TARÎKAT GELENEĞİNDE SALAVÂT-I ŞERÎFE VE MÜSTAKİMZÂDE

Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15, ss. 253-288.
TARÎKAT GELENEĞİNDE SALAVÂT-I ŞERÎFE VE
MÜSTAKİMZÂDE’NİN ŞERH-İ EVRÂD-I KÂDİRÎ ADLI ESERİ
Hür Mahmut Yücer *
Giriş
Hz. Peygambere duyulan sevgi ve muhabbetin ifadesi olan salât-u selâm
Kur’ân’ın emriyle her Müslümana görev olarak verilmiştir.1 Hadislerde de Hz.
Peygamber’in ismi anıldığı vakit salavât getirmek gerektiği2, getirilen salavâtla*
1
2
Dr., Öğretmen, e-mail: [email protected]
“Şüphesiz ki Allah ve Melekleri peygambere salavât getirirler. Ey îmân edenler! Siz de onun için (tam
bir teslîmiyetle) salât ve selâm getirin.” (Ahzâb, 33/56.) Salât kelimesi lügatta “sallâ” fiilinden
mastardır. Dua, tebrik, temcit ve ta’zîm manasınadır. Salâ fiilinin mastarının “tasliye” olduğu
ve salâtın tasliyeden geldiği de söylenmiştir. Istılahta ise Allah’a yaklaşmak gayesiyle yapılan
belli fiillerden ve husûsi rukünlerden ibarettir ki, o da namazdır. Namaza salât denmesi, aslının dua olmasındandır. Cumhûr-ı ulemâya göre salât, dua için hakîki, namaz için mecâzî
mânâda kullanılmıştır. Hidayet Işık, “Hz. Peygamber (s)’e Salât ve Selâm Getirme ile İlgili Bir
Araştırma”, Diyanet Dergisi Peygamberimiz (s) Özel Sayısı, Ekim-Kasım-Aralık 1989 c. 25, sayı:
4, ss. 263-286
Ebu Mesʹud el Bedri (r.) anlatıyor: ʺBiz Saʹd b. Ubâdeʹnin meclisinde otururken Rasulüllah (s) yanımıza geldi. Kendisine, Beşir b. Saʹd: ʺEy Allahʹın Resülü! Bize Allah Teâla Hazretleri, sana salât
okumamızı emretti. Sana nasıl salât okuyabiliriz?ʺ diye sordu. Efendimiz şu cevabı verdi: ʺŞöyle söyleyin: ʺAllahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âl-i Muhammed, kema salleyte alâ İbrahime ve barik
alâ Muhammedin ve alâ âl-i Muhammedin kemâ bârekte alâ âl-i İbrahime inneke hamîdun mecîd. (Allahʹım! Muhammedʹe ve Muhammedʹin âline rahmet kıl, tıpkı İbrahimʹe rahmet kıldığın gibi. Muhammedʹi ve Muhammedʹin âlini mübârek kıl. Tıpkı İbrahimʹin âlini mübârek kıldığın gibi.ʺ
ResuIullah ilâveten şunu söyledi: ʺSelam da bildiğiniz gibi olacak.ʺ Müslim, Salât 65, KasruʹsSalât 67; Ebü Dâvut, Salât 183; Nesâi, Sehv 49.
Tirmizî dışındaki Kütüb-i Sitte’de, Ebü Humeyd es-Sâidi (r.)ʹden gelen bir rivayet şöyledir:
ʺAshab sordu: ʺEy Allahʹın Resülü sana nasıl salât okuyalım?ʺ Rasulüllah (s): Şöyle söyleyin, dedi:
ʺAllahümme salli alâ Muhammedin ve alâ ezvâcihi ve zürriyyetihi kema salleyte alâ İbrâhime ve bàrik
alâ Muhammedin ve alâ ezvâcihi ve zürriyyetihi kemâ bârekte alâ İbrâhime inneke hamîdun mecîd.
(Allahım! Muhammed’e‚ zevcelerine ve zürriyetine rahmet kıl, tıpkı İbrahimʹe rahmet kıldığın gibi.
Muhammedʹi, zevcelerini ve zürriyetini mübarek kıl, tıpkı İbrahimʹi mübarek kıldığın gibi. Sen övülmeye Iayıksın, Şerefi yücesin).ʺ Buhâri, Daavât 33, Enbiya 8; Müslim, Salât 69; Muvatta, KasruʹsSalât 66, (1,165); Ebü Dâvut, Salât,183; Nesâi, Sehv 54.
254
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
rı kendisine ulaştıran görevli melekler bulunduğu3, duaların ancak onunla kabul edildiği, âhirette kendisine en yakın olanın bu dünyada en çok salavât getirenler olduğu4, getirmeyen kimsenin son derece cimri sayıldığı5, insanların en
hayırlısının çokça salavât getirenler olduğu zikredilmektedir. Her salavât getirenin salavâtının Hz. Peygamber’e arz olunup on misliyle karşılık verildiği
müjdesi de6 mutasavvıfları salavât metinlerini ezberlemeye, evrâd ve hizb
edinmeye yönlendirmiştir. Hatta bu metinlere yapılan ilâvelerde asıldan
ayrılınmadığı ancak çokluğa işaret eden, anlamı güçlendirmeye yönelik sayısal
lafızların eklendiği görülmektedir.
1-Tarîkatlarda Salavât
Bursalı İsmail Hakkı’ya göre salavâtlar sayılamayacak kadar çoktur. Mükâşefe
ehline göre on iki bin civarındadır. Nakledilen salavâtlardan başka (Salavât-ı
Menkûle) keşf ile bilinen salavâtlar (Salavât-ı Keşfiyye) de vardır ki bunları her
asırda zevk-yâb-ı ehl-i tahkîk bilir. Her salavât gerçi bâis-i ızzi sermedîdir ama
dereceleri farklıdır. Hepsini okumak mümkün olmadığı için, özel olan bazıları
vird edinilmiş, böylece yaygınlık kazanmıştır.7 Mahmud Sami Bey el-
3
4
5
6
7
Kàʹb b. Ucreʹden gelen bir rivâyet de şöyle: ʺRasulüllah (aleyhissalâtu vesselam) yanımıza gelmişti: ʺEy Allahʹın Resülü, dedik, sana nasıl selam vereceğimizi öğrendik. Ama sana nasıl salât okuyacağız (bilmiyoruz)?ʺ ʺŞöyle söyleyin! dedi: ʺAllahümme salli alâ Muhammedʹin ve alâ âl-i
Muhammedin kema salleyte alâ İbrahime inneke hamîdun mecîd. Allahümme barik alâ Muhàmmedin
ve alâ âl-i Muhammed, kemâ bârekte ala âli İbrahime inneke hamîdun mecîd.ʺ Buhâri, Daavât 33;
Müslim, Salât 66; Ebü Dâvud, Salât 183; Nesâi, Sehv 51; Tirmizî Vitr, 20.
Hz. İbn Mesʹud (r.) anlatıyor: Rasulüllah (s) buyurdular ki: ʺYeryüzünde Allahʹın seyyâh melekleri vardır. Onlar ümmetimin selâmını (ânında) bana tebliğ ederler.ʺ Nesâi, Sehv 46.
İbnu Mesʹud (r.) anlatıyor: Rasulüllah (s) buyurdular ki: ʺKıyamet günü bana insanların en yakını, bana en çok salavât okuyandır.ʺ Tirmizî, Salât 357.
Tirmizîʹde Hz. Ali (r.)ʹden kaydedilen bir rivâyette şöyle denir: Rasulüllah (s) buyurdular ki:
ʺGerçek cimri, yanında zikrim geçtiği halde bana salavât okumayandır.ʺ Tirmizî, Daavât 110.
Hz. Enes (r.) anlatıyor: Rasulüllah (s) buyurdular ki: ʺKim bana (bir kere) salât okursa Allah da
ona on salât okur ve on günahını affeder, (mertebesini) on derece yükseltir.ʺ Nesâi, Sehv 55.
Yine Nesâi’de Ebü Talha (r.)ʹdan gelen bir rivâyet şöyle: ʺBir gün Rasulüllah (s), yüzünde bir
sevinç olduğu halde geldi. Kendisine: ʺYüzünüzde bir sevinç görüyoruz!ʺ dedik. ʺBana melek geldi ve
şu müjdeyi verdi: ʺEy Muhammed! Rabbin diyor ki: ʺSana salavât okuyan herkese benim on rahmette
bulunmam, selam okuyan herkese de benim on selâm okumam sana (ikram olarak) yetmez mi? Nesâi,
Sehv 55. Salavât getirmenin fazîleti hakkında bk. İsmail b. İshak el-Kâdı (ö.282), Fadlü’s-salâti
ale’n-Nebiyyi (s), tahk.: Şeyh Mahmud Nâsırüddin Elbânî. Eserde yüz yedi hadis bulunmaktadır. İbn Kayyım el-Cevziyye, Cilâu’l-efhâm fi’s-salâti ve’s-selâm alâ hayri’l-enâm; Fîruzabâdî, esSalâtü ve’l-beşer fi’s-salâti alâ hayri’l-beşer; es-Sehâvî (ö.902), el-Kavlü’l-bedi fi’s-salâti alâ habîbi’şşefî.
İsmail Hakkı Bursevî, “Tuhfe-i Aliyye”, Üç Tuhfe, haz.: Şeyda Öztürk, ss. 244-246. Osmanlı
dönemide tarîkat çevrelerinde salavât getirme hakkında yazılan eserlerin bazıları da şöyledir:
Süleyman Hakkı Efendi, Mecmuaü’d-deavât ve’s-salavât ve’l-akâid ve’n-nasâyih, Dersaadet Mat-
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
255
Mevâhibü’s-seniyye adlı eserinde, Kütüb-i sitte’de geçen salavâtlara ilâveten,
Ahmed Sâvî, Seyyid Bedevî, Ebu’l-Hasan Şâzilî, Seyyid Mustafa Bekrî, İmam
Şâfii, Abdullah b. Abbâs, Ebu’s-Suud Cârihî, İbrahim Dessûkî, İbrahim Metbûlî,
Kutub Halebî, Murtazâ ez-Zebîdî ve Hanbelî gibi şahıslara ait 40 civarında salavâtı bir araya getirmiştir.8
Yine asırlar içerisinde çeşitli âlimlerin hadislerde geçen metinlere küçük ilâveler yapmakla kendilerine has salavât metni oluşturdukları görülmektedir. Bu
değişikliklerin daha çok Hz. peygamberin evsâfı veya salavâtın sayısı ile ilgili
olduğu, asıl metinlerden uzaklaşılmadığı anlaşılmaktadır.
Daha çok mutasavvıflar tarafından tertib edilen salavâtlara bir çok şerh yazılmış, mecmualar oluşturulmuştur. Bu mecmuaların en meşhuru, Şâziliyye tarîkatının Cezûliyye kolu kurucusu Süleyman el-Cezûlî (ö.870/1465) tarafından
meydana getirmiştir. Cezûlî fazîletine inandığı 130 civarındaki salavâtı9
8
9
baa-i Osmaniye 1307; Ebu Said Muhammed b Mustafa b. Osman Hâdimî, Risâle fî hakki’t-tesbih
ve’t-tahmid ve’t-tekbir alâ selâsin, Matbaa-i Âmire, ts., 210s.; Ebü’t-Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed Firuzabadi, Rasulüllah Üzerine Salavât-ı Şerîfe Getirmek 817/1415,
çev.: Mustafa Demirkan, İsmail Tavman, Konya 1998; Kâdirî Seyyid Muhammed Sâlih
(Yeşilzâde), Dua Mecmuası, Salât-ı Münciye, Salât-ı Nâriye ve Ramazan Duası, İstiklal Matbaası,
1956, 32s.
Mamud Sami Bey, el-Mevâhibü’s-seniyye, Kâhire 1951, ss. 111-132.
Pazartesi Günü:1-Salavâtu fadliyye, 2-Fadliyye, 3- Fadliyye, 4- Fadliyye,5 Fadliyye, 6Fadliyye, 7-Salavâtu’r-rahme, 8-Salavâtu’l-ümmihât, 9-Salavâtu’l-bârikiyye, 10-Salavâtu’lhikemiyye, 11-Salavâtu’l-câmiiyye, 12-Salavâtu’l-hayriyye, 13-Salavâtu’l-ensâriyye 14Salavâtu’l-adediyye, 15-Salavâtu’l-emriyye, 16-Salavâtu’l-vesîle, 17-Salavâtu ehli’l-beyt, 18Salavâtu müntehiye, 19-Salavâtu tahiyye, 20-Salavâtu’ş-şefâat, 21-Salavâtu İbrâhimiyye, 22Salavâtu arşiyye-i hâssiyye, 23-Salavâtu kevniyye, 24-Salavâtu fâika, Salı Günü: 25-Salavâtu
adediyye, 26-Salavâtu esrâriyye, 27-Salavâtu tardıye, 28-Salavâtu haremiyye, 29- Salavâtu
vârisiyye, 30-Salavâtu edebiye, 31-Salavâtu ihsâiyye, 32-Salavâtu sahâbe, 33- Salavâtu
mes’ûdiyye, 34-Salavâtu sıfâtiyye, 35-Salavâtu’ş-Şâfii, 36-Salavâtu ebhariyye, 37-Salavâtu’lmuhîta, 38-Salavâtu imdâdiyye, 39-Salavâtu’l-mûcizât, 40-Salavâtu semâiye, 41- Salavâtu’şşâmme, 42- Salavâtu’l-mîrâc, 43-Salavâtu’z-zabt, 44-Salavâtu’l-inşikâk, 45- Salavâtu’l-hâtim,
46- Salavâtu’l-havârik, 47-Salavâtu’l-bereket, 48-Salavâtu’l-mümecced, 49- Salavâtu’l-hızâ’ 50Salavâtu midâdiyye, 51- Salavâtu edâfiyye, Çarşamba Günü: 52- Salavâtu’r-reviyye, 53Salavâtu’l-gâfilûn, 54- Salavâtu’z-zâriyât, 55- Salavâtu’l-vesîle, 56- Salavâtu’l-münzel, 57Salavâtu’-kerâme, 58-Seyyidü’s-salât, 59- Salavâtu Âdem aleyhisselâm, 60- Salavâtu’lmukarrabîn, 61- Salavâtu’-mele’, 62- Salavâtu’l-mezîd, 63- Salavâtu’s-selâm, 64- Salavâtu’lkaderiyye, 65- Salavâtu’d-devâm, 66- Salavâtu’s-saât, 67- Salavâtu’l-hubb, 68- Salavâtu’lmünciyye li Musa ed-Darîr, 69- Salavâtu’r-rızâ, 70- Salavâtu’n-nûr, 71- Salavâtu’l-mîrâciyye,
72- Salavâtu’l-havz, 73- Salavâtu’t-teysîr, 74- Salavâtu’l-vasl, 75- Salavâtu’l-kerâme, 76Salavâtu’l-ihtirâm, 77- Salavâtu Talha, 78- Salavâtu’z-zâkir, 79- Salavâtu’l-merhame, 80Salavâtu Tâhir, 81- Salavâtu’l-kevser, 82- Salavâtu’t-tavâf, 83- Salavâtu’r-risâle, 84- Salavâtu’zzekiyye, 85- Salavâtu evsâfiyye, Perşembe Günü: 86- Salavâtu cüz’iyye veya ümmiye, 87Salavâtu zülfâ, 88- Salavâtu türhamiyye, 89- Salavâtu zeyniyye 90- Salavâtu mesvây, 91Salavâtu rumûziyye, 92- Salavâtu bahâiyye, 93- Salavâtu kameriye, 94- Salavâtu ıtriye, 95Salavâtu teslimiyye, 96- Salavâtu ibrâhimiyye, 97- Salavâtu nebîiyye, 98- Salavâtu memlûiyye,
99- Salavâtu istihkâkiyye, 100- Salavâtu’l-murtazâ, 101- Salavâtu sulbiyye, 102- Salavâtu
256
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
Delâilü’l-hayrât ve şevâriku’l-envâr fî zikri’s-salât ale’n-nebiyyi’l-muhtâr adıyla bir
araya getirmiş, Pazartesi’den başlanmak üzere günlere göre taksim ederek
okunmasını tavsiye etmiştir. Delâilü’l-hayrât diğer tarîkat mensupları, hatta bir
tarîkata bağlı olmayan Müslümanlar arasında da asırlarca düzenli olarak
okunmuş, okumaya başlamadan önce veya bitirdikten sonra yapılması gereken
şartlar ve edepler başlığı altında uygulanan kurallarla disipline bağlanmıştır. 10
Bu nedenle olsa gerektir ki tarîkat âyinlerinde, zikir meclislerinde Allah ve
O’nun isimlerinden sonra en çok tekrar edilen zikir, salât u selâmdır. Bazen saatlerce süren zikir meclisleri çok değişik ve uzun salâtu selamlarla devam eder.
Sadece tarîkat erbâbı arasında değil bütün Müslümanlar arasında yaygınlaşan en meşhur salavât metni “Salât-ı Terfîciye-i Kurtûbî”dir. Faydaları hakkında
kitaplar yazılan, okunmasının bazı şartları bulunduğu belirtilen,11 devam edenin belâ ve musîbetlerden emin olacağı,12 düşman istilası ve zulmünden kurtu-
10
11
12
tünciziyye, 103- Salavâtu Hâşimiyye, 104- Salavâtu berriye, 105- Salavâtu tayyibiyye, 106Salavâtu fezâiyye,107- Salavâtu İbrahimiyye, 108- Salavâtu meknûniyye, Cuma Günü salavatlar yerine peygamberimiz vesilesiyle istenilen çeşitli dualar bulunmaktadır. Cumartesi Günü:109- Salavâtu İbrâhimiyye, 110- Salavâtu İbrâhimiyye, 111- Salavâtu umûmiyye, 112Salavâtu muhîtiyye, 113- Salavâtu müsmiriyye, 114- Salavâtu’l-cinn, 115- Salavâtu vehiyye,
116- Salavâtu’l-hamâme, 117- Salavâtu şefâa, 118- Salavâtu’l-esmâ, 119- Salavâtu’l-hamâim,
120- Salavâtu cihâdiyye, 121- Salavâtu’l-eflâk, 122- Salavâtu İbrâhimiyye, 123- Salavâtu’r-ra’d,
124- Salavâtu’l-teblîğ, 125- Salavâtu tihâme, 126- Salavâtu’l-mukarrabîn, 127- Salavâtu’lenbiyâ, 128- Salavâtu İmâm-ı A’zam, eser Salavâtu’s-safâ ile sona ermektedir. Delâilü’l-hayrât,
İstanbul 1285, ss. 38-167.
Kuzey Afrika ve Anadolu’da oldukça rağbet gören Delâilü’l-hayrat, birçok defa basılmış ve
şerhleri yapılmıştır. 1- Karadavutzâde Mehmed Efendi (ö.1170/1756), Tevfîku muvaffıki’l-hayrât
li neyli’l-berekât fî hizmeti menbai’s-saâdât (İstanbul 1254), 2- Şeyh Hasan el-Adevî, Bulûğu’lmüsirrât alâ Delâili’l-hayrât (Mısır 1289), 3-Muhammed Mehdi el-Fâsî, Metâliu’l-müsirrât bi cilâi
Delâili’l-hayrât (Mısır 1298) îzâhı için bk. M. Tâhir, Osmanlı Müellifleri, c. I, s. 399; Süleyman
Uludağ, “Delâilü’l-Hayrât”, DİA, c. IX, ss. 113-114.
Osman Ferid Efendi; Salât-ı Tefrîciye okumanın Âdâbını şöyle sıralar; 1-Başlamadan önce
beş-on yada on beş kere “Estağfirullah el-azîm ve etûbü ileyh” çekmelidir. 2-Eûzü besmele ile
“İnnellahe ve melâiketehû yüsallûne ale’n-Nebiy, Yâ eyyühellezîne âmenû sallû aleyhi ve sellimû
teslîmâ” âyetini okumalı. 3- Okuyacağı şeyin, niyet ve muradı için dua etmeli. 4- Önceden hazırladığı sayılabilecek bir alet ile okumaya başlamalı, kaç günde veya ne zamana kadar okuyacağını tayin etmeli. 5-Sayıyı tam çekmeli eksik veya noksan olmamalı. 6-Okuyamayacak
durumda olan kişi güvendiği bir kimseye vekâlet vererek de okutabilir. İzmir Müderrislerinden Kasabzâde Osman Ferid, Peygamber Efendimiz Üzerine Salavât-ı Şerîfe Getirmenin Dünyevî
ve Uhrevî Fezâili İle Salât-ı Tefrîciye’nin Havâssını Mübeyyin Risâledir, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası,
1322, ss. 13-14. Ayrıca bk. Nazillili Seyyid Muhammed Hakkı, Hazînetü’l-esrâr-Sırlar Hazinesi,
çev.: Celal yıldırım, İstanbul 1977, ss. 621-622.
İzmir müderrislerinden Kasabzâde Osman Ferid; Aydın, İzmir, İstanbul bölgelerinde gezdiği
dönemde bu salavâtın faydaların anlatmış, tecrübesine dayalı olarak gördüğü faydaları şöyle
sıralamıştır: 1-Üst dereceli memurlar nice emellerine nail olmuşlardır. 2-Doktor tedavisinden
ümit kesilen nice hastalar bu salavât neticesinde şifa bulmuşlardır. 3-Bir âlim müderrisin yirmi senedir çektiği sara hastalığından bu salavâta devamla kurtulduğunu gözleriyle görmüştür. 4-1280/1872 tarihinde bir kadın yirmi senedir kapanan gözlerine kavuşabilmesi için bu sa-
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
257
lacağı,13 rızkının bollaşarak zenginliğe nâil olacağı14 söylenen salavât metni
şöyledir:
“Allahümme salli salâten kâmileten ve sellim selâmen tâmmen alâ seyyidinâ
Muhammedinillezî tenhallü bihi’l-ukadü ve tenfericü bihi’l-kürabü ve tukdâ bihi’l-havâicü ve
tünâlü bihi’r-regâibü ve hüsnü’l-havâtimü ve yüsteska’l-ğamâmü bi veçhihi’l-kerîmi ve alâ
âlihî ve sahbihî fî külli lemhatin ve nefesin bi adedi ma’lûmi’l-lek”15
İmam Kurtubî bu salavâtı, “Tefrîciye” olarak, Garb ulemâsı (Endülüs, Fas,
Tunus, ve Cezayirliler) muratlarının bu salavât-ı şerîfe sebebiyle hemen yerine
gelmesinden dolayı “Salât-ı Nâriye”, ehl-i esrâr şifâ bulmaları sebebiyle “Miftâhı kenzi’l-muhît” (Âlemleri kuşatan hazînenin anahtarı) olarak adlandırmıştır.
İmam Kurtubî; “Bir mü’min önemli bir işinin hâsıl olmasına yahut büyük
bir belânın def’ini murat ettiği vakit bu Salât-ı Tefrîciye’yi 4444 defa okursa Allah o mü’minin niyet ettiğini muvaffak kılar, matlûbunu hâsıl eder.” der. Hatta
her gün kırk bir kere bu salât-ı şerîfeyi okursa, Allah o mü’minin kalbinden
13
14
15
lavâta devam etmesini tavsiye etmiş, sekiz günde okuyan kadın da bu salavât neticesinde
gözlerine tekrar kavuşmuş, o tarihten sonra on sene daha yaşamıştır. Osman Ferid, age, s. 12.
Hazînetü’l-Esrâr sahibi Hizbü’l-Ebrâr şerhinde Salât-ı Tefrîciye’nin havâssı hakkında der ki;
“Şeyhim Muhammed Tunûsî’den işittim. Fransızlar Cezâyir’i istilâ ettikleri vakit bir kişi insanları cihada teşvik ettiği için Fransızlar tarafından haps edilmiş. O adamın topun ağzına
bağlanarak idamına karar verilmiş Ehl-i havastan bir kişi olayı işitince hapishaneye gelerek
“Azizim, kardeşim; Fransız ümerası senin hakkında topun ağzına bağlanarak idam edilmene karar verdi. Bu kararlarını falan günü uygulayacaklar. O gün gelmeden senin necat ve halasına neden olacak
yanında mücerreb havaslardan bir havas var mıdır? diye sormuş. O kişi de; “Benim yanımda havas
yoktur ancak kalbimde iman vardır, benim buradan kurtulmama ne gibi havas bulunabilir” demiş. O
kişi bunun üzerine, Ey azizim idam günü gelmeden önce Salât-ı Tefrîciye’yi 4444 defa oku,
tamam et. Okuduktan sonra ne gibi sırlar ortaya çıkar görürsün demiş ve Tefrîciye’yi
mahbusa ezberletmiş. Sayı tamam olduğu günlerde idârecilerden yüz altın gönderilerek idam
cezasının sürgüne çevrildiği emri gelmiş. İşte Tefrîciye o kişinin hem kurtulmasına hem de
zenginliğine sebep olmuştur. Hizbü’l-Ebrâr sahibinin tecrübelerini bizzat kendinin yaşadığını
söyleyen Osman Ferid; örnek olarak da Yunanlıların İzmir’i işgal ettikleri vakit halkı Salât-ı
Tefrîciye okumaya teşvik ettiğini bi iznillâh o sayede kurtulduklarını verir. Osman Ferid, age,
s. 11.
Şeyh Muhammed Tunûsî; “Bir kimse bu Salât-ı Tefrîciye’yi her gün yirmi bir kere okursa
sanki rızkı semâdan iner ve arzdan biter” demiştir. İmâmü’d-Dîneverî; “Bir kimse her beş vakit namazın ardından on bir kere okur, kendine vird edinirse rızkı kesilmez, yüksek mertebelere ve devlet-i ganiyyeye nâil olur.” buyurmuştur. Hazînetü’l-Esrâr sahibi der ki; “Bir mü’min
günde yüz kere okumaya devam etse o kişi matlûbuna vâsıl, arzu ettiği şeye nâil olur. Eğer
günde 1000 kere okursa artık hatıra gelmeyen ve göze görünmeyen şeyler kendine münkeşif
olur”. Osman Ferid, aynı eser, aynı yer.
“Ey Allahım! Efendimiz Muhammed’e salât-ı kâmil ve selâm-ı tâm ile salât ve selâm eyle!
Zira o, öyle bir zattır ki, kendisiyle düğümler çözülür, sıkıntı ve zahmetler âsân olur, ihtiyaçlar karşılanır, arzulara ve güzel sonuçlara ulaşılır. Kendisinin yüzü suyu hürmetine yağmur
istenir. Her lemha (kısa bir göz açıp kapama ya da şimşek çakması gibi bir zaman)da ve her
nefeste sence malum olan mahlukat sayısınca O’nun âline ve ashâbına da salât ve selâm olsun”
258
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
gam ve hüznü giderir, bağlı işini feth eder, zararları giderir, her işini kolaylaştırır, rızkını genişletir.
İslâm dünyasında en meşhur salavâtlardan birisi de Şeyh Hasan Şâzilî’nin
de şeyhi olan Abdüsselâm b. Meşîş Hasenî (ö.625/1228)’ye ait olduğu rivâyet
edilen Salavât-ı Meşîşiyedir. Hakkında yirminin üzerinde şerh yazılmış16 ve bütün tarîkat mensuplarınca yaygın olarak okunagelmiştir. “Allahümme salli alâ
men minhu inşakkati’l-esrâr, ve’n-felekati’l-envâr” şeklinde başlayan Salât-ı İbn
Meşîş, Hz. Peygamber vesile edinilerek yapılan dualarla nihâyete erer. Şâzilî
usulünde günlük vird olan bu salavât metnini temel alan Ali Darkavî, yaptığı
ilâvelerle yeni bir metin oluşturmuş, Darkaviyye mensuplarınca yeni şekliyle
okunmaya başlanmıştır.17
Hz. Peygamber’i rüyada görmek isteyen kişi edebini kuşanarak gece uyumadan önce “Allahümme salli ve sellim alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âli
seyyidinâ Muhammed. Fî külli lemhatin ve nefesin bi adedi külli ma’lûmi’llek” salâtını okur, sonrada gece gündüz bunu okumaya devam eder, Peygamber Efendimiz’in ismi anıldığı vakit huzurunda bulunuyormuş gibi edeple
okumaya devam ederse bi iznillah onu rüyasında görür. Mahmud Sâmi Bey ise,
Efendimizi rüyasında görmek isteyen kişinin “Allahümme salli alâ seyyidinâ
Muhammedini’n-nebiyyi’l-ümmiyyi ve alâ âlihî ve sahbihî küllema zekerake’zzâkirûn ve ğafele an zikrike’l-gâfilûn….” diye başlayan “Salâtü’l-hâfile”yi her
gece yatmadan önce yüz defa okumasını, buna on gece devam etmesini, abdestli ve sağ yanı üzerine uzanmasını tavsiye eder. Çünkü bu bilgiyi Nebhânî’nin
Saâdetü’t-dâreyn adlı eserinden almıştır.18 Mevâhibü’s-seniyye’de “Allahümme
salli alâ seyyidinâ muhammedin ve alâ âli seyyidinâ Muhammed, adede külli
dâin ve devâin ve bârik aleynâ ve aleyhim kesîrâ” ibâresiyle kaydedilen salavâtın da “Salâtü’n-Nakşibendiyye” olduğu zikredilmektedir.19
16
17
18
19
Bu şerhlerden bazıları şöyledir: 1-Muhammed b. Ali Harrûbî et-Trablusî (ö.963/1556), Şerhu
ala’s-salâti’l Meşîşiyye; 2-Muhammed b. Ali ez-Zervalî (ö.1030/1620), Şerhu salâti İbn Meşîş; 3İsmail Hakkı Bursevî (ö.1137/1724), Şerhu salâti İbn Meşîş, İstanbul 1256/1840, Bulak 1279.
Rebîülevvel 1113/Ağustos 1701’de tamamlanan bu eserin yazma bir nüshası için bk. Süleymaniye Ktp. Mihrişah, no: 217, vr. 76-97. 4-Muhammed b. Abdusselâm el-Bennânî
(ö.1163/1750), Şerhu salavâtı İbn Meşîş; 5-Ahmed b. Muhammed el-Mehdî b. Acîb et-Tatvânî
(ö.1224/1809), Şerhu salavâtı İbn Meşîş; 6-Muhammed el-Ahrâk ed-Darkavî (1261/1845), Şerhu
salâti’l-Meşîşiyye; 7-Ebu’l-Mehâsin Muhammed Kavukcî (ö.1305/1887); Nefâisü’t-teftîş alâ salâti
İbn Meşîş; Tayyib b.Abdulmecîd b. Kiran, Şerhu’s-Salâti’-Meşîşiyye, 1227/1812, tahk.: Bessam
Muhammed Barud, Abu Dabi 1999, 274s.; Muhammed Halil Hicrisî, el-Cevherü’n-nefîs fî
salavâti İbn İdris, Kahire 1987-1988; bk. M. S. Güven, agt, s. 200.
Gümüşhânevî, age, s. 155.
Mahmud Sami Bey, el-Mevâhibü’s-seniyye, s. 121.
Mahmud Sami Bey, el-Mevâhibü’s-seniyye, s. 125.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
259
Bunların en meşhurlarından birisi de tefsir sahibi Hüseyin Kâşifî’nin
Risâletü’s-Salavât’ında kaydettiği, Gazneli Sultan Mahmud’un da kendisine vird
edindiği, her okunduğunda on bin salavât okunmuş gibi karşılık verilen “Salâtı Melevân” metnidir.
Rivâyete göre maddi sıkıntıya düşen bir derviş rüyasında Peygamber Efendimizi görmüş, halini arz edince kendisine Sultan Mahmud’a giderek sıkıntısını giderecek maddî yardımı istemesini tavsiye etmiştir. Derviş “Efendim padişah beni kapısından kovar, ona ne diyeyim ki benim ihtiyacımı görsün, kapısından kovmasın?” deyince Efendimiz; O’nun bana yatmadan evvel otuz bin, yataktan kalkarken de otuz bin salavât getirdiğini haber ver” demiş.
Gazneli Mahmud dervişin bu söylediklerini duyunca ihtiyacından fazlasını
ona hediye etmiş. Derviş çekildikten sonra padişahın etrafında bulunan devlet
erkânı hükümdara, sürekli yanında bulunduklarını, bu kadar salavâtı ne zaman ve nerede çektiğini sorarlar. O’da “ulemâ-yı ehl-i yakînden duyduğuna
göre aşağıda yazılı salavâtı her kim bir defa okursa on bin defa salavât çekmiş
gibi olduğunu, kendisinin de yatmadan önce üç defa, kalkarken de üç defa çektiğini böylece otuzardan altmış bin defa okumuş gibi olduğunu söylemiştir. Bu
salavât şöyledir:
“Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âlihî külleme’htelefe’l-melevân, ve
taâkabe’l asrân, ve kerrera’l-cedîdân, ve’stakbele’l-ferkadân, ve beliğ rûhahû ve ervâha ehli
beytihî minna’t-tahiyyete ve’s-selâm, ve’r-ham ve bârik ve sellim aleyhi kesîran kesîran ilâ
yevmi’l-haşri ve’l-karâr.”20
Ticânîler arasında çokça methedilen ve Ahmed Ticânî (ö.1231/1835)’nin ancak abdestle okunmasını tavsiye ettiği Cevheretü’l-kemâl de bir salavât metnidir.
“Allahümme salli ve sellim alâ ayni’r-rahmeti’r-rabbâniyyeti ve’l-yâkûteti’l
mütehakkıkati’l-hâitati” şeklinde başlayan Cevheratu’l-kemâl’in günlük dersler
içerisinde on iki defa okunması istenmektedir. Abdest almanın mümkün olmadığı durumlarda bu duanın yerine Salât-ı fâtıhiyye okunur. Ticânîlerin inanışına
göre Cevheratu’l-kemâl’in okunması esnasında Hz. Peygamber ve Hulefâ-i
Râşidîn mânen hazır bulunur, evrâdın okunmasına iştirak ederler.21
20
21
‫ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ﻭ ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﻰ ﺳﻴﺪﻧﺎ ﳏﻤﺪ ﻣﺎﺧﺘﻠﻒ ﺍﳌﻠﻮﺍﻥ ﻭ ﺗﻌﺎﻗﺐ ﺍﻟﻌﺼﺮﺍﻥ ﻭ ﻛﺮﺭ ﺍﳉﺪﻳﺪﺍﻥ ﻭﺍﺳﻘﻘﺒﻞ ﺍﻟﻔﺮﻗﺪﺍﻥ ﻭ ﺑﻠﻎ ﺭﻭﺣﻪ ﻭﺍﺭﻭﺍﺡ ﺍﻫﻞ ﺑﻴﺘﻪ‬
‫“ ﺑﺎﺭﻙ ﻭﺳﻠﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺜﲑﺍ‬Ey Allahım! Gece gündüz değişmesi devam ettikçe, asırlar birbirini takip et-
tiği müddetçe, yenilenenler tekrarlandıkça, kutup yıldızları göründükçe, Seyidimiz Muhammed aleyhisselâma ve ehli beytine rahmet eyle. O’nun ve ehl-i beytinin ruhlarına bizden selâm tebliğ et, mübârek kıl ve kıyamet gününe kadar ona selâm ver.”
Salât-ı Fâtıhiyye şöyledir; “Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin el-fâtihu lemmâ
uğliga, ve’l-hâtimu lemmâ sebeka, nâsıru’l-hakkı bi’l-hakkı, ve’l-hâdî ilâ sırâtıke’l-müstakîm
ve alâ âlihî hakka kadrihî ve mikdârihi’l-azîm” Allahım! kapalı (müşkil) işleri açan, işleri tamamlayan, hakkı hak ile destekleyen, doğru yoluna ileten Efendimiz Muhammed’e ve âline
büyük miktarda, hakkının kudretince salât et. Jamil M. Abu’n-Nasr, Ticâniye ve Tekrûr Hareke-
260
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
Haftalık tekke âyinlerinde ve sabah evradlarında okunan salavât metinleri
genellikle Hadis mecmualarında yer almaktadır. Ancak bunların dışında, evrad
kitaplarında ortak olarak kaydedilen, üç defa okuyanın yüz bin defa okumuş
gibi olduğu rivâyet edilen bir başka meşhur salavât-ı şerîfe de şudur;
“Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin bahri envârike vema’dini esrârik, ve ayni
ınâyetik, ve şemsi hidâyetik, ve arûsi memleketik, ve emni velâyetik, ve lisâni mahabbetik, ve
imâmi hadrakit, ve hayri halkik, ve ahabbi’l-halkı ileyke abdike ve habîbike ve rasûlike’nnebiyyi’l-ümmiyyi’llezî hatemte bihî’l-enbiyâe ve’l-mürselîn, ve alâ melâiketike’l-mukarrabîn,
min ehli’s-semâvâti ve ehli’l-aradîn, rıdvânu’llahi Teâlâ aleyhim ecmaîn, bi rahmetike yâ
erhamerrâhimîn, ve’l-hamdü lillâhi rabbi’l-âlemîn”22
Her tarîkat tarafından en meşhur salavâtlardan kabul edilen ve çeşitli amaçlarla Türkiye Müslümanları arasında halen yaygın biçimde okuması gelenekleşen “Salât-ı Münciye”23 dir. Rivâyete göre; Bir gemi yolculuğunda çok şiddetli
bir fırtınaya tutulan bu zat uyku esnasında Resulullah Efendimizi görür ve
Efendimiz (sas) kendisine 1000 defa okumak üzere bu salavât-ı şerifeyi tâlim
buyururlar. Bu şekilde tüm gemi halkı kurtulur.24
Şeyh tarafından dervişlere şahsî olarak verilen tarîkat derslerinde de mutlaka günlük çekmesi gereken salavât-ı şerîfeler bulunmaktadır. Ancak bunlar genellikle salavât-ı şerîfenin kısaltılmışı olan “Allahümme salli alâ seyyidinâ
muhammed” şeklinde olduğu, bütün tesbihlerin sonunda yapıldığı görülmektedir. Çünkü İsm-i Celâl (Allah) zikriyle gönlünü ateşlendiren müridin ancak “salât u selâm” ın ılıman, rahatlatıcı iklimine sığınarak teselli bulduğu da gerçektir.
Yine bütün tarîkat âyinleri, Hz. Peygamber’e duyulan sevgi ve saygının bir
22
23
24
ti, çev.: Kadir Özköse, Ankara 2000, ss. 60, 256.
Ey Allahım! Nurların denizi, sırların mâdeni, inâyet (yardım) pınarın, hidâyet güneşin, mülkünün tâcı, velâyetinin emniyeti, muhabbetinin lisânı, hazretinin imâmı, mahlûkâtının en hayırlısı ve sana en sevimlisi, kulun ve habîbin, enbiyâ ve mürselîni kendisi ile mühürlediğin,
Ümmî nebî olan Rasûlün Muhammede (s) rahmet eyle. Ayrıca semâvât ve yer halkına,
mukarreb meleklerine re rahmet eyle. Allah’ın rızâsı hepsinin üzerine olsun, Eyrahmet edenlerin en merhametlisi! Merhametinle dualarımızı kabul eyle, Hamd âlemlerin rabbı olan Allah’a mahsustur. Gümüşhânevî, age, c. II, ss. 480-481.
“Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âli seyyidinâ Muhammedin salâten
tüncînâ bihâ min cemîi’l-ehvâli ve’lâfât ve takdî lenâ bihâ min cemîi’l-hâcât ve tutahhiru bihâ
min cemîi’s-seyyiât, ve terfeunâ bihâ a’la’d-derecât, ve tübelliğunâ bihâ aksa’l-gâyât min
cemîi’l-hayrâti fi’l-hayât ve ba’de’l-memât.” Allahım! Efendimiz Muhammede ve efendimiz
Muhammed ümmetine öyle bir salât (rahmet) eyle ki onunla bizi her güçlük ve âfetten kurtarasın, onunla bizim bütün ihtiyaçlarımızı göresin, onunla bizi bütün kötülüklerden temizleyesin, onunla bizi yüksek derecelere erdiresin, onunla bizi gerek hayatta, gerek öldükten sonra bütün iyiliklerin en yükseklerine ulaştırasın.
Hüseyin b. Aliyyül Kâşifî, Şifâül Eskâm adlı kitabında, Fakihani Rahimehullah Ebû Musa
Darirʹ den nakleder. Bk. Tuhfetü’s Salavât: 40 Salavât-ı Şerife, çev.: Ömer Faruk Ergin, Ankara
1980.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
261
ifâdesi olarak salavât ile başlar, çeşitli esmâ ve lafza-i celâl zikrinden sonra tekrar salât u selâma dönülerek sona erer. Meselâ Bektâşilik’te dahi Cem âyinine
çırağın “Bismillahirrahmânirrahîm” ve “ber cemâl-i Muhammed, Kemâl-i
İmâm Hasan ve İmâm Hüseyin râ bülend-i salavât” diyerek başladığı bilinmektedir. “Allahümme Rabbenâ salli alâ Ahmedi hayri’l-mürselinâ, ve alâ sâhibe’lhavzı emîri’l-mü’mininâ ve alâ Fâtımete’z-zehrâ ümmü’l-etyabinâ ve alâ….”
şeklinde başlayan Bektâşîlerin okuduğu ancak Rifâî evrâdında da yer alan Nâdı Ali duası da sonuç itibariyle, Hz. Peygamberden başlayıp ehl-i beyt ve on iki
imamı içeren salavât metnidir. Nâd’ın sonuna doğru, Hz. Peygamberin nübüvvet nûrundan, Hz. Ali’nin velâyet sırrından isteklerde bulunulmakta, “Lâ fetâ
illâ Aliyyen, Lâ Seyfe illâ Zülfikâr, her bela ki pîş u âyed ref’i kon perverdigâr,
yâ kâhira’l-adüvvi yâ veliyyü’l-vâlî yâ mazhari’l-acâibi yâ Murtazâ yâ Ali” denilerek son bulmaktadır.25
Sünbüliyye Tekkelerinde okunan evraddan sonra bu tarîkata ait olarak
“Sünbülî Salâtı” denilen özel besteli bir salât ilâve edilmektedir26.
Sâdeddin Cibâvî’ye ait olduğu söylenen ve Sâdîler arasında okunan bir salavât metni de şöyledir: “Allahümme salli ve sellim alâ seyyidinâ
Muhammedin ve alâ âlihî mâ ğanne’l-hezâr, ve salli ve sellim alâ seyyidinâ
Muhammedin ve alâ âlihî mâ hanne azîbün ile’d-diyâr, ve salli ve sellim alâ
seyyidinâ Muhammedin ve alâ âlihî salâten tüîdünâ bihâ min şerri’l-cârr.27
Fark makamına eren, dersini ilerleten mutasavvıfın kelime-i tevhîdde olduğu gibi Allah ile Rasûlünün arasını ayırmak istemediğinden, bazen de sevgisinin ziyâdeliğinden salavât zikrini çok fazla artırdığı da görülmektedir. Meselâ
kaynaklar Tahir Ağa Dergâhı şeyhi İbrahim Hayrânî Efendinin şeyhi Konyalı
Ali Behcet Efendiyi kastederek “Adam olamadım, şeyhim yevmî 20.000 salavât-ı Şerîfe okurdu, biz henüz 12.000 kadar okuyabiliyoruz” dediğini nakletmektedir28. Ali
Behçet Efendinin şeyhi Kerküklü Emin Efendinin ise günlük kırk bin adet Salât-ı
ümmiye çektiği rivayet edilmektedir.29 Hasan Basri Çantay da en fazîletli salavât
ve selâm lafzı olarak Sivas mebusu ve Hâlidî şeyhi Mustafa Tâkî Efendinin
25
26
27
28
29
Mehmed Said, Evrâdu Seyyid Ahmed el-Kebîr er-Rifâî el-Velî, (Özel Yazma-1357/1939), s. 45-48.
Yusuf Sinan Efendi, Pîr Cemâleddin Halvetî’den kendisine kalan irşâd görevini yerine getirememekten korktuğu için bir müddet bir bostan dolabının içerisinde inzivâya çekilmiş, ağır
ağır dönmekte olan bostan dolabının gıcırtısına ve ritmine uyarak okumaya devam ettiği salavat ürkeklik hâlini anlattığı için Sünbülî Salâtı olarak adlandırılmıştır. Ö. T. İnançer, “Zikir
usulü ve Semâ”, (Sünbülîlikte), DBİA, c. VII, s. 112.
Şeyh Şemseddin Ömer es-Sâdî el-Halebî, En-Nefhatü’r-riyâziyye fî tarîkati’s-Sâdiyye, Süleymaniye Ktp. H. Hayri, no: 145. vr. 1a.
Kaynaklar için bk. Hür Mahmut Yücer, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, s. 214.
Şemsî, Yâdigârı, 225-26; Vassâf, Sefîne, c. II, ss. 89-90
262
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
kendisine tavsiye ettiği bir ibare nakletmektedir; “Allahümme salli ve sellim ve
bârik alâ seyyidinâ Muhammedin bi adedi ılmik.”30
Hayatlarında salavât-ı şerîfeye önem veren tarîkat erbâbının vefatında, cenâze merâsimlerinde yine ona yöneldiği görülmektedir. Osmanlı’da tarîkat
şeyhinin cenâzesi yıkanırken salâ verilir, cenaze götürülürken üçe ayrılan grubun en sonuncusu da salât u selâm okurdu.31
Bir çok salavât metni kaleme alan Abdulkâdir Geylânî32’ye ait “Allahümme
salli alâ seyyidinâ Muhammedin abdike ve nebiyyike ve habîbike ve rasûlike’nnebiyyi’l-ümmiyyi ve alâ âlihî ve sahbihî ve sellim” ve “Allahümme salli alâ
seyyidinâ Muhammedini’n-nebiyyi’l-melîhi ve sâhibi’l-makâmi’l-âlâ ve’llisâni’l-fasîh”, Abdulvahhâb Şârânî’ye izâfe edilen “Allahümme’c-al efdala
salavâtike ebeda” şeklinde başlayan salavâtlar bu grubun önde gelenlerinden
kabul edilir.33 Evrâdlarda yer alan diğer bir salavât metni de, sabah akşam üçer
defa okuyanın günahlarının ve hatalarının silineceği söylenen “Salât-ı
muhavver”dir.34
30
31
32
33
34
H. Basri Çantay, Kur’ân-ı Hakîm ve Meal-i Kerîm, İstanbul 1981, c. 2, s. 755.
Şeyhin cenâzesi yıkanırken ayrı ayrı tazelenen üç gasil (üç su) tamamlandıktan sonra “Salâ”
verilirdi. Salâ usûlü sadece kudemâ-yı meşâyih için geçerli idi. İlkin malum ve mutad usûlü
ile yıkanıp temizlenip abdesti verildikten sonra kendi tarîkının evrâdına başlanırdı. İkinci gasilde Tevhîd-i şerîf, üçüncü gasilde İsm-i celâl okunurdu. Bu da tamam olunca zâkirlerden biri veya güzel sesli bir başkası, usûlü idare eden şeyh efendiden “Destur” alarak teneşirin ayak
ucuna gelir, kıble tarafına döner ve ayakları “mühürlü” olarak salâ verirdi. Salâ, cumâ salâsı
gibidir. Yalnız daha hazin, daha kalbî olurdu. C. S. Revnakoğlu, Tasavvuf ve Tarîkat Kültürü,
İstanbul 2003, s. 237.
Salavât; Es-Salâtü’l-kübrâ, es-Salâtü’l-vüstâ, es-Salâtü’s-süğrâ’dan oluşur. Salavât’a bir çok şerh
yazılmıştır. En eski şerh Abdulganî en-Nablusî (1050-1143/1641-1731) tarafından Kevkebü’lmebânî ve mevkıbü’l maânî şerhu Salavâti’l-Filânî adıyla yapmıştır. (Süleymaniye Ktp. Es’ad Ef.,
no: 1653, 67 vr; Salavâtü’l-Muhammediyye ve’t-teslîmâtü’l-mübâreke adıyla İÜ Ktp., no: 57595760, 70+10 vr) Türkçe en eski şerh ise Lâlelizâde Tahir Mehmed (ö.1789)’e aittir. (Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmud, no: 4169) es-Salâtü’l-kübrâ’ye es-Salâtü’s-süğrâ ve Hizbü’l-vesîle ilâve edilerek, ilk ikisine Şeyh Seyidî Muhammed Molla tarafından, Hizbü’l-vesîleye’de Şeyh Seyidî
Muhammed el-Emin Gilânî tarafından şerh yapılarak Sefînetü’l-Kâdiriyye içerisinde (Trablus
1304) ismiyle yayınlanmıştır. Gürer, age, s. 121.
“Allahım! Kulun, peygamberin, ümmî nebî rasûlün olan efendimiz, Muhammed
aleyhisselâma, ailesine ve arkadaşlarının hepsine rahmet ve selâm et”; “Allahım! En yüce
makam ve fasih (anlaşılır) dil sahibi, güzel yüzlü efendimiz ve peygamberimiz Muhammed
aleyhisselâma rahmet et” A. Geylânî’ye ait salavâtlar için bk. Gümüşhânevî, age, II, 325-326,
448. A. Şarânî’ye ait salavât için bk. age, c. I, ss. 203,482-483.
“Allahım öncekiler içinde Muhammed aleyhisselâma rahmet et. Allahım! Sonrakilerin içinde
Muhammed aleyhisselâma rahmet et. Allahım! Peygamberler içinde Muhammed (s) rahmet
et. Allahım! Rasuller içinde Muhammed (s) rahmet et. Allahım! Kıyamet günü yüce varlıklar
içinde Muhammed (as) rahmet et. Allahım! Muhammed (s)’e vesîleyi, üstün makamı, şeref ve
büyük dereceyi lütfet”. Mahmud Sâmi Bey, el-Mevâhibü’s-seniyye fi’l-usûli ile’l-makâmâti’lihsâniyye, Mısır 1370/1951, s.126; Gümüşhânevî, age, c. I, ss. 201-202; c. II, s. 84.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
263
Rifâiyye Tarîkatı’ndan Ebu’l-Hüdâ es-Sayyâdî (ö.1909)’de Tarîku’s-savâb fi’ssalavâti ale’n-nebiyyi’l-evvâb35 adlı risâlesinde başta Ahmed er-Rifâî hazretlerine
ait olmak üzere silsilesinden güzerân eyleyen tarîkat büyüklerine ait çeşitli salavât metinlerini bir araya getirmiştir.36 Çünkü ona göre Allah’a yaklaşmak ve
onun rızasını kazanmak için, Allah’ın kitabı Kur’ân-ı Kerîm’i okuduktan sonra,
en güzel vesîle sebebi ve maksuda ulaştıran yolların en güzeli, seyyidimiz,
efendimiz Rasûlüllah aleyhisselâm üzerine çok, çok salavât-ı şerîfe getirmektir.
Tasavvuf erbâbı arasında yaygınlaşan diğer bir salavât da “Salât-ı Kemâliye”dir. Halvetiyye’nin Bekrî Kolu kurucusu Mustafa Bekrî Efendi (ö.Kahire
1162/1749)’ye ait olan bu metni, Üsküdar’da Kurban Nasuh Baba Dergâhı’nın
Rifâî şeyhi Nûrî Efendi (ö.29 Eylül 1856) şerh etmiştir. Tamamı “Allahümme salli
ve sellim ve bârik alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âlihî adede in’âmillâhi’l-kerîmi ve
ifdâlih, Allahümme salli ve sellim ve bârik alâ mürşidinâ Muhammedin ve alâ âlihî
adede kemâlillâhi ve kemâ yelîku bi kemâlihî, eş-şemsü’d-duhâ, bedrü’d-dücâ, nûru’lhüdâ” olan salâvât metninin şerhi, hurde-i tarîk niteliği arzetmektedir.37
35
36
37
“Çokca rabbine yönelen Nebî üzerine olan Salvât-ı şerîfeler hakkında en doğru uslüp” Eser
Türkçe’ye çevrilmiştir. Ebü’l-Hüdâ es-Sayyâdî, Tarîku’s-savâb, çev.: Mehmed Bayrak, İstanbul
2001.
Bu risâlede on dokuz adet salavat metni bulunmaktadır. Bunlar; 1-Ahmed er-Rifâî hazretlerinin mensuplarından İbnü’l-Hacc’ın “Ümmü’l-Berâhîn” isimli kitabında yazdığı ve mânâ âleminde Rasûlüllah aleyhisselâmdan öğrendiği salavât-ı şerîfe, 2- Gizli sırların anlamlarını ve
yüksek mertebelere nâil olma vesîlelerinin en güzellerinden biri olan ve Rifâî seyyidlerinden
kemâl ehli olup buna devam edenler arasında bilinen ve tecrübe edilmiş “Cevheretü’l-Esrâr”
isimli salavât-ı şerîfe, 3- “Mededü’l-müsterşid min cânibi’l mürşid” isimli salavât-ı şerîfe,
4-Rifâî seyyidlerince mârûf olan ve buna devam edildiği takdirde işlerin yolunda gitmesi,
dileklerin hâsıl olması, kişiyi Allah’a yaklaştırmada vesîle olması, tâlibin kalbindeki sırların
anlaşılması, Rasûlüllah aleyhisselâmın himmetinin okuyana yönelmesinin gerçekleştiği salavât, 5-“Salavâtü’l-üns” adlı acaib sırların, görülmedik bereketleri olan salavât-ı şerîfe,
6-Şeyh Seyyid Sirâceddin el-Mahzûmî es-Sayyâdî (ks.)’nin “Kim bu mübarek virde devam
ederse o kimse Allah’ın fazlı keremi ile kimseye muhtaç olmadan ölür, düşman ona asla galib
gelemez, Hz. Rasûl’in bereketiyle iman ile ölür, çok faydalıdır.” dediği salavât-ı şerîfe, 7- Şeyh
İzzeddin Ahmed es-Sayyâd (r.)’in Nebîler nebîsinin sağ elini öpmekle müşerref olduğunu rivâyet ettiği salavât-ı şerîfe, 8-Rifâî büyüklerinin “Hizbü’l-cevhere” adını verdikleri salavât-ı şerîfe, 9-Şeyhülislâm Şeyh Sirâceddin el-Mahzûmî er-Rifâî hazretlerine nisbet edilen “Nibrasü’lHakîkat” isimli salavât-ı şerîfe, 10-Seyyid Mahmud el-Esmer hazretlerinin naklettiği bir salavât-ı şerîfe, 11- Musul’da medfun bulunan sûfî büyüklerinden Seyyid Mahmud Rifâî’ye
nisbet edilen bir salavât-ı şerîfe, 12-Muhammed Bahaeddin Mehdî es-Sayyâdî erRavvâs(ks.)’a atfedilen bir salavât-ı şerîfe, 13-Seyyid Mahmud Bahâeddin hazretlerinin “Teveccüh-i Muhammedî” adını verdiği salavât-ı şerîfe, 14- Seyyid Mahmud Bahâeddin hazretlerinden nakledilen başka bir salavât-ı şerîfe ve muhtelif beş adet salât daha. Ebü’l-Hüdâ esSayyâdî, Tarîku’s-savâb, çev.: Mehmed Bayrak, İstanbul 2001, s. 7-35.
Nûri Efendi bu eserini vefatından yaklaşık dört yıl önce, mânevî oğlu ve mürîdi Palancı Derviş Hasan’ın ısrarıyla, ihvân-ı tarîka bir hediye olarak kaleme aldığını söylemektedir. Risâle’nin tarih beyti olan “Müyesser oldu Nûri’ye Kemâliye Salâtı” mısraından 14 Şâban 1268/2
Temmuz 1852 tarihinde Cuma günü tamamlandığı anlaşılmaktadır. Salât-ı Kemâliye Şerhi (İs-
264
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
Salât-ı Kemâliye, Rifâîler arasında yatsı namazından sonra şeyhin riyâsetinde
halka olunarak topluca yedi defa okunur. Buna yatsı usûlü denilir.38 Nûri Efendiye göre salavât ile asıl amaç, onun vesîlesi ile Cenâb-ı Rabbü’l-âlemîne intisâb ve
takarrub eylemektir. Zaten ehlüllah-ı kirâmın, sürûr-ı âlemîn efendimize daima vuslatlarına ve intisaplarına sebeb-i yegâne, salât u selâm ile çokca meşgul olmalarıdır. Peygamberimiz, ümmetine, darda kalanın sıkıntılarını gidermek için çokça salavât
getirmelerini tavsiye etmiştir. Kendisine en çok yakın olanların en fazla salavât
getirenler olduğunu söylemiş, dolayısıyla en fazla şefaate yakın olduğuna işaret etmiştir. Yine salavât rızkı genişletir, gam ve endişeleri giderir.
Salavât literatürü
Eski kitapların giriş kısmında hamdeleden sonra salvele bölümü bulunurdu.
Buhârî’den nakledilen bir Hadîs-i Şerîf’te; “Bir kimse yazdığı bir şeyde bana da salavât yazarsa benim adım o kitapta kaldığı müddetçe melekler onun için istiğfâr eder”
buyurulması bütün metinlerin başında hamdeleden sonra salavât yazma geleneğini oluşturmuştur.
Bir çok mutasavvıfın salavât-ı şerîfe veya evrâda şerh yazdığını daha önce
söylemiştik. Bunların bazıları şöyledir; Hüdâyî Âsitânesi postnişinlerinden
Yâkub Afvî Efendi (ö.1149/1736-37)’ye ait el-Vesîletü’l-uzmâ li Hazreti’nNebiyyi’l-Müctebâ39 ile yine başka bir Celvetî şeyhi olan Ahmed b. Muhammed
(el-Celvetî) (ö.1130/1718)40’nin Hadîs-i Erbaîn fî fadîleti’s-salavâti’n-nebeviyyeti mea
şerhihî41 adlı eseri salât ü selâm getirmenin fazîletine dairdir. El-Celvetî, eserinin
başına kırk hadis derlemenin faziletine dair uzun bilgiler derc etmiş, daha sonra hocası Abdulkerim b. Veliyyiddin’in (ö.1100/1688) salavât getirmenin faziletine dair Mecmau’l-fevâid isimli eserinin başındaki kırk hadisi aynen alarak ve
çok basit ilâveler yaparak oluşturmuştur.
38
39
40
41
tanbul 1328/1910). Mahmud Sâmi Bey, el-Mevâhibü’s-seniyye, s. 120. Ayrıca bk. Selami Şimşek,
“Seyyid Mehmed Nûrî Üsküdârî (ö.1273/1856) ve Salât-ı Kemâliye Şerhi”, Tasavvuf, TemmuzAralık 2003, sayı: 11, ss. 351-376.
Mehmed Said, Evrâdu Seyyid Ahmed el-Kebîr, ss. 58-59.
Rasûl-i Ekrem Efendimizin hayâtından ve salavât-ı şerifenin faziletlerinden bahseden beş bab
üzerine tertip edilmiş Arapça, matbu bir eserdir. Sahaflar Şeyhi Ahmed Efendi tarafından tercüme edilmiştir. bk. Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, no: 285, (1-59 vr.).
Ahmed b. Muhammed el-Celvetî hakkında kaynaklarda bir bilgi bulunmamasına rağmen
onun Şeyh Abdulkerim Celvetî’nin (ö.1061/1650) mürîdi ve talebesi olduğu, eserlerini şerh ettiği bilinmektedir. Bk. . Yıldırım, Osmanlı’da Kırk Hadis Çalışmaları, İstanbul 2000, s. 66.
Süleymaniye Ktp., Esad Ef., no:3632/133a-156b. Eser Arapçadır. Önsözde müellifin belirttiğine
göre salavât-ı şerîfe okumanın fazîletine dair kırk hadis derleyerek kısa kesmeyi düşünmüş,
ancak daha sonra eserinden faydayı artırmak için bunları şerh etmeyi düşünmüştür. S. Yıldırım, Osmanlı’da Kırk Hadis Çalışmaları, s. 67.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
265
Müstakimzâde Süleyman Efendinin evrâd ve salavât metinlerine büyük
önem verdiğini bir çok metni şerh ettiğini söylemeliyiz. Bunların en meşhurları
şöyledir. Risâle fi’s-salavâti’ş-şerîfe42, Şerh-i Evrâd-ı Kādiriye43; Şerh-i Evrâd-ı İmâm-ı
Süheylî44, Şerh-i Evrâd-ı Seyyid Yahyâ45, Şerh-i Salavât-ı Meleveyn.46 Salahaddin
Uşşâkî (ö. 4 Ocak 1783 Cuma), Salavât-ı Uşşâkiye47, İsmail Hakkı Bursevî (ö.
1137/1725) Şerhu salavât-ı İbn Meşîş48, Şerîfzâde Mehmed Fâzıl Paşa (1299/1882),
Şerhü’l-Evrâd el-Müsemmâ bi Hakâyıkı Ezkârı Mevlânâ,49 Harîrizâde Kemâleddin
Efendi (ö. 1299/1882) Şerhu Evrâdi’l-Üsbûiyye50ve Salâtü’l-İthâf bi-şerh-i salâti’sSakkâf51; Manisalı Kadızâde Abdurrahman Sâmi Efendi, Evrâdü’l-Mukarrabîn.
Şeyhülislâm Akşehirli Hasan Fehmi Efendi (1298/1880) de İbn Arabî muhibbi olması nedeniyle eserleriyle ilgilenmiş ve Şerh-u alâ Salât-i Feyziyye li’ş-Şeyh İbn Arabî, adlı şerhi kaleme almıştır52. Kaynaklarda Nakşibendiye’den Şeyh Abdullah
Ferdî Efendî (ö.1274/1857) ve Gülşeniyye’den Edirne Veli Dede Dergâhı şeyhi
Şuayb Şerâfeddin Efendi (1327/1911)’nin , “Salât-ı Meşişiyye şerhi”nin olduğu yazılıdır.53 Hasan Fehmi adlı bir zât da, Salât-ı Seyyid Ahmed Bedevî Tercüme ve şerhi
(İst. 1272/1856)54’ni kaleme almıştır.
Osmanlı’nın son dönemlerinde tarîkat çevrelerinde salavât getirme hakkında yazılan eserlerin bazıları da şöyledir: Süleyman Hakkı Efendi, Mecmuaü’d42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
İÜ Ktp. TY, no: 19090.
Süleymaniye Ktp. H. Mahmud, no: 1958; Reşid, no: 1075; Düğümlü Baba, no: 50, 508; Nâfiz
Paşa, no: 445. İstanbul 1282’de basılmıştır.
Hatibzâde Şeyh Ebu’l-Kâsım Abdurrahman Süheylî’nin “Yâ men yerâ mâ fi’d-damîri ve yesmeu /
Ente’l-muiddü li-külli mâ yetevakkau” matla‘lı münâcâtının tercüme ve şerhini ihtivâ etmektedir. bk. Süleymâniye Ktp. Esad Efendi, no: 1426; İÜ. Ktp. no: 7257.
Süleymaniye Ktp. H. Mahmud, no: 4047. “Şerh-i vird-i Settâr” adıyla da bilinen eser, Seyyid
Yahyâ Şirvânî tarafından tertib edilen “Vird-i Settâr” adlı evrâd-ı şerîfenin tercüme ve şerhidir. Ayrıca bk. Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, no: 1405; İÜ. Ktp. no: 7257.
Süleymaniye Ktp. Pertev Paşa, no: 625.
Millet Ktp. Ali Emîrî Şer‘iyye, no: 789.
Ebu’l-Hasen eş-Şâzelî’nin şeyhi Abdüsselâm b. Meşîş el-Hasenî (ö.625/1227-28) tarafından
hazırlanan salevâtın Türkçe tercüme ve şerhidir. Rebîülevvel 1113/Ağustos 1701’de tamamlanan bu eserin yazma bir nüshası için bk. Süleymaniye Ktp. Mihrişah, no: 217, vr. 76-97. Eser,
iki defa (İstanbul 1256, Bulak 1279) basılmıştır.
Şerîfzâde Muhammed Fâzıl b. Mustafa Efendi şeyhi Kudretullah Dede’nin isteğiyle Evrâd-ı
Şerîfe-i Celâliyye’yi şerh etmeye başlamış eserine, Galata ve Lazkiye Mevlevîhâneleri şeyhleriyle kendi zamanındaki bir kısım postnişinler hakkında bilgi eklemiştir. İstanbul 1283/1853.
İÜ Ktp., TS., no: 263/1; İbn Arabî’ye ait evrâdın M. Nûru’l-Arabî tarafından yapılan Arapça
tercümesidir.
Süleymaniye Ktp. Tırnovalı, no: 940, (Müellif hattı). Şeyh İbn Ebu’l-Hasan Sakkâf’ın okuduğu
salâtu selâm’ın şerhidir.
Altınsu, age, s. 200.
M. Tâhir, age, c. I, s. 132. İbnülemin, SATŞ, 2, s. 399.
20s., Özege, Katalog, c. IV, s. 1519, no: 17374.
266
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
deavât ve’s-salavât ve’l-akâid ve’n-nasâyih, Dersaadet Matbaa-i Osmaniye 1307;
Ebu Said Muhammed b Mustafa b. Osman Hâdimî, Risâli fî hakki’t-tesbih ve’ttahmid ve’t-tekbir alâ selâsin, Matbaa-i Âmire ty. 210 sh.; Ebü’t-Tâhir Mecdüddin
Muhammed b. Yakub b. Muhammed Firuzabadi, Rasulüllah Üzerine Salavât-ı
Şerîfe Getirmek 817/1415 (Çev. Mustafa Demirkan-İsmail Tavman) Konya 1998;
Kâdirî Seyyid Muhammed Sâlih (Yeşilzâde), Dua Mecmuası, Salât-ı Münciye, Salât-ı Nâriye ve Ramazan Duası, İstiklal Matbaası 1956. Muhammed Nûru’lArabî’de Delâilü’l-Hayrât Şerhi yanında Ahmed b. İdris’in salâtını ed-Dürrü’nnefîs alâ salât-ı İbn İdrîs adıyla Türkçe olarak, Şeyh-i Ekber’in Salât-ı
Feyziyyesi’ni Mecâli’z-zehrâ ala’s-salâti’l-kübrâ, Salâtu mutılsım’ı el-Yâkûtü’l
hamrâ ale’s-salâti’s-suğrâ adıyla Arapça olarak şerh etmiştir.55
Hz. Peygamber’e salavât getirmek tasavvuf edebiyâtını da derinden etkilemiştir. Bazı mutasavvıflar manzum olarak salavât getirmenin gerekliliğini vurgularken bazıları da bunun fazîletine işâret etmiştir. Meselâ Yahyâ Bey;
Safâ-yı kalp ile hergün gören verir salavât
Mehâsin etmiş o mihr-i kemâl-i nûrân
derken, Kâdirî Tarîkatı’nın Müştâkiyye kolu kurucusu Mustafa Müştak Baba;
Çok salavât ile tahiyyât u selâm bî-hesâb
Rûhuna bahş olsun ey peygamber-i âli cenâb”56 demiştir.
Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî
Tarîkatlar tarihinde en fazla vird, hizb ve dua metni yazan şeyhlerden birisi
Abdulkâdir Geylânî (ö.561/1166)’dir.57 O’nun salavât metinlerinden başka; 1-elKibritü’l ahmer fi’s-salâti ale’n-Nebî, 2-Da’vetü’l-celâle, 3-Kenzü’l-a’zâm,58 4-(Duâu)
Fethi’l-basâir,59 5-ed-Delâil (es-Salâtü’l-kübrâ) (İstanbul 1323, 30 sh.),60 6-Evrâd61,
55
56
57
58
59
60
61
Gölpınarlı, Melâmîlik ve Melâmîler, ss. 287-289.
M. Kemâl Gündoğdu, Müştak Baba, İstanbul 1997, s. 91.
Abdulkâdir Geylânî’nin hizbleri Seyyid İsmail b. Muhammed Said el-Kâdirî el-Geylânî (ö.?)
tarafından derlenerek el-Füyûzâtü’r-rabbâniyye fi’l-evrâdi’l-Kâdiriyye (İstanbul 1281, Kahire
1303, 1934) adı altında bir araya getirilmiştir. Aynı müellifin el-Füyûzâtü’r-rabbâniyye fi’l-mesâir
ve’l-evrâdi’l-Kâdiriyye (Beyrut ts) adlı eseri de aynı konudadır. Celal Yıldırım Beyrut baskısını
temel alarak Füyûzâtü’r-rabbâniyye İlâhi Feyizler (İstanbul 1975, 1995) adıyla Türkçe’ye çevirmiştir. Geniş bilgi için bk. Gürer, Abdulkâdir Geylâni, ss. 120-122.
Süleymaniye Ktp. Âşir Efendi, no: 450/4, 17vr. el-Füyûzâtü’r-rabbâniyye, İstanbul 1281, s.143149.
Süleymaniye Ktp. Şâzilî, no:, 106/5, 2vr.
Süleyman Hasbi tarafından Şerh ve Terceme-i Delâil-i Abdulkâdir Geylânî (İstanbul 1273, 1306)
adıyla Türkçeye terceme ve şerh edilmiştir. Süleymaniye kütüphanesi’nde iki yazma nüshası
bulunmaktadır. bk., Düğümlü Baba, no: 503; Reşad Efendi, no: 369.
Virdü’s-sabâh, Virdü’l-işrâk, Virdü’z-zuhr, Virdü’l-asr, Virdü’l-mağrib, Virdü’l-ışâ, Evrâdü’l-
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
267
7-Hizbü beşâirü’l-hayrât,62 8-Hizbü’t-tazarru ve’l-ibtihâl (İbtihâlü’ş-şeyh
Abdilkâdir),63 9-Hizbü’s-süryâniyye (Da’vetü’s-süryâniyye),64 10-Hizbü’s-sağîr,
11-Hizbü’l-hıfz, 12-Hizbü’n-nasr, 13-Duâu hizbü’n-nasr65 adlı virdleri bulunmaktadır.
Burada çevirim yazısını vereceğimiz Müstakimzâde’ye ait şerhin bir çok kütüphânede yazma nüshaları mevcuttur.66 Müstakimzâde’nin şerh ettiği bu eser;
Hâzâ mecmuu bihi ahzâb ve evrâd ve ed’ıye li Muhyiddin Abdulkâdir el-Cîlânî adıyla
h. 1304’de Tunus’da ve Evrâd-ı Kâdiriye adıyla Hulusi Efendi Matbaası tarafından İstanbul’da (ts.) basılmıştır. Ayrıca Müstakimzâde’den ayrı olarak Türkçe’ye Süleyman Hasbi (İstanbul 1306) ve Şeyh Naci (İstanbul 1326) tarafından
tercüme ve şerh edilmiştir. Naim Erdoğan da Kalâidü’l-cevâhir’in Türkçe tercümesinde (İstanbul 1982) Abdulkâdir Geylânî’ye nisbet edilen başka hizblerle
birlikte neşretmiştir.
Bir çok salavât mecmuası bulunan Müstakimzâde Süleyman Saadeddin
Efendi,67 Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî’nin sonuna “Fî Beyân-ı Bazı Fedâil-i Salavât ve
Mevâdıîhî” başlığı altında peygamberimize salavât getirmenin faydalarını şöyle
sıralamaktadır.
1. İnsanın ömründe bir defa salavât getirmesi farzdır. Çünkü Salavât da
Hakk’ın emrine imtisal vardı. Tahavî’ye göre ise salavât getirmek vacibtir.
2. Salavât getiren kişinin makamı on derece yükselir, on seyyiesi silinir.68
3. Salavât ile yapılan dualar makbul olur.
62
63
64
65
66
67
68
usbû gibi bölümlerden oluşan Evrâd; Hâzâ mecmûu bihî ahzâb ve evrâd ve ed’iye li Muhyiddin
Abdulkâdir el-Cîlânî adıyla (Tunus 1304) ve Evrâd-ı Kâdirî adıyla (İstanbul ts.) basılmıştır. Ayrıca Müstakimzâde Sadedin Süleyman (İstanbul 1282), Süleyman Hasbi (İstanbul 1306) ve Şeyh
Naci (İstanbul 1326) tarafından tercüme ve şerh edilmiştir. D. Gürer, age, s.121.
Kütüphanelerde bir çok nüshası bulunmaktadır mesela bk., Süleymaniye Ktp., Şâzilî, no: 106,
20vr.; Mustafa Özkul, Beşâiru’l-hayrât-Hayırlar Müjdeleri, İstanbul, ts., 7s.
Kütüphanelerde bir çok nüshası bulunmaktadır mesela bk., Süleymaniye Ktp., Esad Ef., no:
313/4, 6 vr.
bk., Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efe., no: 5334/2, 2 vr.
Son dört hizbin metni için bk. Füyûzâtü’r-rabbâniyye, ss. 153-162.
Kütüphâne nüshaları için bk. Gürer, Abdulkâdir Geylâni, İstanbul 1999, ss. 120-122.
Bu metinlerin kısmı şöyledir; Risâle fi’s-salavâti’ş-şerîfe, İÜ. Ktp. TY, no: 19090; Risâle-i Salât-ı
vüstâ, Süleymaniye Ktp. Fâtih, no: 5451; Hâlet Efendi, no: 405; Şerh-i Salâtü’l-Bedî‘, Millet Ktp.
Ali Emîrî Şer‘iyye, no: 542; Şerh-i Salavât-ı Meleveyn, Süleymaniye Ktp. Pertev Paşa, no: 625.
Hz. Enes (r.) anlatıyor: Rasulüllah (s) buyurdular ki: ʺKim bana (bir kere) salât okursa Allah da
ona on salât okur ve on günahını affeder, (mertebesini) on derece yükseltir.ʺ (Nesâi, Sehv 55.) Yine
Nesâide Ebü Talha (r.)ʹdan gelen bir rivâyet şöyle: ʺBir gün Rasulüllah (s), yüzünde bir sevinç olduğu halde geldi. Kendisine: ʺYüzünüzde bir sevinç görüyoruz!ʺ dedik. ʺBana melek geldi ve şu müjdeyi verdi: ʺEy Muhammed! Rabbin diyor ki: ʺSana salavât salavât okuyan herkese benim on rahmette
bulunmam, selam okuyan herkese de benim on selâm okumam sana (ikram olarak) yetmez mi?ʺ Nesâi,
Sehv 55, (3, 50).
268
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
4. Şefaat-i Nebîye müstahak olunur, günahlara mağfiret edilir.69
5. Peygamberimizin yanında ismi zikredilir. O’nun yanında cimri olarak
“Bahil” anılmaz.70
6. Kıyamet korkusundan emin olur.
7. Cennet yolunda, sapmaktan ve mahbesten emin olur.
8. Sırat üzerinde korunur.
9. Ömrü bereketlenir.
10. Peygamberimizin sevgisi gönlüne yerleşir, kalbi hayat bulur.71
Nitekim İmam Şârânî de Allah’ın peygamberine dünya ve âhiret hayatında
sağlamış olduğu kolaylıkları, salât ve selâmı alışkanlık haline getiren kullarına
da sağlayacağını söylemektedir.72
Tefsirinde salavâta geniş yer ayıran Bursevî, Hz. Ebu Bekir (ra.) dan naklettiği rivâyette; “Peygamber aleyhisselâm salât, soğuk suyun ateşi söndürdüğü
gibi günahları helâk eder, söndürür. Peygamber aleyhisselâm da Allah’ın selâmının karşılığıdır. Allah’ın selâmı ise, bin haseneden üstündür” buyurmuştur.73
Yine Müstakimzâde’ye göre peygamberimize salât ve selâm getirilecek yer
ve zaman çok olmakla beraber herkese gereken yerler şöyledir; a-Namazların
sonunda teşehhüd esnasında, b-Cenâze Namazı’nın ikinci tekbirinden sonra, cCuma, Bayram ve İstiskâ namazlarının hutbelerinde, d-Nikah akdi esnasında
imama icâbet edilerek, e-Her işin başında, f-Abdest aldıktan sonra, mescide girişte çıkışta, çarşıya çıkışta, eve girişte, g-İsmi zikr olunduğu her yerde, hHz.Peygamber’in kabrini ziyaret esnasında, ı-Hüzn ve gam vakitlerinde, iVaaz, tezkire ve tedris başlarında, j-Uykudan önce, k-Fakirlikten kurtulmayı
isteyince, l-Bir şeyi unutunca, m-Cuma, akşam ve Sabah namazlarından sonra74
KÂDİRÎ EVRÂDI’NIN MÜSTAKİMZÂDE TARAFINDAN ŞERH
EDİLEN BÖLÜMÜNÜN TERCÜMESİ
Ey Allah’ın Rasûlü, salât ve selâm senin üzerine olsun.
69
70
71
72
73
74
İbnu Mesʹud (r.) anlatıyor: Rasulüllah (aleyhissâlatu vesselâm) buyurdular ki: ʺKıyamet günü
bana insanların en yakını, bana en çok salavât okuyandır.ʺ Tirmizî, Salât 357, (484).
Tirmizîʹde Hz. Ali (r.)ʹden kaydedilen bir rivâyette şöyle denir: Rasulüllah (s) buyurdular ki:
ʺGerçek cimri, yanında zikrim geçtiği halde bana salavât okumayandır.ʺ Tirmizî, Daavât 110, (3540).
Salavât getirilecek yerler hakkında daha geniş bilgi için bk. Bursevî, Rûhu’l-Beyân, İstanbul
1389, c. VII, ss. 229-231.
Abdulvahhab Şârânî, Levâkıhu’l-envâri’l-Kudsiyye fî beyâni Uhudi’l-Muhammediyye, İstanbul
1981, s. 343.
İ. Hakkı Bursevî, Rûhu’l-Beyân, İstanbul 1389, c. VII, s. 224.
Salât u selâmın fayda ve hikmetleri için bk. Bursevî, age, c.VII, ss. 222-224; Hidayet Işık, agm,
ss. 274-278.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
269
Ey Allah’ın sevgilisi, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın Nebîsi, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın dostu, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın temiz kulu, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın velîsi, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın yarattıklarının en iyisi, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın Arşı’nın nûru, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın vahyinin emîni, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın zînetlendirdiği, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın şereflendirdiği, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın değerli kıldığı, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın muazzam kıldığı, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın öğrettiği, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın selâmete çıkardığı, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey Allah’ın seçtiği, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey evvelkilerin ve sonrakilerin efendisi, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey günahkarların şefaatçisi, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey nebîlerin sonuncusu, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey âlemlere rahmet (olarak gönderilen), salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey muttakîlerin imamı, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Ey âlemlerin Rabbinin elçisi, salât ve selâm senin üzerine olsun.
Allah’ın meleklerinin, peygamberlerinin (nebîlerinin), rasüllerinin, Arşını taşıyanlarının ve O’nun mahlûkâtının hepsinin salâtı, Efendimiz Muhammed aleyhisselâmın,
onun âlinin ve bütün dostlarının üzerine olsun.
Allahım, o en yüce makam ve fasîh lisan sahibi, güzel yüzlü (ve güzel huylu) Efendimiz, peygamberimiz Muhammed’e (aleyhisselâma) salât ve selâm kıl.
Allahım, salât ve selâmlarının en üstününü, bereketlerin en bolunu, ikramların en çoğunu, ikramlarının sayı ve fazîletçe en kıymetlilerini Efendimiz Muhammed
(aleyhisselâma) ve onun âl-i ashâbı üzerinde daimî ve ebedî kıl.
Bizim peygamberimiz, Efendimiz Muhammed aleyhisselâm ki; Beşerin en şereflisi,
îmânî hakîkatlerin hazinesi, ihsânî tecellîlerin şâhikası, rûhânî sırların konağıdır.
O, peygamberler gerdanlığının ana mücevheri, Rasûller ordusunun öncüsü ve yüce
nebîler kafilesinin kumandanıdır. O, bütün yaratılanların en üstünü; en yüce izzet ve
şeref sancağının bayraktarı, şeref dizginlerinin sahibidir.
O, ezeliyet sırlarının şahidi ve önceden gelip geçenlerin nurlarının müşâhididir. Kıdem lisânının tercümânı, ilim, hilm ve hikmetler menbaı; küllî ve cüz’î vücûdun mazharı; ulvî ve süflî vücûdun gözbebeği; kevneyn (dünyâ ve âhiret) cesedinin rûhu, iki dünyâ
hayatının kaynağı ve özü, kulluk rütbelerinin en üstün seviyesini gerçekleştiren, seçilmişlik makamlarının ahlâkı ile ahlaklanmış, kerîm dost, büyük sevgili, Efendimiz Muhammed b. Abdullah b. Abdulmuttalib, nebîlerin sonuncusu, Peygamberimiz üzerine,
270
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
âline ve bütün ashâbına salâtını daimî, en çok artan sermedî bereketini, en temiz
tahiyyâtını âdet ve fazîlet bakımından ilmin adedince, kelimelerin sayısınca, seni ve onu
ananların her anışında, gafillerin seni ve onu zikirden her gaflet edişinde, onun üzerine
kıl. Kıyâmete kadar O’na bol bol selâmet ver.
Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî li Müstakimzâde
Bismillâhirrâhmânirrahîm
Hamd bî hadd ve şükr-i mümteniu’l-add ol Cenâb-ı Hakk’a ve feyyâz-ı mutlaka lâyık ve
müstahaktır ki, kendi ezkârını nev-i benî âdeme tâlîm edip ezkârıyla müşerref eyledi. Ve
envâ-ı salavât-ı zâkiyât ve ta’zîmât-ı vâfiyât, ol zât-ı rabb-i zevâlin ve mecma-ı sıfât-ı lâ
misâlin habîbi ve halîli olan Muhammed Mustafa sallallahü Teâlâ aleyhi ve selem hazretlerine olsun ki, Hak celle ve alâ hazretleri evvela zevât-ı a’zamının ve sâniyen melâike-i kirâmının salavâtlarını haber verip sâlisen cemî-i mü’minîne ona salavât eylemekle
emr eyledi. Ve dahi âline ashâb-ı bi efdalü kemâl-ı hazarâtına olsun ki üç âsumân-ı inâyete nücûm-ı hidâyet olmuşlardır.
(Ammâ ba’d) bu fakîr-u kesîr-u pür taksîr el-muhtâç ilâ feyz-i rabbihi’l-kadîr (Sadedin Süleyman Müstakimzâde) eder iş bu risâle-i celîle-i varaka-i cemîlenin kitâbet-i
tenmîkına bâis ve bâdî odur ki; zikrî âtî salavât-ı şerîfe ve tahiyyât-ı münîfe ki kibâr-ı
evliyâ meşâyih-i ızâm-ı seleften kutbü’l-aktâb ve zübde-i üli’l-elbâb el-mürşidü’l-halâik
ilâ akvami’t-tarîk-ı Nâciye, âyâtü’l-avârif ve vâsıl-ı gayâtü’l-maârif, hâizü’lmakâşefâtü’r-rabbâniyye, fâizü’l-müşâhedâtü’s-samedâniyye, mefharü’s-sâdât ve
menbaü’s-saadât eş-Şeyh Ebu Sâlih Muhyiddin Abdülkâdir Gîlânî ekramehüllâhü Teâlâ bi’lvisâli’r-rûhâniyyi ve kaddese mâ hazihî min esrâri bi’l-avni’s-sübhânî ve efâza
rahmetehû aleyhi ve cema’nâ meahû fî mekâidi sıdkın ındehû ve ledeyhi hazretlerinin
Rasûl-i Ekrem ve benî muhterem seyyidü’l-mürselîn ve imâmü’l-müttakîn ve
Hâtemü’n-nebiyyîn ve rahmeten li’l-âlemîn. Kadruhû cesîmun, halkuhû azîmün bi’lmü’minîn, raûfün rahîm, el-kâtıu dâbiru ehli’ş-şirki ve’d-dalâli, ve’l-kâliu li asli’lgavâyeti ve’l-cehâleti, el-müşerrefü bi şerefi “levlâke”, el-mükerremü bi terkîmi vemâ
erselnâke, el-meb’ûsü ilâ kâffeti’l-enâmi, eş-şâfiu bi’ş-şefâati’l-kübrâ yevme yü’hazü’lmücrimûn bi’n-nevâsî ve’l-akdâmi, el-ma’sûmü an cemî-i’l-âsâm bi inâyeti azîzü’lallâm, eş-şâhidü, el beşîrü, en-nezîru, ve’s-sirâcü’l-münîr, ed-dâî ile’llahi bi iznihi’l-cedîr
hazretlerinin “men sallâ aleyye vâhideten sallallahü aleyhi aşera merrâtin”75 hadîs-i şerîfinin
ve haber-i münîfinin sırrına mazhar olmak için cem ve tertib buyurdukları salavât-ı muazzama ve ta’zîmât-ı mefhamenin her hâs u âm manasının derki ve fehmi ile mütelezziz
ve muğtenem olsun için Lisân-ı Türkî’ye tercüme olunması bu fakîrin eazzü ahbâbı ve
asdakı muhalefeti sâyi’ ve vâsi’ olmayan kimseler iltimâs ve ilhâh eylemeleriyle bu salavât-ı garîbe ve ta’zîmât-ı acîbe alâ sebîli’l-ihtisâr şerh ve beyân olundu.
Eğer bu salavâtın mânâ-yı latîfesi ve nükat-ı hafiyesi ala kaderi’t-tâka tamam-ı tahkîk
75
“Kim bana bir defa salât ederse Allah ona on defa salât etsin.” Nesâi, Sehv 55.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
271
ve kemâl-i tedkîk oluna idi her fıkrası bir nev-i itnâbı müştemil kitab olup nâzırîne melâl
ve sâmiîne gülâl îrâs-ı bedîhî olduğu ifâde-i sohbet sükut mertebesiyle iktifây-ı kasr ile
ta’cîl olunduğu bu fakîr-i kesîr-i pür taksîr evkât-ı icâbette duâ-i kesîrü’l-hayr ve’lberekât ile mû’tenem edeler. Vallahü a’lemü bi’s-savâb.
“es-salâtü ve’s-selâm aleyke yâ Rasûlellâh” manası; Allâhü Tebâreke ve Teâlâ’nın
envâ-ı ta’zîmât ile ta’zîmi ey Rasûl-i Zîşân senin üzerine olsun demektir ki, rahmet-i
Rahmân, gerek istiğfâr-ı feriştegân ve gerek daavât-ı ehl-i îmân olsun o ta’zîmâtın bazısı
dünyevî bazısı uhrevîdir. Dünyevî olan Rasûl-i ekremin zikrini âlî edip kendi ismi ne
zaman anılsa orada Rasûlünün de zikrini gerekli kıldığıdır. Hiç bir teşehhüd veya hutbe
yoktur ki onlarda Bârî Teâlâ’nın ismi peygamberimizin ismine mukarin zikr olunmaya
bu ecilden müfessirîn; “ve rafe’nâke zikrak”76 kavl-i kerîmini bu vecihle tefsir etmişlerdir.
Dünyevî ta’zîminden biri de Rasûl aleyhisselâmın şerîat-i mutahharasını ilâ yevmi’lkıyame ibkâ etmesidir. Uhrevî olan ta’zîmi âmme-i halâika, yevm-i kıyamette şefî’ edip
cemî-i ehl-i mahşeri “hevl” mevkiinden halâs için mazhar-ı şefaat-i uzmâ eylemesidir. Ve
bu şekilde dünyada ve âhirette ta’zîmât sayılamayacak kadardır. Nitekim Allahü
azimüşşân Kur’ân-ı Kerîm’de; “ve in teuddû ni’metallahi lâ tuhsûhâ”77 manası; siz Hak
sübhânehû ve Teâlânın nîmetlerini saymaya kalksanız sayamazsınız demektir. Ve “salavât”ın ma’tûfu olan “selâm” lafzı üç manaya gelir.
Birincisi; selâmet senin ile ve senin için olsun ey Rasûl-i zîşân demektir.
İkincisi; Selâm Hak sübhânehû ve Teâlâ’nın esmâsından bir isimdir. Bu takdirde
manası; selâm olan Allah Teâlâ seni muhafaza ve ismet eylesin demektir.
Üçüncü manası; inkıyâttır. Bu takdirde manası; bizim itaat ve inkıyâdımız senin üzerine yani sana has olup ve senden uzak olmasın ey Rasûl edemektir. Bu salavât-ı
şerîfede “salât” ile “selâm”ın cem’ olmasında Allah azîmüşşânın Kur’ân’da mezkûr ve
merkûz olan emrine iktidâ ve imtisâl vardır, nitekim buyurur; “sallû aleyhi ve sellimû
teslîmâ”78
“Es’s-salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ Habîbellâh” Allah Teâlâ’nın salâtü selâmı senin
üzerine olsun ey Allah’ın Habîbi demektir. “Habîb” “faîl” vezni üzere “mahbûb” manâsına dır. Mahbûb sevilmiş demektir. Nitekim Hadîs-i Şerîf’de vârid oldu. “elâ ve ene
habîbü’llâhi ve’l-efharu” siz âgâh ve mütenebbih olun ki ben Allah tabârake ve Teâlâ’nın
dostuyum. Lakin bu kavli, kibr ve fahrimden nâşî söylemem. Belki Allah Teâlâ’nın nîmetin izhâr içindir diye buyurur.
“Es’salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ Halîlellâh” Allah Teâlâ’nın salâtü selâmı senin
üzerine olsun ey Allah Teâlâ’nın Halîli demektir. Halîl İbrahim aleyhisselâma tesmiye
olunduğu gibi bizim peygamberimiz olan Muhammed aleyhisselâma da tesmiye olundu. Bazı ulemâ “Halîl”in manası; kalbi Rabbü’l-erbâbın muhabbeti ile tahlîl edendir dediler. Bazıları da “Halîl” cemî-i mâsivâdan Cenâb-ı kibriyâya munkatı olmuş kimsedir
76
77
78
“Senin nâmını da (dünya ve âhirette) yükseltmedik mi?” İnşirah, 94/4.
“Allah’ın nimetini sayacak olsanız, sayamazsınız.” İbrahim, 14/34.
“Siz de onun için (tam bir teslîmiyetle) salât ve selâm getirin.” Ahzab, 33/56.
272
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
dediler. Bu salât-ı şerîfde “Habîb” “Halîl” üzerine takdim olunduğu, Habîb de kemâl-i
ihtisâs olduğu içindir. Peygamberimizden gayri hiç kimseye Habîb tesmiye olunmadı.
“Es’salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ Nebiyyellâh” Allah Teâlâ’nın salâtü selâmı senin
üzerine olsun ey Allah Teâlâ’nın Nebîsi demektir. Nebî aslında “Nebe’e” den olup haber
verici demektir. Yahut “Rif’at-i şerîf” manasına olan “Nübüvvet”ten olmakla mürtefi’
manasınadır. Nebi ismi ile tesmiye olunduğu Allah Teâlâ’nın ahkâmını teblîğ ettiği için
yahut, bütün insanlardan mertebesi âlî ve mürtefi’ olduğu içindir.
“Es’salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ safiyyellâh” Allah Teâlâ’nın salâtü selâmı senin
üzerine olsun ey Allah Teâlâ’nın muhtârı demektir. Zirâ Bârî Teâlâ hazretleri Muhammed aleyhissalâtü ve’s-selâmı bütün insanlar arasında çeşitli nimetler ile mahsûs ve
mevsûf kılması sayılamayacak kadar çoktur. Ez cümle evvelü’r-rusül Adem safiyyullâh
“innellâhe’s-tafâ Âdeme” âyet-i kerîmesi nâtık olduğu üzere fâtih-i peygamberân olmakla
safiyyullâh olduğu gibi bizim peygamberimiz Nebî âhir zamanda dahî hâtem olmak sebebiyle muhtâr olup safiyyullâh diye tesmiye kılındı.
“Es’salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ hayra halkıllâh” Allah Teâlâ’nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Cenâb-ı hâlikın cemî mahlûkâtının efdali ve seyyidi ve hayırlısı
demektir. Zira Hadîs-i şerîfde bu manaya işâret; “ene seyyidü veledi Âdeme ve’l-efharu”
kavli ile vârid olmuştur. Ve bir rivâyette “ene seyyidü’l-âlemîne” şeklinde gelmiştir. Manâ-yı münîfleri; ben bütün insanoğlunun seyyidiyim. Bu kavlim, fahr ve kibrimden değildir. Ve ben cemî-i mâsivânın seyyidiyim demektir.
“Es’salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ nûra arşillâh” yani Allah Teâlâ’nın salâtü selâmı
senin üzerine olsun ey Allah Teâlâ’nın arşının nûru demektir. Zira arş-ı âlâ, peygamberimiz aleyhisselâmın nûrundan halk olundu. Nitekim hadîs-i şerîfte vârid oldu ki;
“hulikati’l-arşü ve’l-kürsü min nûrî”. Manası; arş-ı âlâ ve kürsî benim nûrdumdan halk
olundu demektir.
“Es’salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ emîne vahyillâh” yani Allah Teâlâ’nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Allah Teâlâ’nın vahyinin emîni demektir. Zira peygamberimiz
aleyhissalâtü ve’s-selâm Allâh-ı azîmüşşân hazretlerinin ıbâdine cemî-i evâmir ve
nevâhisini tebliğ edip aslâ bir hükümde ihtilâf etmeyip ve yedinde olan vahy-i hafî ve
celîyi ibâdullaha ifhâm edip tarîk-ı rüşdü ve dalâleti temyîz ve tefrîk eyledi. Nitekim
Kur’ân’da Rabbü’l-erbâb Teâlâ ve takaddes hazretleri kendisine tebliğ ile emr eyleyip
buyurur ki; “belliğ mâ enzele ileyke min rabbik”79 yani sen rabbinden sana nâzil kılınan cemî ahkâmı ibâdullaha tebliğ eyle demektir.
“Es’salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ men zeyyenehullâh” yani Allah Teâlâ’nın salâtü
selâmı senin üzerine olsun ey Allah Teâlâ’nın envâ-ı zînet ile müzeyyen kıldığı zât-ı şerîfi demektir. Zîrâ Bârî Teâlâ peygamberimizi zînet-i ilm, nübüvvet ve hüsnü’l-huluk ile
halk ve dünyada müzeyyen kılıp zînetini şefaat-i kübrâ ve makâm-ı Mahmûd, Cennet-i
Firdevs ve havz-ı mevrûd ile dahi ukbâda müzeyyen kıldı. Nitekim bu mefhûma delâlet
79
“Rabbinden sana indirileni (tamamen) tebliğ et.” Mâide, 5/67.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
273
eden âsâr-ı Nebeviye ve ehâdîs-i Mustafaviyye sayılamayacak kadar çoktur.
“Es’salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ men şerrefehüllâh” yani Allah Teâlâ’nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Allah Teâlâ’nın şerîf ve âlî kıldığı zât demektir. Zîrâ Hak
sübhânehû ve Teâlâ peygamberimiz aleyhisselâmı kâffe-i nâsa ba’s edip hidâyet-i âmme
ve ğâyet-ilm u kemâl, kerem ve sehâ ile âlî edip ahlâk-ı hasene envâının her birinde
ekmelü’l-muttasıfîn kılmak ile şerîf kıldı. Nitekim İbn Abbâs radıyellahu anhümâ buyurur; “Kâne sallallahü aleyhi ve selem ahsenü’n-nâs ve eşceu’n-nâs ve ecvedü’n-nâs”80 bu iki hadis-i şerîflerde peygamberimiz aleyhisselâmın evsâfı üç vasfa iktisâ olunduğu bu evsâf-ı
selâse ümmühât-ı ahlâk-ı hamîde olmasıdır.
“es’salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ kerremehüllâh” yani salât u selâm senin üzerine
olsun ey Allah Teâlâ’nın envâ-ı ikrâmı ile mükerrem, muazzez kıldığı zât-ı âlişân demektir. Zîrâ Hak Sübhânehû ve Teâlâ aleyhi ve sellemin kemâl-i i’zâz u ikrâmı ile mertebesini mürtefi’ edip esmâ-i hüsnâsından olan “Kerîm” isminin sırrını izhâr eyleyip
peygamberimiz aleyhisselâmı cemî-i halâyikın erfeî ve eşrefi kıldı. Bu sebepten peygamberimiz aleyhisselâmda olan ahlâk-ı kerîme hılkat-i asliyesi olup, o ahlâkın üzerine
mecbûl kılındı. Ve o ahlâkı riyâzet-i nefs ile tahsil etmeyip belki mücerred vücûd, cevâd
ve feyz maklûbü’l-füâd olmuştur.
“es-salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ men azzamehu’llah” manası; salât ve selâm senin
üzerine olsun ey Hak sübhânehû ve Teâlânın envâ-ı ta’zîm ve esnâf-ı terkîm ile muazzam
eylediği zat demektir. Zirâ Hak sübhânehû ve Teâlâ sıfât ve esmâ-i hüsnâsında olan
azîm isminin sırrını izhâr buyurup peygamberimiz sallalahü aleyhi ve sellemi envâ-ı
ta’zîmât ve ref-i derecât ile ta’zîm ve tebcîl eyledi. Nitekim buyurur “ve rafea ba’duhum
derecât”81 yani o bazısından murad, peygamberimiz aleyhisselâmı Hak sübhânehû ve
Teâlâ hazretleri dâvet-i âmme, hucec-i mütekâsire, mûcizât-ı müstemirre, fedâil-i ilmiye
ve ameliye ile muazzam ve mufahham kılmakla derecâtını ref’ eylemiştir.
“es-salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ men allemehüllâh” manası; salât ve selâm senin
üzerine olsun ey Allahü tebâreke ve Teâlânın ümmî iken kendiye bilâ muallim envâ-ı
ulûm-ı evvelîn ve âhirîni ta’lîm buyurduğu zât demektir. Nitekim buyurur “ve allemeke
mâ lem tekün ta’lemü” “ve mâ yentıku ani’l-hevâ. İn hüve illâ vahyün yûhâ”82 “ve kâne
fazlullâhi aleyke azîmen” “allemehû şedîdü’l-kuvâ” manaları ey Rasûl sana ta’lîm eyledi şol
ulûmu ki sen ol ulûmu bilmezdin ve senin üzerine ki Hak Hak sübhânehû ve Teâlâ’nın
fazlı ve ihsânı kebîr ve azîm oldu ve dahî buyurur; “habîbimin nutku vahydir”. Ve dahî
habibime şedîdü’l-kuvâ olan Cebrâil ta’lîm eyledi demektir.
“es-salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ men seyyidü’l-mürselîn” manası; salât ve selâm
senin üzerine olsun ey cemî-i enbiyâ ve mürselînin seyyidi yani ulusu demektir. Nitekim îtikâd-ı ehl-i sünnet dahî bizim peygamberimiz aleyhisselâm cemî peygamberlerin
efdali olması olmaktır. Bu mesele kitab, sünnet, icmâ-i ümmet ile sâbit ve mukarrar olan
80
81
82
Peygamberimiz insanların en güzeli, en cesuru ve en cömerti idi.
“Peygamberlerin bir kısmını, (verdiğimiz özelliklerle) diğerlerine üstün kıldık.” Bakara, 2/253.
Necm, 53/3-5.
274
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
mûtekıdâttandır.
“es-salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ men imâme’l-müttakîn” manası; salât ve selâm senin üzerine olsun ey cemî ehl-i takvânın imamı ve muktezâsı demektir. Zira bizim peygamberimiz aleyhisselâm cemî-i ehl-i takvânın etkıyâsıdır. Nitekim; buyurur; “ene
etkâküm” ve imam lafzı mütteba’ ve hâdî ve mukaddem beyne yedeyi’l-kavmi olduğu
ecilden ehl-i takvânın a’mâlini peygamberimiz aleyhisselâma tâbi olmak ile makbûle
olur. Ve onun sünnet-i seniyyesine iktidâ etmek ile menâb ve me’cûr olurlar. Nitekim
Hak sübhânehû ve Teâlâ buyurur. “Etîullahe ve’r-rasûle lealleküm tüflihûn” yani siz Hak
sübhânehû ve Teâlâya ve Rasûl-i Muhammed Mustafâ’ya itaat ve inkıyâd edin ve ricâ
edin ki o itaat sebebiyle felâh ve necât bulasınız.
“es-salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ hâteme’n-nebiyyîn” manası; salât ve selâm senin
üzerine olsun ey cemî-i enbiyânın hâtemi ve âhiri demektir. Ma’lûm ola ki hâtem, feth-i
tâ ile âhir demektir. Ve kesri dahî lügattır zira bizim peygamberimiz sürûr-ı enbiyâ aleyhi efdalü’t-tahâyâ cemî peygamberlerin âhiridir. Onun için hâteme’n-nebiyyîn tesmiye
olundu. Nitekim Hak sübhânehû ve Teâlâ buyurur. “Mâ kâne Muhammedün âbâe ahadi
min ricâliküm ve lâkin rasûlellahi ve hâteme’n-nebiyyîn”83 ve peygamberimiz buyuruyor; “Lâ
nebiye ba’dî” manası; benden sonra Nebi ba’s olunmaz demektir. Bazıları dediler ki
Hâtem-i enbiyâ tesmiye olundu. Cemî-i enbiyâ aleyhisselâmı Nûr-ı nübüvveti setr ettiği
içindir. Şemsin nûru sair kevâkibin nûrunu setr eylediği gibi. Bu takdîre göre hâtem “sâtir” manasına olur nitekim Isâmüddin tefsir hâşiyesinde bunu zikr eyledi.
“es-salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ rahmeten li’l-âlemîn” manası; salât ve selâm senin
üzerine olsun ey cemî âlemler için rahmet olan zât demektir. Nitekim Hak sübhânehû
ve Teâlâ buyurur; “ve mâ erselnâke illâ rahmeten lil âlemîn”84 manası; biz azîmüşşân seni
göndermedik, ancak bütün âlemlere rahmet için gönderdik demektir. Eğer süâl olunursa peygamberimiz aleyhisselâm bu ümmet-i merhûmeye dünyâda tarîk-ı hakka hidâyet
ve âhirette şefaat misilli nîmet-i uzmâlara sebep ve bâis olduğu için rahmet olmasında
rayb ve iştibâh yoktur. Ammâ kâfirlere ne keyfiyet ile rahmet olur. Cevap verilir ki, kâfirlere rahmet olması onlardan azap isti’sâli ref’ edip ve onlara mesh ve havften ve dahî
cizye ile sübğdan emin eyledi ki nitekim günahları sebebiyle ümem-i sâlifenin kâfirleri
bu vecihle azap olunurlar idi. Yani eyledikleri isyanın cezasını dünyada kahr u helâk ve
tebdîl-i sûret gibi azaplar ile görürler. Ve âhirette dahi azâb-ı ebedî derkâr idi.
“es-salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ şefîa’l-müznibîn” manası; salât ve selâm senin üzerine olsun ey cemî âsî ve müznib olan mü’minîn kullara Hak sübhânehû ve Teâlâ hazretlerinin izni ile mübâlağa ile şefaat edici zat demektir. Nitekim buyurur: “Şefâatî li ehli’l-kebâiri min ümmetî” manası; şefaatim ümmet-i icâbetten ehl-i kebâir içindir demektir.
Ehl-i kebâir şefaate bu hadiste tahsis olunduğu ihtiyaçları ziyade olduğu içindir. Zira
şey’i zikr maadayı münâfî değildir. Ve ehl-i kebâirden gayriye peygamberimiz
83
84
“Muhammed, adamlarınızdan hiçbirisinin babası değildir, fakat o Allah’ın Rasûlü ve peygamberlerin
sonuncusudur.” Ahzâb, 33/40.
Enbiyâ, 21/107.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
275
aleyhisselâmın şefaat etmesi ulviyet ile sabit ve mütehakkık olur.
“es-salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ rasûle rabbe’l-âlemîn” manası; salât ve selâm senin
üzerine olsun ey cemî âlemleri ânen fe ânin kemâle bâliğ kılmakla terbiye eden Allah
celle ve alâ hazretlerinin Rasûlü demektir.
“Salavâtullâhi” mânâsı Hak sübhânehû ve Teâlânın envâ-ı ta’zîmâtı, fazlı, ihsânı
“ve melâiketihî” Allah tebârake ve Teâlânın meleklerinin şânı Nebiyy-i muazzam olsun
için olan ed’ıyeleri ve mezîdi eltâf ve kerâmât-ı ilâhiyeyi talepleri “ve enbiyâihî ve
rusulihî” dahî Hak sübhânehû ve Teâlânın ulü’l-azm ve gayr-i ulü’l-azm cemî peygamberlerinin ta’zîmâtı “ve hamelete arşihî” dahî a’zâm mahlûkât ve Ekrem masnûât olan
arş-ı âlâ ki makarrı melâike-i ulyâdır. Onun hâmilleri olan melâike-i mukarrabînin
mezîd lütf u ihsânı peygamberimiz aleyhisselâm hakkında talepleri “ve cemîi halkıhî”
dahî halk-ı lem yezelin cemî mahlûkâtının ve kâffe-i masnûâtının ta’zîmâtı “alâ
seyyidinâ Muhammed” bizim seyidimiz ve seyidi cemî evvelîn ve âhirîn olan Muhammed Mustafa sallalahü aleyhi ve selem hazretleri üzerine olsun demektir. Seyyid, reîs ve
zahîr ve mahdûm manasınadır ki Türkçe de “Efendi” derler “ve alâ âlihî ve sahbihî
ecmaîn” dahî zikri sâbık salavât-ı ma’hûde bi’t-tab’ peygamberimiz aleyhisselâmın âli ki
ehl-i iyâli ve evlâdıdır. Ve ashâbı ki ol rasûli mü’min olduğu halde dünyada görüp şeref-i sohbeti ile müşerref olanlardır. Onların dahî cümlesinin üzerine olsun demektir.
“Allahümme salli alâ seyyidinâ” manası; yâ Allah, sen bizzat bizim seyidimiz ve
eşrefimiz olan Muhammed Mustafa aleyhissalâtü ve’sselâma envâ-ı ta’zîm ve asnâf-ı
ihsân ile demektir. Malum ola ki Allah lafzının manası; yâ Allah’dır. Bazıları dediler ki;
“Allahümme” lafzı ism-i a’zamdır. Bir âdem onunla dua eylese makbul olur. Ve her ne
istese i’tâ olunur. Hatta bu kavli İmam Suyûtî rahimehullah “İsm-i âzam” risâlesinde
Cem’ ve Cevâmi’ Şerhî, Zerkeşî’den nakl edip eder. Allah lafzı Allahümme de Hak
sübhânehû ve Teâlânın zâtına delâlet eder. Mim dahî doksan dokuz esmâ-i hüsnâya işâret olunur zira mîm-i zamâirde alâmet-i cem’dir ki mîm denir. Hasan-ı Basrî
rahimehullah buyurur ki bir kimse Allahümme lafzı ile dua eylese tahkîkan ol kimse Hak
sübhânehû ve Teâlâya cemî’ esmâ-i hüsnâsıyla dua ve tazarru etmiş olur. Allahümme
lafzı ed’iyenin evvelinde zikr olunduğuna sebep Hak sübhânehû ve Teâlânın Kur’an-ı
Kerîm’de “Kulillahümme mâliki’l-mülki”85 kavline imtisâl ve iktidâdır. Ve bir kavle göre
Allah lafzı ism-i âzamdır, zira Allah lafzı bir isimdir ki gayriye itlâk olunamaz. Bu
ecilden cemî esmâ-i hüsnâ ona vasf olur. Nitekim Allahü’r-rahmân denilir. Lakin errahmânü’llah denilmez. Bu takdire göre Allahümme lafzı ism-i âzam olması baîd olmaz.
Zira manasında Allah lafzı melhûzdur. Belki melfûzdur. Nitekim hafî değildir. “Abdin,
Nebiyyin, habîbin ve rasûlün” manası; öyle Muhammed ki o senin kulundur ve dahî âmme-i halâika ve kâffe-i sakalîne meb’ûs ulü’l-azm ve’s-sebât ve dahî âmme-i halâika ve
kâffe-i sakalîne meb’ûs ulü’l-azm ve’s-sebât peygamberindir. Ve yine halâik içinde ihtiyâr olunmuş dostundur. Senin ındinden kitâb ve sünnet getirmiştir demektir. Abd lafzı
85
“De ki: Ey mutlak egemenlik sahibi Allahım! Sen egemenliği kime dilersen ona verirsin.” Âl-i İmrân,
3/26
276
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
cümlenin üzerine takdim olundu. Zira Rasûl-i Ekrem sallallahü aleyhi ve selem
risâletinden önce ubûdiyette kâim idi. Yahut tevâzuan takdim olunmuştur. Yahut ibâdetin insana ululuk ve seyitlik verdiğine işârettir. İsevî olan Nasarâya ta’rîz içindir. Zira
onların bazısı peygamberlerini ilâh ittihâz edip, bazısı ibnüllah dediler. Neuzü billah
min zâlik.
“en-nebiyyü’l-ümmiyyi” öyle Muhammed aleyhisselâm ki Nebi-i ümmîdir. Yani bir
kimseden taallüm-i ilm ve kitabet etmiş değildir. Bununla beraber bütün ilimlerin hazineleri kendilerine îtâ olunmuştur. Ümmîlik ile muttasıf olması mûcizelerinden bir mûcizedir. Kur’ân-ı Kerîm’in Furkân-ı hakîmin min ındillah olmasına ziyâde delildir. Eğer
Rasûl-i Ekrem sallallahü aleyhi ve sellem bir kimseden telemmüz ve taallüm etseler idi o
kimse kendinden efdal olmak iktizâ ederdi. Bu ise muhâldir. O sebepten kimseden
taallüm etmediler.
“ve alâ âlihî ve sahbihî ve sellim” manası; dahî yâ rab salât u selâm bi’t-tab’ senin
Rasûlün Muhammed aleyhisselâmın âl u ashâbı üzerine olsun demektir.
“Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin en-Nebiyyi’l-melîh” manası; ey
Rabbü’l-erbâb, ve’l-merciu ve’l-meâb; sen bi’z-zât envâ-ı ta’zîmâtını bezl u ihsân ile bizim seyyidimiz ve cemî âleminin seyyidi Nebiyy-i melîh üzerine eyle demektir. Melîh,
feîl vezni üzere ziyâde hüsn manasına dır ki ibtidâ rü’yetten karîb oldukça hüsnü ziyâde
olan kimseye derler. Cemîl, o rü’yetten vardıkça hüsnü noksan olan hüsnü’l-veçhedir.
Melîh ile peygamberimiz sallallahü aleyhi ve selem tavsîf olunduğu zât ve nesebi, cemî
ahlâk ve şemâili kemâl-i hüsn ile muttasıf olup kendi zâtında olan cevher-i hüsn gayr-i
munkasim olduğu içindir. Nitekim İmam Busîrî Kasîde-i Bürde de buyurur; “fe
cevherü’l-hüsni fîhi gayr-i münkasımi”86 nitekim sürûr-ı enbiyâ aleyhi efdalü’t-tahâyâ hadîsinde buyurur; “Ene melîhun” ve Hak sübhânehû ve Teâlâ buyurur “ve inneke le alâ
hulukun azîmün”.
“Sâhibi’l-makâmi’l-âlâ” o Rasûl öyle bir azîmü’ş-şândır ki makâm-ı âlâ ve şefaat-i
uzmâ sâhibidir. Zirâ makâm-ı a’lâdan murâd, makâm-ı mahmuddur. Ki Hak celle ve alâ
bizim peygamberimiz sallallahü aleyhi ve selemle mahsus kılmıştır. Bu ecilden o makama evvelîn ve âhirîn gıbta etseler gerektir. Nitekim Hak sübhânehû ve Teâlâ buyurur:
“Asâ en yebaseke rabbüke makâmen mahmûdâ”.87 Yani Hak celle ve alâ zamân-ı karîbde seni
ey Nebiyy-i Zîşân makâm-ı mahmûda ba’s eder demektir. Makâm-ı Mahmûd tesmiye
olunduğu cemî ins u cin o makama hamd, senâ ve onu medh eyledikleri içindir.
“ve’l-lisâni’l-fasîh” öyle Rasûl-i azîmü’ş-şân ki lügat-i fasîha ve lisân-ı belîğ sahibidir. Zira mütekellimde fesâhat bir keyfiyet-i mütekarriredir ki onun sebebiyle maksûdu
olan şeyden lafz-ı fasîh ile ta’bir etmeye kâdir olur nitekim buyurur: “Ene efsahü’l-Arab”
ve yine buyurur “Ene Arabü’l-Arab” dahi bundan a’lâ kendine cevâmiu’l-kelim îtâ olunmuştur. Manası; yani lafzı ziyâde kalîl lakin manası; ziyâde kesîr olan dahî tâbir ile edâ86
87
“Ondaki iyilik ve güzellik cevheri bölüşülmemiş” (Ondan kimse bir şey almamış, ondaki güzellik cevheri eksilmemiş)
“Rabbinin seni övülmüş bir makama gönder(ip orada oturt)ması muhakkaktır.” İsra, 17/79.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
277
ya kadir olur. Yine kendine fasl-ı hitâb îtâ olunmuştur. Fasl-ı hitâb bir kelâm-ı beyyin ve
vâzıhtır ki istimâ eden muhataba kemâl mertebe kifâyet eder ve kanaat verir Zira iltibas
ve iştibah kendisinde bâkî kalmaz.
“Allahümme’cal efdale salavâtike ebeden” manası; Yâ Allah; sen envâ-ı ta’zîmât ve
ihsânın fazl u îtâ cihetinden ziyâdesini cânib-i müstakbelde müstemir ve dâim olan
ezmine-i mukaddere-i gayr-i mütenâhiye ve münkatıada kıl demektir. Zira ebed lafzının
manası; şey’in vücudu için cânib-i mâzînin ezmine-i mukaddere-i gayr-i
mütenâhiyesinde isti’mâl olunur. Nitekim gizli değildir.
“ve enmâ berakâtike sermedâ” manası; yâ rabbi, sen hayrât-ı kesîrenin mübâlağa ile
ziyâdesini evveli ve âhiri olmayan zamanda kıl demektir. Zira “enmâ” nemânın ism-i
tafdîlidir. Ve nemâ bir şeyde ziyâdelik manasınadır. Berakât, bereketin çoğuludur.
Hayr-ı kesîr manasınadır. Sermedâ, ehl-i lügat ındinde leyl-i tavîl ve dâimî manasınadır.
Lakin örfte evveli ve âhiri olmayan zamana derler. Bu makamda murad, mânâ-yı
örfiyesidir.
“ve ezkâ tahiyyâtike fadlen ve adedâ” Yâ rabbi; sen cemî envâ-i senâ ve medh yahut
envâ-ı selâmet-i azîmenin ziyâdelik ve aded cihetinden enzaf ve atharini kıl demektir.
Zira “ezkâ” ism-i tafdildir. Ethar manasınadır. Tahiyyât, tahiyyatın çoğuludur. Senâ,
medh veya selâm manasınadır. Nitekim hak sübhânehu ve Teâlâ buyurur; “Ve izâ
huyyiytüm bi tahiyyatin”88 yani sizlere bir kimse selâm verirse demektir. Fazl, ziyâdelik
ve aded sâyî manasınadır.
“alâ eşrafi’l-halâikı’l-insâniyyeti” manası; zikr olunan hâl ve minvâl üzere olan salavât ve berekât ve tahiyyât-i insâniyet ile mevsûf ve cemî mahlûkâtın şeref ve uluv cihetinden ziyâdesi olan zâtı cemîl ve hakîkati temsil üzerine kıl demektir.
“ve mecmai’l-hakâyikı’l-îmâniyyeti” manası; dahî zikr u sâlif olan envâ-ı salavâtı,
îmâna mensûp olan bütün hakîkatlerin mahal-i cemî, menbai ve makarrı olan zâtın üzerine kıl demektir. Zira “mecma’” ism-i mekândır. Mahal-i cem’ demektir. Hakâik, hakîkatin çoğuludur. Hakîkat örfte şeyin kendi ile şey olana derler. Mesela Rasûl-i Ekrem ve
Nebiyy-i muhterem sâhibü’l-atâ-i ve’l-kerem sallalahü Teâlâ aleyhi ve selem hazretleri
bir sınıf eşyaların mecma’ ve hâfızıdır ki îman onları tasdîk ve iz’ân eylemek ile hâsıl
olur. Ve îmânın icmâlen manâ-yı lügaviyesi mutlakan tasdiktir. Mânâ-yı şer’îsi peygamberimiz aleyhisselâmın Hak sübhânehû ve Teâlâ’nın cânib-i mâneviyesinden getirdiği
ahkâm-ı şer’iyenin tamamını kalple tasdik edip ve lisânı ile ikrâr ve itirâf etmektir. Bu
zikr olunan îmân icmâlidir, îmân tafsîl-i mü’min bih olan ahkâmları alâ kaderi’t-tâka
başka başka add ve tafsîl edip her birini alâ haddihî tasdîk ve ikrâr etmektir.
“ve tûru’t-tecelliyâti’l-ihsâniyyeti” manası; zikr-i sâbık olan salavât, ta’zîmât ve
tahiyyatlar, ihsan ve fazl’a mensûb ibâne ve izhârın hâlet-i şettâ ve envâ-ı müteferrikası
olan zât-ı celîlü’ş-şân üzerine kıl demektir. Zira tûr, hâlet-i şettâ ve esnâf-ı müteferrikaya
derler. Ve tecelli, lügatta şey’e izhâr ve âşikâr etmektir. Zira Rasûl aleyhissalâtü ve’s-
88
Nisâ, 4/86.
278
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
selâm umûr-u dîn-i kavîmi ve şer’i mübîn-i müstakîmi ve umûr-ı dünya ve mesâlih-i
ubbâdı bir vecihle âşikâr kıldı ki aslen bir kimseye bir şeyde ihtiyaç bâkî kalmadı. Bu
ecilden kendi zât-ı akdesi hâtem-i rusul ve mükemmel olup kendisinden sonra bir nebi
ba’s olunup umûr-ı dîni, mesâlih-i ümemi izhâr olunmaya iftikâr ve ihtiyâç kalmadı. Nitekim Hak sübhânehû ve Teâlâ buyurur. “el-yevme ekmeltü leküm dîneküm ve etmemtü
aleyküm nîmetî ve radîtü lekümü’l-islâme dînen”89 ve dahî bu tecelliyâtı ihsâne mensûb etmeden murad, Hak sübhânehû ve Teâlâ’nın bu umûr-ı mezkûreyi peygamberimiz
aleyhissalâtü ve’s-selâm vesâtatıyla izhâr eylemesi mahz-ı lütf ve ihsân olup kendi üzerine ba’s-i rusül ve izhâr-ı sübülden bir şey vacib olmadığını iş’âr ve tenbihtir. Yahut tecellîden murad, envâr-ı gaybin, kalb-i musaffâ ve fuâd-ı mücellâya zuhûr etmesidir. Nitekim sûfiye ındinde tecellî bu manada isti’mâl olunur. Bu takdîre göre manası; ihsan ve
fazl’a mensup olan envâ-ı gaybiyenin zuhûrunun hâlet-i şettâsı olan zât üzerine kıl zikri sâbıka-i salavât-ı ma’hûdeyi demektir.
“ve mehbiti’l-esrâri’r-rûhâniyyeti” manası, zikri geçen salavât-ı ma’hûde ve
tahiyyât-ı ma’kûde-i Rahmân olan zât-ı pâk-i esrâr ve hafiyyâtının mahall-i nuzûlü ve
mevzı-i hubûtü zât-ı muallâyı ve halk-ı uzmâyı câmi’ olan Muhammedi’l-Mustafâ
sallallahü aleyhi ve selem üzerine kıl demektir. Zira “mehbit” ulüvden şeyin nuzül edecek mahallidir. Esrâr, sırrın çoğuludur. Mektûmât demektir. Rahmâniye, rahmana mensup demektir. Rahman Hak sübhânehû ve Teâlâ’nın esmâ-i hüsnâsından bir isimdir. Zira Lafzatullah gibi gayre itlâk olunmak câiz değildir. Bu ecilden bazı ulemâ ism-i âzam
olmasına zâhib olmuşlardır. Esrâr-ı rahmâniyeden bu makamda murad, Hak sübhânehû
ve Teâlânın ındinde olan mefâtih-u gaybtir ki onu kendi zâtından gayri kimseye bilmez.
O gaybten peygamberimiz bazı esrârı talim buyurup peygamberimiz aleyhissalâtü ve’sselâmı o esrâra mahal-i nuzûl kılmıştır. Nitekim buyurur. “ve ındehû mefâtîhu’l-gaybi lâ
ya’lemuhâ illâ hû”90
“ ve arûsi memleketi’r-rabbâniyyeti” manası; zikri murûr eden envâ-ı sıfât ile mevsûf salavâtı, Hak sübhânehû ve Teâlâ’nın mahal-i mülki olan arz, semâ, arş, kürsî, cennet ve nârın arûsu olan Nebi muhterem üzerine kıl demektir. Bu fıkrada istiâre ve temsilde olan nükte beyân-ı hafî değildir. Ki Nebi aleyhissalâtü ve’s-selâm arûs nisâya teşbih ve temsil olunmuştur. Nitekim arûs kendi zâtında âmme-i ahvâlî, ahsen te’lîf ile
me’lûf, kâffe-i umûru eşref tertîb ile müretteb olup, arûsun ehli onun ferhiyle
müteferrihîn ve ona i’zâz u ikrâm ile müştâkîn oldukları gibi peygamberimiz
aleyhissalâtü ve’s-selâm dahi kendisinde olan şerâfetten gayri cemî’ halâyık kendisine
kemâl-i tebcîl, ta’zîm ve tevkîr eyleyip kendisiyle müteferrihîn oldukları için arûsu nisâya teşbih olmuştur. Mevâhib-i Ledünniye’de eden Hak sübhânehû ve Teâlâ’nın “velekad
ra’â min âyâti rabbihi’l-kübrâ”91 kavlinde bazı ulemâ zikr ettiler ki peygamberimiz
89
90
91
“Bu gün dininizi (hükümleriyle) kemâle erdirdim, size nimetimi, sizin için din olarak İslâmı beğenip
seçtim.” Mâide, 5/3.
“Gaybın anahtarı da O’nun katındadır, onları O’ndan başkası bilemez.” En’âm, 6/59.
“Andolsun onu, Sidretü’l-Mühtehâ’nın yanında önceden bir defa daha görmüştü.” Necm, 53/18.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
279
aleyhissalâtü ve’s-selâm kendi zâtının sûretini âlem-i melekûtta müşâhede eyledikte zâtı akdesini arûsi memleket görmüştür. Bu ecilden arûsi memleket tesmiye olundu.
“ve vâsitati ıkdi’n-Nebiyyîn” manası; zikri sebkat eden envâ-ı nuût ile men’ûte salavât-ı hak sübhânehû ve Teâlâ’nın cemî’ enbiyâsının ahd ü mîsâkının vâsıtası olan zâtı
üzerine kıl demektir. Zira vâsıta iki şeyin arasında tavassut eden şeydir. “Ikd” bu makamda “ahd” manasınadır. Nitekim Hak sübhânehû ve Teâlâ buyurur; “ve izâ ahaze’llâhü
mîsâke’n-nebiyyîne limâ âteytüküm min kitâbin ve hıkmetin sümme câeküm rasûlün
musaddıkun limâ meaküm li tü’minünne bihi vele tensurunnehû, kâle eakrartüm ve ahaztüm alâ
zâliküm ısrî. Kâlû eekrarnâ, kâle feşhedû ve ene meaküm mine’ş-şâhidîn”.92 Şeyh Takiyyüddin
Sıbkî bu Âyet-i Kerîme’de peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâma kemâl-i ta’zîm ve
ziyâde terkîm vardır. Hatta peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm kendinden mukaddem ba’s olunan enbiyânın cemîsine ba’s olunduğuna işâret dahî vardır amma
“buistü ilâ’n-nâsi kâffeten” hadîs-i şerîfi kendinden sonra gelen nâsa mahsus değildir. Belki cemî mahlûkâta ve kâffe-i mevcûdâta şâmildir. Nitekim hadîs-i âhir dahi bu manaya
delâlet eder. “Küntü nebiyyen ve Âdemü beyne’r-rûhu ve’l-cesedi” manası; ben nebi oldum
halbuki Âdem aleyhisselâm rûh ile cesed arasında idi. Ve hadîs-i âhirde buyurur. “Lem
yeb’asi’llâhi nebiyyen men Âdeme fe men ba’dehû illâ aheze aleyhi’l-ahde bi zâlike alâ kavmihî”
“Ve mukaddemi ceyşi’l-mürselîn” manası; mâ rae’z-zekere envâ-ı sıfâtı celîle ile
mevsûf salavât, berekât ve tahiyyâtı cemî mürselîn peygamberlerin mukaddemi ve evveli olan zâta kıl demektir. Zira peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm kabirden kalkıp cemî mürselînden mukaddem dâr-ı rıdvâna ve firdevs-i cinâna duhûl etse gerektir.
Nitekim, bu manaya delâlet eder ehâdîs-i kesîre vârid olmuştur. Mâlûm ola ki mukaddem “mîm”in zammi ve “dal”ın kesriyle mukaddem ceyş-i ûlâ demektir. Ceyş fetha ile
askerin çoğulu “cuyûş” gelir. Mürselîn, mürselin çoğuludur. Lügatte gönderilmişe derler. Örfte mürselîn-i kitap ile yahut şerîat-i cedîde ile meb’ûs olan enbiya aleyhisselâmın
alemleridir.
“ve kâid-i rakbi’l-enbiyâi’l-mükerramîn” manası; zikri takaddüm eden envâ-ı
ta’zîmâtı Hak sübhânehû ve Teâlâ hazretlerinin ındinde envâ-ı ızâz ve esnâfı tevkîr ile
mükramîn olan enbiyâ aleyhisselâmın rükkâblarını kâid ve sürücü olan zât üzerine kıl
demektir. Zira peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm cümle enbiyâdan mukaddem
kabr-i şerîfinden kalkıp ve cemî enbiyâdan o cennete dâhil ve cemî enbiyâ livâ-ı hamdi
tahtında oldukları için kâid-i enbiyâ tesmiye olundu. Nitekim buyurur; “Ene evvelü men
yedhulü’l-cennete yevme’l-kıyâmete ve bi yedî livâi’l-hamdi ve mâ min benî Âdeme femen sivâhu
illâ tahte livâî”93
92
93
“Allah, peygamberlerden: “Andolsun ki, size kitap ve hikmet verdim. Sonra size yanınızda olan (Kitapları) tasdik eden bir Rasül geldiğinde, ona mutlaka inanacaksınız ve yardım edeceksiniz” diye sağlam
bir söz alıp “Bunu kabul ettiniz ve bu ağır yükümü (ahdimi) üzerinize aldınız mı?” dediğinde, onlarda;
“Kabul ettik” dediler. (Allah) “Öyleyse birbirinize şahit olun, ben de (bu sözünüze) şahit olanlardanım” buyurdu.” Âl-i İmrân, 3/81.
Kıyamet gününde Cennete ilk girecek olan ben ve livâ-ı hamdım altında bulunan mü’minlerdir.
280
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
“ve efdali’l-halkı ecmaîn” zikri geçen salavât-ı âmme-i mahlûkât ve kâffe-i mevcûdâtın efdal ve ekremi üzerine kıl demektir. Malum ola ki peygamberimiz aleyhissalâtü
ve’s-selâmın efdal-i mahlûkât olduğu ekseriyâ Kur’ân-ı Kerîm’de ve Furkân-ı Hakîm’de
bu üç âyet ile istidlâl ederler. İlki; “ve rafea ba’dahüm derecâtin” kavlidir. Zira Hak
sübhânehû ve Teâlâ peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâmı ve Mi’râca urûc ettirip ve
cemî halâyika seyyid ve efdal kılıp, mûcizât-ı kesîre ve dâimeyi kendine îtâ buyurmasıyla derecâtını ref’ eyleyip kendini efdal kıldı dediler.
İkincisi “Ülâike’llezine hüde’llahi fe bihüdâhümü’ktedih”94 kavlidir. Zira Hak sübhânehû
ve Teâlâ peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâma cemî enbiyâ aleyhisselâmın hüdâsına
iktidâ ile emir buyurup peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâma dahî emr-i bârîyi terki muhâl ve mümteni olduğu için cemî enbiyânın hısâl-i hamîdesine ve hüdâ tarîkatine
iktidâ edip, cemînin hüdâsı kendisinde bulunduğu için cümleden efdal ve ekmel oldu.
Üçüncüsü “Küntüm hayra ümmetin uhricet linnâsi”95 kavlidir. Zira ümmetin hayırlı
olması nebi aleyhissalâtü ve’s-selâmın cümleden efdal olduğu içindir diye ittifak ettiler.
“hâmili livâi’l-ızzi’l-a’lâ” manası; o âmme-i mahlûkâtın efdali ve ekremi ki ziyâde
şerîf ve âlî olan livâ-ı ızzin hâmil ve sahibidir. Hâmil burada sahib manasına istiâre
olunmuştur. Livâ, lâmın kesriyle ve meddiyle ilim ve sancağa derler. Lakin livâ-i ızzi
âlâdan murad, kıyamette peygamberimize îtâ olunan livâ-ı hamddir. Yahut livâdan
murad, peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâmın harpleri için getirdikleridir. Bu takdire göre peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâmın cihâd-ı azîm ve fütühât-ı
fahîmesinden kinâye olur. Nitekim ilk manaya şu hadis delâlet eder; “inne evvele men
yedhulü’l-cennete Hammâdûne alâ külli hâlin yü’kadü lehüm yevme’l-kıyâmeti livâi’l-hamdi fe
yedhulûn” zira Hammâdûn’dan murad bu ümmettir. Livâ-ı hamdden murad, peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâmın yed-i şerîfinde olandır. Nitekim hadîsi geçti.
“ve mâliki ezmineti’l-mecdi’l-esnâ” manası; öyle Ekrem halâik ki refî ve şerîf olan
azîmet ve keremin ezme ve dizginin mâliki mutasarrafıdır. Malum ola ki mâlik sâhib ve
mutasarrıfa derler. Ezme, teşdîd ile feresin başına vurdukları nesnedir ki dizgin tabir
olunur. Mecd, azîmet ve kereme derler. Bazıları galebeye dediler bu mana küffâra nisbet
ile zâhirdir. Ve bazıları eder mecd âbâ cihetinden olan şerefe mahsustur. Bu mana dahî
murad olunmak caizdir. Zira peygamberimiz aleyhisselâm aslâb-ı tâhireden ehrâm-ı
nazîfeye intikal etmeden zâil olmadığı için şerîf ve âlî oldu. Ve esnâ, sîn-i mühmele ile
ref ve ziyâde âlî demektir.
“şâhidi esrâri’l-ezel” manası; dahî evvel cemî mevcûdâtın efdali ve erkemi ki ezelin
esrârı olan Hak sübhânehû ve Teâlânın şahididir. Zira şahid lügatta, şehâdet edene derler. Bir şeyin sıhhatini görüp kemâl ile âlim olduktan sonra îlâm edip haber vermektir.
Zira peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm evveli olmayan zamanda mevcut olan Hak
sübhânehû ve Teâlânın cemî’ halâika hâlik ve ancak kemâl-i ibâdet ve taate lâyık olduğunun sıhatine şâhid ve kemâl-i yakîn ile âlim olduktan sonra emriyle cemî’ nâsa ihbâr
94
95
En’âm, 6/90.
Âl-i İmrân, 3/110.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
281
ve i’lâm eyledi nitekim; “İnnâ erselnâke şâhiden”96 buyurdu.
“ve müşâhidi envâri’s-sevâbikı’l-üvel” manası; öyle cemî’ halâyıkın efdali ki
sevâbik-ı üvelin envâ-ı hedy-i kesîresini âşikâre izhâr izhâr edicidir. Zirâ müşâhid âşikâr
ediciye derler. Ve envâr, nûrun cemiidir. Bu makamda Hüdâ manasınadır. Nitekim “ve
ceale’z-zulumâta ve’n-nûr”97 nazm-ı kerîminin manasında müfessirîn tasrîh eylemişlerdir.
Ve sevâbik, sâbikın cemidir. Evvele izâfet olunmakla tahsîs olunmuştur.. sevâbik-ı
üvelden murad cemi âlemler yok iken ilmullahda mevcûd olan hüdalardır ki min ledün
âdem Âdem ilâ yevminâ hâzâ mübtedel ve müteğayyir olmadı. Yahut müşâhid, müşâhede ile muttasıf olandır. Müşâhede örf-i hâsta iki manaya itlâk olunur. Evvelkisi âmme-i masnûâtı ve kâffe-i mevcûdâtı Hak celle celâlenin tevhîdine delil ve şâhid olduğu
için görmektir. İkincisi cemi eşyâda Hak sübhânehû ve Teâlâ’y görmektir.Yani cemi’ eşyâdan celle ve alânın mevcûd ve vâhid olmasına istidlâl edip görmüş gibi yakin hâsıl
etmektir. Zira peygamberimiz aleyhisselâtü ve’s-selâm sevâbik-ı üvelin envârları olan
şems ve kamer vesair kevâkib, cennet, arş ve kürsinin cümlesine nazarı Hak sübhânehû
ve Teâlâ’nın vücûd ve vahdâniyetine delil olduğu içindir. Nitekim bu manaya kibâr-ı
evliyânın bazısı “Mâ raeytü şey’en illâ ve raeytü’llâhe kablehû ev ba’dehû ev fîhi ev meahû”98
“ve tercemâni lisâni’l-kıdemi” öyle âmme-i masnûâtın ve kâffe-i mevcûdâtın fazlı ki
Hak sübhânehû ve Teâlâ’nın kelâm-ı kadîmi olan Kur’ân-ı Kerîm’in ve Furkân-ı Hakîm’in tercümânı ve cemî nâsa mübelliğidir. Zira tercüman, “cîm”in fethiyle bu makamda kelâm-ı hafînin kâili olan zât ile vâsıtasız tekellüm mümkün olmadığı ecilden
vâsıta olan peygamberimiz aleyhisselâma mübelliğ manasına tercüman tesmiye olundu.
Nitekim Hak sübhânehû ve Teâlâ buyurur; “ Ve Mâ kâne li beşerin en yükellimehu’llâhi illâ
vahyen ev min verâ-i hicâbin ev yürsile rasûlen”99 yine buyurur; “Beliğ mâ ünzile ileyke min
rabbik”100 ve lisandan murad murad bu makamda kelâmdır. Zikr mahalli irâde-i hâl kâbilindendir. Yahut lisân lügata derler. Lügat dahî mutlak-ı fasîha derler ki kelâm manasınadır. Ve kıdem, vücûdu için zaman sebkat etmeyen nesnedir. Yahut vücûdunda
gayre muhtâc olmayana derler. Hak sübhânehû ve Teâlâ’nın kelâmı için zaman sebkat
etmiş değildir ve gayre muhtaç değildir. Nitekim peygamberimiz aleyhisselâtü ve’sselâm buyurur; “El-Kur’ânu kelâmullâhi gayra mahlûkın fe men kâle ennehû mahlûkun fehüve
kâfirun billâhi’-azîm”101 imdi şey’in mahluk olmamasından kadîm olması lâzım gelir.
“ve menba-i’l-ilmi ve’l-hılmi ve’l-hıkemi” manası, öyle cemi mevcûdâtın efdali ki
envâ-ı ilmin ve esnâf-ı hilm ve hikemin mevzi-i hurûcu ve mekânı sudûrîdir. Zira
menbâ, tab’ın ism-i mekânıdır. Suyun mahal-i hurûcu demektir. Aynü’l-mâ gibi. İmdi
96
97
98
99
“Şüphesiz biz seni (Hakk’a) şâhid olarak gönderdik.” Fetih, 48/7.
“Hamd, karanlığı ve aydınlığı var edene olsun.” En’am, 6/1.
Allah’tan başka önce veya sonra, (âlemin) içinde veya dışında başka hiçbir şey görmedim.
“Allah bir insanla ancak vahiy yoluyla veya perde arkasından konuşur, yahut bir elçi gönderip izniyle
ona dilediğini vahyeder.” Şûrâ, 42/51.
100 “Ey Rasûlüm! Rabbinden sana indirileni tebliğ et.” Mâide, 5/67.
101 Kur’ân mahlûk (Yaratılmış) değildir. Her kim mahlûk olduğuna itikâd ederse kâfir olmuş
olur. Kaynağı tespit edilemedi.
282
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
peygamberimiz aleyhisselâtü ve’s-selâm cemi ulûmun mahal-i hurûcu ve makarrı
sudûrudur. Nitekim Hak sübhânehû ve Teâlâ buyurur “ve allemeke mâ lem tekun ta’lemu
ve kâne fazlullâhi aleyke azîmâ”102 yine peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm, asnâf-ı
hilmin mesvâ-yı sudûru ve makarrıdır.Zira mübârek ribâiyesi kesr ve veçh-i şerîfi şerh
olundukta sahâbe-i kirâm radıyellâhu Teâlâ anhümhazerâtına bu emr ziyâde güç gelip
dediler ki Yâ Rasûlellah! Bunların aleyhlerine dua buyur tâ kim helâk olalar, peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm saadetle ben liân ba’s olunmadım, lakin nebi dâî ve rahmet-i ba’s olundum deyip “Allahümme ihdi kavmî fe innehüm lâ ya’lemûne”. Yahut
“Allahümmeğfir li kavmin fe innehüm lâ ya’lemûne” diye dua buyurdular. Pes bu makam
peygamberimiz aleyhisselâmın kemâl-i hilm ve sabrına delâlet eder. Nitekim Hak
Sübhânehû ve Teâlâ sabr ile emir buyurur. “Fe’sbir kemâ sabera ülü’l-azmi mine’r-rusul”103
ve envâ-ı hikmetin dahi mahalli hurûcudur. Zira hikmetten murat ilm-i şerâyi yahut
ilim ve fiil ile Hakk’a isâbet etmektir. Yahut mevcûdâtı maarifet ve hayrâtı işlemektir.
Bu takdire göre ilim üzerine atfı, atf-ı hâs ale’l-âm kabilinden olur.
“mazharı sırrı’l-vücûdi’l-cüz’iyyi ve’l-külliyyi” manası; öyle cemî mahlûkâtın efdali
ki Hak sübhânehû ve Teâlânın cûd-ı küllî ve sahâ-i cüz’iyesinin sırrını izhâr ve âşikâr
edicidir. Cûd bir sıfattır ki onunla ivaz ve garazsız îtâsı lâyık olan şey âsân vermeye kâdir olur. Vücûd-ı cüz’î’den murad, Hak sübhânehû ve Teâlânın mahlûkâtına verdiği
nimetlerdir. Yahut dünyada ve ukbâda zâtını rü’yetten gayri verdiği nimetlerdir.
Vücûd-ı küllîden murad, niam-ı uhrevîdir. Yahut âhirette cennette olan rü’yetullah ve
Rıdvân-ı ekberdir. Nitekim buyurur. “lillezîne ahsenü’l-hüsnâ ve ziyâdeh”104 yahut cûd-ı
cüz’îden murad, dünyada ve âhirette malum olan nimetlerdir. Vücûd-ı küllîden murad,
âhirette gözlerin görmediği, kulakların duymadığı, beşer zihnine gelmeyen sıfatlarla
mevsuf olan nimettir. Dünyada ındillah birisinin kanadı miktarı îtibarda olmadığı içindir. Nitekim peygamberimiz sallalahü aleyhi ve selem buyurur. “Lev kâneti’t-dünya
ta’dilü ındellahi cenâha beûdetin ma sakıye minhâ kâfiran şürbete mâin”. Yahut dünya fânî ve
nimetleri geçici, içecekleri serap gibi olduğu içindir.
Şimdi peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm Hak sübhânehû ve Teâlânın niam-ı
dünyeviye ve uhreviyesinin sırrını kemal mertebe izhâr edip vasfı mümkün olanını haber verdi. Yahut peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâmda olan cûd-ı uzmâ ve kerem-i
kübrâ Hak sübhânehû ve Teâlânın cûd-ı cüz’î ve küllîsinin sırrını izhâr eyledi.
“ve insâni ayni’l-vücûdi’l-ulviyyi ve’s-süfliyyi” öyle kâffe-i mahlûkâtın efdali ki
vücûd-ı ulvî ve vücud-ı süflînin gözlerini sevâdından görünen nokta menzilesindedir. O
nokta görmeye sebeb-i zâhirî olup ve görmek onun ile mümkün olduğu gibi ve o nokta
gözün sırrı ve zîneti, faidesi olup cesedi onun ile menâfine vâsıl eylediği gibi o noktanın
102 “Allah sana Kitab’ı ve hikmeti indirmiş ve sana bilmediğini öğretmiştir. Allah7ın lütfu sana gerçekten
büyük olmuştur.” Nisâ, 4/113.
103 “O halde (Rasûlüm! Şeraîtin tesisinde, eziyetlere) peygamberlerden azim sahiplerinin sabrettikleri gibi
sen de sabret.” Ahkâf, 46/35.
104 “İyilik edenler ve iyi davrananlara daha güzeli ve ziyâdesi vardır.” Yunus, 10/26.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
283
ademinde bir sınıf menâfi-i azîme ve bir nev-i semerât-ı cismiyenin ademi lazım gelir.
Kezâlik peygamberimiz aleyhisselâm cemî mevcûdât-ı ulviye ve süfliyenin dârında
müntakîm ve müntefi olmasına sebep olduğu ecilden ayn’in noktasına teşbih ve temsil
olunmuştur.
Ve yine malum ola ki vücûd-ı ulvîden murad, melâike-i semâvât yahut mutlakan
melâike yahut enbiya aleyhisselâmdır. Vücûd-ı süflîden murad, ehl-i arz yahut
mutlakan peygamber olmayan nev-i insandır. Zira peygamberimiz aleyhisselâm bunların cümlesinde sırr-ı ayn olduğunda iştibâh yoktur. Ve bu manaya şairin bu kavli delâlet
eder:
Küllü’l-mekârimi tahte tay-i bi devrihî
Velekad edâe’l-kevni ınde vürûdihî
Ve’l-bahru yekussu an mevâridi cûdihî
İnsânu aynü’l-vücûdi sırr-ı vücûdihî
“rûhı’l-cesedi’l-kevneyni” öyle cemî mevcûdâtın efdali ki âlem-i dünya ve ukbânın
yahut âlem-i gayb ve şehâdetin cesetlerinin rûhu menzilesindedir. Zira cemî mahlûkatın
ervâhları onun sebebiyle dirilip bulundukları gibi. Kezâlik peygamberimiz aleyhissalâtü
ve’s-selâmın halk olunduğu içindir. Nitekim Hak sübhanehû ve Teâlâ Âdem
aleyhisselâma buyurur; “felevlâ Muhammedün mâ halaktü Âdeme velevlâ Muhammedün mâ
halaktü’l-cennete ve’n-nâre”105
İmam Busîrî Kasîde-i Bürde de buyurur; “Levlâhu lem tahrüci’t-dünya mine’l-ademi”106
malum ola ki bu makamda ruhtan murad, insan kendi ile hüsn-i harakete kâdir olduğu
kuvvet-i latîfedir ki ademinden insanın ademi lâzım gelir. Ve cesed-i insanın bedeni ve
cismidir. Ve kevneynden murad, “kün” emrine mensup olan mevcûdâttır ki kimi dünyada ve kimi ukbâdadır. Yahut kevneynden murad, âlem-i gayb ve şehâdettir bu iki
takdire göre peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm cemî ehl-i dünya ve âhiretin cesetlerinin rûhu menzilesindedir.
“ve ayni hayâti’d-dâreyni” manası; öyle cemî mevcûdâtın efdali ki dâr-ı dünyâ ve
ukbâda olan cemî men lehu’l-hayât, ayn-ı hayatı ve hakîkatıdır. Bu takdire göre mahallin ismini hâle ıtlak kabilinden olur. Nitekim hafi değildir. Malum ola ki ayn-ı hakîkat
zâta derler. Ve hayat bir sıfattır ki mevsûfunu his ve harekete muktedir eder. Ve
dâreynden murad, dünya ve âhirettir.
“el-muhakkıkı bi a’lâ rütebi’l-ubûdiyyeti” manası; öyle cemî mahlûkâtın efdali ki
ubûdiyetin merâtib-i refîa ve menâzil-i aliyyesinin hakîkatini hak üzere beyan edicidir.
Zira muhakkık tahkîk edicidir. Tahkik dahî nesnenin hakîkatini hak üzere beyan eylemektir. Ve rüteb, rütbenin çoğuludur. Merâtib-i menâzile derler.
Ubûdiyet, lügatta kulluk demektir. İbadet gibi. Peygamberimiz aleyhissalâtü ve’sselâm ibâdette cemî insanların efdalidir. Hatta salatta (namazda) tûl-i kıyâmından mü105 Muhammed (s) olmasaydı Âdem’i yaratmazdım, yine o olmasaydı Cenneti de Cehennemi de
yaratmazdım.
106 O olmasaydı dünya yokluktan kurtulamazdı.
284
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
bârek kadem-i şerîflerine şiş ârız olurdu. Nitekim rivâyet olunur. “Kâme Rasûlüllah
sallahu aleyhi ve selem hatta tûremet kademâhu, fe kîle me’t-tekellüfi li hâzâ ve kad ğaferallahü
leke ma tekaddeme min zenbike vema teahhara. Kâle efelâ ekûnü abden şekûrâ”107 bu sebepten
ubûdiyeti cemî evsâfının efdali olup Hak sübhânehû ve Teâlâ “esrâ bi abdihî” diye haber
verip “esrâ bi rasûlihî” demedi.
“el-mütehallikı bi ahlâkı’l-makâmâti’l-ıstıfâiyyeti” manası; öyle cemî mevcûdâtın
efdali ki Hak sübhânehû ve Teâlânın ıstıfâ ve ihtiyâr kıldığı makâmâtın huy ve halkı ile
mütehallik ve muttasıftır. Zira peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm “Tehallakû bi ahlâkı’llâh”108 sırrına vâsıl olup “ve inneke le alâ hulukın azîm”109 hitabına müstehak oldu.
Cüneyd Bağdâdî eder peygamberimiz aleyhisselâmın halk-ı azîm olduğu Hak
sübhânehû ve Teâlâdan gayriye himmeti ve kasdı olmadığı içindir. Hazret-i Ali
radıyellahu anh ve kerremeallahu vecheh eder âyet-i kerîmede peygamberimiz
aleyhissalâtü ve’s-selâmın halkına azîm tesmiye olunup dünyanın emtia-i kesîresine
“metâu’d-dünyâ kalîl” tesmiye olunduğundan malum oldu ki peygamberimiz
aleyhissalâtü ve’s-selâmın ahlâk-ı kerîmesi lâ yüâd velâ yühsâdır. Ve yine Hazret-i Aişe
radıyellahu anhden peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâmın halkından süâl olunduğunda buyurdular ki “kâne hulukuhû el-Kur’ân-ı kerîm, eleste takra’ kad eflaha’l-mü’minûne
ellezînehüm fî salâtihim hâşiûn” yani huluku Kur’ân idi. Nitekim sûre-i kad efleha da
Kur’an huluku zikr olundu. Bununla beraber peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm
“Allahümme kemâ hassente halkî fe hassin hulukî”110 kavliyle dua buyururlardı.
“el-halîli’l-a’zam” manası; öyle cemî masnûâtın efdali ki Hak sübhânehû ve
Teâlâ’nın muhabbeti ile kalbi tahallül edip tecrîd fi’llah edip inkıtâ ilallâh, i’râz an
gayrillah, safâ an kalbi billâh, ihlâs el-harekâtü lillâh eden halîlü a’zamdır. Nitekim buyurur: “Lev küntü müttehızen halîlen gayra rabbî le’t-tehaztü Ebâ Bekrin”111
Peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm Hak sübhânehû ve Teâlâdan gayri kimseyi
Halil ittihaz etmediğinden malum oldu ki Hak sübhânehû ve Teâlâ’nın halîlidir.
“el-habîbü’l-ekrem” manası; öyle cemî mükevvinâtın efdali ki, Hak sübhânehû ve
Teâlâ’nın mahbûb-ı erkemidir. Kur’ân-ı Kerîm’de peygamberimiz aleyhisselâmın “Habîb” olmasını sâhibü Keşşâf; “Mâ veddeake rabbüke vemâ kalâ” âyetinden istifade eyledi
lakin evveli olan “Kul in küntüm tühıbbûnellâhe fe’t-tebiûnî yuhbibkümüllâhi” nazm-ı kerîminden istifade olunduğunu kibâr-ı ulemâ tasrih eylemişlerdir. Ve hadîs-i şerîfte dahî
peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm habîbullah olduğu musarrahtır. Nitekim buyurur;“elâ ve ene habîbü’llâhi ve’l-efharu”.
107 Peygamberimiz ayakları şiştiği halde yine namaza kalktı. Denildi ki Allah senin geçmiş ve gelecek günahlarını bağışlamışken bu tekellüf nedendir? Dedi ki şükreden bir kul olmayayım mı?
108 Allah’ın Ahlâkı ile ahlaklanınız. Hadisçiler bu sözün kelâm-ı kibâr olduğunu, hadîs olmadığını
söylemişlerdir.
109 “Muhakkak ki sen büyük bir ahlâk üzeresin.” Kalem, 68/4
110 Ey Allahım; Yaratılışımı güzel yaptığın gibi ahlâkımı da güzelleştir.
111 Şayet rabbimden başka dost edinseydim Ebu Bekr’i edinirdim.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
285
İmam Cafer-i Sâdık rahimehullah aleyh der ki Hak sübhânehû ve Teâlâ İbrahim
aleyhisselâmın Halîl olduğunu işeretle beyan buyurduğu habîb, habîbinin halini izhâra
razı olmadığı içindir, şimdi bu fıkrada şeyhin halîli, habîb üzere takdimi ednâdan âlâya
terakkîye işâret içindir. Zira Halil muhabbeti galip olana derler. Yahut muhabbeti galib
olmadan mahbûbiyet galib olmadığı için takdim olunmuştur.
“seyyidinâ Muhammed ibn Abdillâh bin Abdilmuttalib” manası; öyle cemî mahlûkâtın efdali o bizin seyidimizdir. İsm-i şerîfi ve alem-i münîfi Muhammeddir. Pederinin
ismi Abdullah ve ceddinin ismi Abdulmuttalibdir. Seyyid, siyâdât ile muttasıf olandır.
Ve esbâb-ı siyâdet ile muttasıf olmuştur. Akl, hilm, siyânet, sıdk, sehâ, sabr, tevâzu, ıfâf,
hüsn-i hulk şimdi bu evsâf-ı hasene ve ahlâk-ı müstahsenenin kemâli peygamberimiz
aleyhissalâtü ve’s-selâmdadır ve ism-i Muhammed aslında merraten ba’de uhrâ hamd
ve senâ olmuş demektir. Ve bu ism-i şerîf müsemması olan zâta mutabıktır. Zira peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm dünyada ilim ve hikmeti îlâm eylediği için
mahmûd olup âhirette de Makâm-ı Mahmûd da şefaat-i kübrâsı için mahmuddur. Peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâma Muhammed tesmiye olunması ceddi
Abdulmuttalib’e ilhâm iledir ki Hak sübhânehû ve Teâlâ bu mevcûdâtı halktan iki bin
sene önce peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâma Muhammed tesmiye edilmiştir. Nitekim haberde vârid oldu; “innehû sümmiye bi Muhammedin kable’l-halkı bi elfi âmin”112
“ve alâ sâiri’l-enbiyâ-i ve’l-murselîn” manası; ve dahi sen yâ Allah cemî salavâtının
efdali ve erkemi olan salavâtı, bâkî âmme-i enbiyâ ve kâffe-i mürselîn aleyhimü’sselâmın üzerlerine kıl demektir. Murselîn, enbiyadan ahastır. Bu takdire göre atfü’l-hâs
ale’l-âm kabilinden olur.
“ve alâ melâiketike’l-mukarrabîn” Yâ Allah âmme-i salavâtının efdalini bi’t-tab’i
melâike-i mukarrabînin üzerlerine kıl demektir. Melâike-i mukarrabînden murad, daima marifet-i hak ile müstağrak olup başka meşguliyetlerden tenezzüh edenlerdir. Nitekim muhkem tenzilde Hak sübhânehû ve Teâlâ hazretleri bunları vasf eyleyip buyurur;
“yüsebbihûne’l-leyle ve’n-nehâra lâ yefturûn” Bu Melâike-i mukarrabîne “Illiyyûn”
de derler. Malum ola ki melâikenin bir kısmına da müdebbirât-ı emr derler. Zira Hak
sübhânehû ve Teâlâ’nın emirlerini takdîri üzere tedbir ederler. Ve bir kısmı dahi semâvîdir. Aslâ yere nuzûl etmezler. Ve bir kısmı dahî arazîdir umûr-ı arza ta’yîn olunmuşlardır.
“ve alâ ıbâdillahi’s-sâlihîn min ehli’s-semâvât-ı ve ehli’l-aradîn” Yâ Allah sen âmme-i salavâtın efdalini bi’tab’ Hak sübhânehû ve Teâlâ hazretlerinin ıbâd-ı sâlihleri ki
hukûkullah ve hukûk-ı ıbâdih âlimler ve muktezâ-yı ilimleri ile âmiller üzerine kıl ki o
zatların kimi ehl-i semâvât ve melâike-i mutahharâttandır. Ve kimi ehl-i arzdandır. Melâike-i mukarrabîn mahsus zikr olunup ve ıbâdüssâlihîn üzerlerine takdim olunduğu
havâs melâike-i avâm-ı beşerden ve avâm-ı melâikeden efdal olduğu içindir. Bu ecilden
havâs-ı beşer havâs-ı melâikeden efdal oldukları için zikirleri takdim olunup bizim pey-
112 Gerçekten mahlûkat yaratılmadan bin sene önce ona Muhammed denildi.
286
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
gamberimiz Muhammed aleyhissalâtü ve’s-selâm cümle enbiyâ ve mürselînden efdal
olduğu için cümleye salâtı takdim olundu. Bundan sonra malum ola ki bu fıkrada
semâvât cem’ (çoğul) olunması tabakâtı muhtelif olduğu içindir. Ve arzın cem olunması
bazı ehâdiste vârid olduğu üzere tabakât-ı aded de semâvât misilli olduğu içindir nitekim Hak celle ve alâ hazretlerinin “ve mine’l-arzı mislehünne” kavli bu manaya delâlet
eder. Ve semâ arzın üzerine takdim olunduğu şerefi ve uluvv-ü mekânı olduğu içindir.
Hatta haberde geldi ki arzın seb’ı semâ-ı dünyâ yanında vâsi’ ovada bir halka misillidir.
Kezâlik semâ-ı dünyâ mâ fevkına nisbet ile böyledir.
“küllemâ zekerake’z-zâkirûn” Manası; zikri murûr eden efdali salavât ve ezyedü
berekât ve atharu tahiyyât-i Hakk sübhânehû ve Teâlâya zâkirîn olanların her zikirleri
müddetinde olan peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm sâniyen sâir enbiyâ-i kirâm
ve sâlisen melâike-i ızâm ve râbian ıbâdü’s-sâlihîn-i fehâm üzerlerine kıl.
“ve gafele an zikrike’l-gâfilûn” manası; zikri sebkat eden ekramü salavât ve ezyedü
berekât ve enzafü tahiyyât-i Hakk celle ve alânın zikrinden gâfil ve lâhî olanların her
gaflet eyledikleri zamanda evvelâ hâteme’n-nebiyyîn sâniyen enbiyâ ve mürselîn sâlisen
melâike-i mukarrabîn, râbian ıbâdullahi’s-sâlihîn üzerlerine kıl demektir.
“ve selem” yâ Rabbi bizzât sen envâ-ı selâmet-i azîmeyi zikri maadâ eden zatlara
bezl ve ihsân ile demektir. Şimdi bu salavâtta selâm dahî zikr olunduğu Hak sübhânehû
ve Teâlânın “ve sellimû teslîmâ” emrine iktidâdır.
“ve radıyallahu an ashâbi rasûlillâhi ecmaîn” Hak sübhânehû ve Teâlâ râzı ve
hoşnud olsun Rasûl-i Ekrem ve nebiyi muhterem sâhibü’l-atâ ve’l-kerem hazretlerinin
ashâbının cemîsinden demektir. Malum ola ki örf-i şer’îde “azze ve celle” lafzı Hak
sübhânehû ve Teâlâ’nın zikri akabine, “salât ve selâm” lafızları enbiyâ-ı zikr akabine ve
ale’l-infirâd “selâm” lafzı melâikeyi zikr akabine tahsîs olunmuştur. Ve tardıye dahî sahabeye ve alâ sebîli’l-umûm cemî ulemâ ve sulehâya tahsis olunmuştur. Ve “terahhum”
da sair mü’minîn ve mü’minâta tahsis olunmuştur. Bu ecilden azze ve celle demek mekruhtur. Her ne kadar peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâm azîz ve celîl olmuş ise de
Hak sübhânehû azîz olduğunu “Azîzün aleyhi mâ anittüm” kavliyle tasrih buyurmuştur.
Ve Ebu Bekir aleyhisselâm demek caiz değildir. Her ne kadar manası; sahih ise de; zira
şiâr-ı revâfızdır.
Hâzihî Tetimmetü fî Beyân-ı Ba’zı Fezâili’s-salavât ve Mevâdıihî
Bundan sonra malum ola ki salavât-ı şerîfenin fezâili ve kerâmâtı lâ yüâd velâ yühsâdır.
Lakin mâ lâ yüdriku küllühû Lâ yütraku kulluh113 mefhûmunca bazısını zikr edelim. Evvelâ
salât ve selâm etmede Hak sübhânehû ve Teâlâ hazretlerinin emrine imtisâl vardır. Bu
ecilden ol hazretin her seferinde ism-i şerîfi zikr olundukta salâtın vâcib olmasına
Tahâvî zâhib olmuştur. Muhakkıkîn secde-i tilâvete kıyas edip bir mecliste on kere ism-i
şerîfi zikr olunsa bir salât ile vâcib edâ olunur dediler ve cumhûr-ı ulemâ ömründe bir
113 Hepsi anlaşılamayanın tamamı da terk olunmaz.
H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri
287
kere salavât farzdır, sâir sünnet yahut müstehabtır dediler. Ve fetvâ dahî bu kavl üzeredir. Hak sübhânehû ve Teâlâ’ya ve melâikeye muvafakat vardır. Zira Hak Teâlâ ve melâike kendine salât ederler. Ve edene on derece ref olunup ve on hasane kitâbet olunur,
on seyyiesi mahv olunur. Hak celle ve alâ salât ile olunan duaları kabul eder. Ve şefaat-i
Nebî’ye müstahak olup mağfiret-i zünûbe sebep olur. Mevtten önce cennet ile tebşîr
olunur. Kıyamet hevlinden necât bulur. Kıyâmette ehline hasret ile rucû etmeden emin
olur. Peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâmın ındinde ismi zikr olunur “Bahîl” ismini
insandan nefy eder. Tarîk-ı cennet kendine delâlet olunup mahbesten necât bulur Sırat
üzerinde musallâya hırz olup zikr-i cemîli ehl-i semâ ve arzın beyninde bâkî kalır. Ve
ömrünün berekâtına sebep olur Rasûlullah sallahu aleyhi ve sellemin muhabbetine sebep olur. Kendine dahi peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-sselâmın muhabbetini îrâs
eder. Hayât-ı kalbe sebep olur. Zira hukûk-ı rasûlüllah sallallahu aleyhi ve selem lâ
yüad velâ yühsâdır.
Yine salavâtın fâide-i kesîresi ve avâid-i kebîresi muzâyekada ve mühimmâtta ve
kadâ-i hâcâtta zâhir ve müşâhiddir. Amma peygamberimiz aleyhissalâtü ve’s-selâma
salavâtın mevâzi-i dahi çoktur. Lâkin ammeye lâzım olan âhir-i teşehhüde, salât-ı cenâzenin ikinci tekbirinden sonra, Cuma, bayram ve istiskâ hutbelerinde, nikah akdi hutbesinde müezzine icâbetten sonra ve zikrullah için toplandıklarında, her zî-bâl-i emrin evvelinde, ortasında, sonunda, mescide girişte, Cuma günlerinde, her ismi zikr olunduğunda, ismi yazılan yerlerde, meclislerden ayrılmadan önce, peygamberimiz
aleyhissalâtü ve’s-selâmın kabr-i şerîfinde ziyarete durdukta, çarşıya çıkışta, eve girişte,
gam ve hüzn vakitlerinde, mağfiret talebi zamanlarında, vaaz ve tezkîre, tedrîs başlarında, güneh sâdır olduğu vakit fakri nefy murad, eylediğinde uykudan önce, uykudan
uyanınca, abdestten ayrılırken, Cuma namazından Akşam ve sabah namazından sonra
def-i atâs eyledikte hamdden sonra ve tanîn-i üzünde ve bir şeyi unuttukta hatırlamak
için kazâ-yı havâcı ındinde salavât etmektir. Ulemâ-yı kirâm ve fuzelâ-yı ızâm bu fezâili adîde ve mevâdi-i kesîrenin kimini ehâdis ve ahbâr, kimini kıyas ve îtibâr kimini âsâr-ı
sâlihîn ile isbât edip kitaplarında zikr etmişlerdir ki bu mahalde delâil hazf olunup
mesâil üzerine iktisâr olundu.
Vallâhu a’lemu bi’s-savâb ve ene ahmedullâhi alâ itmâmi hâzihi’n-nîmeti ve
es’elühü’l-mezîde min inâyetihi’l-amiyyeti ve rahmâniyyetihi’r-rahîmeti. Ve üsallî alâ
men kâne fedâilihi meşhûreten bel mütevâtireten ve hasâisühû şâyiatün sâiratün. Ve alâ
âlihî ve ashâbihî salâten münciyeten vâfiraten. Sümme’l-mes’ûlü min efdali’l-efâdıli ve
eşrafi’l-emâsili en yenzurû fî hâzihi’l-evrâkı bi ayni’r-rıdâ bi hakkı’l-meliki’l-hallâkı ve
yüsallihû mâ fîhi sehven ve halelen fe innellâhe lâ yuzîu ecre men husne amelen.
Bi mennihî Teâlâ Kutbü’l-a’zam gavsü’l-efham muktezâ-yı tarîkat ve pîşvâ-yı hakîkat muhyi’l-milleti ve’d-dîn kıdvetü erbâbi’l-yakîn, eş-Şeyh Abdulkâdir Gîlânî kıddıse
sirruhu’r-Rahmânî hazretlerinin makâm-ı cem ve rütbe-i kemâlden izhâr ve ibrâz buyurdukları salavât-ı şerîfe-i feyz-i eserlerinden ba’zı icmâl ve rümûzâtını şerh ve îzah
zımnında menbaü’l-irfân Sa’deddin Süleyman Müstakimzâde ekramehu’l-mevlâ bi’l-
288
Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15
husnâ hazretlerinin kaleme aldıkları şirh-i latîfeleri mehd-i mihâdü’d-devleü’lOsmâniyyeti ve murassısu sıyâsi’l-milletti’l-İslâmiyyeti es-Sultân ibn Sultân
Abdulmecid Hân sînet evketehû bi sıyâneti’r-Rahmân hazretlerinin zamanı emn-i
bahşâlarında Nezâret-i takvîm-i Vakâyi-i hizmet-i seniyyesiyle bekâm-ı Mehmed Saîd’in
nezâretiyle iş bu 1260 Cemâziye’l-ûlâ evâhirinde/Mayıs 1844 hitâm-pezîr olmuştur.
Özet
Bu çalışmada, mutasavvıfların hizb edindiği, okunmasına ve günlük olarak çekilmesine
ehemmiyet verdiği dolayısıyla tarîkat evradlarında yer alan salavât metinleri araştırılmaya çalışılacaktır. Kaynaklarda yüz elli civarında farklı metin yer alırken günümüzde sadece birkaç
metnin bilinmesi konunun ehemmiyeti daha iyi anlaşılır. Yine Kâdirî Evrâd’ı içerisinde yer
alan Abdulkâdir Geylânî’ye ait salavâta, Müstakimzâde Sâdeddin Efendi tarafından yapılan
şerh incelenmeye çalışılacaktır. Bu salavât “Eşrefî evrâdı” olarak da bilinmekte ve başka tarîkat
evradlarında da yer almaktadır. Metin sonunda Müstakimzâde’nin yaptığı şerhin çevrim yazısı
verilecektir.