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Baltacıoğlu, İ H.(1912). Talim ve terbiyede inkılap. İstanbul: Kitaphane-yi İslâm ve Askeri Tüccarzade İbrahim Hilmi. Tarih Öğretiminin Tarihi (1869-1922 Dönemi) 25 Başaran Alpugan, B.(1999). Geç dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda tarih yazıcılığı ve tarih kitapları. Osmanlı, 8, 262-270. Baycar, K. (2014). Osmanlı tarihinde modern zamanı yazmak: Ali Reşad. Toplumsal Tarih, 244, 77-86. Baymur, F. (1943). Tarih öğretimi. Ankara: Maarif Matbaası. Bilim, C. (1985). Selim Sâbit Efendi ve rehnüma-i muallimin. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 197-207. Birinci, A. (2001). Tarih Yolunda, İstanbul: Dergah. Bolat, B. S. (2012). Tanzimat’tan demokrat partiye kültür politikaları ve tarih anlayışları. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(8), 231-247. Çağ, G. ve Sarıbal, İ. (2012). Meşrutiyet devri tarih eğitimine dair bir kaynak: Fatihli Mehmet Tevfik Paşa ve eseri “Osmanlı Tarihi”. Türk Tarih Eğitimi Dergisi (TUHED), 1(1), 56-72. Çağ, G. ve Sarıbal, İ. (2015) “Atatürk’ün tarih öğretmeni Mehmet Tevfik Bilge ve Meşrutiyet Devri tarih eğitimine dair önemli eseri: Osmanlı Tarihi’nin Osmanlıca’dan Latinize edilmesi ve eserin Mustafa Kemal’in milliyetçiliğine olan katkısının değerlendirilmesi”, Bap Projesi no:2012/19, Çankırı: Karatekin Üniversitesi. Çapa, M. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinde Türkiye’de tarih öğretiminin tarihçesi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(3), 1-28. Demircioğlu, İ. H. (2008). Türkiye’de tarih eğitiminin tarihi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 12, 431-450. Demircioğlu, İ. H. (2012). Osmanlı Devletinde tarih yazımının tarih öğretimi üzerine etkileri. Millî Eğitim, 193, 115-125. Demiryürek, M. (2003). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e bir Osmanlı aydını Abdurrahman Şeref Efendi (1853-1925). Ankara: Phoenix. Doğan, N. (1994). Ders kitapları ve sosyalleşme (1876-1918). İstanbul: Bağlam Yayınları. Doğanay, Kaya F., (2010). Rüşdiye mekteplerinde tarih dersi. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 25, 107-119. Dönmez, C. ve Oruç, Ş. (2004). Atatürkçülük, tarih, coğrafya ve sosyal bilgiler öğretimi bibliyografyası. Ankara: Asil Yayın Dağıtım. Dönmez, C. ve Oruç, Ş. (2006), II. Meşrutiyet dönemi tarih öğretimi (Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuasına göre). Ankara: Gazi Kitabevi. Engin, V. (2000). İlkokullarda tarih müfredatı (meşrutiyetten günümüze kısa bir tarihçe). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 3, 283-298. Erkan, S.(2010, Haziran). Osmanlı döneminde tarih öğreniminin tarihçesi. 1. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Ertürk, B. E. (1999). Ali Reşat ve tarihçiliği. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. 26 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Gazel, A. A. (2010). II. Meşrutiyet döneminde eğitimle ilgili olarak meclis-i mebusan”a verilen takrirler. I. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Gökman, M. (1978). Tarihi sevdiren adam Ahmed Refik Altınay. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Güven, İ. ve Akagündüz, Ü. (2009). Osmanlı devleti’nde kadınlara yönelik tarih öğretimi çabaları ve Ali Seydi Bey”in kızlara mahsûs târîh-i osmânî adlı eseri. Ankara Üniversitesi Osmanlı Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 26, 141-164. Huseynov, G. (2013). Vasiliy Vladimiroviç Barthold (1869-1930) hayatı, eserleri ve orta çağ tarih eğitimine katkıları, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya. Işık, Tutkun, Y. (2002). Geçiş dönemi tarihçisi olarak Ahmet Refik Altınay (1880-1937). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Karademir, S. (2014, Haziran). Tarihte yöntem konusunda bir öncü: Emin Âli Çavlı. 3. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Kaya, H. (2002). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e tarih dersi müfredatı. Toplumsal Tarih, 100, 44-47. Kaya, A. İ. (2010). Tedrîsât mecmûası örneğinde meşrutiyet dönemi tarih eğitiminin amaçları ve metodları açısından bir inceleme. I. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Keleş, H. ve Kiriş, A. (2006). Bir Osmanlı tarihçisi olan Ali Reşat”ın hayatı, eğitimciliği ve tarih öğretimi ile ilgili görüşleri. Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 571-586. Kırpık, G. ve Oruç, Ş. (2006). Tedrisat mecmuası’ndan uygulama okulu’nda yapılmış ders örnekleri. Ankara: Gazi Kitapevi. Korkmaz, Ş. (2007). Mustafa Sâtı Bey ve tarih öğretimi üzerine görüşleri. Atatürk Üniversitesi, Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2) 152-163. Köken, N. (2002). Osmanlılarda Tanzimat dönemi tarihçilik ve tarih eğitimi. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 65-77. Kömür, E. (2014,Haziran). Türk milli eğitiminde çağdaş dünya tarihi’ne dair ilk ders kitapları (Darulmuallimin-i Aliye Müdürü Ali Reşad Bey’in Asr-ı Hazır Tarihi adlı ders kitabı’nın incelenmesi. 3. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Köse, Ö. F. (2014). Tarih öğretmek için yazmak: Ali Reşad ve Ali Seydi’nin Tarih-i Umumi’si. Toplumsal Tarih, 244, 87-91. Mehmed Ârif Bey.(2014). Başımıza gelenler. (Haz. M. Ertuğrul Düzdağ). İstanbul: İz Yayıncılık. Merey, Z. (2005, Mayıs). Osmanlı mekteplerinde tarih eğitimi, Türkiye II. Sosyal Bilimler Kongresi’nde sunulan bildiri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van. Nakip, T. (2006). Osmanlı Devletinde geç dönem tarih-i umumiler, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul. Tarih Öğretiminin Tarihi (1869-1922 Dönemi) 27 Namık Kemâl (2014). İfade-i meram. (Çeviriyazı Murat Topçu), Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 3(1), 117-143. Nurdoğan, A. (2014, Haziran). II. Abdülhamid döneminde ilköğretim okullarındaki ders kitapları üzerine bir inceleme. 3. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Oruç, S. (2005). Sâtı bey ve tarih öğretimi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (1-2), 149-160. Oruç, Ş. ve Kırpık, G. (2006). Osmanlıda modern öğretim, strateji, yöntem ve teknikleri. Ankara: Gazi Kitabevi. Oruç, Ş. (2012, Haziran). Yusuf Akçura ve tarih eğitimi, II. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Karadeniz Teknik Üniversitesi Üniversitesi, Trabzon. Özteke, F. (2009). 19. yüzyılda Osmanlı devletinde tarih eğitimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, İstanbul. Özüçetin, Y. (2012, Haziran). Meclis celse zabıtlarında tarih temelli metaforlar üzerine bir inceleme. II. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Safran, M.(1999). Osmanlı tarihi öğretimi ve Osmanlı imajı. Türk Yurdu, 19/20 (148/149), 485509. Sarıoğlu, M. (2007). Osmanlı eğitim reformcularından Selim Sabit Efendi’nin muhtasar tarih-i osmanî kitabının tarih eğitimi içindeki yeri. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 5(19), 52-65. Sarıoğlu, M. (2010). Egemen ideolojik düşüncenin ilkokul tarih öğretimine yansımaları: Tanzimat”tan Cumhuriyet”in ilk yıllarına 1839-1936. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 24, 82-94. Sarıoğlu, M. (2010). II. Meşrutiyet Döneminde Türk milliyetçiliğindeki yükselişin tarih ve düşüncesine ve ilkokul tarih öğretimine etkileri”, Türk Yurdu, 273, 67-72. Sarıoğlu, M. (2010). İlkokul tarih ders kitaplarında Hıristiyan toplulukların algılanma biçiminde farklılaşmalar: meşrutiyet döneminden cumhuriyetin ilk yıllarına. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 8(30), 40-52. Sarıkaya, M. (2010). Türk çocuk dergilerinde tarih 1918-1931. Hacettepe Üniversitesi Atatürk ilkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(12), 51-83. Saru, İ. Ş. (1994). Çocuklara Tarih-i Umumi (Mekteb-i İptidaiye’nin Devre-i Aliye) (Çeviriyazısı Tamer Caner). Yayımlanmamış Lisans Tezi. Gazi Eğitim Fakültesi, Ankara. Sâtı Bey (1326). Tarih tedrisatının usulü esasiyesi. Tedrisat-ı İptidaiye Mecmuası, 8(1), 92-97. Seydol, İ. M. (1959). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e kadar tarih kitapları. Terbiye, (2), 11-12. Somel, S.A. (2010). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1839-1098) islâmlaşma, otokrasi ve disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları. Somel, S.A. (2014). Melekler, vatanperverler ve ajan provokatörler: mutlakiyet devri Diyarbakır okul gençliği, bürokrasi ve Ziya Gökalp’in idadi öğrenciliğine soruşturma kayıtları (18941895). M. Ö. Alkan (Ed.), Yakın Türkiye tarihinden sayfalar Sina Akşin’e armağan içinde (s. 193-254). İstanbul: Türkiye İş Bankası. 28 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Şans, Ö. (2013) History education in guiding subjects to loyalty: History education in the Ottoman primary and secondary schools in the late Tanzimat era (1869-1876), Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Şengül, T. (2006). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e siyasi fikir akımlarının tarih eğitimine yansımaları (1908-1931). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Taner, A. H. (1913). Talim ve terbiye: İbtidaiye mekteplerinde yurt terbiyesi. Türk Yurdu, 2(31), 123-127. Tan, Ç. (2014). Son Osmanlı vakanüvisi Abdurrahman Şeref Efendi’nin Osmanlı tarih eğitimindeki yeri ve tarih yazıcılığı. N. Hatunoğlu ve C. Kuş Büyüktaş (Ed), I. Uluslararası Türklerde Tarih Bilinci Tarih ve Tarih Yazımı Sempozyumu içinde (s. 119-126, ) Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Toksöz, M. (2016) Geç Osmanlı Devleti’nde popüler tarih: Ahmed Midhat ve dünya tarihi. Toplumsal Tarih, 267, 20-24. Türk, İ. C. (2006). Osmanlı Devleti ilköğretim okulları tarih müfredat programları tarih öğretim usulleri. Atatürk Üniversitesi, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi,14, 333-346. Türk, İ. C. (2010). II. Meşrutiyet Dönemi eğitimcisi Sâtı Bey ve tarih öğretimi. Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 133-148. Türk, İ. C. (2010, Haziran). Osmanlı devletinde tarih eğitim sansürüne örnek bir olay “Selim Sabit Efendi vakası. 1. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Türk, İ. C. (2011). Osmanlı son dönem tarihçi-eğitimcisi Ahmed Refik (Altınay) ve tarih eğitimi. History Studies, 3(3,) 351-362. Türk, İ. C. (2013). Osmanlı devletinde tarih eğitimi (1839 - 1922). İstanbul: Arı Sanat Yayınevi. Türker Tekin, N. (2002). Tanzimat’tan Cumhuriyetin ilk yıllarına tarih öğretimi ve ders kitaplarına genel bir bakış. Toplumsal Tarih, 105, 50-53. Uçan, L. (2012). Osmanlı çocuk dergilerinin çocuk kimliği üzerine etkileri. H. Şahin ve N.Şafak, (Ed.), Osmanlı dünyasında çocuk olmak içinde (s. 167-205). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları. Üstün, E. (2004) Ahmet Refik Altınay’ın hayatı, eserleri ve tarih eğitimindeki yeri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Veyselgil, C. (2014). Geç Osmanlı tarih anlayışında kutsal tarih ve medeniyet kavramları Ahmed Midhat. Toplumsal Tarih, 244, 70-76. Yıldız, R. (2006). I. Meşrutiyet döneminde uygulanan tarih eğitimi. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, Konya. Yılmaz, K. F. (1993). Türkiye’de tarih öğretiminin tarihçesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Eğitim Fakültesi, Ankara. Yinanç, M. H. (1999). Tanzimattan meşrutiyete kadar bizde tarihçilik. Tanzimat 2 içinde (s. 573-595). İstanbul: MEB Yayınları. 2. BÖLÜM SINIF DIŞI TARİH ÖĞRETİMİ Giriş Türkiye’de 2005 yılından itibaren yenilenen programların temel aldığı yapılandırmacı yaklaşım doğrultusunda tarih öğretiminde daha esnek, çok perspektifli, öğrenci merkezli, çevreyle etkileşimin ön plana çıktığı bir anlayış önem kazanmıştır (Bkz. MEB programlar). Bu anlayış ders kitabı, öğretmen ve sınıf odaklı dersler yerine farklı kaynaklarla, yöntemlerle ve farklı ortamlarda öğrenmeye imkân tanımaktadır. Bu doğrultuda sınıf dışı tarih öğretimi de önem kazanmıştır. Sınıf dışı tarih öğretimi çevre ile temas kurarak gerçekleşen, yaparak ve yaşayarak öğrenmeye dayalı deneyimsel bir süreç (Priest, 1986: 13) olarak sınıf dışı öğrenme faaliyetlerini birçok farklı alanın öğretiminde kullanmak mümkün olduğu gibi, bu tür faaliyetlerin sosyal bilimler öğretiminin amaçlarından birçoğuna ulaşmada etkili olduğu da dile getirilmiştir (Knapp ve diğ., 1986). Ülkemizde ise sınıf dışı tarih öğretimi mevcut anlamıyla ilk kez Safran ve Ata (1998) tarafından “okul dışı tarih öğretimi” adı altında ele alınmıştır. Safran ve Ata’ya göre tarihsel yapılar, antik kentler, müzeler gibi eğitim araçlarıyla desteklenen öğretim olarak nitelenen “okul dışı tarih öğretiminin” iki unsuru tarihsel çevre ve sözlü tarihtir. Tarihsel çevre bağlamında tarih öğretiminde kullanılabilecek sınıf dışı ortamlar çevrede yer alan müzeler, ören yerleri ve diğer tarihsel mekân ve alanlar olabileceği gibi yakın çevrenin yani coğrafi olarak sınırlı bir alanın tarihinin araştırıldığı durumlarda bu çalışmalar yerel tarih çalışması olarak da nitelendirilebilir. İnsanların sözlü ifadelerine başvurularak veri elde edilen sözlü tarih çalışmaları da sınıf dışı tarih öğretimi kapsamında değerlendirilir. 52 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Kaynaklar Akbaba, B. ve Kılcan, B. (2012). Sözlü tarih çalışmalarına yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1(1), 1-10. Akbaba, B. ve Kılcan, B. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sözlü tarih çalışmalarına yönelik tutumları. İlköğretim Online, 13(3), 746-758. Akçalı Avcı, A. (2007). Yerel tarih ve tarih eğitimine katkısı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Akçalı Avcı, A. ve Aslan, E. (2012). Tarih öğretiminin iyileştirilmesi yolunda alternatif bir yöntem: Sözlü tarih. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(2), 669-688. Akçalı Avcı, A. (2013). Tarih öğretiminde merkeze bağımlılığın azaltılması yolunda bir çözüm önerisi: Yerel tarih. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, , İzmir. Akçalı Avcı, A. (2015). Kuram ve uygulamada sınıf dışı tarih öğretimi algısı: Öğretmen ve aday öğretmen görüşleri. Eğitim ve Bilim, 40(81), 117-137. Akmehmet, T. K. (2008). Müzelerin tarih öğretiminde nesne merkezli eğitim etkinlikleriyle kullanılması ve ilköğretim sosyal bilgiler öğretimi. Milli Eğitim Dergisi, 180, 50-67. Akpınar, M. (2012). Tarih öğretmenlerinin yerel tarih konularının tarih derslerinde kullanımıyla ilgili görüşlerinin irdelenmesi. II. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Aktekin, S. (2006). Tarih öğretmenlerinin gözüyle tarih derslerinde yerel tarih. Toplumsal Tarih Dergisi, 149, 83–89. Aktekin, S. (2009). Lise öğrencilerinin tarih derslerinde yerel tarih konularının öğretilmesiyle ilgili görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 182, 331-352. Aktekin, S. (2010). Ortaöğretim tarih eğitiminde yerel tarihin yeri ve önemi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 6(1), 86-105. Akyüz, G. (2009). Sanayi müzelerinin tarih öğretiminde kullanım durumu: Rahmi Koç Müzesi örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, , İstanbul. Ali Reşâd (1912), Mekteblerde tarih dersi. Tedrisat Mecmuası, 20(3) , 50-64. Arslan, Y. (2012). Yerel ve sözlü tarihin ortaöğretim öğrencilerindeki yansımaları: Tunceli Merkez örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Aslan, E. (2000). Yerel tarihin tanımı, gelişimi ve değeri. Z. A. Kızılyaprak (Yay. Haz.) Tarih yazımında yeni yaklaşımlar küreselleşme ve yerelleşme içinde (s.195-204). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. Aslan, E. (2011). Osmanlı’nın “Mekatib-i İptidaiyesinden Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk mektepleri’ne geçişte tarih programlarında değişim. Atatürk Yolu Dergisi, 48, 749-777. Aslan, E. (2012). Atatürk döneminde tarih eğitimi I: Türk tarih tezi öncesi dönem (1923-1931). Eğitim ve Bilim, 37(164), 331-346. Ata, B. (2000). Atatürk, tarih öğretimi ve müzeler. Türk Yurdu, 160, 85-90 Sınıf Dışı Tarih Öğretimi 53 Ata, B. (2002). Müzelerle ve tarihi mekânlarla tarih öğretimi: Tarih öğretmenlerinin müze eğitimine ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Ata, B. (2009). Tarih derslerinde yerel tarih, müze ve ören yerlerinin kullanımı. M. Demirel ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretim yöntemleri içinde (s. 113-129). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Avcı, C. ve Öner, G. (2015). Tarihi mekânlar ile sosyal bilgiler öğretimi: sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüş ve önerileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (USBES Özel Sayısı I), 108-133. Baymur, F. (1954). Tarih öğretimi. İstanbul: İnkılap Kitabevi. Bayraktar, H. (2006). Konya merkezindeki müzelerin ve tarihi mekânların tarih öğretiminde kullanılmasına ilişkin lise tarih öğretmenlerinin görüşlerinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Caunce, S. (2001). Sözlü tarih ve yerel tarihçi(Çev. Bilmez Bülent Can, Alper Yalçınkaya) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Çapa, M. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinde Türkiye’de tarih öğretiminin tarihçesi, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(3), 1-28. Çelebi, F. (Ed.). (2001). Yerel tarihçilik, kent, sivil girişim: Yerel tarih grupları deneyimi. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. Danacıoğlu, E. (2001). Geçmişin izleri: Yanıbaşımızdaki tarih için bir kılavuz. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Demircioğlu, İ.H. (2007). Tarih öğretiminde öğrenci merkezli yaklaşımlar. Ankara: Anı Yayıncılık. Demircioğlu, İ.H. (2008_a). Türkiye’de tarih eğitiminin tarihi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 12, 431-450. Demircioğlu, İ.H. (2008_b). History teachers’ attitudes towards museum visits: A Turkish perspective. Teaching History Journal, September, 24-30. Demircioğlu, İ.H. (2012). Osmanlı Devleti’nde tarih yazımının tarih öğretimi üzerine etkileri. Milli Eğitim Dergisi, 193, 115-125. Demirel, M. ve Turan, İ. (Ed.). (2009). Tarih öğretim yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Doğan, Y. (2010,Kongrenin yapıldığı ay). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sözlü tarih yönteminin uygulanışıyla ilgili görüşleri: Üniversiteli gençler Adıyaman’ın yakın tarihini araştırıyor. I. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Egüz, Ş. ve Kesten, A. (2012). Sosyal Bilgiler dersinde müze ile eğitimin öğretmen ve öğrenci görüşlerine göre değerlendirilmesi: Samsun ili örneği. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 81-103. Ekelik, H.G. (2010). Sosyal Bilgiler derslerinde müze faaliyetlerinin programlanması (Konya müzeleri örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Epik, C. (2004). Müzelerin lise öğrencilerinin tarih dersi başarıları ve hatırda tutma becerileri üzerindeki etkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. 54 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Filiz, N. (2010). Sosyal bilgiler öğretiminde müze kullanımı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Göç, N. (2008). Yerel tarih konularının Sosyal Bilgiler dersinde uygulanması: Karşılaşılan güçlükler ve çözüm önerileri (Yozgat Örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat. Göral, Ö.S. (Yay. Haz.) (2003). Tarih öğretiminde çoğulcu ve hoşgörülü bir yaklaşıma doğru. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. Güven, İ. (Ed.). (2014). Tarih öğretimi: Kuram ve uygulama. Ankara: Pegem Akademi. Hali, S. ve Turan, R. (2014, Haziran). Tarih öğretiminde yerel tarih çalışmalarının kullanımına yönelik öğretmen görüşlerinin öğrenim durumu değişkeni açısından incelenmesi. III. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Işık, H. (2002). Yerel tarih konularının Sosyal Bilgiler (6. sınıf) Programı tarih üniteleri ile ilişkilendirilmesine yönelik bir uygulama: Pasinler örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. İncegül, S. (2010). Sosyal bilgiler dersinde örnek bir sözlü tarih uygulaması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesiİstanbul. Kabapınar, Y. (2014). Kuramdan uygulamaya sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Kaplan, E. (2005). İlköğretim öğrencilerinin tarihsel düşünce becerilerinin sözlü tarih çalışmalarıyla geliştirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Kaya, M. (2013). Sosyal bilgiler dersinde kullanılabilecek bir öğretim yöntemi olarak sözlü tarih: Amaç, içerik, uygulama. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Keskin Çoşkun, S. ve Kaplan, E. (2012). Sosyal bilgiler ve tarih eğitiminde okul dışı öğrenme ortamı olarak oyuncak müzeleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 11(41), 95-115. Kısa, Y. (2012). Sosyal bilgiler öğretiminde müze kullanımına ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşlerinin incelenmesi: Afyonkarahisar müzeleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. Knapp, C., Swan, M., Vogi, S. & Vogi, R. (1986). Using the outdoors to teach social studies: Grades 3-10. (ERIC Document Reproduction Service No. ED269192) Köksal H. (Ed.). (2012). Yenilikçi tarih öğretimi etkinlik örnekleri. Ankara: Harf Eğitim Yayıncılığı. Kyvig, D. E. & Marty, M. A. (2000). Yanıbaşımızdaki tarih. (Çev. Nalan Özsoy), İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. MEB (Milli Eğitim Bakanlığı). (2007). Ortaöğretim 9. Sınıf Tarih Dersi Programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx adresinden 15.06.2012 tarihinde indirilmiştir. Metin, E. (2010). Çankırı liselerinde görev yapan tarih ve edebiyat öğretmenlerinin sözlü tarih hakkındaki görüşleri, Çankırı Araştırmaları Dergisi, 5-6, 81-89. Öner, G. (2015). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin okul dışı tarih öğretimine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4(1), 89-121. Sınıf Dışı Tarih Öğretimi 55 Oran, M. (2013). İlköğretim sosyal bilgiler öğretmenlerinin ders içi yerel tarih konusundaki faaliyetleri: Uşak ili örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Uşak Üniversitesi, Uşak. Örten, H. (2008). Yerel tarih konularının sosyal bilgiler üniteleri İle ilişkilendirilmesine yönelik bir çalışma (Tokat örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat. Özbaran, S. (Haz.) (1998). Tarih öğretimi ve ders kitapları. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları. Özer, E. (2012). Sosyal Bilgiler dersinde yerel ve sözlü tarih etkinliklerinin programlanması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya. Priest, S. (1986). Redefining outdoor education: A matter of many relationships. Journal of Environmental Education, 17(3), 13-15. Safran, M. ve Ata, B. (1998). Okul dışı tarih öğretimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 87-94. Safran, M. (2006). Tarih eğitimi makale ve bildiriler. Ankara: Gazi Kitabevi. Safran, M. (Ed.). (2009). Sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Safran, M. (Ed.). (2010). Tarih nasıl öğretilir: Tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Sakaoğlu, N. (1998). İlkokul tarih programları ve ders kitapları. S. Özbaran (Haz.), Tarih öğretimi ve ders kitapları içinde (s.143-152). İzmir: Dokuz Eylül Yayınları. Sarı, İ. (2006). Akademik tarih ve tarih öğretiminde sözlü tarihin yeri ve önemi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(3), 109-125. Sarı, İ. (2007). Sosyal bilgiler öğretiminde sözlü tarih etkinliklerinin öğrenci başarı, beceri ve tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Mustafa Satı. (1910). Tarih tedrisinin usûl-i esâsiyyesi. Tedrisât-ı İbtidâiyye Mecmûası, 8, 92-98. Stradling, R. (2003). 20. yüzyıl Avrupa tarihi nasıl öğretilmeli. (Çev. Ayfer Ünal). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. Şahin, C. (Tunç) (2011). Yerel tarih uygulamalarının başarıya ve öğrenci ürünlerine etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(16), 453-462. Şimşek, A. (2003,kongrenin yapıldığı ay). Tarih öğretiminde çevre incelemeleri kapsamında tarihi yapılardan faydalanmaya bir model: Cacabey Medresesi. I. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni’ninde sunulan bildiri, Kırşehir. Şimşek, A. ve Kaymakçı, S. (2015). Okul dışı sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem Akademi. Tay, B. ve Öcal, A. (Ed.) (2008). Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Tekeli, İ. (1986). Türkiye’de 19. yüzyıl ortalarından 1950’ye kadar kentsel araştırmanın gelişimi. S. Atauz (Der.), Türkiye’de Sosyal Bilim Araştırmalarının Gelişimi içinde (s.239-268). Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği. Thompson, P. (1999). Geçmişin sesi (Çev. Şehnaz Layıkel). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Tunçay, M. (1977). İlk ve orta öğrenimde tarih. Editör yada editörler Felsefe Kurumu Seminerleri içinde (.s.276-285). Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi. 56 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Uluçay, Ç. (1958). Tarih öğretimi çevre incelemeleri. İstanbul: Yeni Matbaa. Yazıcıoğlu, M. (2010). Sosyal bilgiler öğretiminde İstanbul’daki bazı tarihi mekânların kullanımı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Yeşilbursa, C. C. (2006). Sosyal Bilgiler dersinde tarihi yerleri kullanarak tarih konularının öğretimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Yılmaz, A. ve Çiviler, M. (2012, kongre ayı). 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde interaktif müzelerin kullanımının öğrenci başarısına etkisi. II. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Yılmaz, A. ve Egüz, Ş. (2015). Tarih ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tarih öğretiminde müzenin önemi hakkındaki tecrübe ve düşünceleri. Turkish Studies, 10(11), 1637-1650. Yılmaz, K. ve Şeker, M. (2012). İlköğretim öğrencilerinin müze gezilerine ve müzelerin sosyal bilgiler öğretiminde kullanılmasına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 1(2), 21-39. 3. BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİ, DEMOKRASİ, İNSAN HAKLARI VE VATANDAŞLIK Giriş İnsanoğlunun yeryüzünde yaşam mücadelesine başladığı andan itibaren hayata ve topluma dair bütün konularda onu eğiten, yol gösteren bir eğitici/öğretici vasfını üstlenen birileri yanı başında her zaman olmuştur. Toplumsal ilişkilerin yüzyüze, basit ve karmaşık olmadığı toplumlarda bu eğiticiler, yakın çevredeki ileri gelenler, anne ve babalar olmuşlardır (Erden, 2004). Bireylerin eğitilme işi informal bir tarzda gerçekleştirilmiştir. Toplumsal hayatın değişmesi ve insanların toprağı ekip biçmesi ile yaşamın tarıma dayalı bir hale dönüşmesi, informal tarzda gerçekleşen eğitimin özelliğinin formal bir boyuta taşınmasına neden olmuştur. Bu değişme/dönüşme ile birlikte toplumlar için eğitim kurumları daha ön plana çıkmaya başlamıştır. Özellikle sanayi devriminden itibaren aile, çocuk yetiştirme işinde daha önceki dönemlerdeki fonksiyonunu tam olarak gerçekleştirememe ile karşı karşıya kalmıştır. Bu dönüşümden itibaren günümüze kadar geçen zaman diliminde eğitim kurumlarının toplumun genç üyelerini eğitme/yetiştirme işindeki yeri ve önemi yadsınamaz bir hale gelmiştir. Toplumsal ilişkilerin yüz yüze gerçekleşmediği, karmaşık hale geldiği, bilgi kaynaklarının hızlı bir şekilde üretildiği, paylaşıldığı ve farklı türlerde depolandığı günümüzde, ailelerin yaşam mücadelesi içerisinde çocuklarını tam olarak eğitememesi, bu görevin eğitim kurumlarına ve formal eğitim etkinliklerine bırakılması durumunu ortaya çıkarmıştır. Eğitim kurumları bireylerin ilgi ve ihtiyaçlarını karşılamasının yanında toplumun kendisine yüklediği bir takım misyonları da gerçekleştirmeye çalışır. Toplumun kültürel, sosyal, ekonomik, teknolojik vb. bütün alanlarda kalkınmasını Tarih Öğretimi, Demokrasi, İnsan Hakları ve Vatandaşlık 81 Kaynaklar Akça, N. (2007). Demokrat Parti iktidarından 1980 ihtilaline eğitim politikaları ve bu politikaların tarih ders kitaplarına yansıması, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana Aktaş, Ö. (2012). Tarih eğitiminde savaş ve barış: ortaöğretim öğrencilerinin savaş ve barış konularıyla ilgili bilgilerinin ve tutumlarının çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi, Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Arsal, Z. (2015). Ortaöğretim tarih, Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersleri öğretim programlarında milliyetçilik, Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 1-16. Demircioğlu, İ. H. (2008). Türkiye’de tarih öğretimi aktif vatandaşlık eğitimini desteklemekte midir? Türk tarih öğretmenlerinin görüşleri. M. Safran ve D. Dilek (Ed.), 21.Yüzyılda kimlik, vatandaşlık ve tarih eğitimi içinde 54-60, İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Demircioğlu, İ. H. (2009). Tarih ders kitaplarının demokrasi eğitimi açısından değerlendirilmesi: tarih öğretmenlerinin görüşleri, A. Şişman, İ. Acun, vd. (Ed.), I. Uluslararası Avrupa Birliği, Demokrasi, Vatandaşlık ve Vatandaşlık Eğitimi Sempozyumu içinde 268-271, Uşak: Uşak Üniversitesi Avrupa Birliği Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi Demircioğlu, İ. H. ve Mutluer, C. (2009). Tarih öğretmen adaylarının demokrasi eğitimi hakkındaki görüşleri: Karadeniz Teknik Üniversitesi örneği, A. Şişman, İ. Acun, vd. (Ed.), I. Uluslararası Avrupa Birliği, Demokrasi, Vatandaşlık ve Vatandaşlık Eğitimi Sempozyumu 28-30 Mayıs 2009 içinde 272-280, Uşak Üniversitesi Avrupa Birliği Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi. Demircioğlu, İ. H. ve Demircioğlu, E. (2014). Tarih eğitimi ve değerler. R. Turan ve K. Ulusoy (Ed.), Farklı yönleri ile değerler eğitimi içinde 269-285, Ankara: Pegem Akademi. Demircioğlu, E. (2014). 10. ve 11. sınıf tarih ders kitaplarında yer alan görseller ve metinlerde toplumsal cinsiyet temsiliyle ilgili tarih öğretmenlerinin görüşleri (Trabzon Örneği). Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum Dilek, D. (2002). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Ankara: Pegem A yayıncılık. Dilek, G. (2012). Tarih öğretiminde toplumsal cinsiyet:6.sınıf öğrencilerinin perspektifinden tarihsel süreçte kadın hakları ve kadın imgesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Dinç, E. (2008). Türkiye’yi Avrupa’ya yakınlaştırmak için tarih bir köprü olabilir mi? Türk tarih öğretim programlarının bir Avrupa boyutu gözetilerek geliştirilmesi olasılığı. M. Safran ve D. Dilek (Ed.), 21.Yüzyılda Kimlik, Vatandaşlık ve Tarih Eğitimi içinde 85-106, İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Elban, M. (2015). Tarih eğitimi ve vatanseverlik üzerine bazı düşünceler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4/3, 1302-1319. Erginer Özyurt, E. (2014). Ortaöğretimde vatandaşlık bilincinin oluşmasında T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinin rolü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Erden, M. (2004). Öğretmenlik mesleğine giriş. İstanbul: Alkım yayınları. 82 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Güven, A. (2005). Tarih öğretiminde öğrencilerin demokratik tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Erzurum örneği). Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Güven, A. (2007). Tarih öğretiminde öğrencilerin demokratik tutumlarının bireysel değişkenler açısından incelenmesi. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 36-61 Güven, A. (2008). Demokratik vatandaşlık ve tarih eğitimi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 337-350 Güven, A. (2009). Tarih öğretimi ve demokrasi. M. Demirel ve İ. Turan (Ed.) Tarih öğretim yöntemleri içinde 195-203, Ankara: Nobel yayın. Güven, İ., Bıkmaz, F., Demirhan İşcan, C. ve Keleşoğlu, S. (2014). Tarih öğretimi kuram ve uygulama İ.Güven (Ed.), Ankara: Pegem Akademi. Karahan, M. (2009). Tarih derslerinde demokrasi ile ilgili kavramların anlaşılma düzeyi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon Koçoğlu, Y. (2014). Barışın aracı olarak tarih ders kitapları: Türk-Yunan tarih ders kitapları örneklemi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Korkmaz, T. (2014). Ermenistan tarih eğitiminde Türk imajı, Yeni Türkiye,60, 1-13 http://haypedia.com/makale/Osmanl%C4%B1%20Tarihi/2b3ac8aa-38d4-4f58-9c3e-6a50d7c008e5. pdf Erişim tarihi: 1 Mart 2016 Köksal, H. (2007). İlkçağ’da vatandaşlık eğitimi olarak tarih öğretimi, Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), 271-278 Köse, M. (2004). Tarih öğretiminde kadın ve Türk kadını imajı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Köse, M. (2011). Tarih öğretiminde kadın imajının yeniden inşası. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Latif, D. (2010). Çatışma sonrası toplumlarda tarih kitaplarının yeniden yazılması: Kuzey Kıbrıs’ta barış eğitimi deneyimi. K. Çayır (Ed.), Toplumsal ve siyasal çatışmaların yaşandığı toplumlarda uzlaşma aracı olarak eğitimin rolü projesi içinde 96-102, İstanbul: Tarih Vakfı yayınları. MEB.(1973). Milli eğitim temel kanunu, http://mevzuat.meb.gov.tr/html/temkanun_1.html Erişim tarihi: 8 Temmuz 2014. MEB. (2007). Ortaöğretim 9. sınıf tarih dersi programı, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. http:// ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx Erişim tarihi: 8 Temmuz 2014. Merey, Z. (2005). Demokrasi ve insan haklarının 1980-2000 yılları arası lise tarih kitaplarına ve tarih müfredat programlarına yansıması. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van. Murat, A. (2012). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde tarih eğitiminin insan hakları bağlamında değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul. Mutluer, C. (2009). Tarih derslerinin demokrasi eğitimindeki yeri: öğretmen görüşleri, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon Tarih Öğretimi, Demokrasi, İnsan Hakları ve Vatandaşlık 83 Okumuş, O. (2015). Tarih derslerinde demokrasi ve insan hakları eğitimi (mevcut durum ve yapılması gerekenler). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(39), 703-709. Özgür, A. (2012). Propaganda posterlerinde savaş ve barış temasının işlenişi üzerine öğrenci görüşleri. GEFAD / GUJGEF, 32(2), 281-309. Pamuk, A. (2009). Vatandaş yetiştirme aracı olarak tarih öğretimi: ortaöğretim düzeyinde öğretmen, öğrenci ve veli görüşleri (Trabzon-Tunceli örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Pamuk, A. ve Alabaş, R. (2008). Tarih eğitimi ve vatandaşlık algısı: Trabzon örneği. M. Safran ve D. Dilek (Ed.), 21.Yüzyılda kimlik, vatandaşlık ve tarih eğitimi içinde 23-37, İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Parlak, Y. (2011). Tarih öğretiminde güdümlü küçük grup tartışmasının öğrencilerin demokratik tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Paykoç, F. (1991). Tarih öğretimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi. Safran, M. ve Ata, B. (1996). Barışçı tarih öğretimi üzerine çalışmalar; Türkiye’deki tarih ders kitaplarında Yunanlılara ilişkin öğrenci görüşleri, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16 (1), 11-26. Safran, M. ve Aktaş, Ö. (2012). Savaş ve tarih, Milli Eğitim, 196, 246-256. Sarıoğlu, M. (2008). Egemen ideolojik düşüncenin ilkokul tarih öğretimine yansımaları: Tanzimat’tan Cumhuriyet’in ilk yıllarına (1839-1936), Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 6(24), 82-94. Sarıoğlu, M. (2010). İlkokul tarih ders kitaplarında Hristiyan topluluklarının algılanma biçiminde farklılaşmalar: Meşrutiyet döneminden Cumhuriyet’in ilk yıllarına. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 8(30), 40-52. Şengül, T. (2006). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e siyasi fikir akımlarının tarih eğitimine yansımaları (1908 – 1931). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Şengül, T. (2007). Siyasi düşünce akımları ve tarih ders programlarındaki düşünsel değişim (1908–1930), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 40(1), 63-97. Şimşek, A. ve Alaslan, F. (2014). Milliyetçi tarihten milli tarihe, çatışmacı eğitimden barışçı eğitime doğru Türkiye’de tarih ders kitapları. Akademik Bakış Dergisi,40 http://www.akademikbakis.org/dergi//milliyetci-tarihten-milli-tarihe- catismaci-egitimden-barisci-egitimedogru-turkiyede-tarih-ders-kitaplari201401.pdf Erişim tarihi: 25 Mayıs 2014 tarihinde Şimşek, U., Özdemir, Y. ve Kaya, R. (2004). Türkiye Cumhuriyeti›nin yurttaşlık anlayışı ve tarihin kullanımı. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 377-386. Tarhan, M. ve Altun, A. (2015). Unesco ve sosyal bilgiler eğitimi, The Journal of International Lingual, Social and Educational Sciences, 1,1, 33-45 http://www.jilses.org/index.php/main/ article/view/4 Erişim tarihi: 1 Mart 2016. Ulusoy, K. (2007). Lise tarih programında yer alan geleneksel ve demokratik değerlere yönelik öğrenci tutumlarının ve görüşlerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. 84 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Yazıcı, F. (2009). Yurtseverlik eğitimi: sosyal bilgiler ve tarih öğretmenlerinin tutum ve algılarına yönelik bir çalışma (Tokat ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat. Yılmaz, M. (2006). 1938-1960 Yıllarında Türkiye’de kullanılan tarih öğretim programları ve ders kitaplarının incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Yılmaz, S. (2009). Avrupa Birliği’nde yeni tarih eğitimi anlayışı ve bu anlayışının kültürlerarası diyalog kavramına yansıması, Internatıonal Congress On Intercultural Dıalogue And Educatıon 8-11 Ocak 2009 içinde 142-151, Bursa http://nidetr.uludag.edu.tr/doc/FullTexts.pdf Erişi Tarihi: 18 Şubat 2014 4. BÖLÜM KANIT TEMELLİ TARİH ÖĞRETİMİ “Tarih yazılı dokümanla yapılır şüphesiz. Eğer bunlar mevcutsa. Fakat aynı zamanda tarihçinin, becerisine dayanarak, yararlanabileceği her şeyi kullanmasıyla yapılabilir tarih ve yapılmalıdır da. Yani kelimelerle, göstergelerle. Olay yerinin özelliklerinden, kiremitlerden veya yeryüzü şekillerinden ve yabani otlardan yola çıkarak; ay tutulmalarından ve koşum takımlarından; jeologların yaptığı kaya tetkiklerinden ve kimyacıların yaptığı metal kılıç incelemelerinden yararlanarak.” (Lucien Febvre, Combats pour l’histoire, 1953’den akt. Cadiou vd., 2013) Giriş Tarihçiler geçmişle onun kalıntıları yoluyla bağlantı kurarlar, bu yüzden tarihi bulguya başvurmadan tarih anlayışı elde edilemez. Tarihi bulgu sadece bilgi işleme aktivitelerine temel teşkil etmez, o dili keşfetmeye, dilin katılımcılara sunduğu anlamlara ve geçmişin tarihçesine açılan bir araştırma yoludur (Husbands, 1996, 20). Tarih biliminin beslendiği kaynaklar, geçmişten arta kalan kalıntılar veya izlerin sorgulama yoluyla “tarihsel kanıt” haline getirilmesiyle oluşan verilerdir (Dilek, 2001, 88). Coltham ve Fines (1994), kanıt olarak kullanılabilecek materyal türlerini tarihi eserler, resimler, portreler, yazılı ya da basılı dokümanlar, anıtlar, yapılar, fotoğraflar, haritalar, yazılı edebiyat ürünleri folklor, edebiyat, müzik, istatistikler, hatırat vb. olarak sıralamıştır. 20. yüzyıl tarih anlayışının, tarihi bilginin kaynağını net bir biçimde “kanıtlar” olarak görmesi ve bilginin kaynağıyla muhatap olan herkesi, tarihi bilginin tamamlayıcı bir unsuru olarak nitelemesinin sonuçları tarih öğretimi alanına yansımıştır. Amerika’da ilk olarak Lucy Maynard Salmon, “hands-on” yaklaşımını 19. yüzyılın sonuna doğru dile getirmiştir. Salmon’a göre, 124 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Kaynaklar Akbaba, B. (2003). Tarih öğretiminde fotoğraf kullanımı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Akbaba, B. (2014). İnkılâp tarihi öğretimi için bir kaynak: Karagöz dergisi. Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(2), 731-742. Akbaba, B. (2014). Tarih öğretiminde görsel kaynaklardan yararlanma. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? İçinde(ss.217-230). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Akengin, H. (2015). Tarih öğretiminde kullanılan haritalar üzerine bir değerlendirme. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4(1), 122-155. Akın, A. (2008). Tarihi kaynaklar içerisinde destanların yeri ve önemi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ. Akkuş, Z. (2009). Tarih öğretiminde edebi ürünler ve yazılı materyallerin kullanımı. M. Demirel ve İ. Turan (Ed), Tarih öğretim yöntemleri içinde(ss.164-175). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Aksakal, S. (2015). Tarihi mekân kullanımıyla ilgili tarih öğretmenlerinin görüşlerinin değerlendirilmesi: trabzon örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Akyüz, G. (2009). Sanayi müzelerinin tarih öğretiminde kullanım durumu: Rahmi M. Koç müzesi örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Alabaş, R. (2007). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde kanıt temelli öğrenme modeli: bir eylem araştırması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Altıkulaç, A. (2014). Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde hatıratların kullanımının öğrenme sürecine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Altıkulaç, A. ve Gökkaya, K. (2014). Tarih öğretiminde hatıratların kullanımının tarihsel empati becerisine etkisi. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(1), 21-35. Altun, A. (2014). Tarih öğretiminde mizah ve karikatür. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl Ööğretilir? içinde(ss.327-339). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Artan, A. (2012). Millî mücadele döneminin işlenişinde “ateşten gömlek” romanının kullanılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Ata, B. (2000). Tarih öğretiminde bir araç olarak tarihi romanlar. Türk Yurdu, 153-154, 158-165. Ata, B. (2002). Müzelerle ve tarihî mekanlarla tarih öğretimi: tarih öğretmenlerinin “müze eğitimine” ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Ata, B. (2002). Tarih derslerinde “dokümanlarla öğretim” yaklaşımı. Türk Yurdu, 175, 80-86. Ata, B. (2009). Tarih derslerinde yerel tarih, müze ve ören yerlerinin kullanımı. M. Demirel ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretim yöntemleri içinde(ss. 113-128). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Avşar, S. (2007). Tarih öğretiminde karikatür imgesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Kanıt Temelli Tarih Öğretimi 125 Bal, M.S. ve Yiğittir, S. (2012). Okul duvarlarındaki görsellerin tarih öğretimi açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(3), 999-1016. Balkaya, A. (2002). İlköğretim sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde tarihsel kanıtların etkililiği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Barton, K. (2009). Tarihte birinci elden kaynaklar: efsaneleri / mitleri aşmak (Çev. Y. Doğan), Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi (Reşat Genç Özel Sayısı), 2, 1407-1426. Bircan, T. Ş. ve Safran, M. (2013). Tarih öğretiminde haritaların önemi ve kullanımı. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 461-476. Burke, P. (2003). Tarihin görgü tanıkları (Çev. Z. Yelçe). İstanbul: Kitap Yayınevi. Cadiou, F., Coulomb, C, Lemonde, A. & Santamaria Y. (2013). Tarih nasıl yapılır? (Çev. D. Çetinkasap). İstanbul: İletişim. Ceylan, A. (2012). 11. sınıf öğrencilerinin tarih derslerinde akademik tarih dergilerinin, kullanımına yönelik görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Coltham J.B. & Fines, J. (1994). Tarih öğretiminin eğitimsel amaçları (Çev. M. Safran). Belleten, 220, 827-842. Culpin, C. (1996). Making progress in history. In H. Bourdillon (Ed.), Teaching history (pp.126152). London: Routledge. Çencen, N. ve Berk, N. A. (2014). Ortaöğretim tT.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde “şiir kullanımına” ilişkin öğretmen görüşleri. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 3(1), 1-23. Çencen, N. ve Şimşek, A. (2015). Usta tarihçilerin bakış açısı ile “diriliş dizisi”. International Journal of Human Sciences, 12(2), 1377-1396. D. A. Şentuna (2014). Uncovering Our History, Teaching Primary Sources adlı eserin yayın kritiği. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 3(1), 90-101. Danacıoğlu, E. (2001). Geçmişin izleri: Yanıbaşımızdaki tarih için bir kılavuz. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Demircioğlu, İ. H. (2007). Tarih öğretiminde filmlerin yeri ve önemi. Bilig, 42, 77-93. Demircioğlu, İ.H. (2005). Tarih öğretiminde öğrenci merkezli yaklaşımlar. Ankara: Anı Yayıncılık. Demircioğlu, İ.H. (2010). Tarih öğretiminin amaçları. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? içinde(ss.65-69). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Dilek, D. (2001). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Dilek, D. (2009). Geçmişi imgelerle yeniden kurmak: ilköğretim düzeyinde tarihsel imgelem becerilerinin kullanımı üzerine ikonografik bir analiz. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9(2), 633-689. Dilek, D., Yapıcı G. (2007). Tarih öğretmen adaylarının kaynaklarla çalışmada karşılaştıkları güçlükler ve romantik tarih anlayışı: sınav kağıtları üzerine bir analiz. M. Safran ve D. Dilek (Ed.), 21. yüzyılda kimlik vatandaşlık ve tarih öğretimi içinde(ss.330-344). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. 126 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Dinç, E. (2012). Tarih öğretiminde yazılı kaynakların kullanımı. İ.H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(ss.75-115). Ankara: Pegem Akademi. Doğan Y. (2007). Sosyal bilgiler öğretiminde yazılı tarihsel kanıtların kullanımı. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Doğan, N. (2008). İlköğretim 8. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinin öğretiminde tarihsel kanıt kullanımının etkililiği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Doğan, Y. (2014). Tarih öğretiminde kanıtı sorgulama. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? İçinde(ss.206-216). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Doğan, Y. ve Dinç, E. (2007). Birinci elden tarih kaynaklarının sosyal bilgiler ve tarih derslerinde internet üzerinden kullanımı: ABD ve İngiltere’den uygulama örnekleri, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(4), 159-169. Düzgün, H. (2008). Tarih öğretiminde romanların yeri-mehmed niyazi’nin romanları, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Ekmekci, S. (2015). Tarih öğretmenlerinin müze ziyaretleri hakkındaki görüşleri: trabzon örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Erbaş, M.A. (2011). Bir cumhuriyet kurumu olarak trt ve tarih belgeselciliği (1978-2008) Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Suraiya, F. (1999). Osmanlı tarihi nasıl incelenir? (Çev. Z. Altok), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Fines, J. (1996). Evidence The basis of the disciplin? In H. Bourdillon (Ed.), Teaching history (pp. 122-125). London: Routledge. Güvenbaş, M. (2013). Tarih öğretiminde arşiv belgeleriyle hazırlanan internet destekli öğretim materyaline ilişkin öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Husbands, C. (1996). What is history teaching. Buckhingham: Open University Press. Işık, H. (2008). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler tarih konularının öğretiminde kanıt temelli öğrenme modeli: bir aksiyon araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Işık, H. (2008). Tarih öğretiminde doküman kullanımının öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerine ve başarılarına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Işık, H. (2008). Tarih öğretiminde doküman kullanımının öğrencilerin başarılarına etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 16(2), 389-402. Işık, H. (2011). Ortaöğretim tarih derslerinde birinci ve ikinci el kaynaklar ile etkinlik temelli ders işlemenin öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerine etkisi. Turkish Studies, 6(1), 1323-1337. Kale, Y. (2014). Tarih öğretiminde müzeler ve tarihi mekanlar. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? içinde(ss.242-250). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Kanıt Temelli Tarih Öğretimi 127 Kart, Ö. (2002). Eski türk destanlarının tarih öğretimindeki yeri ve kullanımı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Kaya, A. (2011). Biyografik eserlerin tarih öğretimine katkısı ve ikinci meşrutiyet’ten cumhuriyet’e uzanan sürecin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Kaya, R. (2009). Tarih öğretiminde yazılı kaynakların kullanımı. M. Demirel ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretim yöntemleri içinde(ss.147-158). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kaya, R. (2009). Tarih öğretiminin amaçları. M. Demirel ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretim yöntemleri içinde(ss.69-87). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kaya, R. ve Günal, H. (2015). Tarih öğretmenlerinin muhteşem yüzyıl dizisi özelinde tarih konulu film ve dizilerin öğretimde kullanımına yönelik görüşleri. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4(1), 1-48. Keleş, H., Ata, B. ve Köksal, İ. (2006). Tarihî dokümanla tarih öğretiminin lise öğrencilerinin başarısına etkisi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 99-112. Kılınç, K. (2006). Tarih öğretiminde karikatür materyali kullanımının öğrenci başarısı üzerine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Köksal, H. (2014). Tarih öğretiminde epik şiirlerin kullanılması. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? İçinde(ss.307-312). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Kumru, G. (2009). Tarih öğretimi açısından sözlü tarih yazımı: karacaahmet dergâhı örneği, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Kütükoğlu, M.S. (1990). Tarih araştırmalarında usûl. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Kyvig, D. E. ve Marty, M. A. (2000). Yanıbaşımızdaki tarih (Çev. N. Özsoy). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Nichol, Jon. (1991). Tarih öğretimi (Çev. M. Safran), Ankara. Nişancı, M. G. (2010). Tarihsel çevrenin tarih eğitimine etkisi: adalar örneklemi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Ocak, G. ve Selimoğlu, S. (2016). Tarih öğretiminde tarih dizilerinin kullanımına ilişkin öğrenci görüşleri-nitel bir analiz. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 431-452. Özbaş, B. Ç. ve Aslan, E. (2008). Çocuklarla birlikte tarihsel düşünme: 12-14 yaş grubu öğrencilerinin tarihsel kanıta yönelik görüşlerinin belirlenmesinde ‘kaynak çalışması’ geliştirme etkinliklerinin değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 105-112. Özbaş, B.Ç. (2010). 12-14 yaş grubu öğrencilerin tarihsel düşünme gelişimi ve tarihsel kanıt kullanımı. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Özbaş, B.Ç. (2012). Tarih öğretiminde gerçek nesnelerin kullanımı. İ.H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(ss.117-133). Ankara: Pegem Akademi. 128 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Öztaş, S. (2002). Tarih eğitiminde menkıbelerin yeri ve önemi. Türk Yurdu, 175, 68-72. Öztaş, S. (2007). Tarih öğretimi ve filmler: tarih öğretiminde film kullanılmasının öğrenci başarısı üzerine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Öztaş, S. (2008). Tarih öğretimi ve filmler. Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), 543-556. Öztaş, S. (2012). Tarih öğretiminde filmlerin kullanımı. İ.H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(ss.163-182). Ankara: Pegem Akademi. Öztaş, S. (2015). Tarih öğretiminde tarihî film ve tarihî dizilerin kullanılmasına ilişkin tarih bölümü öğrencilerinin görüşleri (Kırklareli Üniversitesi örneği). Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4(2), 1-37 Öztürk, İ.H. (2011). Tarih öğretmeni eğitiminde tarihsel romanların kullanımı: Bir eylem araştırması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(4), 277-301. Palaz, T. (2010). İlköğretim 8. sınıf türkiye cumhuriyeti inkılap tarihi ve atatürkçülük dersinde karikatür kullanmanın öğrenci başarısına ve derse karşı tutumuna etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Polat, Ş. (2009). Tarih öğretimi ve basın ilişkisi: mili bayramların gazetelere yansıması ve milli kimliğin oluşmasında rolü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Safran, M. ve Ata, B. (1998). Okul dışı tarih öğretimi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 87-94. Safran, M. ve Köksal, H. (1998). Tarih öğretiminde yazılı kanıtların kullanılması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 71-86. Sarıköse, B. (2011). Tarih öğretiminde menkıbelerin kullanılması, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, 311-321. Stanford, M. (2010). Tarihin incelenmesi için bir kılavuz (Çev. C. Cemgil), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Stradling, R. (2003). 20. yüzyıl avrupa tarihi nasıl öğretilmeli (Çev. A. Ünal), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. Şimşek, A. (2001). Tarih öğretiminde efsane ve destanların rolü. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(3), 11-21. Şimşek, A. (2006). Tarihsel romanın eğitimsel işlevi, Bilig, 37, 65-80. Şimşek, A. (2011). Geçmişin nesnesini arayan bilim: arkeoloji türkiye’deki tarih öğretimindeki durumu. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(2), 919-934. Şimşek, A. (2012). Görsel tarih materyalleri. İ.H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(ss.135-162). Ankara: Pegem Akademi. Şimşek, A. (2014). Tarih öğretiminde destanlar ve efsaneler. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? İçinde(ss.313-318), İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Kanıt Temelli Tarih Öğretimi 129 Şimşek, A. (2014). Tarih öğretiminde tarihsel hikâye ve roman, M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? İçinde(ss.319-326). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Şimşek, A. (2015). Tarih için metodoloji. Ankara: Pegem Akademi Tangülü, Z. (2011). 8. sınıf türkiye cumhuriyeti inkılâp tarihi ve atatürkçülük dersinde gazete kullanımı ve buna ilişkin öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Togan, Z.V. (1985). Tarihte usûl. İstanbul: Enderun Kitabevi. Türker, H. ve Arslan, Ö. (2008). İlköğretim 8. sınıf türkiye cumhuriyeti inkılap tarihi ve atatürkçük dersi öğretiminde belgesel filmlerin kullanımı. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 92-104. Yahşi, İ. (2011). Tarih öğretiminde gazete kullanımının çokperspektifliliğe etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Yazıcı, K. (2014). Tarih öğretiminde posta pullarının kullanılabilirliğine bir örnek “100 posta pulu ile türk tarihinden bir kesit -1863-1950 yılları arası-”. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5(16), 176-199. Yazıcı, S. (2008). Belgesel destekli tarh öğretiminin öğretmen adaylarının görüşlerine göre değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar. Yılmaz, A. ve Egüz, Ş. (2015). Tarih ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tarih öğretiminde müzenin önemi hakkındaki tecrübe ve düşünceleri. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(11), 1637-1650. 5. BÖLÜM TEKNOLOJİ KULLANIMI VE MATERYAL GELİŞTİRME Giriş Öğretim ortamında araç-gereçlerin başta öğretim kazanımları ve öğrenci özellikleri olmak üzere temel materyal hazırlama ilkelerinin gözetilerek seçiminin, hazırlanmasının etkili ve verimli bir şekilde kullanımının katkıları yadsınamaz bir gerçektir (Demirel, Seferoğlu ve Yağcı, 2005, s. 28-30, 83-85). Bugün öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı alanında dünyada önemli bir literatür oluşmuş durumdadır. Bu literatürün son yılarda gelişen teknolojilerin özellikle de bilişim teknolojilerinin öğretim alanına uyarlanması ve bunun sonuçları üzerine yoğunlaştığı gözlenmektedir. Ülkemizde son yıllarda eğitim fakültelerinin yeniden yapılandırılması sonucu, öğretmen adaylarının eğitimi daha ciddiyetle ele alınmış ve donanımlı hale gelmesi amaçlanmıştır. Bu çerçevede onlara teknoloji okur-yazarlığı becerileri “Temel Bilgi Teknolojileri” dersi, var olan teknolojileri öğretim sürecinde kullanabilme yeterlilikleri ise “Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme” dersi ile kazandırılmak istenmiştir (Gündüz ve Odabaşı, 2004, 45). Bu çalışmalara paralel olarak da derslerde araç-gereç kullanımına yönelik araştırmaların yoğunluk kazandığı gözlenmektedir. Okullarda tarih öğretimi, günümüz teknolojisinin geldiği noktada oldukça zorluklar taşıyan bir alan haline gelmiştir. Bu alanın soyut, günümüzden uzak bir zaman dilimini kapsaması (Demircioğlu, 2010, 156), okul dışındaki sosyalleşme kanallarının ve tarih sunumlarının gücünü ve popülaritesini arttırması bu zorluğu daha da pekiştirmektedir. Okulların tarih öğretimi alanında okul dışı sosyalleşme kanallarıyla rekabet ederek öğrencinin ilgisini çekecek ve tarih öğretimi alanında Teknoloji Kullanımı ve Materyal Geliştirme 183 Kaynaklar Akbaba, B. (2003). Tarih öğretiminde fotoğraf kullanımı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Akbaba, B. (2005). Tarih öğretiminde fotoğraf kullanımı. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 185-197. Akbaba, B. (2005). İnkılâp tarihi öğretiminde fotoğraf kullanımı. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(1), 65-78. [:http://tebd.gazi.edu.tr/arsiv/2005_cilt3/sayi_1/65-78.pdf], Erişim tarihi: 23.05.2014. Akbaba, B. (2009). Photograph usage in history education. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 8(3), 39-47. [http://www.tojet.net/articles/v8i3/835.pdf ], Erişim tarihi: 23.05.2014. Akbaba, B. (2010). Tarih öğretiminde görsel kaynaklardan yararlanma. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? Tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri içinde(ss. 170-183). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Akbaba, B. (2014). İnkılâp tarihi öğretimi için bir kaynak: Karagöz dergisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(2), 731-742. Akça Berk, N. ve Gültekin, F. (2012). Motiflerdeki tarih: Kilimlerdeki motifler neden değişirler? H. Köksal (Ed.), Yenilikçi tarih öğretimi etkinlik örnekleri içinde(ss. 399-407). Ankara: Harf Eğitim Yayıncılık. Akdağ, H. ve Kaymakçı, S. (2013). Sosyal bilgiler laboratuvarlarının (sınıflarının) sosyal bilgiler öğretiminde etkililiği üzerine bir çalışma. Gaziantep University Journal of Social Science, 12(1), 164-177. 20 Mayıs 2014 tarihinde http://jss.gantep.edu.tr] adresinden erişilmiştir. Akengin, H. ve İbrahimoğlu, Z. (2010). Sosyal bilgiler dersinde karikatür kullanımının öğrencilerin akademik başarısına ve derse ilişkin görüşlerine etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 1-19. Altun, A. (2010). Tarih öğretiminde mizah ve karikatür. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? Tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri içinde(ss. 272-284). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Aslan, E. (2008). Tarih öğretiminde fotoğraf kullanımı. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 82-91. Aslan, H. (2015). Tarih öğretmenlerinin görsel kullanma durumları ve bunun lise öğrencilerinin görsel okuma becerilerine yansıması. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Aslan, S. (2012). 8. sınıf T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi kavramlarının öğretiminde bulmacaların öğrenci başarısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur. Aslan, S. ve Şeker, K. (2013). Sekizinci sınıf T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi kavramlarının öğretiminde bulmacaların öğrenci başarısına etkisi. Mediterranean Journal of Humanities, 3(1), 29-42. [http://proje.akdeniz.edu.tr/mcri/mjh/3-1/MJH-3-Sabahaddin_Aslan-Kadir-Seker Sekizinci_sinif_t_c_inkilap_tarihi_ve_ataturkculuk_dersi_kavramlar%C4%B1nin_ogretiminde_bulmacalarin_ogrenci_basarisina_etkisi.pdf ], Erişim tarihi: 15.06.2014. 184 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Ata, B. (2001). Çanakkale savaşlarını nasıl öğreteceğiz? Türk Yurdu, 21(164), 23-29. Ata, B. (2008). 1943’teki ikinci millî eğitim şûrasının tarih eğitimi kararlarından birinin uygulanması: Bir histomap’in yapım öyküsü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(8), 335-353. Ateş, S. (2009). Sosyal bilgilerde tarih diyagramlarının kullanım türlerinin öğrenci başarısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Avşar, S. (2007). Tarih öğretiminde karikatür imgesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Azak, N. K. (1999). Ortaöğretim kurumlarında tarih dersi eğitim-öğretim uygulamalarının değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Azattemür, M. (2003). Lise tarih dersi öğretiminde araç gereç kullanımı (Sivas ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Bal, M. S. ve Yiğittir, S. (2012). Okul duvarlarındaki görsellerin tarih öğretimi açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(3), 999-1016. Balkan, A. (2007). İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde harita kullanımının derse karşı tutuma, başarıya ve hatırda tutma düzeyine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Baymur, A. F. (1945). Tarih öğretimi. Ankara: Maarif Matbaası. Birişik, E. (2006). İlköğretim 8. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde ders içeriğinin yapıcı öğrenme kuramına göre düzenlenmesinin akademik başarıya etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana. Buğdaycı, İ. (2012). İlköğretimde harita kullanımı üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Ceylan, A. (2012). 11. sınıf öğrencilerinin tarih derslerinde akademik tarih dergilerinin kullanımına yönelik görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Cihan, G. (2005). Orta öğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi 1998 programında önerilen ders araç-gereçlerinin (materyallerin) değerlendirilmesi ve öneriler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Çolak, R. (2010). Kavram haritalarının sosyal bilgiler eğitimi çerçevesinde tarihsel kavramların öğretiminde kullanılması: Kavram haritası ile yapılan öğretim ile tutum, başarı ve kalıcılık arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. S. Aktekin, P. Harnett, M. Öztürk & D. Smart (Ed.). (2009). Çoklu bakış açısıyla sosyal bilgiler ve tarih öğretimi: Etkinlik örnekleri. Ankara: Harf Eğitim Yayıncık. Çulha Özbaş, B. (2012). Tarih öğretiminde gerçek nesnelerin kullanımı. İ. H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(ss. 117133). Pegem Akademi, Ankara. Demircioğlu, İ. H. (2010). Tarih öğretiminde öğrenci merkezli yaklaşımlar. Ankara: Anı Yayıncılık. Teknoloji Kullanımı ve Materyal Geliştirme 185 Demircioğlu, İ. H. ve Kaymakcı, S. (2010). Tarih öğretmenlerinin çalışma yaprakları hakkındaki görüşleri: Trabzon örneği. Karadeniz Araştırmaları, 27, 141-159. Demircioğlu, İ. H. ve Kaymakcı, S. (2011). Tarih öğretmenlerinin çalışma yaprakları hakkındaki görüşlerinin değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(1), 169-200. Demircioğlu, İ. H. (2012). Tarih öğretimi, öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı. İ. H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(ss. 1-12). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Demirel, Ö., Seferoğlu, S. S. ve Yağcı, E. (2005). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Dönmez, C. ve Tangülü, Z. (2012). Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde öğretmenlerin gazete kullanımına ilişkin tutumlarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. GEFAD / GUJGEF, 32(2), 347-361. Duman, H. (2011). Sosyal bilgiler eğitiminde harita kullanımı ve harita kullanımı konusunda öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa. Erdem, M. (2005). Tarih öğretiminde yardımcı metinler: Sınıftaki karikatürler. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 131-140. Gardner, W., Demirtaş, A. ve Doğanay, A. (1997). Sosyal bilimler öğretimi. Ankara: YÖK/Dünya Bankası, Milli Eğitimi Geliştirme Projesi. Güdü, Y. (2014). Tarih öğretiminde grafiklerin etkili ve yerinde kullanılmasının öğrenci başarısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Gültekin, F. (2012). Haçlı seferleri. Tablolardan haçlı seferleri ile ilgili neler öğrenebiliriz? H. Köksal (Ed.), Yenilikçi tarih öğretimi etkinlik örnekleri içinde(ss.197-216). Ankara: Harf Eğitim Yayıncılık. Gündüz, Ş. ve Odabaşı, F. (2004). Bilgi çağında öğretmen adaylarının eğitiminde öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme dersinin önemi. TOJET, 3(1), 43-48. tarihindehttp://www. tojet.net/articles/v3i1/317.pdf Erişim tarihi: 12 Nisan 2013. Güngör Akıncı, B. A. (2012) Savaş sanatı. I. dünya savaşı, sanat eserlerine nasıl yansımıştır? H. Köksal (Ed.), Yenilikçi tarih öğretimi etkinlik örnekleri içinde(ss. 65-74). Ankara: Harf Eğitim Yayıncılık. Güngör Akıncı, B. A. (2012). Minyatürlerle iki düğün. Osmanlı Devleti’nde düğün törenleri ne anlam taşıyordu? H. Köksal (Ed.), Yenilikçi tarih öğretimi etkinlik örnekleri içinde(ss. 367379). Ankara: Harf Eğitim Yayıncılık. Günindi, Y. (2005). Kullanılan yöntem ve araç-gereçlerin ilköğretim sosyal bilgiler dersinin işlenmesine etkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Güven A. ve Taşyürek Z. (2013). Tarih öğretmenlerinin derslerde kullanmış oldukları araçgereçler hakkındaki görüşleri (Erzurum örneği). Turkish Studies, 8(11), 149-162. 21 http:// www.turkishstudies.net/Makaleler/1497271332_10g%C3%BCvenayd%C4%B1n-vdtrh-149-162.pdf Erişim tarihi: 15.06.2014. Jensen, B. E. (2003). Okullarda ve genel olarak toplumda tarih: Tarih öğretiminde tarihsellik üzerine düşünceler. N. Elhüseyni (Çev.Ed.), Tarihin kötüye kullanımı içinde(ss. 83-101). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. 186 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Kabapınar, Y. ve Sargın, T. (2014). Öğrencileri ‘tarihin mimarları’ kılma süreci olarak tarihsel maketler ve işlevleri: “Araştırıyorum, uyguluyorum, kendimle gurur duyuyorum”. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 63-80. Karaduman, H. (2005). Sosyal bilgiler dersinde yapılandırmacı öğrenme ilkelerine göre hazırlanan öğretim materyallerinin öğrencilerin derse ilişkin tutumlarına, başarılarına ve hatırlama düzeylerine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. Kaya, R. (2005). Öğrencilerin tarih sunum araçlarına yaklaşımı (Erzurum örneği). Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Kaya, R. ve Samancı, O. (2010). Öğretmen adaylarının alternatif öğretim materyalleri ile ilgili görüşleri. Milli Eğitim, 39(188), 83-98. Kaya, R. (2012). Tarih derslerinde alternatif materyal kullanımı. İ. H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(225-248). Ankara: Pegem Akademi. Kaymakcı, S. (2006). Tarih öğretmenlerinin çalışma yaprakları hakkındaki görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Kaymakcı, S. (2010). Sosyal bilgiler öğretiminde çalışma yaprakları kullanımının öğrencilerin akademik başarılarına ve derse karşı tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Kaymakcı, S. (2012). Tarih öğretiminde çalışma yaprakları ve kullanımı. İ. H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(183-206). Ankara: Pegem Akademi. Kılınç, K. (2006). Tarih öğretiminde karikatür materyali kullanımının öğrenci başarısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Kiriş, A. (2012). Öğretim araçları ve öğretimdeki yerleri. İ. H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(29-37). Ankara: Pegem Akademi. Köksal, H. (2013). İhsan Sungu’ya ait bir tarih dersi örneği: taç giydirme töreni tablosu. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(14), 461-484. Köseoğlu, M. (2008). Sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde karikatür kullanımı. İlköğretmen Eğitimci Dergisi, 20, 34-39. Köseoğlu, M. (2010). Avrupa’nın Osmanlı Devleti ile olan dış politikasını öğrenmede tarih derslerinde politik karikatürleri kullanabilir miyiz? “Girit örneği”. I. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Köstüklü, N. (2001). Sosyal bilimler ve tarih öğretimi. Konya: Günay Ofset Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Kurada, K. (2006). Lise II tarih dersinin öğretiminde kavram haritası kullanımının öğrenmeye etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Kurtulgan, K. ve Köstüklü, N. (2010). İlköğretim II. kademe sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde, öğretmen ve müfettiş görüşlerinin değerlendirilmesi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 173 -196. Teknoloji Kullanımı ve Materyal Geliştirme 187 Palaz, T. (2010). İlköğretim 8. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde karikatür kullanmanın öğrenci başarısına ve derse karşı tutumuna etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Paykoç, F. (1991). Tarih öğretimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Özdemir, K. (2014). Ortaöğretim tarih derslerinde kullanılan görsel materyallerin öğrenci akademik başarı ve tutumuna etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Özel, A. (2004). Tarih öğretiminde minyatürlerin kullanılması. I. Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi, Tebliğler (15-17 Mayıs 2003 Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü-İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi,)içinde (ss. 108-114) . Ankara. Öztürk, M. (2010). Tarih öğretiminde harita bilgisi ve kullanımı. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? Tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri içinde(ss. 184-194). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Öztürk, İ. H. (2012). Öğretim materyallerinin seçimi ve kullanımını etkileyen faktörler. İ. H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(13-27). Ankara: Pegem Akademi. Şahin, E. ve İşman, A. (2004). Tarih öğretimi ve eğitim teknolojileri. A. İşman (Ed.), In 4th Internatıonal Educatıonal Technology Conference (IETC) (pp.825-830) Sakarya. [Çevrimiçi: https://www.iet-c.net/publication_folder/ietc/ietc2004.pdf ], Erişim tarihi: 04.05.2014. Şengül Bircan, T. (2013). Animasyon destekli haritalarla tarih öğretiminin öğrencilerin akademik başarılarına ve mekân algılarına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Şengül Bircan, T. ve Safran, M. (2013). Tarih öğretiminde haritaların önemi ve kullanımı. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 14(2), 461-476. Şimşek, A. (2003). Tarih öğretiminde görsel materyal kullanımı. G.Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 143-157. Şimşek, A. (2011). Geçmişin nesnesini arayan bilim arkeoloji: Türkiye’de tarih öğretimindeki durumu. Turkish Studies, 6 (2), 917-932. 17 Haziran 2014 tarihinde http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1012261981_53%C5%9Eim%C5%9Fek%20Ahmet.pdf adresinden erişilmiştir. Şimşek, A. (2012). Görsel tarih materyalleri. İ. H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(ss. 135-162). Ankara: Pegem Akademi. Tangülü, Z. (2011). 8. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde gazete kullanımı ve buna ilişkin öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Tangülü Z. (2013). 8. sınıf İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde gazete kullanımının öğrencilerin bu derse ilişkin tutum ve başarısı’na etkisi. Turkish Studies, 8(5), 779-788. http:// www.turkishstudies.net/Makaleler/555414553_42Tang%C3%BCl%C3%BC%20Zafer%20 trh-779-788.pdf Erişim tarihi: 5 Mayıs 2014. Taşyürek, Z. (2011). Tarih öğretmenlerinin derslerde kullanmış oldukları araç-gereçler hakkındaki görüşleri, (Erzurum örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. 188 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Toksoy Çağal, M. ve Mutluer C. (2010). Tarih eğitiminde gazetelerin yeri: Öğretmen görüşleri. I. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri bildiri. Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Turan, İ. ve Aslan, H. (2015). Öğretmen adaylarının tarihi görselleri analiz düzeyleri. Turkish History Education Journal, 4(2), 87-112. http://www.tuhed.org/article/view/5000148445/5000135202 Erişim tarihi: 15.06.2014. Turhal, A. (2013). Tarihi canlandırmak: Minyatür figürler ve savaş oyunları ile tarihin yeniden canlandırılmasının tarih öğretiminde kullanılması. K. Şakul (Ed.), Yeni bir askeri tarih özlemi: Savaş, teknoloji ve deneysel çalışmalar içinde(ss.109-122). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Ulusoy, K. ve Gülüm, K. (2009). Sosyal bilgiler dersinde tarih ve coğrafya konuları işlenirken öğretmenlerin materyal kullanma durumları. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), 85-99. Yahşi, İ. (2011). Tarih öğretiminde gazete kullanımının çok perspektifliliğe etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Yahşi, İ. ve Keleş, H. (2013). Tarih öğretiminde gazete kullanımının çok perspektifliğe etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 693-710. Köksal, H. (Ed.). (2012). Yenilikçi tarih öğretimi etkinlik örnekleri. Ankara: Harf Eğitim Yayıncılık. Yıldız, H. (2004). Görme engellilerde tarih eğitimi (öğretmen ve öğrenci görüşleri temelinde). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Yılmaz, A. ve Kurada K. (2008). Tarih derslerinde kavram haritası kullanımının öğrenmeye etkisi. M. Safran ve D. Dilek (Ed.), 21. yüzyılda kimlik, vatandaşlık ve tarih eğitimi içinde (ss.365-379). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Yılmaz, K. ve Çolak R. (2012). Sosyal bilgiler öğretiminde kavram haritaları kullanımının öğrencilerin tutum, akademik başarı ve bilgilerinin kalıcılık düzeylerine etkisi. Uluslararası Cumhuriyet Eğitim Dergisi, 1(1), 1-16. http://www.arastirmax.com/system/files/dergiler/ makaleler/1/1/arastirmax-sosyal-bilgiler-ogretiminde-kavram-haritalari-kullanimininogrencilerin-tutum-akademik-basari-bilgilerinin-kalicilik-duzeylerine-etkisi.pdf Erişim tarihi: 6 Aralık 2013 tarihinde Zaman, S., Günal, H. ve Zaman, N. (2011). Tarih öğretmenlerinin harita kullanımı ile ilgili düşünceleri üzerine bir araştırma: Erzurum örneği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 205-218. 6. BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİ VE SOSYAL BİLGİLER “Millet için ve milletçe yapılan işlerin hatırası, her türlü hatıraların üstünde tutulmazsa millî tarih kavramının kıymetini takdir etmek mümkün olamaz.” Mustafa Kemal ATATÜRK (1931) Giriş Tarih en genel anlamıyla; geçmişteki olayları yer, zaman ve failleri göstererek kaynaklara dayalı olarak sebep-sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen bir bilim dalıdır (Köstüklü, 1998). Diğer bir ifadeyle tarih; toplumsal hayatın merkezinde yer alarak toplumu yönlendiren, güncelin kölesi olmayan, hiçbir dogmayı kabul etmeyen, bir hafızayı dikkate alan ancak hafıza olmayan bir bilim dalıdır (Safran, 2008). Tarih bilimi varlığını ulusların yaşamındaki önemine borçludur. Avrupa ulusal tarihiyle ilgili karşılaştırmalı makalesinde Miroslav Hroch (1998), tarihin uluslara yararıyla ilgili dört duruma dikkat çekmiştir. Hroch’a göre (1998, akt. Stugu, 2003) tarih, bireyin ulusla özdeşleşmesini ve ulusun başka karşılaştırılabilir birimlerden ayrı bir tutarlı birim olarak kavranmasını güçlendirmiştir. Tarih ulusun varlığını meşrulaştırarak bir tarihe sahip olmanın kişinin ulusal varlığını ortaya koymasını ve ulusun kaçınılmaz bir gelişmenin ürünü olarak görülmesini mümkün kılmıştır. Tarih, insanların ölümlü bireyler olmanın ötesinde bir varoluş duygusu hissetmelerini sağlamıştır. Geçmişten gelen bu süreklilik bir kişiye atalarıyla bütünlük duygusu yaşatmakla kalmamış, aynı zamanda sürüp giden bir gelecek vaadini de taşımıştır. Tarih ortak ulusal değerlere yani kolektif bir değer sistemine ilişkin bilinci oluşturmada temel işlev görmüştür. Tarihin yardımıyla olumlu ve olumsuz davranış modelleri meydana getirilerek geleceğe dönük düşler ve beklentiler geçmişe yansıtılmıştır. 212 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Kaynaklar Aktın, K. (2010). Türkiye, ingiltere ve abd sosyal bilgiler/tarih ders kitaplarında yapılandırmacı yaklaşım: II. dünya savaşı örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Altun, A. (2014). İlkokul ve ortaokul öğrencilerinin tarih kavramına ilişkin algılarının yörüngesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (Educational Sciences: Theory & Practice), 14(6), 1-22. Ata, B. (2011). Sosyal bilgilerde atatürkçülük konularının eğitimi ve öğretmenin rolü. B. Tay ve A. Öcal (Ed.), Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi içinde(s. 291-307). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Bal, M. S. (2011). Tarih, sosyal bilgiler ve sınıf öğretmenlerinin etkinlik algılarının incelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 163-179. Bal, M. S. ve Gök, S. (2011). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersindeki cumhuriyet, saltanat ve liderlik kavramlarını algılayışları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 1183-1198. Bal, M. S. ve Yiğittir, S. (2011). Tarih ve sosyal bilgiler derslerinde uygulanan etkinliklerin yöntem ve teknikler açısından incelenmesi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 18, 137-151. Barr, R. D., Barth, J. L. & Shermis, S. S. (1978). The nature of social studies. California: ECT Publications. Barth, J. ve Demirtaş, A. (1997). İlköğretim sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: YÖK/Dünya Bankası Yayınları. Birol, B. (2010). 6. ve 7. sınıflardaki Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin sosyal bilgiler dersinin tarih konuları ile ilişkilendirilmesinin eski ve yeni müfredat açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana. Bozkaya Gülşen, B. (2011). Tarih ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin öğretimde ve mesleki etkinliklerinde interneti kullanmaya yönelik görüş ve davranışları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Bulut, B. (2011). İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler öğretim programında yer alan konuların tarih bilinci oluşturmadaki etkililiğinin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (Elazığ ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ. Çalık, M. ve Sözbilir, M. (2014). İçerik analizinin parametreleri. Eğitim ve Bilim, 39(174), 33-38. Çapa, M. (2013). Tarih. A. S. Bilgili (Ed.), Sosyal bilgilerin temelleri içinde(s. 123-132). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Çelebi, A. (2010). Sosyal bilgiler ders kitapları tarih konularının içerik düzenleme ilkelerine uygunluğunun değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu. Çetin, M. A. (2013). 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Türk tarihinde yolculuk ünitesi işlenirken mezarlık ve şehitlik ziyaretlerinin tarih bilgisi ve bilincinin oluşumunda ve öğrencinin akademik başarısındaki etkisi (Akhisar örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa. Tarih Öğretimi ve Sosyal Bilgiler 213 Cinkılıç, E. (2010). Ortaöğretim 9. sınıf tarih ders kitapları ile ilköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan tarih ünitelerindeki görsel malzeme sunumunun karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Çınkırdaklı, T. (2013). Türkiye’de sosyal bilgiler ve tarih öğretiminde selçuklu tarihinin yeri ve önemi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Çolak, R. (2010). Kavram haritalarının sosyal bilgiler eğitimi çerçevesinde tarihsel kavramların öğretiminde kullanılması: Kavram haritası ile yapılan öğretimin tutum, başarı ve kalıcılık arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Demircioğlu, İ. H. (2010a). Tarih öğretiminde öğrenci merkezli yaklaşımlar. Ankara: Anı Yayıncılık. Demircioğlu, İ. H. (2010b). Tarih öğretiminin amaçları. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri içinde(s. 65-69). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Deniz, Ç. (2011). İlköğretim II. kademe sosyal bilgiler ders kitaplarında tarihi şahsiyetlere yaklaşım tarzı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Dilek, G. (2012). Tarih öğretiminde toplumsal cinsiyet: 6. sınıf öğrencilerinin perspektifinden tarihsel süreçte kadın hakları ve kadın imgesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Dinç, E. (2009). Etkili tarih öğretimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, (Prof. Dr. Reşat Genç’e Armağan Özel Sayısı), 1427-1451. Doğanay, A. (2005). Sosyal bilgiler öğretimi. C. Öztürk ve D. Dilek (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi içinde(s. 17-52). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Dönmez, C. ve Altıkulaç, A. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının ortaokul tc inkılâp tarihi ve atatürkçülük dersi konularının öğretiminde tarihsel kaynakların kullanımına yönelik görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(3), 923-942. Erden, M. (1996). Sosyal bilgiler öğretimi. İstanbul: Alkım Yayınevi. Erdil, M. (2013). İlköğretim öğrencilerinde tarihsel önem ve anlamlılık kavramının gelişimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Uşak Üniversitesi, Uşak. Erdoğan, A. (2011). Sosyal bilgiler dersinde tarih konularının öğretiminde proje tabanlı öğrenme yaklaşımı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Aksaray Üniversitesi, Aksaray. Gökçe, M. ve Işık, H. (2011). Orta asya türk tarihi konularının öğretiminde karşılaşılan sorunlar üzerine bir değerlendirme. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(4), 563-592. Güngör Akıncı, B. A. (2011). İlköğretim sosyal bilgiler öğretiminde temsilî resim kullanımıyla tarihsel düşünme becerilerinin geliştirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. 214 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı İmamoğlu, H. V. ve Çeken, R. (2011). İlköğretim sosyal bilgiler dersinin bilim tarihi açısından fen ve teknoloji dersi ile ilişkilendirilmesi üzerine disiplinlerarası bir bakış. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(3), 71-87. Işık, H. (2014). İlköğretim 6. sınıf ve ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerinin mekânsal biliş ve kronoloji bilgilerinin karşılaştırılması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Research), 7(30), 111-122. Kab, İ. (2012). Türkiye’deki sosyal bilgiler ders kitaplarının almanyadaki tarih, coğrafya ve vatandaşlık eğitimi ders kitaplarıyla karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Kaya, R. ve Güven, A. (2012). İlköğretim yedinci sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler derslerinde tarih konularının işlenişi ve tarihin değeri ile ilgili görüşleri. Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(2), 675-691. Kaymakcı, S. (2012). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının inkılâp tarihi öğretiminde kullanılan bazı kavramları anlama düzeyi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 7 (1), 190-207. Keçe, M. (2013a). Sosyal bilgiler öğretim programında yer alan tarih konuları: Öğretmen görüşlerine dayalı nitel bir araştırma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(4), 343-361. Keçe, M. (2013b). Tarih okuryazarlığı. E. Gençtürk ve K. Karatekin (Ed.), Sosyal bilgiler için çoklu okuryazarlıklar içinde(s. 232-256). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Kılıç, D. (2010). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih konuları ile ilgili soru sorma becerilerinin bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Kılıç, F. D. (2010). İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersinde tarih konuları üzerinde oluşturdukları metaforların söylem analizi tekniği ile incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Kızılay, N. (2014). Arkeoloji konularının sınıf içi yaparak yaşayarak öğretiminin 6. sınıf öğrencilerinin tarihsel düşünme becerilerini geliştirmeye etkisi üzerine bir eylem araştırması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Adıyaman Üniversitesi, Adıyaman. Köstüklü, N. (1998). Sosyal bilimler ve tarih öğretimi. Konya: Kuzucular Ofset. Kurtulgan, K. ve Köstüklü, N. (2010). İlköğretim ikinci kademe sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde, öğretmen ve müfettiş görüşlerinin değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 173 -196. Laçin Şimşek, C. ve Şimşek, A. (2010). Türkiye’de bilim tarihi öğretimi ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının yeterlilikleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7 (2), 169-198. MEB. (2006). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 6. sınıf öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: MEB Yayınevi. Öztürk, C. (2011). Sosyal bilgiler: Toplumsal yaşama disiplinlerarası bir bakış. C. Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi demokratik vatandaşlık eğitimi içinde(s. 1-31). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Tarih Öğretimi ve Sosyal Bilgiler 215 Öztürk, İ. H. (2011). Tarih öğretiminde anakronizm sorunu: Sosyal bilgiler ve tarih ders kitaplarındaki kurgusal metinler üzerine bir inceleme. Journal of Social Studies Education Research (Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi), 2(1), 37-58. Safran, M. (2008). Giriş: Türkiye’de tarih eğitimi ve öğretimi. M. Safran ve D. Dilek (Ed.), 21. yüzyılda kimlik, vatandaşlık ve tarih eğitimi içinde (s. 13-20). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Şeker, K. (2010). Tarih ve sosyal bilgiler öğretiminde empati. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 91-105. Sezginsoy, B. (2011). Sosyal bilgiler dersinde tarih bilinci oluşturmada dizgeli öğretimin etkililiği. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Şimşek, A. (2010). Türkiye’de sınıf ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tarihe yönelik tutumları. Uluslararası Online Eğitim Bilimleri Dergisi (International Online Journal of Educational Sciences), 2(1), 181-203. Sönmez, V. (1999). Sosyal bilgiler öğretimi ve öğretmen kılavuzu. İstanbul: MEB Yayınevi. Stugu, O. S. (2003). Norveç’te tarih ve ulusal kimlik. M. Beşikçi (Yay. Haz.), Tarihin kötüye kullanımı içinde (s. 118-130). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları. Topçu, E. (2010). Sosyal bilgiler öğretmenleri ve ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin tarihsel bilgiye ilişkin algılarının incelenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Torun, H. (2010). Soğuk savaşın abd, ingiltere ve türkiyede sosyal bilgiler ders kitaplarında kimlik algısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Turan, R. ve Ulusoy, K. (2011). Sosyal bilgilerde tarihin yeri ve önemi. R. Turan ve K. Ulusoy (Ed.), Sosyal bilgilerin temelleri içinde(s. 138-158). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Ulusoy, K. (2014). Sosyal bilgiler programında tarih öğretimi. R. Turan, A. M. Sünbül ve H. Akdağ (Ed.), Sosyal bilgiler öğretiminde yeni yaklaşımlar-I içinde(s. 299-321). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Ünal, S. (2012). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih konularının öğretiminde kullandıkları öğrenci merkezli yöntemlerle ilgili karşılaştıkları sorunlar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Yazıcı, K. (2012). Sosyal bilgilerde atatürkçülük konularının öğretimi. M. Safran (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi içinde(s. 669-718). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Yazıcı, S. ve Yazıcı, F. (2010). Yurtseverlik eğitimi: Tarih ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin algı, tutum ve eğitimsel uygulamalarına yönelik bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Research), 3(10), 649-661. Yıldırım, F. (2014). 8. sınıf tc inkılap tarihi ve atatürkçülük dersi öğrenci çalışma kitaplarının sosyal bilgiler öğretmenlerince değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat. 216 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Yılmaz, K. (2011). Sosyal bilgiler ve tarih öğretiminde tarihsel empati: Geçmişe geçmişteki insanların gözüyle bakabilme becerisi. R. Turan, A. M. Sünbül ve H. Akdağ (Eds.), Sosyal bilgiler öğretiminde yeni yaklaşımlar-II içinde(s. 12-36). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Yılmaz, K. ve Çiviler, M. (2012). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersi “yeryüzünde yaşam” ünitesinde yer alan tarih kavramlarının öğretiminde karşılaşılan kavram yanılgıları üzerine bir eylem araştırması. Turkish History Education Journal (Türk Tarih Eğitimi Dergisi), 1(1), 1-31. Yılmaz, K. ve Kaya, M. (2011). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih algısı ve tarih öğretimine pedagojik yaklaşımları. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(6), 73-96. 7. BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİNDE EĞİTİM TEKNOLOJİLERİ Giriş Eğitsel İletişim ve Teknoloji Derneği (AECT) eğitim teknolojisi kavramını; “öğrenmeyi kolaylaştırmak ve eğitim performansını arttırmak amacıyla uygun teknolojik süreç ve kaynakları oluşturma, kullanma ve idare etmeye yönelik çalışmalar ve etik uygulamalar” (Robinson, Molenda ve Rezabek, 2008, s.1) şeklinde tanımlamıştır. Bir başka tanıma göre ise “öğrenme-öğretme süreçlerinin tasarlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi işidir” (Alkan, 1998). Eğitim teknolojileri üç alt boyuta sahiptir: 1) eğitim teknolojileri (donanım, yazılım), 2) etkinlikler ve uygulamalar, 3) eğitim teknolojilerinin adaptasyonu için oluşturulacak sosyal yapı ve düzenlemeler (Lievrouw ve Livingstone, 2002). En geniş tanımıyla kavram bu üç alt boyutun geliştirilmesi, uygulanması ve değerlendirilmesi sürecidir. Eğitim teknolojilerinin kapsamı tartışılmakla beraber bu kavram tebeşirden 3 boyutlu simulasyonlara kadar eğitimde kullanılan her türlü nesne ve aracı içine alır. Bu bölümde tarih öğretiminde eğitim teknolojilerinin kullanımı üzerine yapılmış tezler, makaleler, kitaplar ve kitap bölümleri değerlendirilmiştir. Tarih eğitiminde kullanılan farklı teknolojiler, türlerine göre tasnif edilerek bilgisayar, İnternet, bilişim teknolojileri, çoklu ortam, powerpoint sunum, akıllı tahta, tarihi film, diziler ve belgeseller başlıkları altında sunulmuştur. Değerlendirilen çalışmalar arasında tekrarı önlemek amacıyla tezlerden üretilen makalelere burada yer verilmemiştir. Ancak YÖK Tez Merkezi’nde yazarı tarafından erişime kapatılmış tezler yerine bu tezlerden üretilen makaleler değerlendirilmiştir. 236 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Kaynaklar Acun, R, (2000). Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi’nin internete dayalı öğretimi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 26(47), s. 615-635. Akbaba, B. (2009). Atatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi öğretiminde çoklu ortam kullanımının akademik başarı ve tutumlara etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Aktaş, Ö. (2015). Tarih derslerinde yararlanılabilecek savaş filmleri üzerine değerlendirme. Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 43, 126-132. Alkan, C. (1998). Eğitim teknolojisi. Ankara: Anı. Alkan, S. (2009). İlköğretim 8. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük dersinde bilgisayar destekli öğretimin öğrencilerin akademik başarısına etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa. Arslan, Ö. (2008). İlköğretim 8. Sınıf T.C. inkılap tarihi ve Atatürkçülük dersi öğretiminde görsel ve işitsel materyal kullanımının öğrencilerin akademik başarıları ve hatırda tutma düzeyleri üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Aydın, F.S. (2003). Bilgisayar destekli öğretimin sosyal bilgiler dersinde akademik başarı ve hatırlama düzeyi üzerindeki etkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Bozkaya-Gülşen, B. (2011). Tarih ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin öğretimde ve mesleki etkinliklerinde interneti kullanmaya yönelik görüş ve davranışları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Bozkurt, N. ve Bayındır, N. (2015). Öğretmen adaylarının tarih eğitiminde popüler olan tarih yapımları hakkındaki görüşleri. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(4), 205-215. Cihan, G. (2005). Orta öğretim Türkiye Cumhuriyeti inkılâp tarihi ve Atatürkçülük dersi 1998 programında önerilen ders araç-gereçlerinin (materyallerin) değerlendirilmesi ve öneriler. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Çatal, B. (2011). Kurgunun gücü: Tarih öğretiminde tarihsel film kullanımı. M. Öz (Ed.), Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Tarihçilik ve Tarih Yayıncılığı Sempozyumu Bildiriler içinde(18-20 Mart 2010). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Çencen, N. ve Demir, Ö. (2013). Günümüz ortaöğretim 10. sınıf tarih ders kitabı ile muhteşem yüzyıl isimli televizyon dizisindeki “Kanuni Sultan Süleyman dönemi” söylemlerinin gösterge bilimsel açıdan karşılaştırılması. Turkish History Education Journal, 2(1), 76-101. 25 Haziran 2014 tarihinde http://www.tuhed.org/article/view/1004000030/1004000034 adresinden erişilmiştir. Çencen, N. ve Şimşek, A. (2015). Usta tarihçilerin bakış açısı ile “Diriliş Dizisi.” International Journal of Human Sciences, 12(2), 1377-1396. Çoban, Z. (2011). Tarih derslerinde tarihi film ve dizilerinin kullanımına ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Demircioğlu, İ. H. (2007). Tarih Öğretiminde Filmlerin Yeri ve Önemi. Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 42, 77-93. Tarih Öğretiminde Eğitim Teknolojileri 237 Demircioğlu, İ. H. (2011). Tarih Derslerinde Tarih Web Sitelerinin Eleştirel Bir Bakış Açısıyla İncelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 190, 203-211. Doğan, Y. ve Dinç, E. (2007). Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde İnternet Üzerinden Kullanımı: ABD ve İngiltere’den Uygulama Örnekleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 195-220 Formative Period, 1923-1931 (2001). AECT. http://aect.site-ym.com/?page=formative_period Erişim tarihi 22.05.2014. Güvenbaş, M. (2013). Tarih öğretiminde arşiv belgeleriyle hazırlanan internet destekli öğretim materyaline ilişkin öğretmen görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Karabağ, G. ve Aydoğan, O. (2015). Oyun yöntemiyle tarih öğretiminin öğrenci erişisine ve kalıcılığa etkisi. Turkish History Education Journal, 4(1), 67-88. Karaman, M.A. (2008). Tarih dersinde teknoloji kullanımının öğrenci başarısına katkısı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi, İstanbul. Kaya, E. ve Çengelci, T. (2011). Öğretmen adaylarının sosyal bilgiler eğitiminde filmlerden yararlanılmasına ilişkin görüşleri. Journal of Social Studies Education Research, 2(1), 116-135. Kaya, R. ve Günal, H. (2015). Tarih öğretmenlerinin muhteşem yüzyıl dizisi özelinde tarih konulu film ve dizilerin öğretimde kullanımına yönelik görüşleri. Turkish History Education Journal, 4(1), 1-48. Köstüklü, N. (2001). Sosyal bilimler ve tarih öğretimi. Konya: Günay Ofset. Küçük, S. (2002). İnternet ve tarih öğretimi; bilim tarihine örnek bir uygulama. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Lievrouw, L. & Livingstone, S. (2002). Handbook of new media: social shaping and social consequences. London: Sage. Muratalan, T. (2011). Tarih öğretmenlerinin tarihî filmlerden yararlanırken karşılaştıkları sorunlar. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Ocak, G. ve Selimoğlu, S. (2016). Tarih öğretiminde tarih dizilerinin kullanımına ilişkin öğrenci görüşleri-nitel bir analiz. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 431-452. Özel, E. (2014). İlköğretim düzeyindeki tarih eğitiminde teknolojik araçların kullanılma durumları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 713-740. Özmen, C., Er, H. ve Ünal, F. (2014). Televizyon dizilerinin tarih bilinci üzerine etkisi “muhteşem yüzyıl dizisi örneği”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(25),409-426. Öztaş, S. (2011). Tarih sinema ilişkisi ve sinema filmlerinin tarih derslerinde kullanımının önemi. M.Öz (Ed.), Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Tarihçilik ve Tarih Yayıncılığı Sempozyumu Bildiriler içinde(ss. 797-807). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Öztaş, S. (2012). Tarih öğretiminde filmlerin kullanımı. İ. H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.). Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(163-182). Ankara: Pegem Akademi. Öztaş, S. (2015). Tarih öğretiminde tarihî film ve tarihî dizilerin kullanılmasına ilişkin tarih bölümü öğrencilerinin görüşleri (Kırklareli Üniversitesi örneği). Turkish History Education Journal, 4(2), 1-37. doi:http://dx.doi.org/10.17497/tuhed.18573 238 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Öztaş, S. (2007). Tarih öğretimi ve filmler “tarih öğretiminde film kullanılmasının öğrenci başarısı üzerine etkisi”. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Öztaş, S., Anıl, N. K. ve Kılıç, B. (2013). Tarihî film veya tarihî dizilerin tarihe ilgiyi artırmada etkisine ilişkin meslek yüksekokulu öğrencilerinin görüşleri. Elektronic Journal of Vocational Colleges UMYOS Özel Sayı, 3(3), 107-120. 17 Mart 2014 tarihinde http://www.ejovoc. org/makaleler/aralik_2013_umyos/pdf/15.pdf adresinden erişilmiştir. Öztürk, İ. H. (2012). Tarih öğretiminde bilgi ve iletişim teknolojileri: Kuram ve uygulama. İstanbul: Kriter. Öztürk, İ. H. (2012). Tarih öğretmeni adaylarına bit destekli öğretim becerilerinin kazandırılmasında tasarım temelli öğrenme yaklaşımı. E-Journal of New World Sciences Academy, 7(3), 945-968. Robinson, R., Molenda, M. & Rezabek, L. (2008). Facilitating learning: Association for educational communications and technology. 18 Mart 2016 tarihinde http://www.aect.org/publications/EducationalTechnology/ER5861X_C002.pdf adresinden erişilmiştir. Sidekli, S., Doğramacı, H., Yangın, S. ve Daşdemir, İ. (2013). İlköğretim sosyal bilgiler öğretiminde “belgesel” kullanımının öğrencilerin ders başarısına etkisi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(8),1053-1065. Şengül-Bircan, T. (2013). Animasyon destekli haritalarla tarih öğretiminin öğrencilerin akademik başarılarına ve mekân algılarına etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Shippee, L. B. (1918). Review of a study of state aid to public schools in Minnesota. Minnesota History Bulletin, 2(7), 455–457. 10 Mart 2016 tarihinde http://www.jstor.org/stable/20160271 adresinden erişilmiştir. Tankut, Ü.S. (2008). İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde bilgisayar destekli öğretimin akademik başarıya ve kalıcılığa etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana. Turan, İ. (2012). Tarih öğretiminde bilişim teknolojileri. İ. H. Demircioğlu ve İ. Turan (Ed.), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde(s. 207-223). Ankara: Pegem Akademi. Turan, İ. (2015). Okul dışı sosyal bilgiler öğretiminde sanal müze ve turlar. A. Şimşek ve S. Kaymakçı (Ed.), Okul dışı sosyal bilgiler öğretimi içinde(s.189-203). Ankara: PegemA. Tutaysalgır, H. (2006). Power point sunu programıyla hazırlanan sosyal bilgiler dersi öğretim materyalinin öğrenci tutum ve performanslarına etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar. Ulusoy, K., Yanpar-Yelken, T. ve Üredi, L. (2009). Sınıf öğretmeni adaylarının tarih konularının işlenişinde hypertext kullanımı ile ilgili görüşleri. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 198-208. Ünal, K. (2015). Ortaöğretim kurumlarında tarih öğretiminde akıllı tahta kullanımına yönelik öğrenci görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Yazıcı, S. (2008). Belgesel destekli tarih öğretiminin öğretmen adaylarının görüşlerine göre değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar. 8. BÖLÜM TÜRKİYE’DE TARİH EĞİTİMİ ARAŞTIRMALARINDA KAVRAM ÖĞRETİMİ Giriş Çalışlara (1991, 263) göre kavram, “dile bağlı olarak bilme aşaması içinde, dünyayı yansıtma biçimlerinden biri, nesne ve fenomenleri genelleştirmenin bir biçimi”dir. Güngör (2004) ve Çepni (2006) ise yaşantımız sürecinde iki veya daha fazla varlığı ortak özelliklerine göre gruplayıp diğer varlıklardan ayırt etmemiz sonucu zihnimizde oluşan düşünce birimlerini kavram olarak tanımlamaktadırlar. Ülgen (2001, 100) de benzer şekilde kavramın ortak özellikleri yansıtan yönünü vurgulamış ve kavramı insan zihninde anlamlanan, farklı obje ve olguların değişebilen ortak özelliklerini temsil eden bir bilgi formu/yapısıdır” şeklinde ifade etmiştir. Bütün bu tanımlar göstermektedir ki kavramlar, benzer ve/veya ortak özellikleri olan nesne, olay, fikir ve davranışların oluşturduğu sınıflamaların soyut temsilcileridir. Buluş yoluyla öğretimin önemli isimlerden biri olan Bruner (1961), bir konuyu anlayabilmeleri için öğrencilere, o konu alanının temel yapı taşlarının öğretilmesi gerektiğini, bu temel öğrenmelerin de yeni öğrenmelere transfer edilebileceğini belirtmektedir. Bu ilke farklı alanlardaki eğitimcilerin çalışmalarına ilham vermiştir. Örneğin Bruner’in öğretim teorilerini tarih öğretimine uyarlayan Rogers (1978) “Yeni Tarih” adını verdiği çalışmasında, tarihsel bilginin yapısal, düzenleyici, anahtar yapıları olduğunu ortaya koymuştur. Günümüzde yapılandırmacı öğrenme kuramı bir konu alanına ilişkin kavramların bilinmesinin, yeni öğrenilecek kavramlara temel oluşturduğunu ortaya koymuştur. Bu bir kavramın yanlış ya da eksik öğrenilmesinin, kavram yanılgılarına yol açabileceğini göster- Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmalarında Kavram Öğretimi 257 Kaynaklar Akınoğlu, O. ve Arslan, Y. (2007). Türkiye’de ortaöğretim öğrencilerinin tarih kavramlarını kazanma durumu ve değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 137-154. Aktaş, Ö. ve Özmen, A. (2013). Savaş kavramı üzerine üniversite öğrencilerinin görüşleri (Kafkas üniversitesi örneği). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(1), 37-55. Akşit, İ. ve Dinç, E. (2015). Sosyal bilgiler dersinde iskân kavramının öğretimi üzerine bir eylem araştırması. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 78-87. Aktaş, Ö. ve Safran, M. (2013). Ortaöğretim öğrencilerinin savaş ve barış kavramı ile ilgili düşüncelerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(8)1587-1619. Alaca, E. (2011). Orta öğretim tarih programlarında coğrafya kavramları ve öğretimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Arslan, S. (2010). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinde kavram yanılgılarına ilişkin öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ. Aycan, Y. (2010). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinde yer alan kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları (Gördes örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa. Bal, M. S. (2009). Tarih öğretiminde kavram yanılgıları ve çözüm önerileri, Osmanlı tarihi konusundaki kavram yanılgısı örnekleri. IV. Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi’nde sunulan bildiri. Marmara Üniversitesi, İstanbul. Bal, M. S. ve Gök, S. (2011). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersindeki cumhuriyet, saltanat ve liderlik kavramlarını algılayışları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 1183-1198. Bektaş, Ö. ve Bilgili, A. S. (2004). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi “Osmanlı kültür ve medeniyeti” ünitesinde geçen tarih terimleri ile ilgili kavram yanılgıları. Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 119-141. Candan, A. S. (1998). Kavramlara dayalı tarih öğretimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Candan, A. S. ve Koçer, Ö. (2013). Tarih dersindeki kavramların algılanma düzeylerine ilişkin bir değerlendirme. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2(1), 353-373. Candan, A. S. (2006). Tarih öğretiminde kavramlar ve kavramların öğretilmesi. Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(3), 143-158. Çolak, R. (2010). Kavram haritalarının sosyal bilgiler eğitimi çerçevesinde tarihsel kavramların öğretiminde kullanılması: kavram haritası ile yapılan öğretim ile tutum, başarı ve kalıcılık arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Daloğlu, B. K. (2013). Lise tarih ders kitaplarında yer alan milli kimlik kavramının içerik analizi (1939-1950). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Demircioğlu, İ. H. (2005). Sekizinci sınıf öğrencilerinin tarih öğretiminde kullanılan zaman ve kronolojiyle ilgili bazı kavramları anlama düzeyi. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 19, 155-163. 258 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Düzenli, E. (2011). Islahat, tanzimat, meşrutiyet, cumhuriyet ve hürriyet? kavramlarının anlaşılma düzeyleri: 11. sınıf öğrenci görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Gençmehmetoğlu, R. (2009). VIII. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinde yer alan olgu, kavram ve genellemelerin öğretimi ve önemi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Karabağ, Ş.G. ve Yelbaş, S. (2010, Haziran). Tarih öğretmen adaylarının kavram yanılgıları ve bu yanılgıların nedenleri. 1. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Karahan, M. (2009). Tarih derslerinde demokrasi ile ilgili kavramların anlaşılma düzeyi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, sü, Trabzon. Kaymakçı, S. (2012). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının inkılâp tarihi öğretiminde kullanılan bazı kavramları anlama düzeyi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 7(1) 190-207. Keskin, K. (2003). İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler dersinde öğrencilere tarih kavramlarının kazandırılma düzeyinin araştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Kurada, K. (2006). Lise II tarih dersinin öğretiminde kavram haritası kullanımının öğrenmeye etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Oymak, İ. (2007). Ortaöğretim kurumlarında tarih öğretiminde zaman kavramının öğretilmesinde karşılaşılan sorunlar ve bu konuda tarih öğretmenlerinin görüşleri (Aksaray ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Özhan, M. (2008). Liselerde okutulan “Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük” ders kitaplarında ulus, ulusçuluk ve ulus-devlet kavramları (1944-2007) (bir içerik analiz çalışması). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır. Özşahin, Ö. C. (2008). Ortaöğretim tarih derslerinde yapılandırmacı öğretim yaklaşımıyla modellendirilmiş etkinliklerin öğrencilerin kavram kazanma düzeylerine etkisi., Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Safran, M. ve Şimşek, A. (2006). İlköğretim öğrencilerinde tarihsel zaman kavramının gelişimi. İlköğretim Online, 5(2), 87-109. Şam, E. A. ve Kılıç, P. İ. (2010, Haziran). Lise Öğrencilerinin T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersindeki Kavram Yanılgıları. 1. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Ulusoy, K ve Yanpar Yelken, T. (2009). İlköğretim 4. ve 5. sınıf öğrencilerinin Atatürkçülük ile ilgili kavramları algılamaları. Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 214-223. Yalçınkaya, E. (2013). 8th grade students’ metaphors for the concept of history. Eğitim Araştırmaları - Eurasian Journal of Educational Research, 51, 273-290. Yelbaş, S. (2011). 11. sınıf T.C. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi dersi ile ilgili öğrencilerin kavram yanılgıları ve bu yanılgılarının nedenleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Yılmaz, K. ve Çiviler, M. (2012). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersi “yeryüzünde yaşam” ünitesinde yer alan tarih kavramlarının öğretiminde karşılaşılan kavram yanılgıları üzerine bir eylem araştırması. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 1(1), 1-31. 9. BÖLÜM TARİH EĞİTİMİ VE KİMLİK ÇALIŞMALARI Giriş Tarih eğitimi ve kimlik arasındaki ilişki, özellikle son yıllarda yapılan çalışmaların odağında yer almaktadır. Bu durumun ortaya çıkışında iktidar ve eğitim ilişkisinin tartışılması ve tarih öğretiminin amaçlarına dair yapılan tartışmaların derinlik kazanması etkilidir. Tarih öğretimine yüklenen amaçlarda yer alan kimlik vurgusu, tarih öğretimi ve kimlik inşası arasındaki ilişkiyi tanımlama ihtiyacını doğurmuştur. Tarihsel süreç içerisinde “Tarihi neden öğretiyoruz?” sorusuna verilen yanıtlar da tarih öğretiminin kimlik inşasının bir aracı olduğu kabulünü ortaya çıkarmıştır. Nitekim Osmanlı modernleşmesinden Türkiye’ye geçiş süreci, kollektif geçmişin milli tarihe dönüşmesinin öyküsüdür. Bireylerin ortak geçmişinin ulus devlet bağlamında milli tarihe dönüşmesi, tarih öğretimini toplum mühendisliğinin bir aygıtı olarak kimlik tartışmaları ile doğrudan ilişkili hale getirir. Diğer taraftan makro söylemde ulusal kimlik tartışmaları toplumsal aidiyet bağlamında “biz” ve “onlar” ayrımını tanımlarken, “biz” kategorisinin siyasal sisteme entegre olma durumu da tarih öğretimini vatandaş yetiştirmenin bir aracı haline getirdiğini söylemek mümkündür. Bu haliyle egemen söylemin kollektif geçmişi tarih haline getirişi tarih yazımını kimlikle ilişkilendirirken, diğer taraftan da inşa edilenin yaygınlaştırılması da kimliği tarih öğretimi ile ilişkilendirir. İnşa edilenin yaygınlaştırılması için tarih dersine amaçlar yüklenir, öğretim programları hazırlanır ve eğitim programlarının sınıf ortamında uygulanması için de ders kitapları yazılır. Ders kitaplarının aktarıcısı olarak öğretmenler de sınıf içinde tarih dersine yüklenilen amaçları gerçekleştirici aktörler haline gelir. Bu durum Türkiye’deki tarih öğretimi ve kimlik çalışmalarının çalışma alanlarını belirlemesi açısından 270 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Kaynaklar Akça, N. (2007). Demokrat Parti iktidarından 1980 ihtilaline eğitim politikaları ve bu politikaların tarih ders kitaplarına yansıması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana. Akdağ, H. (2005). Tek parti ve demokrat parti dönemi lise tarih ders kitaplarının muhtevası, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Aktaş, D. (2005). 1950-1970 Dönemi tarih müfredat programları ve tarih ders kitaplarında tarihçilik anlayışı, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Aktın, K. (2005). 1930-1950 Dönemi ortaöğretim tarih ders kitaplarında tarihçilik anlayışı, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Araz, Y. (2008). Klasik dönem Osmanlı toplumunda müslim – gayrimüslim ilişkileri bağlamında lise tarih ders kitaplarında öteki sorunu, Yayımlanmamış doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Aslan, B. (2004). Türkiye’de milli tarih anlayışı bağlamında dünden bugüne inkılap tarihi dersleri. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 81-109. Aslan, E. (2006). Neden tarih öğretiyoruz? DEÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 162-174. Aslan, E. ve Akçalı, A. A. (2007). Kimlik sunumu olarak tarih eğitimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 125-132. Ata, B. (2000). Ismail Hakkı Baltacıoğlu ve tarih öğretimi, Türk Kültürü, 450, 590-602. Ayanoğlu, B. (2011). Türk- Yunan tarih ders kitaplarından karşılaştırmalı öteki, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Balta, E. ve Demir, S. (2016). Tarih, kimlik ve dış politika: Rusya Federasyonu güncel tarih ders kitaplarında Osmanlı – Türk imaji. Bilig, 76, 1-31. Copeaux, E. (1999) Tarih ders kitaplarında (1931-1993) Türk tarih tezinden Türk-İslam sentezine (Çev. Ali Berktay). İstanbul: Tarih Vakfı. Demircioğlu, E. (2014). 10. ve 11. Sınıf tarih ders kitaplarında yer alan görseller ve metinlerde toplumsal cinsiyet temsiliyle ilgili tarih öğretmenlerinin görüşleri, Yayınlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum. Demircioğlu, İ. H. (2006). Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye’de tarih öğretiminin genel amaçlarının karşılaştırmalı bir değerlendirmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 133-146. Demircioğlu, İ. H. (2014). Tarih öğretiminin amaçları. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? içinde (s. 67-71). İstanbul: Yeni İnsan Demircioğlu, İ. H., (2007). Tarih öğretiminde öğrenci merkezli yaklaşımlar. Ankara: Anı Yayıncılık. Demircioğlu, İ.H. (2006). Lise öğrencilerinin tarih dersinin amaçlarına ilişkin görüşleri. Gazi Üniversitesi Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(2), 153-164. Tarih Eğitimi ve Kimlik Çalışmaları 271 Dilek, D. (2007). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Dinç, E. (2014). Tarih bilinci açısından tarih öğretiminin amaçları. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? içinde (s. 72-78). İstanbul: Yeni İnsan Dönmez, C. ve Oruç, Ş. (2006). II. Meşrutiyet dönemi tarih öğretimi. Ankara: Gazi Kitabevi. Ersanlı, B. B. (1992). İktidar ve tarih Türkiye’de “resmi tarih” tezinin oluşumu (1929 – 1937). İstanbul: Afa Yayıncılık. Güngör, B. A. (2005). 1980- 2000 Dönemi ortaöğretim tarih ders kitaplarında tarihçilik anlayışı, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. İşçimen, S. (2007). Türkiye Cumhuriyetinde ilkokullarda okutulan tarih ders kitapları (1923-1931), Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin. Köksal, H. (2007). İlkçağ’da vatandaşlık eğitimi olarak tarih öğretimi. Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 271-278. MEB, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (2007). Ortaöğretim 9. sınıf tarih dersi öğretim programı. 29 Şubat 2016 tarihinde http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx adresinden erişilmiştir. Metin, C. (1998). Türk tarih tezi ve tarih ders kitaplarında Türkiye Cumhuriyeti tarihi (19231960), Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara. Özbaran, S. (1997). Tarih, tarihçi ve toplum, İstanbul: Tarih Vakfı. Özbaran, S. (1995). Tarih öğretimi ve ders kitapları Buca sempozyumu (29 Eylül – 1 Ekim 1994). İstanbul: Tarih Vakfı. Özyürek, P. (2006) The transition of history education and history textbooks in Europe from a nationalist discourse to a wider European-ness discourse. Unpublished master thesis, Sabancı Üniversitesi, İstanbul. Pamuk, A. (2009) Vatandaş yetiştirme aracı olarak tarih öğretimi: orta öğretim düzeyinde öğretmen, öğrenci ve veli görüşleri (Trabzon-Tunceli örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü: İstanbul. Pamuk, A. (2014) Kimlik ve tarih kimliğin inşasında tarihin kullanımı, İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Safran, M ve Dilek, D. (2008) 21. Yüzyılda kimlik, vatandaşlık ve tarih eğitimi, İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Safran, M. (1993) “Lise öğretmen ve öğrencilerine göre tarih dersinin amaçları” Eğitim Dergisi, 3. Ankara Stearns, P. N. (2009). Neden tarih öğreniyoruz?. (çev. Erkan Dinç), Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (2009). 2 (1), 118-127 Şıvgın, H. (2009). Ulusal tarih eğitiminin kimlik gelişimdeki önemi. Gazi Üniversitesi Gazi Akademik Bakış Dergisi, 2(4), 35-52. Şimşek, U.,Özdemir, Y. ve Kaya, R. (2004). Türkiye Cumhuriyeti’nin yurttaşlık anlayışı ve tarihin kullanımı. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 377-386. 272 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Tanbur, E. (2014) Öğrencilerde milli kimlik kavramı ve T. C. inkılap tarihi ve atatürkçülük dersinin milli kimlik kazanımına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu. Tekeli, İ. (1998). Tarih yazımı üzerine düşünmek, Ankara: Dost Kitabevi. Tozlu, S., Akbulut, A. ve Kaya, R. (2004). Tarih yazımı ve öğretiminde ben ve öteki. Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi (Tarih Eğitimi Sayısı), 9 411-428. Türk, C. İ. (2011). Osmanlı son dönem tarihçi – eğitimcisi Ahmed Refik (Altınay) ve tarih eğitimi. HistoryStudies, 3(3), 351 – 362. Vurgun, A. (2014). Milli tarih nedir? İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Yazıcı, F. (2015). Azınlık okullarında tarih eğitimi ve çokkültürlülük, İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Yıldırım, T. (2014). Tarih ders kitaplarında kimlik söylemi. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. 10. BÖLÜM TÜRKİYE’DE KRONOLOJİ ÜZERİNE YAPILMIŞ ARAŞTIRMALARA GENEL BİR BAKIŞ Giriş Tarih, geçmişten bugüne uzanan süreçte “yaşananlar”dan değerli bulduklarımızı, çeşitli kanıtlara dayalı olarak şimdiki zamanda yeniden inşa etmek şeklinde tanımlanabilir. O, değişimi-sürekliliği takip ederek çeşitli olay-kişi ve durumları konu eder. Bu anlamda tarihin çatısı olarak tanımlanabilecek kronolojiyi iyi anlamak tarihin anlaşılması için de bir anahtar oluşturacaktır. Burada hemen Jahoda’nın “Ne zaman tarihi düşünsek, onu tarihleri (yılları) ile kronolojik ardışıklıkla hatırlarız (1963: 95)” sözü akla gelir. Gerçekten de tarihin zaman anlamında kullanımı, geçmişteki olayların sınıflandırılması, birbirleriyle ilişkilerinin belirlenip, anlamsal bütünlüğünün sağlanması, sorunlar, olaylar ve anlayışlardaki değişikliklerin izlenip, dönemler ve çağlar arasında karşılaştırma yaparak doğru sonuçlar çıkarılması konusunda büyük bir öneme sahiptir (Bıçak, 2004a: 107-108). Ankersmit (1994), Fabian (1999), Claude Lévi Strauss (tarih), gibi tarihsel zamanı modernitenin bütün toplumlara dayattığı bir ideolojik unsur olarak tanımlayanlar dışında, tarihçilerin hemfikir oldukları konu, tarihin yazımı ya da öğretimi sürecinde geçmişten bugüne doğru gelen, içinde süreklilik ve değişimi barındıran bir zaman anlayışına sahip olunması gerekli görülmektedir (Evans, 1999: 147). Öğretimde Kronoloji Tarih öğretiminin ilkokul çağlarından itibaren öngörülmesi, zihinsel açıdan yeterli donanıma sahip olmayan çocukların kronolojiyi algılama zorluklarını beraberinde getirmiştir. Bunun için erken yaşlardan itibaren tarih içeriği ile karşı- Türkiye’de Kronoloji Üzerine Yapılmış Araştırmalara Genel Bir Bakış 289 Kaynaklar Ali Fahrettin Alper. (2002). İlk mekteplerde tarih tedrisatı (Çeviriyazı: Bahri Ata & Şeyma Şahan). Türk Yurdu, 22(175), 91-100. Akbaba, B., Keçe, M. ve M. Erdem. (2012). Sosyal bilgiler dersinde çoklu ortam kullanımının öğrencilerin zaman-kronoloji ve değişim-sürekliliği algılama becerilerine etkisi. Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 237-257. Akınoğlu, O. & Arslan, Y. (2007). Türkiye’de ortaöğretim öğrencilerinin tarih kavramlarını kazanma durumu ve değerlendirmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 137-150. Bulut, B. & Taşkıran, C. (2014). Altıncı sınıf sosyal bilgiler programındaki kazanımların zihinsel beceriler açısından incelenmesi. Uluslararası Türk Eğitim Bilim Dergisi, 2(2), 1-14. Çelikkaya, T. (2011). Sosyal bilgiler programında yer alan becerilerin kazandırılma düzeyi: öğretmen görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(3), 969-990. Demircioğlu, İ. H. (2009). Tarih öğretmenlerinin tarihsel düşünme becerilerine yönelik görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 184, 228-239. Ercan, Y. (2007). Tarih ders kitaplarının kronolojik ve tematik tasarımlarının öğrenci başarısı üzerindeki etkileri: ‘eğitim ve kültür alanında yapılan inkılâp hareketleri’. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Işık, H. (2014). İlköğretim 6.sınıf ve ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerinin mekânsal biliş ve kronoloji bilgilerinin karşılaştırılması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(30), 111-124. Oymak, İ. (2007). Ortaöğretim kurumlarında tarih öğretiminde zaman kavramının öğretilmesinde karşılaşılan sorunlar ve bu konuda tarih öğretmenlerinin görüşleri (Aksaray ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Özen, R. & Sağlam, H.İ. (2010). İlköğretim öğrencilerinin değişim ve sürekliliği algılayışı. Akademik Bakış Dergisi, 22, 1-15. Pala F. (2015) Sosyal Bilgiler Derslerinde Yer Alan Tarihleri Öğrenci Hatırlama Düzeyi ve Tarihlerin Öğretiminin Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerine Göre İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Safran, M. & Şimşek, A. (2006). İlköğretim öğrencilerinde tarihsel zaman kavramının gelişimi. İlköğretim Online, 52, 87- 109. Safran, M. & Şimşek A. (2009). Çocuklarda zaman algısının gelişimi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(6), 542-548. Safran, M., Ata, B., Türkan, F., Gümüşlü, B. & Cansever, Ü. (2011). Ortaöğretim projesi: tarih öğretmenleri özel alan yeterlilikleri. Ankara: MEB Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü. Şimşek, A. (2005). İlköğretimde tarih öğretimi açısından 1998 ve 2004 ilköğretim sosyal bilgiler öğretim programlarının karşılaştırılması. II. Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi’nde sunulan bildiri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van. 290 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Şimşek, A. (2005). Sınıf ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının kronoloji yeterlilikleri: Gazi üniversitesi eğitim fakültesi örneği. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli. Şimşek, A. (2007). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin kronolojik algılarının geliştirilmesine yönelik yarı deneysel bir çalışma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 7(1), 589-615. Şimşek, A. (2010). Sınıf ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tarih öğretimine ilişkin tutumları. International Online Journal of Education Sciences, 2(1), 181-203. Şimşek, A. & Bal, M. S. (2010). Tarih şeridi aracığıyla öğretmen adaylarının tarihsel zaman algılarının incelenmesi. Journal of Social Studies Education Research, 1(1), 124-151. Sağlam, H. İ., Tınmaz E. ve Hayal M. A. (2015). Sınıf öğretmenlerinin “zaman ve kronolojiyi algılama” becerisini öğretme deneyimlerine fenomonolojik bir bakış. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4(1), 49-66. Web1. Chronological thinking. http://www.nchs.ucla.edu/history-standards/historicalthinking-standards/1.-chronological-thinking Erişim tarihi 2.6.2014. 11. BÖLÜM TÜRKİYE’DE TARİH ÖĞRETİM PROGRAMLARI (MÜFREDAT) ÜZERİNE YAPILMIŞ ÇALIŞMALARA GENEL BİR BAKIŞ Giriş Türkiye’de tarih dersleri Osmanlı Devletinin batılılaşma (yenileşme) sürecinde açılan modern mekteplerde (Harbiye, Tıbbiye, Mülkiye vd.) verilen modern eğitim çerçevesinde yer bulmuştur. Yaygın anlamda ise 1869 yılında yayımlanan Maarifi Umumiye Nizamnamesi’yle birlikte ilk mektep ve rüştiyelerde okutulmaya başlanmıştır. Bu süreçte II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e kadar zaman içinde tarih dersleri bazı amaç ve içerik farklılaşmalarına uğrasa da “vatan” ve “vatan üzerinde yaşayanları birleştirme”ye yönelik bir misyonu üstlenmiştir. Bu durum 1923’te kurulan Cumhuriyet rejimiyle birlikte daha da önemsenmiştir. Bilindiği gibi Türkiye’de örgün eğitim, 1924’te kabul edilen Tevhidi Tedrisat ile yeniden yapılandırılmış, 1926 yılında alınan bir kararla kurulan Talim ve Terbiye Kurulunun planlamasına bırakılmıştır. Böylelikle yeni kurulan üniter ulus devlet yapısına uygun bir toplum inşa etmek için bütün eğitim faaliyetleri Talim Terbiye Kurulunca planlanmıştır. Talim ve Terbiye Kurulunun yayımladığı müfredatlarla derslerin amaçları ve içerikleri belirlenmiştir. 1924’de ilk eğitim programları ilkokullar için düzenlenen ve bu çerçevede geliştirilen ilkokul 3-4-5 tarih dersi müfredatı olmuştur. 1926 yılında yapılan bir değişiklikle de ilk üç sınıfta hayat bilgisinin, 4-5. sınıflarda ise tarih dersinin okutulması kararlaştırılmıştır. 1927-28 eğitim öğretim yılında yapılan başka bir değişiklikle de “milli tarih”in merkeze alınması kararlaştırılmıştır (Çapa, 2002, 41). Ancak asıl değişim ve dönüşüm 1932’de yayımına başlanan Tarih I-II-III-IV Türkiye’de Tarih Öğretim Programları (Müfredat) Üzerine Yapılmış Çalışmalara Genel Bir Bakış 305 Kaynaklar Akıncı, M. H. (2011). 9. sınıf tarih dersi yeni öğretim programının öğretmen görüşlerine dayalı olarak değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi, Niğde. Aktekin, S. (2010). “Yeni Sosyal Bilgiler ve Tarih Dersi Programları, Öğretmen Eğitimi veToplumsal Barış. Eğitim, Çatışma ve Toplumsal Barış: Türkiye’den ve Dünyadan Örnekler, 1,105112. Aktekin. S. ve Ceylan, D. (2012). “9. Sınıf Yeni Tarih Dersi Öğretim Programı İle İlgili Öğretmen Görüşleri”, Milli Eğitim, 194, 253-267. Aslan, E. (2011). “1924 İlk Mektepler Müfredat Programı. İlköğretim Online, 10(2), 717-734. Aslan, E. (2012). “İmparatorluktan Cumhuriyete Geçiş Sürecinde Ortaöğretim Tarih Programlarında Değişim II: Lise. Turkish Studies 7(4), 807-841. Berk, F. (2008). “Eski ve Yeni İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programları ve Ders Kitaplarında Tarih KonularınınKarşılaştırılması”, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlköğretim Anabilim dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adana. Çakmak, Z. & Bulut, B. (2013). “2004 Sosyal Bilgiler 7. Sınıf Öğretim Programı ve Tarih Bilinci. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34, 147-156. Çapa, M. (2002). “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Tarih Öğretimi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (29-30), 39-55. Demircioğlu, İ. H. (2006). “Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de Tarih Öğretiminin Genel Amaçlarının Karşılaştırmalı Bir Değerlendirmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 133-146. Demirel, F. (2003). “İdadilerde Tarih Ders Programı”, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitim Anabilim Dalı, Tarih Öğretmenliği Bilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum. Dinç, E. (2004, Temmuz). Siyasal düşünce ve uygulamaların tarih öğretimine etkisi: Türkiye ve İngiltere ekseninde bir karşılaştırma denemesi. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı’nda sunulan bildiri, İnönü Üniversitesi, Malatya. Dinç, E. (2006). “Tarih Eğitimcilerinin Mevcut Lise Tarih Müfredat Programı ve Tarih Öğretiminin Amaçları Hakkındaki Görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 7(2), 263-276. Dinç, E. (2011). “Eski ve Yeni Ortaöğretim Tarih Programının Amaç ve İçerik Özelliklerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(4), 2135-2153. Keskin, Y. (2009). “Türkiye’de İlkokul Programlarında Yer Alan Sosyal İlgiler İçerikli Derslere Ait Öğretim Programlarının Gelişimine Tarihsel Bir Bakış. TSA, 2, 107-131. Koçak, K. (1998). Cumhuriyetten Günümüze Tarih Anlayışı ve Ortaöğretim Kurumlarında Tarih Öğretimi (1923-1992). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Koçak, K. (Tarihsiz). Türkiye’de Tarih Programlarının İncelenmesi ve Geliştirme Çabaları (Diğer Derslerle İlişkilendirme). 10 Mayıs 2014 tarihinde online:http://www.akademiktarih. com/pdfler/store/kemalkocak.pdf adresinden erişilmiştir. 306 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Merter, F. ve Yıldız, H. (2010). “Cumhuriyetten Günümüze Lise Programlarının Atatürk İlke ve İnkılâplarını Genç Nesillere Benimsetmesi Bakımından Değerlendirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 1 – 27. Okumuş, O. (2015). Tarih Derslerinde Demokrasi ve İnsan Hakları Eğitimi (Mevcut Durum Ve Yapılması Gerekenler). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(39), 703 – 709. Özkan, G. (2011). “2008-2009 Öğretim Yılında Yürürlüğe Giren Ortaöğretim 9. Sınıf Tarih Öğretim Programının Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi”, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, Tarih Öğretmenliği Bilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara. Öztürk, İ. H. (2009). “Yeni Ortaöğretim Tarih Programları Üzerine Eleştirel Bir İnceleme”, I. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi, 1-3 Mayıs 2009, Çanakkale. Öztürk, İ. H. (2011). Dünya tarihini öğretmek: Yeni ortaöğretim tarih müfredat programlarında değişim ve sorunlar. III. uluslararası Türkiye eğitim araştırmaları kongre kitabı içinde(ss.991-999). Kongrenin yapıldığı şehir, Yapıldığı yer. Sarı, A. (2007). “Türkiye’deki (9, 10, 11, 12. Sınıf) ve Avusturya’daki (5, 6, 7, 8. Sınıf) Ortaöğretim Tarih Programlarının Karşılaştırması”, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, Tarih Öğretmenliği Bilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara. Smart, D. (2014). “Ada Hikâyemiz”: İngiltere’deki Tarih Müfredatına Yeniden Bakış”, 3. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu Bildiri Tam Metin Kitabı, 20-26. Turan, R. (2015). “Tarih Öğretmenlerinin Lise Tarih Derslerinin Genel Amaçlarının Öğrencilere Kazandırılma Düzeylerine İlişkin Görüşleri (Ankara İli Örneği). Turkish Journal of Educational Studies, 2(3), 139-180. Türk, İ. C. (2006). “Osmanlı Devleti İlköğretim Okulları Tarih Müfredat Programları - Tarih Öğretim Usulleri. KKEFD, 1, 333-346. Yazıcı, N. (2013). “Lise Müfredat Programlarında ve Ders Kitaplarında Çanakkale Savaşı’nın Öğretimi Üzerine Eleştirel Bir Yaklaşım. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(2), 535-550. Yıldız, M. (2004). “Psikolojik Taksonomi İlkelerinin (Bloom, Gagne ve P,aget) Lise 1 Tarih Ders Programına Uygulanabilirliği”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bolu. 12. BÖLÜM TÜRKİYE’DE TARİH ÖĞRETMENİ YETİŞTİRME Giriş Lider, filozof, öğretmen ya da kaşif yetiştirmek gerçekte mümkün müdür? İnsanlık tarihinde, İngilizce’de “gifted-hediye edilmiş olan” denilen, kendi dilimizde “Allah’ın bir lütfu” diye andığımız insanların izleri Stefan Zweig’in deyişiyle “hala parlıyor” ve çoğu zaman, hayatlarında amaç, yöntem ya da anlam kargaşası yaşayan insanlara kılavuzluk etmeyi sürdürüyor. Bu kılavuzluk, kişisel olarak içimizden birilerinin hayatımıza yön veren bir öğretmenimizi sık sık hatırlamamızdan başlıyor, toplumların ya da devletlerin, hayati karar ve tercihlerinde insan aklı, hakları ve özgürlükleri gibi temel konularda yaptıkları ve söyledikleriyle insanlığı aydınlatan birilerini referans almasına kadar genişleyebiliyor. Atatürk’ün başardıkları, Gandhi’nin yaptıkları, Sokrates’in öğrettikleri, Itrî’nin müziği ya da Amundsen’in keşifleri gibi pek çok “parlak iz” bugün, insanlığın kültür mirası içinde, görenlerde övünç ve gıpta uyandırarak duruyor. Bu “lider”, “kaşif ”, “filozof ” ya da “öğretmenler” adeta insan olmanın zirve noktaları olarak bireylere, ailelere, toplumlara ya da hükumetlere kendi doğrusal gerçeklikleri içinde bir sıçrama modeli sunuyorlar. Bu tür kişilerin yukarıda adları anılanlar kadar tanıdık olmaları da gerekmiyor. Pekala ailemizden veya mahallemizden birileri de aynı rolü üstlenebiliyor. Üstelik bu rolün eğitimini almış olmaları da gerekmiyor. Lider, filozof veya öğretmen olan insanların çoğunluğu, liderlik, filozofluk ya da öğretmenlik okuluna gitmemişlerdir. Örneğin kendimizden küçüklere nasıl davranmamız gerektiğini mahallemizdeki ağabeyimizden öğrenmişizdir ve bu, hayatta gerçekten çok önemlidir. Gandhi hukuk, Atatürk ise askerlik eğitimi almıştı. Amundsen ilk gençliğinde, yanında çalıştığı kaptandan soğuk denizlerde balık tutmayı öğrenmişti. Bu sıra- 322 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Kaynaklar Aktekin, S. (2012). Yeni sosyal bilgiler ve tarih dersi programları, öğretmen eğitimi ve toplumsal barış. Eğitim, Çatışma ve Toplumsal Barış Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Tarih Vakfı, Kongrenin yapıldığı şehir. Aktekin, S. (2014). Yükseköğretim mezunlarının istihdam sorunu ve eğitim fakülteleri. Yeni Türkiye, Türk Eğitimi Özel Sayısı,59, ss. 75-93. Aktekin, S. ve Özbaş, B. Ç., (2013). Tarih öğretmen adaylarının tarih öğretmenliğine ilişkin inançlarının metafor analizi yoluyla incelenmesi. Eğitimde Kuram Ve Uygulama,9(3), 211-228. Ata, B., (2007). “Kıdemli ve Aday Tarih Öğretmenlerinin tarih Dersini Sevmeyen Lise Öğrencisine Yönelik Yaklaşımları”, TSA. C. 11, S. 2. Ata, B., (2012). “Öğrenci Anılarında Tarih Öğretmenleri ve Uygulamaları (1882-1957)”. TUHED. C.1. S.1. Bal, M.S., (2011). “Tarih Öğretmen Adaylarının haçlı Seferleri Konusunda Pedagojik Alan Bilgilerinin İncelenmesi”. S.Ü. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi. S. 31. Bal, M.S., (2011). “Türkiye’de Tarih Öğretiminin Sorunları ve Çözüm yolları Konusunda Öğretmen Adayı ve Öğretmen Görüşlerinin Karşılaştırılması”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C. 8, S. 15. Çiçek, R., Demircioğlu, İ., (2000). “Tarih Öğretmenlerinin Yetiştirilmesinde Uygulama Öğretmenlerinin Rolü”, II. Uluslararası Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu. ÇOMÜ Eğitim Fakültesi, 10-12 Mayıs. Demircioğlu, İ., (2003). “Tarih Uygulama Öğrencilerinin Uygulama Öğretmenleri ve Uygulama Okulları Hakkındaki Görüşleri: KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi Örneği”. Fırat Üni., Sosyal Bilimler Dergisi. C.13, S.1. Demircioğlu, İ., (2014). “Türkiye’de Tarih Öğretimi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Yeni Türkiye, Türk Eğitimi Özel Sayısı. S.59. Dinç, E., (2004). “Tarih Öğretmen Adayı, Öğretmen ve Eğitimcilerinin Mevcut Lise Tarih Müfredat Programı ve Tarih Öğretiminin Amaçları hakkındaki Görüşleri”, XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı. İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya. Duman, T., (1991). “Türkiye’de Ortaöğretime Öğretmen Yetiştirme”. MEB. Ankara. Erdem, A.R., (2011). “Eğitim Fakültelerinde Uygulanan Öğretmen Yetiştirme Programlarının Felsefesi” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 9. Fidan, N.K., (2009). “Öğretmen Adaylarının Değer Eğitimine İlişkin Görüşleri”, Kuramsal Eğitimbilim, C.2.S.2. Karabağ, Ş. G., (2002). “Tarih Öğretmeninin Meslekî Bilgi ve Becerilerini Şekillendiren Unsurlar”. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. C. 22, S. 1. Kartal, M., (2011). “Türkiye’nin Alan Öğretmeni Yetiştirme Deneyimleri ve Sürdürülebilir Yeni Model Yaklaşımları”. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi. S.29. Kaya, R. (2013).” Tarih Öğretmen Adaylarının Lisans Eğitiminde Osmanlıca Öğretiminin İşlevselliği İle İlgili Görüşleri”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C.17.S.2. Türkiye’de Tarih Öğretmeni Yetiştirme 323 Kaya, R., Aslan, H. ve Günal, H., (2013). “Tarih Öğretmen Adaylarının Bölümü Tercih Etme Nedenleri İle bölümden Beklentilerine İlişkin Görüşleri (Atatürk Üniversitesi Örneği)”, TUHED. C.2.S.2. Keleş, H., Şahin, M., Aktaş, Ö., Erol, N., (2013). “Tarih Öğretmen Adayların Türk Denizcilik Tarihi İle İlgili Olayların Önemine İlişkin Düşünceleri”, Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi. C.21 S.4 (Özel Sayı). Kırpık, G., (2014). “Türkiye’de Tarih Öğretimi: Sorunlar ve Fırsatlar”, Yeni Türkiye, Türk Eğitimi Özel Sayısı. S.59. Koçer, H. A. (1967). Türkiye’de öğretmen yetiştirme problemi (1848-1967). Ankara: Yargıçoğlu Matbaası. Küçüktepe, S.E. ve Küçüktepe, C., (2012). “Öğretmen Adaylarının Kopya Çekme Eğilimlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, C.1.S.17. Öztürk, İ.H., (2011)., “Tarih Öğretmeni Eğitiminde Tarihsel Romanların Kullanımı: Bir Eylem Araştırması”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD). C. 12. S.4. Öztürk, İ.H., (2012). “Tarih Öğretmeni Eğitiminde Eylem Araştırması Yaklaşımının Kullanılması: Bir Model Önerisi”. TUHED. C.1, S.1. Öztürk, İ.H., (2012). “ Öğretimin Planlanmasında Öğretmenin Rolü ve Özerkliği: Ortaöğretim Tarih Öğretmenlerinin Yıllık Plan Hazırlama ve Uygulama Örneği”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. C.12, S.1. Safran, M., Ata, B., Türkan, F., Gümüşlü, B., Cansever, Ü., (2011). “Tarih Öğretmeni Özel Alan Yeterlilikleri”. MEB Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü Ortaöğretim Projesi. MEB, Ankara. Safran, M., Kan, A.,Üstündağ, M.T., Birbudak, T.S. ve Yıldırım, O., (2014). “2013 KPSS Sonuçlarının Adayların Mezun oldukları Alanlara Göre İncelenmesi”. Eğitim ve Bilim. C.39, S.171 Tuna, Y.E., Budak, F.M., (2013). “Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Mecazlar/Metaforlar Yoluyla Analizi”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Yıl 6, S. 14. Turan, İ., Kuğuoğlu, İ.H., Albayrak, O., (2012). “Öğretmen Adaylarının Drama Özyeterliliği ve Coğrafya, Tarih Ve Vatandaşlık Bilgileri Konularında Drama Kullanımı”, NWSA Education Sciences. Vol.,7, Nu., 3, Article Number 1C0559. Türk, İ.C., (2013). “Osmanlı Devletinde Tarih Eğitimi”. Arı Sanat Yay., İstanbul. Türkmen, L., (2012). “Öğretmen Yetiştirmede Mevcut Tarih Birikimimiz ve Model Arayışları Sürecinde bir Model Önerisi”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Güz, C.5, S.3. Yalçınkaya, E., (2013). “Tarih Kavramına Yönelik Sınıf Öğretmeni Adaylarının Ürettikleri Metaforların İncelenmesi”, ZfWT, vol 5, No 3. Yanpar Yelken, T., Duban, N., (2010). “Öğretmen Adaylarının Yansıtıcı Düşünme Eğilimleri ve Yansıtıcı Öğretmen Özellikleriyle İlgili Görüşleri”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.19. S. 2. 324 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Yılman, M., (2006). “Türkiye’de Öğretmen Eğitiminin Temelleri”. Nobel Yay., Ankara. Yüksel, S., (2010). “Türk Üniversitelerinde Eğitim Fakülteleri ve Öğretmen Yetiştirme”. Pegem Yay., Ankara. Zaman, S., Günal, H., Zaman, N., (2011). “Tarih Öğretmenlerinin Harita Kullanımı ile İlgili Düşünceleri Üzerine Bir Araştırma: Erzurum Örneği”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C.15, S.2. 13. BÖLÜM TARİH EĞİTİMİ VE DEĞERLER Giriş Değerler, insanla var olan (insani) kavramlardan biri olarak karşımıza çıkar ve insanın inanç, tutum ve davranışlarına etki ettiklerinden bireylerin ve toplumların davranışlarının incelenmesi ve açıklanmasında önemli bir yere sahiptirler. Bireyselleşmenin arttığı, biz duygusu yerine ben duygusunun ön plana çıktığı günümüzde nesilleri hayata hazırlamaya çalışan eğitim öğretim kurumları, değer yaratan ve var olan değerlerin yeni nesillere aktarılmasını sağlayan bir fonksiyona sahiptir. Eğitim süreci, bilişsel, duyuşsal ve davranışsal alana ilişkin üç temel hedefi içermekte olup demokratik toplumu destekleyen, girişken ve üretken bireylerin yetiştirilmesi için bu alanlardaki hedeflerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Duyuşsal alanın önemli bir bölümünü oluşturan değerler ve eğitimi, duyuşsal faktörlerin başarı ve mutluluğa etkisi düşünüldüğünde daha da önem kazanmaktadır. Tarih öğretimi, değer eğitimi bağlamında işlevleri olan ve içeriği ile önemli fırsatları barındıran bir sosyal bilimdir. Bu bölümde tarih öğretimi ve değerler ilişkisi kısaca ele alınacak, ardından da Türkiye’de tarihi öğretimi ve değerler ilişkisi bağlamında yapılan çalışmalara ilişkin bilgi verilecektir. Değerler ve Değer Eğitimi Değerler duyuşsal alan içerisinde yer alan, düşünce ve eylemlerimizi etkileyen, onlara yön veren, nasıl olmamız gerektiğini bize bildiren zihinsel olgulardır. Hökelekli (2006), değerleri nelerin, hangi ve nasıl davranışların iyi, güzel, doğru ve 336 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Kaynaklar Akbaş, O. (2004). Türk Milli Eğitim sisteminin duyuşsal amaçlarının ilköğretim II. kademedeki gerçekleşme derecesinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Arthur, J. (2005). The re-emerge of character education in British education policy. British Journal of Educational Studies, 53(3), 239-251. Aslan, E. ve Akçalı, A. A. (2007). Kimlik sunumu olarak tarih eğitimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 125-132. Aydın, M. (1989). Ahlak, TDV İslam Ansiklopedisi cilt 2 s. 10-14, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Aytaş, G. (2005) Edebi türlerden yararlanma. Milli Eğitim. 24 Ekim 2016 tarihinde http://dhgm. meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/169/ay.pdf adresinden erişilmiştir. Barker, B. (2002). Values and practice: History teaching 1971- 2001. In A. McCully & C. O’Neill (Eds.), Values in history teacher education and research (pp.sayfa aralığı). Lancaster: Basım evi Baştav, Ş. (1984). Milli eğitimde tarihin rolü. Türk Kültür Dergisi, 2(18). Carr, E. H., (1996). Tarih nedir? (Çev. Gizem Gürtürk). İstanbul: İletişim Yayınevi. Daloğlu, B.K. (2013). Lise tarih ders kitaplarından yer alan millik kimlik kavramının içerik analizi (1939-1950). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Demircioğlu, İ. H. (2007). Tarih öğretiminde öğrenci merkezli yaklaşımlar. Ankara: Anı Yayıncılık. Demircioğlu İ.H. ve Demircioğlu E. (2016). Tarih eğitimi ve değerler. R. Turan ve K. Ulusoy (Ed.), Farklı yönleri ile değerler eğitimi içinde(s. 269-286). Ankara, PegemA Yayınları. Demircioğlu, İ. H. ve Demircioğlu E. (2014). Türk dünyası bilgeleri ve değer eğitimi Türk dünyası bilgeler zirvesi: Gönül sultanları buluşması(26-28 Mayıs 2013). 25 Ekim 2016 tarihinde http://docplayer.biz.tr/218237-Turk-dunyasi-bilgeleri-ve-deger-egitimi.html adresinden erişilmiştir. Demircioğlu, İ. H. ve Tokdemir, M. A. (2008). Değerlerin oluşturulma sürecinde tarih eğitimi: Amaç, işlev, içerik. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(15), 69 – 88. Dilek, D. (2002). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Ankara: PegemA Yayınları. Doğan, İ. (2004). Sosyoloji kavramlar ve sorunlar. Ankara: PegemA Yayınları. Enginer Özyurt, E. (2014), Ortaöğretimde vatandaşlık bilincinin oluşmasında T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinin rolü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim, Ankara. Gemalmaz, M. S. (1986). İnsan hakları açısından tarih öğretimi üzerine. Öğretmen Dünyası Dergisi, 7 (74). Gülmüş, R. (2015). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler dersi tarih konularında değer öğretimine ilişkin sınıf öğretmeni görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur. Tarih Eğitimi ve Değerler 337 Gültekin, F. (2010). Tarih öğretiminde değerler, Tarih Nasıl Öğretilir? Tarih Öğretmenleri İçin Özel Öğretim Yöntemleri (Ed. M Safran), s. 131-138. İstanbul, Yeni İnsan Yay. Gültekin, F. (2007). Tarih I dersinde işe koşulabilecek değer öğretiminin yeni yaklaşımlarının öğrencilerin ‘hoşgörü’ değer anlayışlarının gelişimine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara Güven, A. (2015), Tarih öğretimi ve demokrasi, Tarih Öğretim Yöntemleri, (Ed.M. Demirel ) s. 154-166, Ankara, PegemA yayıncılık. Güven, A. (2008). Demokratik vatandaşlık ve tarih eğitimi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 337-350. Güven A ve Alabaş, R (2009), Tarih derslerinde değerler eğitimi, Tarih Öğretim Yöntemleri (Editörler: M Demirel ve İ Turan), s. 195-213, Ankara, Nobel Yay. Hökeleli, H.(2006). Değerler odaklı eğitim. Değerler Eğitimi Merkezi Bülteni, 1, 50-55. Inggs, E. N. (2004). Devoloping Christian values in the adventist college experience: an example the teaching of history. Institute For Christian Teaching, vol: 02/02, 95-107, February 2004, USA Kabapınar, Y. (2007). ‘The images of ‘‘others’’ and tolerance in Turkish history and social studies textbooks: ‘‘Not us’’, ‘‘the other is to blame’’. In R. Kaymakam & O. Leirvik (Eds.), Teaching for tolerance in Muslim majority societies (pp.33-50). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi. Kaya, R. (2006). Tarih eğitimi ve tarih bilinci. Çağdaş Eğitim, 330, 33-39. Keskin, Y. (2015). Tarih dersi öğretim rogramı ve ders kitaplarında değerler eğitimi. Turkish Studies, 10(7),659-674. Kirschenbaum, H. (2000). From values clarification to character education: A personel journey. Journal of Humanistic Counselling, Education and Devolepment, 39(1). Köksal, H. (2007). İlkçağ’da vatandaşlık eğitimi olarak tarih öğretimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), 271-278. Köksal, H. (1998), İlkokul öğretmenlerinin tarih konularının işlenişinde duyuşsal giriş özelliklerine ilişkin tutumları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Laushley, D. M. (1988). A Discussion of the values of history. Teaching History: A Journal of Methods, 13(1), 18-21. Maslovaty, N. (2003). The placement of moral contents: Priorities and structures of the belief system of theachers and high school students. Educational Reseach and Evaluation, 9(1), 109-134. MEB. (2007). 9. sınıf tarih öğretim programı. 24 Ekim 2016 tarihinde http://ttkb.meb.gov.tr/ program2.aspx/program2.aspx?islem=1&kno=98 adresinden erişilmiştir. MEB. (2010). T.C inkılap tarihi ve Atatürkçülük dersi öğretim programı, (online), http:// ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx/program2.aspx?islem=1&kno=95 html Erişim Tarihi: 24.10.2016). Mutluer, C. (2015a), Tarih derslerinin tolerans eğitimindeki yeri: öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. 338 Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı Mutluer, C. (2015b). “Tarih Derslerinin Değer Eğitimindeki Yeri: Tarih Öğretmenlerinin Görüşleri. Turkish Studies (Prof. Dr. H. Ömer Karpuz Armağanı), 10(15), 649-666. Nıchol, J. & Dean, J. (1997). History 7-11 developing primary teaching skills. London: Routledge Öztürk, C. ve Otluoğlu R. (2002). Sosyal bilgiler dersinde yazılı edebiyat ürünlerini ders aracı olarak ulanmanın duyuşsal davranış özelliklerini kazanmaya etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 15, 173-182. Paykoç, F. (1998), Tarih öğretiminde duyuşsal alanın rolü. S. Özbaran (Ed.), Tarih öğretimi ve ders kitapları içinde (ss. Sayfa aralığı). İzmir: Dokuz Eylül Yayınları. Philips, R. (2003). History, citizenship and identidy. Past Forward The Historical Assocation. (ERIC Document Reproduction Service No. ED9369596). Roberts, M., (Ed). (2004). After the wall history teaching in Europe since 1989. Hamburg: Körber Stiftung. Sanchez, T. R. (1998). Using stories about heroes to teach values. Clearing Hause For Social Studies, 11 ERİC ED424190 (online) http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED424190.pdf erişim tarihi: 25.10.2016 Siebörger, R. & Dean, J. (2002). Values in a changing curriculum. In Alan McCully and Cliff O’Neill (Eds.) Values in history teacher education and research. History Teacher Education Network in Association with St Martin’s College, Lancaster. Şıvgın, H. (2009). Ulusal tarih eğitiminin kimlik gelişimdeki önemi. Gazi Üniversitesi Gazi Akademik Bakış Dergisi, 2(4), 35-52. Tate, N. (2004). History and national identity. R. Martin (Ed.), After the wall history teaching in Europe since 1989( pp. 28- 38). Hamburg: Körber Stiftung. Tekeli, İ., (2007). Birlikte yazılan ve öğrenilen bir tarihe doğru. İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay Tokdemir, M.A. (2016). Değerler mi beceriler mi: Tarih öğretiminin amaçlarına ilişkin tarih öğretmen adaylarının görüşleri, Turkish Studies (Prof. Dr. Hayati Akyol Armağanı), 11(3), 2225-2242. Tokdemir, M. A. (2007). Tarih öğretmenlerinin değerler ve değer eğitimi hakkındaki görüşleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Tokdemir, M. A ve Artan, A. (2012), Öğrenciler tarih derslerinde okudukları metinlerden değer öğrenir mi? Tarih derslerinde değer eğitimine yönelik öğrenci görüşleri Değerler Eğitimi Dergisi, 10(24), sayfa aralığı.Tosh, J. (1997). Tarihin peşinde, (Çev: O. Akınhan). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. Ulusoy, K. (2005). Tarih dersinde ahlaki değerlerin aktarımı, bir okuma parçası örneği. Milli Eğitim, 168, 126-133. Ulusoy, K. (2007a) Lise tarih programında yer alan geleneksel ve demokratik değerlere yönelik öğrenci tutumlarının ve görüşlerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara Ulusoy, K. (2007b). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih ve ahlak eğitimi ilişkisi üzerine görüşleri Sakarya ili örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 5(13), 155-177. Tarih Eğitimi ve Değerler 339 Ulusoy, K. ve Dilmaç, B. (2009). Ağır düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği (Öğretilebilir Düzeyde) olan çocukların tarih konularından milli değerleri öğrenme süreci ile ilgili bir çalışma. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 120-135. Ulusoy, K. (2010). Değer eğitimi: davranışçı ve yapılandırmacı yaklaşıma göre hazırlanan tarih programlarında değer aktarımı. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 32-51. Vedder, P & Veugelers, W. (2003). Values in teaching. Teachers and Teaching: Theory and Practice, 9(4), 377-388. Vurgun, A. (2014). Türkiye’de milli tarih anlayışı ve öğretimi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul Yazıcı, S. ve Yazıcı, F. (2010). Yurtseverlik eğitimi: Tarih ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin algı, tutum ve eğitimsel uygulamalarına yönelik bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(10), 649-660. Yetişgin, M. (2007). Tarih, coğrafya ve sosyo-kültürel ortamın Türk kimliğinin gelişmesine etkileri. Sakarya Üniversitesi Akademik İncelemeler Dergisi, 2(1), 37-68 Yıldırım T. (2014). Meşrutiyetten günümüze tarih ders kitaplarında Türk kimliğinin inşası. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Yiğittir, S. ve Öcal, A. (2011). Lise tarih öğretmenlerinin değerler ve değerler eğitimi konusundaki görüşleri. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 13(20), 117-124.
