Yedinci Ders: Memurların Statüsü II Dersin Amacı Dersin

YedinciDers:MemurlarınStatüsüII
DersinAmacı
Bu dersin amacı, memurların hakları ile kendilerine yasak olan bazı eylemler hakkında bilgiler
vermektir.
Dersinİçeriği
•
•
MemurlarınUymalarıGerekenYasaklar(II)
o HediyeAlmaveMenfaatSağlamaYasağı
o GizliBilgileriAçıklamaYasağı
o İkinciGörevYasağı
o SiyasiPartilereGirmeYasağı
o AyrıldığıKurumaKarşıGörevAlmaYasağı
MemurlarınTemelHakları
o MemurlukStatüsününKanunlaDüzenlenmesi
o GüvenlikHakkı
o CezaKovuşturmasındaÖzelGüvence
o İsnatveİftiralaraKarşıKorunmaHakkı
o Müracaat,ŞikâyetveDavaAçmaHakkı
o İzinHakkı
o AylıkveYollukHakkı
o SosyalHaklar
o EmeklilikHakkı
MemurlarınUymalarıGerekenYasaklar(II)
HediyeAlmaveMenfaatSağlamaYasağı1
Kamu görevlilerince alınan hediyeleri “bubi tuzağı”na benzetmek mümkündür. Bilindiği gibi,
kurnazca hazırlanan, şüphe uyandırmayan, tehlikesiz zannedilen ve kurbanı daha rahat
çekebilmekiçinçekicibircisimkullanılantuzaklara“bubituzağı”denilmektedir.“Bubituzağı”,bir
insanıngörünürdezararsızolanbirnesneyedokunmasıveyayaklaşmasıveyagörünürdegüvenli
olan bir eylemi yapması neticesinde, beklenmedik bir şekilde faaliyete geçen, öldürmek ve
1
BukısımMustafaLütfiŞen,“KamuGörevlileriniYoldanÇıkaranBubiTuzakları:HediyeveKişiselKullanımAmacıyla
YapılanBağışlar”,2.SiyasetteveYönetimdeEtikSempozyumu Bildiriler Kitabı,Sakarya Üniversitesi İİBF, Sakarya
2005,ss.362-272’denözetlenmiştir.
1
yaralamak üzere tasarlanmış, imal edilmiş veya uyarlanmış her türlü cihaz veya malzeme
anlamınadagelmektedir. Ahlaki değerlere önem veren bir kamu görevlisi, açıkça rüşvet almaz veya kişisel bir menfaat
sağlamaz. Buna karşılık, kendisine verilen ve ilk anda masum, zararsız ve tehlikesiz olarak
görülebilecekhediyelerikabuledebilir.Zatengelenekseldeğerleraçısındanbirkişininkendisine
verilenbirhediyeyigeriçevirmesihoşkarşılanmamaktadır.Ancak,hediyevereningerçekniyeti
belliolmadığıiçin,sözkonusuhediyeler,ileridekamugörevlisinin“tarafsızlığı”nızedeleyecekbir
tuzağadönüşebilecekve“etikikilem”lerlekarşıkarşıyakalmasınanedenolabilecektir.
Bütüntoplumlarda,insanlararasıilişkilerinbirgereğiolarakhediyealmakvevermekdoğalbir
davranış olarak değerlendirilmektedir. Hatta geleneksel değerler açısından verilen bir hediyeyi
kabul etmemek ve geri çevirmek doğru bir davranış olarak görülmemektedir. Bu çerçevede,
cumhurbaşkanından en alt kademedeki memura kadar, kamu görevlileri, özel kişi ve
kuruluşlardan veya emrindeki diğer kamu görevlilerinden hediye alabilmektedir. Hediye,
genelliklekamugörevlisininbiristeğivetalebiolmaksızınverilmektedir.
Kamugörevlilerineverilenhediyelerihediyevereninniyetiaçısındanikiyeayırmakmümkündür.
Birincisindehediyevereninherhangibirmenfaatbeklentisibulunmamaktadır.Örneğinyabancı
bir ülkeyi ziyaretinde Cumhurbaşkanına verilen “Pekin Ördekleri”, Öğretmenler Günü’nde
öğretmene verilen bir dolmakalem, yöneticilik görevine getirilen amirlerini ziyaret eden
memurların verdikleri saksı çiçeği, yılbaşında verilen ajanda ve benzeri hediyeler bu kapsamda
değerlendirilebilir. Yine aldığı kamu hizmetinden memnun kalan bir vatandaş, memnuniyetini
ifadeetmekiçinkamugörevlisineiçindengelerek“bahşiş”olarakdaadlandırılabilenhediyeler
verebilmektedir.Hastanedeyatanbirhastanınkendisineiyimuameleedenhemşireleretaburcu
olduktan sonra getirdiği bir pasta ya da arabası çalınan bir kişinin arabayı kısa sürede bulan
polislere hediye ettiği bir gömlek buna örnek olarak verilebilir. Bu tür hediyeler daha çok
sembolikniteliktedir.
İkincisinde ise hediyeyi verenin bir menfaat elde etme ya da hizmetin kolayca ve süratle
görülmesi yönünde bir beklentisi bulunmaktadır. Bu durumda hediyeyi veren, ayrıcalıklı işlem
yapmasınıbeklediğikamugörevlisine,öncedenmeşruiyetkazandırılmışçıkarlarsağlamayoluna
gitmekte,böylecedoğrudanrüşvetvermeninrisklerinienazaindirmeyeçalışmaktadır.Arabaya
daevtahsisetmek,tuttuğutakımınkombinemaçbiletlerinihediyeetmek,konferansverdirmek,
incelemeamaçlıgezileredavetetmek,gerçekfiyatınınçokaltındagayrimenkulsatmak,herhangi
bir eşyasını ücretsiz tamir etmek, ücretsiz yemek ve konaklama imkânı sunmak kamu
görevlilerine menfaat elde etme amacıyla sağlanan çıkarlardan bazılarıdır. Bu kapsamda
değerlendirilebilecekbaşkabiruygulama,kamugörevlisininayrıcalıklıişlemyapılmasıbeklenen
işe önceden ortak edilmesidir. Örneğin, kurulma aşamasındaki bir tesise ortak edilen bir
bürokrattan, ileride, işletmenin bürokrasi kademelerinde karşılaşabileceği zorluklar karşısında
bizzat ya da başka bürokratlar üzerinde etkili olmak suretiyle yardımcı olması istenmektedir.
Keza imar açısından problemli bir arazi üzerinde kurulan bir kooperatife, yetkili bürokratlar
önceden üye kaydedilmek suretiyle (aidatsız ya da çok cüzi bir aidatla), problemin
halledilmesinde yardımcı olmaları amaçlanmaktadır. Bu kapsamdaki hediyeler genellikle
sembolikolmanınötesindekamugörevlisinebellibirçıkarsağlamayıhedeflemektedir.
2
İkinci durumda, hediyeyi veren başlangıçta niyetini açıkça belli etmemektedir. Çoğu zaman
hediyeninverildiğiandakamugörevlisiilehediyeyiverenarasındahizmetleilgilibirbağlantıda
bulunmamaktadır. Böyle durumlarda kamu görevlisi hediyeyi verenin uzun dönemdeki niyetini
sezememektevedurumdanşüphelenmeyerekhediyeyikabuletmektedir. Ancakbazıdurumlardadahediyeyivereninniyetiaçıkçabelliolmaktadır.Örneğin,bazıfirmalar
promosyon adı altında hediye ve numune ilaç dağıtmakta ve hekimlerin kendi ilaçlarını
yazmalarını sağlamak amacıyla, tıp kongrelerinde onların konaklama, ulaşım ve kongre kayıt
ücretlerinikarşılamaktadır.Yinekamuhizmetleriniihaleyoluylayürütenyüklenicifirmalar,hak
edişlerde kolaylık sağlaması amacıyla kontrol mühendislerine araç tahsis etmekte ve çeşitli
hediyelervermektedir.
RüşvetileHediyeArasındakiFarklar Yukarıdaki açıklamalar ışığında rüşvet ile hediye arasındaki temel farklılıkları şöyle açıklamak
mümkündür:
Rüşvetherdurumdakararvericiyietkilemekveçıkarsağlamakamacıylaverilmektedir.Rüşvette,
sağlanan bir çıkar karşılığında kamu görevlisinin görev gereklerine aykırı hareket etmesi
konusundataraflarınkarşılıklıanlaşmalarısözkonusudur.Sürecikiminbaşlattığıönemlideğildir.
Rüşvetialankamugörevlisi“kesinlikle”karşıtarafabirmenfaatsağlayacaktır. Hediye ise her zaman çıkar sağlamak amacıyla verilmemektedir. Hediyede genellikle süreci
hediyeyi veren başlatmaktadır. Kamu görevlisi, hediye alma karşılığında hediye verene çıkar
sağlama konusunda bir taahhütte bulunmamaktadır. Hediyeyi alan kamu görevlisinin hediyeyi
verentarafabirçıkarsağlama“ihtimal”isözkonusudur.
Hediye verme, rüşvetten farklı gibi görünse de, verenin veriş amacının gerisinde yatan gerçeği
saklamaktanöteyegeçmemektedir.Birmenfaateldeetmekiçinkamugörevlisineaçıkçarüşvet
veremeyenler,hediyevermeksuretiyleonaçıkarsağlamaktadırlar.Buanlamdahediyeyi,rüşvet
olarakdeğerlendirmekmümkündür.
HediyeİleİlgiliDüzenlemeler
Mevzuatımızda, kamu görevlilerinin, görevleri esnasında veya görevleri dışında, görevlerinden
dolayıherhangibirşekildekişiselmenfaatsağlamalarıvehediyekabuletmeleriaçıkbirşekilde
yasaklanmıştır. DMK,devletmemurlarıilehizmetsunduklarıkişiler,yanivatandaşlararasındakiçıkarilişkilerini
düzenlediğimaddesindeşöyledemektedir: “Devletmemurlarınındoğrudandoğruyaveyaaracıeliylehediyeistemelerivegörevlerisırasında
olmasadahimenfaatsağlamaamacıilehediyekabuletmeleriveyaişsahiplerindenborçpara
istemelerivealmalarıyasaktır.
3
KamuGörevlileriEtikKurulu,hediyealmayasağınınkapsamınıbelirlemeyeveenazgenelmüdürveya
eşitiseviyedekiüstdüzeykamugörevlilerincealınanhediyelerinlistesinigerektiğindehertakvimyılı
sonundabugörevlilerdenistemeyeyetkilidir.”(DMK,md.29) Düzenleme ile hediye istemek ya da görev dışında da olsa menfaat sağlama amacı ile hediye
kabuletmekveborçistemekyadaalmakyasaklanmıştır.Görevdışında,menfaatsağlamaamacı
taşımayanvegelenekleringereğiolarakyapılanhediyeleşmeler,bumaddeninkapsamıdışında
kalmaktadır. Evlenen, çocuğu sünnet olan ya da ev alan bir kamu görevlisine komşu ve
yakınlarınınverdiklerihediyelerbukapsamdadır.Ancakböyledurumlardabile,hediyeverenile
hediye alan kamu görevlisi arasında “kamu hizmeti” ilişkisi bulunabilir. Bir kişinin çocuğunun
öğretmeniveaynızamandakomşusuolanbiröğretmene“evlilikhediyesi”vermesibuduruma
örnekolarakverilebilir.
Öteyandan,yukarıdadavurgulandığıüzere,hediyeninhangiamaçlaverildiğinibelirlemek,bazı
durumlardakolayolmayabilir.Örneğin,yenibirgöreveatanankamugörevlisinetebrikziyaretine
gelen kurum çalışanlarının, yeni amirlerine verdikleri hediye, geleneklerin gereği olarak ya da
amirehoşgörünmekiçinverilmişolabilir.
Madde,sadecegörevesnasındadeğil,görevdışındadamenfaatsağlamaamacıylahediyekabul
edilmesiniyasaklamaktadır.Budurumda,kamugörevlisiyleişilişkisiiçindeolanvatandaşlarla,o
anda iş ilişkisi içinde olmamakla beraber, gelecekte muhtemelen iş ilişkisinde olabilecek
vatandaşların, menfaat sağlamak amacıyla kamu görevlisine hediye vermesi ya da kamu
görevlisininbukişilerdenhediyekabuletmesikesinolarakyasaklanmıştır.
13.04.2005 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Kamu Görevlileri Etik
DavranışİlkeleriileBaşvuruUsulveEsaslarıHakkındaYönetmeliğin15.maddesi“hediyealmave
menfaat sağlama yasağı”nı ayrıntılı olarak düzenlemiştir. Buna göre, kamu görevlisinin
tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini yapmasını etkileyen veya etkileme ihtimali
bulunan,ekonomikdeğeriolanyadaolmayan,doğrudanyadadolaylıolarakkabuledilenher
türlü eşya ve menfaat hediye kapsamında değerlendirilmektedir. Kamu görevlilerinin hediye
almaması, kamu görevlisine hediye verilmemesi ve görev sebebiyle çıkar sağlanmaması temel
ilke olarak benimsenmiştir. Kamu görevlilerinin, yürüttükleri görevle ilgili bir iş, hizmet veya
menfaat ilişkisi olan gerçek veya tüzel kişilerden kendileri, yakınları veya üçüncü kişi veya
kuruluşlar için doğrudan doğruya veya aracı eliyle herhangi bir hediye almaları ve menfaat
sağlamalarıyasaklanmıştır.
Sözkonusumaddede,kamugörevlilerininkamukaynaklarınıkullanarakhediyevermeleri,resmi
gün,törenvebayramlardışında,gerçekveyatüzelkişilereçelenkveyaçiçekgöndermeleri,görev
vehizmetleilgisiolmayankutlama,duyuruveanmailanlarıvermeleriyasaklanmıştır.
Yönetmeliğin 15. maddesinde 3628 sayılı Kanunun 3. maddesine atıf yapılarak uluslararası
ilişkilerde nezaket ve protokol kuralları gereğince, yabancı kişi ve kuruluşlar tarafından verilen
hediyeleryasakkapsamıdışındatutulmaktadır.3628sayılıMalBildirimindeBulunulması,Rüşvet
veYolsuzluklarlaMücadeleKanunu’nunhediyeileilgilidüzenlemesişöyledir:
4
“...kamugörevlileri,milletlerarasıprotokol,mücameleveyanezaketkaideleriuyarıncaveyadiğer
herhangibirsebeple,yabancıdevletlerden,milletlerarasıkuruluşlardan,sairmilletlerarasıhukuk
tüzelkişiliklerinden,Türkuyruğundaolmayanherhangibirözelveyatüzelkişiveyakuruluştan;aldıkları
tarihtekideğerionaylıknetasgariücrettoplamınıaşanhediyevehibeniteliğindekieşyayıaldıkları
tarihtenitibarenbirayiçindekendikurumlarınateslimetmekzorundadırlar.Ancak,yabancıdevlet
adamlarıvemilletlerarasıkuruluştemsilcileritarafındanverilenimzalıhatırafotoğraflarının
çerçeveleribumaddehükümlerinedâhildeğildir.”(md.3)
Görüldüğü gibi, buradaki hediye, yabancı devlet, milletlerarası kuruluş ya da Türk uyruğunda
olmayanherhangibirözelveyatüzelkişiveyakuruluştarafındankamugörevlisineverilmektedir.
Veriliş amacı da milletlerarası protokol, mücamele veya nezaket kaideleri uyarınca veya diğer
herhangi bir sebepledir. Kanun, bu tür hediyeleri çıkar amaçlı saymamaktadır. Ancak on aylık
asgariücrettoplamıgibibirlimitkoymakta,bununüzerindekibirdeğeresahipolanhediyelerin
kuruma teslim edilmesi zorunluluğunu getirmektedir. Kanuna göre limitin altındaki hediyelerin
bildirilme zorunluluğu yoktur. Buna karşın, Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru
Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 15. maddesi ile limitin altındaki hediyelere de beyan
zorunluluğugetirilmiştir. Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 15.
maddesiilehediyealmayasağınınkapsamışöyledüzenlenmiştir:
“Aşağıdabelirtilenlerhediyealmayasağıkapsamıdışındadır:
a)Görevyapılankurumakatkıanlamınagelen,kurumhizmetlerininhukukauygunyürütülmesini
etkilemeyecekolanvekamuhizmetinetahsisedilmek,kurumundemirbaşlistesinekaydedilmekve
kamuoyunaaçıklanmakkoşuluylaalınanlar(makamaracıvebellibirkamugörevlisininhizmetine
tahsisedilmeküzerealınandiğerhediyelerhariç)ilekurumvekuruluşlarayapılanbağışlar,
b)Kitap,dergi,makale,kaset,takvim,cdveyabunabenzernitelikteolanlar,
c)Halkaaçıkyarışmalarda,kampanyalardaveyaetkinliklerdekazanılanödülveyahediyeler,
d)Herkeseaçıkkonferans,sempozyum,forum,panel,yemek,resepsiyonveyabunabenzer
etkinliklerdeverilenhatıraniteliğindekihediyeler,
e)Tanıtımamacınayönelik,herkesedağıtılanvesembolikdeğeribulunanreklâmveelsanatları
ürünleri,
f)Finanskurumlarındanpiyasakoşullarınagörealınankrediler.
Aşağıdabelirtilenlerisehediyealmayasağıkapsamındadır: a)Görevyapılankurumlaiş,hizmetveyaçıkarilişkisiiçindebulunanlardanalınankarşılama,vedave
kutlamahediyeleri,burs,seyahat,ücretsizkonaklamavehediyeçekleri,
b)Taşınırveyataşınmazmalveyahizmetsatınalırken,satarkenveyakiralarkenpiyasafiyatınagöre
makulolmayanbedellerüzerindenyapılanişlemler,
c)Hizmettenyararlananlarınvereceğihertürlüeşya,giysi,takıveyagıdatürühediyeler,
d)Görevyapılankurumlaişveyahizmetilişkisiiçindeolanlardanalınanborçvekrediler.”
Yönetmelikte sembolik nitelikteki (kitap, kaset, tanıtım amaçlı hediyeler vb.) hediyeler yasak
kapsamı dışında tutulmaktadır. Bazı ülkelerde de bu şekilde belli bir limitin altında kalan
5
hediyeler yasak kapsamına alınmamaktadır.* Bu durumda limitin ne olacağı tartışmalı bir
konudur. Bir kamu görevlisi 20 YTL değerindeki bir hediyeden etkilenebilir, diğeri ise 500 YTL
değerindeki bir hediyeden etkilenmeyebilir. Kamu görevlisinin ekonomik durumu, hiyerarşi
içindekiyeri,etikdeğerlerebağlılığıvb.koşullaretkilenmederecesinibelirleyecektir. Hediye veya ikrama atfedilen geleneksel değerler de kamu görevlisini etkileyecek bir başka
unsurdur. “Bir kahvenin kırk yıl hatırı vardır” özdeyişinin kabul gördüğü ülkemizde sembolik
hediyelerinbilekamugörevlisinietkileyebileceğigözardıedilmemelidir.
Hediyealırkenkamugörevlisikendisineşuanahtarsoruyusormalıdır: “Ben kamu görevlisi olmasaydım ya da işgal ettiğim makam ve mevkide bulunmasaydım, bu
hediyeyinedebanaverilecekmiydi?”
Cevap kesinlikle EVET ise hediye alınabilir. Cevap HAYIR ise ya da tereddüt varsa hediye
reddedilmelidir.
GizliBilgileriAçıklamaYasağı Devlet memurlarının kamu hizmetleri ile ilgili gizli bilgileri görevlerinden ayrılmış bile olsalar,
yetkilibakanınyazılıizniolmadıkçaaçıklamalarıyasaktır.
DevletMemurları,kamugörevlerihakkındabasına,haberajanslarınaveyaradyovetelevizyon
kurumlarınabilgiveyademeçveremezler.Bukonudagereklibilgiancakbakanınyetkilikılacağı
görevliillerdevalilerveyayetkilikılacağıgörevlitarafındanverilebilir.
Askeri hizmet ile ilgili bilgiler özel kanunların yetkili, kıldığı personel dışında hiç bir kimse
tarafındanaçıklanamaz. İkinciGörevYasağı Memurlara;
657sayılıDMK’yatabikurumlarda,
•
Sermayesinin tamamı Devlet tarafından verilmek suretiyle kurulan iktisadi kurumlar ile
sermayesininyarısındanfazlasıDevleteaitbankalarda,
•
Özel kanunlarla veya özel kanunların verdiği yetkiye dayanılarak kurulan banka ve
kuruluşlarda,
*
Örneğin ABD’de, kamu görevlilerinin 20 doların altındaki hediyeleri kabul etmeleri hediye yasağı kapsamında
değerlendirilmemektedir.
6
•
Yukarıda yazılı idare, kuruluş ve bankalar tarafından sermayelerinin yarısından fazlasına
katılmak suretiyle kurulan kuruluşlarla bunların aynı oranda katılmaları ile vücut bulan
kurumlarda,
ikinci görev verilemez; bu kurumlardan her ne ad ile olursa olsun para ödenemez ve yarar
sağlanamaz.
Devletmemurlarınaesasgörevlerininyanında; •
Özel kanunlarla veya özel kanunların verdiği yetkiye dayanılarak memurlara gördürülmesi
öngörülensüreklihizmetler,
•
Mesleki bilgisi ile ilgili olarak, hizmet olanakları elverişli bulunmak ve atamaya yetkili amir
tarafındanuygungörülmekşartıyla;
•
Kurumların tabiplikleri, diş tabiplikleri, eczacılıkları, kimyagerlikleri, veterinerlikleri,
avukatlıklarıileAdliTıpKurumuUzmanlıkları,
•
Asıl görevlerinin bulunduğu bucak, ilçe ve zorunlu hallerde iller belediyelerinin yüksek
mühendis,mühendis,yüksekmimarvemimarlarcayürütülmesigerekenteknikhizmetleri,
ikincigörevolarakverilebilir.
Asılgörevlerininyanında;
•
Tabiplere;sağlıkmüdürlüğü,sağlıkmüdüryardımcılığı,sağlıkgrupbaşkanlığı,baştabiplikve
baştabipyardımcılığı,
•
Dişhekimlerineveveterinerlere,meslekleriileilgilibaştabiplik,
•
Veteriner,dişhekimiveeczacılara;baştabipyardımcılığı,
•
Öğretmenlere;okulveenstitümüdürlüğü,başyardımcılığıveyardımcılığıgörevleri,
ikincigörevolarakyaptırılabilir. SiyasiPartilereGirmeYasağı Hâkimler ve savcılar, Sayıştay dâhil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve
kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri, yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği
taşımayan diğer kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi
öğrencilerisiyasipartilereüyeolamazlar.
Yükseköğretimelemanlarınınsiyasipartilereüyeolmalarıancakkanunladüzenlenebilir.Kanun
bu elemanların, siyasi partilerin merkez organları dışında kalan parti görevi almalarına cevaz
7
veremez ve parti üyesi yüksek öğretim elemanlarının yüksek öğretim kurumlarında uyacakları
esaslarıbelirler.
Yüksek öğretim öğrencilerinin siyasi partilere üye olabilmelerine ilişkin esaslar kanunla
düzenlenir(1982Anayasası,md.68) Yükseköğretimkurumlarınınöğretimelemanlarısiyasipartilereüyeolabilirler;yükseköğretim
kurumlarındaki görevlerini aksatmamak ve bir ay içinde kurumlarına bildirmek kaydıyla siyasi
partilerinmerkezorganlarıylaonlarabağlıaraştırmavedanışmabirimlerindegörevalabilirler. Budurumdakiöğretimelemanları,YüksekÖğretimKuruluveYüksekÖğretimDenetlemeKurulu
üyesi, rektör, dekan, enstitü ve yüksek okul müdür ve bölüm başkanı olamazlar, onların
yardımcılıklarınaseçilemezler.
Siyasi partilere üye olan öğretim elemanları yükseköğretim kurumları içinde parti faaliyetinde
bulunamazvepartipropagandasıyapamazlar(2547,md.59). AyrıldığıKurumaKarşıGörevAlmaYasağı(RevolvingDoor-DönerKapı) Kamu görevlileri, eski kamu görevlilerini kamu hizmetlerinden ayrıcalıklı bir şekilde
faydalandıramaz,onlaraimtiyazlımuameledebulunamaz.
Kamugörevlerindenayrılankişilere,ilgilikanunlardakihükümlervesürelersaklıkalmakkaydıyla,
daha önce görev yaptıkları kurum veya kuruluştan, doğrudan veya dolaylı olarak herhangi bir
yüklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkişilik, aracılık veya benzeri görev ve iş verilemez.
(Etikyönetmeliği,md.21) Ülkemizde bu konuyla ilgili olarak, 2.10.1981 tarihli ve 2531 sayılı “Kamu Görevlerinden
AyrılanlarınYapamayacaklarıİşlerHakkındaKanun”bulunmaktadır. Sözkonusukanunun2.maddesişöyledir:
“... görevlerinden hangi sebeple olursa olsun ayrılanlar, ayrıldıkları tarihten önceki iki yıl içinde
hizmetindebulunduklarıdaire,idare,kurumvekuruluşlarakarşıayrıldıklarıtarihtenbaşlayaraküç
yılsüreyle,odaire,idare,kurumvekuruluştakigörevvefaaliyetalanlarıylailgilikonulardadoğrudan
doğruyaveyadolaylıolarakgörevveişalamazlar,taahhüdegiremezler,komisyonculukvetemsilcilik
yapamazlar.”
MemurlarınHakları
MemurlukStatüsününKanunlaDüzenlenmesi Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve
yükümlülükleri,aylıkveödeneklerivediğerözlükişlerikanunladüzenlenir. Ancak,malîvesosyalhaklarailişkintoplusözleşmehükümlerisaklıdır(1982Anayasası,md.128) 8
GüvenlikHakkı Kanunlarda yazılı haller dışında Devlet memurunun memurluğuna son verilmez, aylık ve başka
haklarıelindenalınamaz(DMK,md.18).
Devletmemurlarının
•
Memurluktançıkarılması;
•
Memurluğa alınma şartlarından her hangi birini taşımadığının sonradan anlaşılması veya
memurluklarısırasındabuşartlardanherhangibirinikaybetmesi;
•
Memurluktançekilmesi;
•
İstek,yaşhaddi,malûllüksebeplerindenbiriileemekliyeayrılması; •
Ölümü;
hallerindememurluğusonaerer.
CezaKovuşturmasındaÖzelGüvence Devlet memurlarının görevleri ile ilgili veya görevleri sırasında işledikleri suçlardan dolayı
soruşturmavekovuşturmayapılmasıvehaklarındadavaaçılmasıözelhükümleretabidir(DMK,
md.24).
Konuylailgili4483sayılıMemurlarveDiğerKamuGörevlilerininYargılanmasıHakkındaKanunve
3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu
bulunmaktadır.Bukonuayrıntılıolarakilerleyenhaftalardaelealınacaktır.
İsnatveİftiralaraKarşıKorunmaHakkı Devletmemurlarıhakkındakiihbarveşikayetler,garazveyamücerrethakaretiçin,uydurmabir
suç isnadı suretiyle yapıldığı ve soruşturma veya yargılamanın tabi olduğu kanuni işlem
sonucunda bu isnat sabit olmadığı takdirde, merkezde bu memurun en büyük amiri, illerde
valiler, isnatta bulunanlar hakkında kamu davası açılmasını Cumhuriyet Savcılığından isterler
(DMK,md.25). Müracaat,ŞikâyetveDavaAçmaHakkı Devlet memurları kurumlarıyla ilgili resmi ve şahsi işlerinden dolayı müracaat; amirleri veya
kurumları tarafından kendilerine uygulanan idari eylem ve işlemlerden dolayı şikâyet ve dava
açmahakkınasahiptirler.
9
Müracaatveşikâyetlersözveyayazıileenyakınamirdenbaşlayaraksilsileyoluileşikayetedilen
amirleratlanarakyapılır.
Müracaat ve şikâyetler incelenerek en kısa zamanda ilgiliye bildirilir. Müracaat ve şikayetlerle
ilgiliesasveusullerBaşbakanlıkçahazırlanacakbiryönetmelikledüzenlenir(DMK,md.21).
İzinHakkı Yıllıkizin
Devlet memurlarının yıllık izin süresi, hizmeti bir yıldan on yıla kadar (on yıl dahil) olanlar için
yirmi gün, hizmeti on yıldan fazla olanlar için 30 gündür. Zorunlu hallerde bu sürelere gidiş ve
dönüşiçinençokikişergüneklenebilir.
Yıllık izinler, amirin uygun bulacağı zamanlarda, toptan veya ihtiyaca göre kısım kısım
kullanılabilir. Birbirini izleyen iki yılın izni bir arada verilebilir. Cari yıl ile bir önceki yıl hariç,
öncekiyıllaraaitkullanılmayanizinhaklarıdüşer.
Öğretmenleryaztatiliiledinlenmetatillerindeizinlisayılırlar.Bunlara,hastalıkvediğermazeret
izinleridışında,ayrıcayıllıkizinverilmez.
Hizmetlerisırasındaradyoaktifışınlarlaçalışanpersonele,heryılyıllıkizinlerineilavetenbiraylık
sağlıkizniverilir.
Mazeretizni
Kadın memura; doğumdan önce sekiz, doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı
haftasüreyleanalıkizniverilir.Çoğulgebelikdurumunda,doğumöncesisekizhaftalıkanalıkizni
süresine iki hafta eklenir. Ancak beklenen doğum tarihinden sekiz hafta öncesine kadar sağlık
durumununçalışmayauygunolduğunutabipraporuylabelgeleyenkadınmemur,isteğihâlinde
doğumdan önceki üç haftaya kadar kurumunda çalışabilir. Bu durumda, doğum öncesinde bu
rapora dayanarak fiilen çalıştığı süreler doğum sonrası analık izni süresine eklenir. Doğumun
erken gerçekleşmesi sebebiyle, doğum öncesi analık izninin kullanılamayan bölümü de doğum
sonrasıanalıkiznisüresineilaveedilir.Doğumdaveyadoğumsonrasındaanalıkiznikullanılırken
anneninölümühâlinde,isteğiüzerinememurolanbabayaanneiçinöngörülensürekadarizin
verilir.
Memura, eşinin doğum yapması hâlinde, isteği üzerine on gün babalık izni; kendisinin veya
çocuğunun evlenmesi ya da eşinin, çocuğunun, kendisinin veya eşinin ana, baba ve kardeşinin
ölümühâllerindeisteğiüzerineyedigünizinverilir. Yukarıdabelirtilenhâllerdışında,merkezdeatamayayetkiliamir,ildevali,ilçedekaymakamve
yurtdışındadiplomatikmisyonşefitarafından,birimamirininmuvafakatiilebiryıliçindetoptan
veyabölümlerhâlinde,mazeretlerisebebiylememurlaraongünizinverilebilir.Zarurethâlinde
10
öğretmenler hariç olmak üzere, aynı usûlle on gün daha mazeret izni verilebilir. Bu takdirde,
ikincikezverilenbuizin,yıllıkizindendüşülür. Kadın memura, çocuğunu emzirmesi için doğum sonrası analık izni süresinin bitim tarihinden
itibarenilkaltıaydagündeüçsaat,ikincialtıaydagündebirbuçuksaatsütizniverilir.Sütizninin
hangisaatlerarasındavegündekaçkezkullanılacağıhususunda,kadınmemuruntercihiesastır.
Yıllıkizinvemazeretizinlerisırasındamalîhaklarilesosyalyardımlaradokunulmaz.
Hastalıkverefakatizni
Memura,aylıkveözlükhaklarıkorunarak,verilecekrapordagösterileceklüzumüzerine,kanser,
veremveakılhastalığıgibiuzunsürelibirtedaviyeihtiyaçgösterenhastalığıhâlindeonsekizaya
kadar,diğerhastalıkhâllerindeiseonikiayakadarizinverilir. Memurun,hastalığısebebiyleyataklıtedavikurumundayatarakgördüğütedavisüreleri,hastalık
iznineaitsüreninhesabındadikkatealınır.
Azamîsürelerkadarizinverilenmemurun,buizninsonundaişebaşlayabilmesiiçin,iyileştiğine
dair raporu (yurt dışındaki memurlar için mahallî usûle göre verilecek raporu) ibraz etmesi
zorunludur.İzinsüresininsonunda,hastalığınındevamettiğiresmîsağlıkkuruluraporuiletespit
edilen memurun izni, birinci fıkrada belirtilen süreler kadar uzatılır, bu sürenin sonunda da
iyileşemeyenmemurhakkındaemeklilikhükümleriuygulanır. Bunlardangereklisağlıkşartlarınıyenidenkazandıklarıresmîsağlıkkurullarıncatespitedilenve
emeklilik hakkını elde etmemiş olanlar, yeniden memuriyete dönmek istemeleri hâlinde,
niteliklerineuygunkadrolaraöncelikleatanırlar.
Görevi sırasında veya görevinden dolayı bir kazaya veya saldırıya uğrayan veya bir meslek
hastalığınatutulanmemur,iyileşinceyekadarizinlisayılır.
Hastalıkraporlarınınhangihallerde,hangihekimlerveyasağlıkkurullarıtarafındanverileceğive
süreleri ile bu konuya ilişkin diğer hususlar, Sağlık, Maliye ve Dışişleri Bakanlıkları ile Sosyal
Güvenlik Kurumunun görüşleri alınarak Devlet Personel Başkanlığınca hazırlanacak bir
yönetmeliklebelirlenir. Ayrıca, memurun bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı
tehlikeyegirecekana,baba,eşveçocuklarıilekardeşlerindenbirininağırbirkazageçirmesiveya
tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hâllerinde, bu hâllerin sağlık kurulu raporuyla
belgelendirilmesişartıyla,aylıkveözlükhaklarıkorunarak,üçayakadarizinverilir.Gerektiğinde
busürebirkatınakadaruzatılır.
11
Aylıksızizin
Memura, hastalık ve refakat izninin bitiminden itibaren, sağlık kurulu raporuyla
belgelendirilmesişartıyla,istekleriüzerineonsekizayakadaraylıksızizinverilebilir.
Doğum yapan memura, doğum sonrası analık izni süresinin bitiminden; eşi doğum yapan
memuraise,doğumtarihindenitibarenistekleriüzerineyirmidörtayakadaraylıksızizinverilir. Üçyaşınıdoldurmamışbirçocuğueşiylebirlikteveyamünferitolarakevlatedinenmemurlarile
memurolmayaneşinmünferitolarakevlatedinmesihâlindememurolaneşlerine,çocuğunana
ve babasının rızasının kesinleştiği tarihten veya vesayet dairelerinin izin verme tarihinden
itibaren,istekleriüzerineyirmidörtayakadaraylıksızizinverilir.Evlatedinenherikieşinmemur
olması durumunda bu süre, eşlerin talebi üzerine yirmidört aylık süreyi geçmeyecek şekilde,
birbiriniizleyenikibölümhâlindeeşlerekullandırılabilir. Özelburssağlayanvebuburstanistifadeetmesiiçinkendilerineaylıksızizinverilenlerdedâhil
olmak üzere burslu olarak ya da bütçe imkânlarıyla yetiştirilmek üzere yurtdışına gönderilen
veyasürekligörevleyurtiçineyadayurtdışınaatananveyaenazaltıaysüreyleyurtdışındageçici
olarakgörevlendirilenmemurlarveyadiğerpersonelkanunlarınatâbiolanlarileyurtdışınakamu
kurumlarıncagönderilmişolanöğrencilerinmemurolaneşleriileDMK’nın77.maddesinegöre
izinverilenlerinmemurolaneşlerinegörevveyaöğrenimsüresiiçindeaylıksızizinverilebilir.
Memura,yıllıkizindeesasalınansüreleritibarıylabeşhizmetyılınıtamamlamışolmasıveisteği
hâlinde memuriyeti boyunca ve en fazla iki defada kullanılmak üzere, toplam bir yıla kadar
aylıksızizinverilebilir.Ancak,sıkıyönetim,olağanüstühâlveyagenelhayatamüessirafethâliilan
edilen bölgelere DMK’nın 72. maddesi gereğince belli bir süre görev yapmak üzere zorunlu
olaraksürekligörevleatananlarhakkındabubölgelerdekigörevsüreleriiçindebufıkrahükmü
uygulanmaz.
Aylıksızizinsüresininbitimindenöncemazeretigerektirensebebinortadankalkmasıhâlinde,on
gün içinde göreve dönülmesi zorunludur. Aylıksız izin süresinin bitiminde veya mazeret
sebebinin kalkmasını izleyen on gün içinde görevine dönmeyenler, memuriyetten çekilmiş
sayılır.
Muvazzaf askerliğe ayrılan memurlar askerlik süresince görev yeri saklı kalarak aylıksız izinli
sayılır.
AylıkveYollukHakkı Aylık,memurunçalışmasınınkarşılığıeldeettiğimalibirhaktır.Memurlarınaylıkları,herayınon
beşinde peşin olarak ödenir. Ayrıca memurlara, yurt içinde ve yurt dışında geçici olarak
görevlendirilmeleriveyagörevyerlerinindeğiştirilmesidurumundailgilimevzuatuyarıncayolluk
ödenir. 12
SosyalHaklar Memurlara, aylık haklarının yanında, yasalarda öngörülen miktarlarda “aile yardımı”, “doğum
yardımı”,“ölümyardımı”ve“tedaviyardımı”gibiödeneklerdeverilmektedir.
EmeklilikHakkı Emeklilik, memurlar için bir haktır. Memurlar, yaş haddi, malullük ve idarenin isteği üzerine
emekliolurlar. İLAVEKAYNAKLAR
BilalEryılmaz(2010),KamuYönetimi,OkutmanYayıncılık,Ankara,s.289-295.
13