zemin etüdü mevzuatı - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

ZEMİN ETÜDÜ
MEVZUATI
13 Temmuz 1944 tarihinde çıkarılan , 4623 sayılı
"Yer Sarsıntılarından Evvel ve Sonra Alınacak
Tedbirler hakkında Kanun" ile imar planına esas
jeolojik etüt çalışmaları yapılmaya başlanmıştır.
Ancak bu gerçekliğe rağmen gerek 1985 yılında
çıkartılan 3194 sayılı imar yasasında gerekse daha
önceki 1956 yılında çıkartılan 6785 sayılı yasada
jeolojik etütlerden bahsedilmemiştir.
Bu konudaki boşluk İller Bankası Genel Müdürlüğü(İBGM) ve
Afet İşleri Genel Müdürlüğü (AİGM) ile doldurulmaya
çalışılmıştır.
İBGM tarafından imar planı yapılmadan önce belediyelere,
gözlemsel olarak imar planına esas jeolojik etütler yapılmış
ve bu etütler de yerleşime uygun olmayan alanlar
belirlendiğinde raporlar AİGM'ne gönderilerek bir kez de bu
kurumun incelemesi sağlanmıştır.
AİGM tarafından sınırları kesinleştirilen bu tip alanlar için
Bakanlar Kurulu kararı ile Afete Maruz Bölge kararı alınarak
yapılaşma dışı bırakılmıştır. Diğer alanlarda ise gözlemsel
etüt sonuçlarına göre planlama yapılmıştır.
Ayrıca, Köy Gelişim Alanlarının gözlemsel
jeolojik etütleri AİGM tarafından yapılarak köy
yerleşik alan içinde yeni yapılaşma ihtiyacı
doğan sahaları tehdit eden doğal afet riskleri
belirlenmeye çalışılmış ve sakıncalı alanlar
yapılaşma dışına alınmıştır.
Ancak İBGM ve AİGM tarafından yürütülen
bu çalışmalara rağmen 3194 sayılı yasa
gereği planlama yetkisini alan belediyelerde
verilen yerleşim kararları o günün,
ekonomik,
siyasal
koşullarının
da
yönlendiriciliği altında sağlıklılığını yitirmiş.
1985
sonrasında,
özellikle
turizm
bölgelerinde hızlı ve kontrolsüz bir
yapılaşma başlamıştır.
Yapılaşma
dışı
bırakılan
alanların,
kontrolsüz olarak yerleşime açılması
olaylarının
yaşanması
üzerine
BİB
tarafından çıkarılan 17.08.1987 tarih ve
1634 sayılı, genelge ile gerek yerleşime
uygun olmayan alanların açılması gerekse
belediye imar planı sınırları dışındaki
sahalarda mevzii imar planı yapılmasi
durumunda Jeolojik-Jeoteknik etüt raporu
hazırlatılması ve raporların AİGM veya
İBGM'ne onaylatılması hükme bağlanmıştır.
Hazırlanacak etüt raporların içeriği ise
31.05.1989 tarih ve 4343 sayılı, genelge ile
düzenlenmiştir.
Ancak bu genelgelere tüm Valiliklerce aynı
ilginin gösterildiği söylenemez.
17.08.1999 Kocaeli Depreminden sonra
çıkartılan
genelge
ve
yönetmelik
değişiklikleri ile etüt raporlarının içeriğine ve
hazırlayan meslek disiplinlerine yönelik yeni
düzenlemeler getirilmiştir.
Bu konuda yapılan düzenlemelerin imar
planlarına ve raporlara yönelik yaklaşımları
tarih sırasıyla konumuz açısından aşağıda
özetlenmiştir:
1)23.08.1999 gün ve 1999/5 sayılı genelge:
Deprem bölgesindeki her tür ve ölçekte imar
planı yapımı ile her türlü inşaat ruhsatı işleri
durdurulmuştur.
2) 02.09.1999 gün ve 2304 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan
“3030 sayılı Kanun Kapsamı dışında kalan Belediyeler Tip
İmar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik".
Bu yönetmeliğin 34. maddesinde yapı ruhsatı,
için yapılacak başvurularda statik projenin
yanında jeoloji ve jeofizik mühendisi veya jeolog
tarafından hazırlanan jeolojik etüt raporu ve
zemin etüt raporu isteneceği belirtilmiştir.
3)08.09.1999 gün ve 1999/10 sayılı genelgeler:
Deprem bölgesi illerinde mevcut imar planlarının
revizyonu çalışmalarının başlaması ifade edilerek
eski ruhsatlarla ilgili işlemlere kontrollü olarak izin
verilmiştir.
4) 15.10.1999 gün ve 1999/10 sayılı Genelge:
Bu genelge ile 23.08.1999-1999/5 genelgesi
iptal edilerek Deprem bölgesindeki imar
planlarının
yeniden,
değerlendirilmesi
sırasında göz önüne alınacak ilkeler ve
anlayışlar belirtilmiştir.
Ayrıca Jeolojik/Jeoteknik Etüt-Raporlarıyla
da ilgili olarak:
a-) Jeolojik etütlerinin jeoloji mühendisi,
jeoteknik etütlerin jeoloji ve/veya jeofizik
mühendislerince yapılacağı
b-) Alanların yerleşime uygunluk açısından
- Yerleşime Uygun Alanlar
- Önlemli Alanlar
- Jeoteknik Etüt gerektiren Alanlar
- Yerleşime Uygun olmayan Alanlar
Şeklinde ayrılacağı ifade edilmiştir.
5)31.01.2000 tarih ve 2023 sayılı Genelge:
Bu genelge daha önceki düzenlemelere yönelik bazı
konulara açıklık getirmek için hazırlanmıştır:
a-) İmar planına esas jeolojik etüt raporlarının ruhsat
başvurusu yapılan parsele ait bölümü talep sahibine
ilgili idarece (belediye) verilecektir
b-)Talep sahibi zemin etüdü yaptıracak ve statik
proje bu rapor sonuçlarına gere hazırlanacaktır.
c-) Zemin etütleri ile ilgili Jeolojik etütler zemin/kaya
mekaniği deneyleri, sondajlar jeoloji mühendisi
tarafından yapılacaktır.
d-)Temel kayanın bozuşmuş olduğu durumlarda
bozuşmuş kesim ve sağlam kayaya kadar derinlik
deprem riski, dinamik yükler, sismik dalga hızı
değerleri,
hakim
periyot,
zemin
büyütmesi
araştırmaları jeofizik mühendisince yapılacak,
e-)Jeofizik çalışma yapıldığında rapor jeoloji ve jeofizik
mühendisince ortak hazırlanacak
f-)Zemin mekaniği,dinamiği ve zemin emniyet gerilmesi
hesapları uzman inşaat mühendislerince yapılacaktır.
g-) Zemin etütleri koşulu için bazı muafiyetlerde
getirilmiştir. Eğer ruhsat talep edilen parsel I. ve II.
Deprem belgesi dışında yerleşime uygun alanda
ise toprak zeminde 2, kaya zeminde 4 katı
geçmeyen konutlarda zorunlu değildir.
I. ve II. Derece Deprem bölgesinde jeolojik etüt
raporlarında parselin bağlı bulunduğu bölge kaya
zemin homojen ise 2 katın altındaki binalarda
zemin etütleri zorunlu değildir.
6)04.02.2000 gün ve 2360 sayılı Genelge:
Aynı konularda hatırlatmalar yapılmıştır.
7)13.07.2000 gün 24108 sayılı Resmi Gazetede
Yayınlanan Yönetmelik Değişikliği:
Yapı Ruhsatı için yapılacak işlemlerde "Zemin ve
Temel Etüdü Raporlarının Hazırlanmasına İlişkin
Esaslara“ (Bayındırlık ve iskan Bakanlığı-1993)
uyulması, belirtilmiştir.
8) 02.08.2000 gün ve 10490 sayılı Genelge:
Afet İşleri Genel Müdürlüğünce hazırlanan bu
genelgede imar planına esas jeolojik etütlerin
jeoloji mühendisi, imar planı Revizyonuna
esas jeoIojik/jeoteknik etüt raporlarının jeoloji
ve/veya jeofizik, zemin etütlerinin ise jeolojiinşaat
ve
jeoloji-jeofizik-inşaat
mühendislerince hazırlanacağı konusunu bir
kez daha hatırlatmıştır.
4, 5, 6'da ifade edilen genelgelerde belirtilenleri
hatırlatan bu genelgede konuya açıklık getirmek
amacıyla yapılacak, çalışmaları kimlerin yapacağı şu
şekilde sıralanmıştır:
1-) İmar Planına Esas Jeolojik Etüt Raporları
jeoloji mühendislerince hazırlanacaktır.
2-) İmar Planı Revizyonuna esas jeolojik/jeoteknik
Etüt
Raporları
Jeoloji
ve/veya
jeofizik
mühendislerince hazırlanacaktır.
3-)İmar
Planına
esas
Jeolojik
veya
Jeolojik/Jeoteknik etüt raporu
bulunan ve imar
planı yapılmış alanlarda parsel veya imar adası
bazında hazırlanacak olan zemin etüdü raporları;
3.1-) Zemin etütleri ile ilgili jeolojik etütler,yerinde
ve/veya laboratuarda yapılacak zemin/kaya
mekaniği deneylerini ve gerekli görülmesi halinde
sondajları
kapsayan
araştırmalar,
jeoloji
mühendislerince yapılacaktır.
3.2-) Temel kayanın bozuşmuş veya örtülü olduğu
durumlarda;
bozuşmuş kesim ve sağlam kayaya
kadar olan derinlik, deprem riski, olası bir deprem
anında zemine gelecek dinamik yüklere karşı zeminin
davranışının ve zemin-temel-yapı etkileşiminin
belirlenmesinde esas teşkil eden sismik dalga hız
değerlerinin
,
zemin
hakim
titreşim
periyodunun,zemin
büyümesinin
belirlendiği
araştırmalar jeofizik mühendislerince yapılacak.
3.3-) Yukarıda belirtilen duruma göre 3.1 ve
3.2'deki araştırmalar yapılmış ise, rapor jeoloji
ve jeofizik mühendislerinin ortak çalışması ile
hazırlanacaktır.
3.4-) Temel kaya yüzeyde bozuşmamış olarak
gözleniyorsa 3.1'de belirtilen araştırmalar
yapılacak ve rapor ilgili mühendisçe
hazırlanacaktır.
3.5-) Söz konusu araştırmalardaki jeoteknik verilere
göre; statik projelerin hazırlanmasına temel teşkil
edecek, zemin mekaniği, zemin dinamiği ve zemin
emniyet gerilmesi hesaplamaları bu konuda
uzmanlaşmış inşaat mühendislerince yapılır ve 3.3
ve 3.4'de belirtilen rapora eklenir.
Böylece jeoloji-inşaat ve jeoloji-jeofizik-inşaat
mühendislerinin ortak raporu ortaya çıkacaktır.
Statik projelerin tüm kabul ve hesaplarında bu
raporun verileri esas teşkil edecektir.
9)31.05.2001 tarih ve 13620 sayılı Teknik Araştırma
Genel Müdürlüğü Genelgesi
10)04.04.2003 tarih ve 4256 sayılı Afet İşleri Genel
Müdürlüğü Genelgesi
11)02.08.2007 tarih ve 13062 sayılı Afet İşleri Genel
Müdürlüğü Genelgesi
19.01.2010 tarih ve 8181 sayılı Afet ve Acil
Durum Yönetim Başkanlığının genelgesi:
Bundan böyle Jeolojik Etüt raporları ile ilgili
hususlar afet ve acil durum yönetiminin daha
etkin olarak yürütülmesi amacıyla İl Afet ve
Acil Durum Müdürlüğünce yapılacaktır.
Üst ölçek planlar ile her tür ve ölçekteki İmar
Planlarına altlık olmak üzere hazırlanan Jeolojik,
Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporlarının format, içerik ve
onay işlemlerine yönelik esaslar, madde 10 ve 11
deki genelgeler iptal edilerek 19.08.2008 tarih ve
10337 sayılı Afet İşleri Genel Müdürlüğünün
genelgesi yeniden düzenlenmiştir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın Teşkilat ve
Görevleri Hakkında 644 Sayılı Kanun Hükmünde
Kararname 04.07.2011 tarih ve 27984 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu KHK gereği, 10337 sayılı Afet İşleri Genel
Müdürlüğünün genelgesi kapsamında tanımlı Plana
Esas Jeolojik, jeolojik-jeoteknik etüt raporları ile
Mikrobölgeleme etüt raporlarının değerlendirme ve
onay işlemleri 28.09.2011 tarihinden itibaren
Bakanlığımız Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü
tarafından yapılmaktadır.(Mekânsal Planlama Genel
Müdürlüğünün 28.09.2011 tarih ve 102732 sayılı
genelgesi)
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
Planlama Genel Müdürlüğünce
Esaslar:
Mekânsal
Uyulacak
1-) Sakıncalı alan, Uygun Olmayan Alan (UOA), Jeoteknik
Etüt Gerektiren Alan (JEGA) ve/ veya Ayrıntılı
Jeoteknik Etüt gerektiren alan (AJE) değerlendirmesi
içeren sahaları kapsayan raporlar,
2-) İlk defa imar planı çalışması yapılacak sahaları
kapsayan İmar Planına Esas jeolojik, JeolojikJeoteknik etüt raporlarından uygun olmayan alan
(UOA) ve/veya Ayrıntılı Jeoteknik Etüt (AJE) gerektiren
alan değerlendirmesi içeren raporlar,
3-) Mikrobölgeleme Etüt raporları ve belediyenin bütüncül
imar planına esas Jeolojik-Jeoteknik etüt raporları
Bakanlığımız Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü
tarafından onaylanacaktır.
Valiliğince (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Uyulacak Esaslar:
Uygun
alan
ve/veya
önlemli
alan
değerlendirmesi
yapılan
sahalar
için
hazırlanacak İmar Planı tadilatına esas
Jeolojik-Jeoteknik Etüt raporları,
2-) İlk defa İmara açılacak alanların İmar Planına
esas Etüt raporlarından sadece uygun alan
ve/veya önlemli alan değerlendirmesi yapılan
sahalar için hazırlanacak raporlar
Valiliğince (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
onaylanacaktır.
1-)
Bu kapsamda raporların değerlendirme ve onay
işlemlerinin yürütülmesi için jeoloji mühendisi, jeofizik
mühendisi ve önlem projesi içeren raporlarda inşaat
mühendisinden teşekkül edecek, üye sayısı tek sayı
olacak şekilde belirtilen meslek disiplinlerinden olmak
üzere sayı artırılarak bir rapor inceleme komisyonu
oluşturulacaktır.
Rapor
formatları,mevzuatı
yeniden
düzenlenerek
yürürlüğe girene kadar, Mülga Bayındırlık ve İskan
Bakanlığının (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) 19.08.2008
tarih ve 10337 sayılı genelgesinde belirtilen hususlara
göre düzenlenecektir.
Mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığının (Afet İşleri Genel
Müdürlüğü) 19.08.2008 tarih ve 10337 sayılı genelgesi:
Mevcut veya olası yerleşim alanlarında afet
zararlarının azaltılması ve afete duyarlı planlamanın
etkin hale getirilmesi için İmar Mevzuatı’nda tanımlı
planların hazırlanmasından önce, plan ölçeğiyle
uyumlu nitelikte, Jeolojik Etüt,Jeolojik-Jeoteknik Etüt
ve Mikrobölgeleme Etüt Raporları’nın hazırlanması
ve sonuçlarının ilgili idarelerce plan kararlarına
yansıtılması gerekmektedir.
Belirtilen planlar için deprem bölgeleri nüfus kriterleri
göz önünde tutularak yerleşim birimleri (A) ve (B)
Grubu olarak iki bölüme ayrılmıştır.
(A) Grubu Alanlar : Türkiye Deprem Bölgeleri
Haritasında 1., 2. ve 3. Derece Deprem
Bölgesinde kalan ve nüfusu 30.000 den büyük-eşit
olan yerleşim alanlarını,
(B) Grubu Alanlar: Türkiye Deprem Bölgeleri
Haritasında 1., 2. ve 3. Derece Deprem
Bölgesinde kalan ve nüfusu 30.000 den küçük olan
yerleşim alanları ile, Türkiye Deprem Bölgeleri
Haritasında 4. ve 5. Derece deprem Bölgesinde
kalan yerleşim alanlarını tanımlamaktadır.
Yapılacak etüt türleri ise plan türü-ölçeği, muhtemel
afet tehlikesi ve muhtemel mühendislik problemleri
göz önünde tutularak 4 kategoriye ayrılmıştır.
Bu kategoriler ;
Format–1: 1/25.000-1/250.000 arası üst ölçekli
planlar için Arazi Kullanımına Esas Jeolojik Etüt
Raporu,
Format–2: 1/1000-1/5000 ölçekli imar planları için
Jeolojik Etüt Raporu
Format–3: 1/1000-1/5000 ölçekli imar planları için
Jeolojik - jeoteknik Etüt Raporu
Format–4: 1/1000-1/5000 ölçekli imar planları için
Mikrobölgeleme Etüt Raporudur.
Rapor Formatları; bir ilin, ilçenin ya da beldenin
planlamasına esas olmak üzere, genel bir kapsam
için
hazırlanmıştır.
Söz
konusu
Raporlarda;çalışmanın amacı, çalışma alanının
büyüklüğü ve alanın özelliklerine göre format
başlıklarında da belirtilen çalışmaların ve konuların
tamamının bulunması zorunlu olmadığı gibi,
Raporlarda, Formatlarda belirtilmeyen ek çalışmalar
ve konu başlıkları ilgili idare veya rapor müellifi
tarafından eklenebilir.
Farklı etüt seçeneği olan (B) Grubu alanlarda;
çalışma alanının büyüklüğü, jeolojik durum, alanın
afet tehlikesi (muhtemel şev duraylılığı problemi,
sıvılaşma, taşkın vb.) ile muhtemel mühendislik
problemleri çerçevesinde (örtü-yapay dolgu
bulunması, oturma-şişmesıvılaşma potansiyeli vb.)
ve büro ve ön etüt çalışması sonucunda; hangi
formatın kullanılması gerektiği Onay Makamının
görüşü alınmak suretiyle rapor müellifi tarafından
belirlenecektir.
Parsel bazında bir mevzi imar çalışmasında,
homojen bir kaya zemin, ana kayanın yüzeyde
veya yüzeye yakın olduğu ve eğimin düşük olduğu
bir alan için Jeolojik Etüt; bir beldenin imar planına
esas çalışmasında, heterojen bir zemin (alüvyonkalın örtü tabakası vb.), eğim ve diğer bazı
özellikler
nedeniyle
stabilite-sıvılaşma
vb.
analizlere ihtiyaç duyulacağı düşünülen alanlarda
ise, Jeolojik-Jeoteknik Etüt seçilmelidir.
Ülkemizin depremselliği ve diğer doğal afetlere açık olması
nedeniyle; (B) grubu alanlarda da, Nazım İmar Planı ve
Uygulama İmar Planı’na esas etütlerde “Jeolojik- Jeoteknik
Etüt” veya “Mikrobölgeleme Etüt” tercih edilmelidir. Jeolojik
Etüt Raporları’nın ise, doğal afet tehlikesi ve yerel zemin
koşulları nedeniyle herhangi bir mühendislik problemi
beklenmeyen alanlarda yapılmasına özen gösterilmelidir.
Mikrobölgeleme Etütleri’nin plan bütünlüğünü sağlayacak
kapsamda ve plan sınırları veya plan etapları dikkate
alınarak hazırlanması esastır. Bir üst ölçek plan altlığı
olarak Mikrobölgeleme Etüdü yapılmış ise, alt ölçek
planlama altlığı olarak yeniden Mikrobölgeleme Etüdü
yapılmasına gerek yoktur.
(A) grubu yerleşim birimlerinde, bir ya da
birkaç parsel veya yapı adasından oluşan
Mevzi İmar Planları için Mikrobölgeleme
Etüdü gerekmemektedir. Ancak, Organize
Sanayi
Bölgeleri,
Patlayıcı
Madde
Depolama Alanları ile Dolgu Alanları dahil
her tür ve ölçekli kıyı yapısına ait plan
çalışmaları öncesinde mikrobölgeleme
etüdü ilgili İdare tarafından yaptırılır.
1. 2. ve 3. Deprem Bölgeleri içinde, fakat nüfusu
30.000’den az olan yerleşim alanlarının Nazım ve
Uygulama İmar Planları’na esas çalışmaları için de
Mikrobölgeleme Etüdü tercih edilmelidir. Nüfus
kriteri kullanılırken dönemsel nüfus değişikliği olan
yerleşim alanlarında (turizm bölgeleri vb.) nüfusun
en yüksek olduğu dönem dikkate alınmalıdır.
Genel olarak açıklanan hususlar dışında tereddüde
düşülen durumlarda Onay Makamından görüş
alınmalıdır
•
•
•
•
•
•
Format‐3 Jeolojik ‐Jeoteknik Etüt Rapor Formatı
İÇİNDEKİLER
ŞEKİLLER
ÇİZELGELER
EKLER
AMAÇ VE KAPSAM
•
•
•
•
•
İNCELEME ALANININ TANITILMASI VE ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ
II.1. Mekansal Bilgiler – Coğrafi Konum
II.2. İklim ve Bitki Örtüsü
II.3. Sosyo ‐ Ekonomik Bilgiler
II.4. Arazi, Laboratuar, Büro Çalışma Yöntemleri ve Ekipmanları
• İNCELEME ALANININ MEVCUT PLAN, YAPILAŞMA DURUMU VE
DİĞER ÇALIŞMALAR
• III.1. Tüm Ölçeklerde Mevcut Plan Durumu ve Mevcut Yapılaşma
• III.2. Mevcut Plana Esas Yerbilimsel Etütler, Sakıncalı Alanlar – Afete
Maruz Bölgeler
• III.3. Taşkın Sahaları, Sit Alanları, Koruma Bölgeleri vb.
• III.4. Değişik Amaçlı Etütler ve Veriler
•
•
•
•
•
•
JEOMORFOLOJİ
JEOLOJİ
V.1. Genel Jeoloji
V.1.1. Stratigrafi
V.1.2. Yapısal Jeoloji
V.2. İnceleme Alanı Jeolojisi
• JEOTEKNİK AMAÇLI ARAŞTIRMA ÇUKURLARI, SONDAJ
ÇALIŞMALARI VE ARAZİ DENEYLERİ
• VI.1. Araştırma Çukurları
• VI.2. Sondajlar
•
VI.2.1. Sığ Sondajlar
•
VI.2.2. Derin Sondajlar
• VI.3. Arazi Deneyleri
• VI.4. Heyelan İzleme Çalışmaları
•
•
•
•
•
JEOTEKNİK AMAÇLI LABORATUVAR DENEYLERİ
VII.1. Zemin Index – Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesi
VII.2. Zeminlerin Mekanik Özelliklerinin Belirlenmesi
VII.3. Permeabilite
VII.4. Kaya Mekaniği Deneyleri
•
•
•
•
•
•
•
•
•
JEOFİZİK ÇALIŞMALAR
VIII.1. Sismik Kırılma
VIII.2. Sismik Yansıma
VIII.3. Yüzey Dalgası Yöntemleri
VIII.4. Mikrotremor
VIII.5. Jeoradar
VIII.6. Kuyuiçi Sismiği
VIII.7. Elektrik Özdirenç
VIII.8. Diğer jeofizik yöntemler
•
•
•
•
•
•
ZEMİN VE KAYA TÜRLERİNİN JEOTEKNİK ÖZELLİKLERİ
IX.1. Zemin ve Kaya Türlerinin Sınıflandırılması
IX.2. Mühendislik Zonları ve Zemin Profilleri
IX.3. Zeminin dinamik‐elastik parametreleri
IX.4. Şişme‐Oturma ve Taşıma Gücü Analizleri ve Değerlendirme
IX.5. Karstlaşma
•
•
•
•
HİDROJEOLOJİK ÖZELLİKLER
X.1. Yer Altı Suyu Durumu
X.2. Yüzey Suları
X.3. İçme ve Kullanma Suyu
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
DOĞAL AFET TEHLİKELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
XI.1. Deprem Durumu
XI.1.1. Bölgenin deprem tehlikesi ve Risk Analizi
XI.1.1. Aktif Tektonik
XI.1.2. Paleosismolojik Çalışmalar
XI.1.3. Sıvılaşma Analizi ve Değerlendirme
X.1.4. Zemin büyütmesi ve hakim periyodunun belirlenmesi
XI.2. Kütle Hareketleri (Şev Duraysızlığı)
XI.3. Su Baskını
XI.4. Çığ
XI.5. Diğer Doğal Afet Tehlikeleri (Çökme‐Tasman, Karstlaşma, Tsunami, Tıbbi
Jeoloji
vb.) ve Mühendislik Problemlerinin Değerlendirilmesi
•
•
•
İNCELEME ALANININ YERLEŞİME UYGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ
XII.1. Uygun Alanlar (UA)
XII.2. Önlemli Alanlar (ÖA)
XII.2.1. Önlemli Alan 1: Deprem Tehlikesi Açsından Önlemli Alanlar
XII.2.2. Önlemli Alan 2: Kütle Hareketleri Tehlikeleri ve Yüksek Eğim
Açısından
XII.2.3. Önlemli Alan 3: Su Baskını Tehlikesi Açısından
XII.2.4. Önlemli Alan 4: Çığ Tehlikesi Açısından
XII.2.5. Önlemli Alan 5: Mühendislik Problemleri Açısından (Şişme‐oturma,
taşıma gücü vb.)
XII.3. Ayrıntılı Jeoteknik Etüt Gerektiren Alanlar (AJE)
XII.4. Uygun Olmayan Alanlar (UOA)
•
•
•
XIII. SONUÇ VE ÖNERİLER
•
XIV. EKLER
1.Yerbulduru Haritası (Çalışma alanının açık bir şekilde görülebileceği ölçekte
2.İnceleme alanına ait uydu görüntüsü, hava fotoğrafı vb.
3.Genel Jeoloji Haritası ve Genel Stratigrafik Kesiti (1/25.000)
4.İnceleme Alanının Jeoloji Haritası ve Jeolojik Kesitler(1/1.000 veya1/2.000, 1/5.000)
5.İnceleme Alanının Deprem Bölgeleri Haritasındaki Yeri
6. Mühendislik Jeolojisi Haritaları (1/1.000 veya 1/2.000, 1/5.000)
7.İnceleme Alanının Eğim Haritası (1/1.000 veya 1/2.000, 1/5.000)
8.Sondaj ve araştırma çukuru logları
9.Arazi ve laboratuvar deney ve analiz föyleri
10. Jeofizik ölçümler ve kesitler
11. Yerel Zemin Sınıfları Haritası (TDY‐2007’ye göre)(1/5.000, 1/10.000)
12. Kayma Dalgası Hızı Haritası (VS30) (1/5.000, 1/10.000)
13. Zemin Büyütmesi Haritası (1/5.000, 1/10.000)
14. Zemin Hakim Titreşim Periyot Dağılım Haritası (1/5.000, 1/10.000)
15. Batimetri Haritası (Dolgu İmar Planına Esas Etütler için)
16. İnceleme Alanının Yerleşime Uygunluk Haritası (1/1.000 veya 1/2.000,1/5.000)
17.Tapu Örneği ve Kadastro Paftası
18.Fotoğraflar (Genel görünüm, problemli kısımlar, araştırmaçukurları, yarmalar)
19. Belediye Meclis Kararı (Plan değişikliği, ilave imar vb. çalışmalar için)
20.Valilik ya da Belediyeye başvuru belgesi (Mevzi imar planları için)
21. DSİ ve diğer kurum görüşleri (Varsa, inceleme alanı için)
KONU BAŞLIKLARI İÇİN AÇIKLAMALAR
A M A Ç V E K A P S A M: Raporun hangi tür ve ölçekte (Bölge,
Çevre Düzeni, Nazım, Uygulama, Mevzi ve Kırsal Yerleşim Planı)
planlamaya esas bir çalışma olduğu, kime veya hangi kurum – kuruluş
için yapıldığı, genel planlama amaçları vurgulanmalı ve genel kapsamı
açıklanmalıdır.
İN C E L E M E A L A N I N I N T A N I T I L M A S I:
Coğrafi Konumu:İnceleme alanının yeri, temel altlık haritası içindeki
yatay ve düşey koordinatları, kullanılan harita ölçeği ile pafta numaraları,
etüt alanın büyüklüğü bilgileri verilmelidir.
İklim ve Bitki Örtüsü:Çalışma alanı ve bölge genelinde hakim bitki
örtüsü ile iklim hakkında genel bilgi verilmeli ve yağış alma (yağmur-kar)
durumunun belirtilmesi gerekmektedir.
Sosyo – Ekonomik Bilgiler:Çalışma alanı ve bölge genelindeki
sosyal ve ekonomik yapı hakkında genel bilgi verilmelidir.
ÇALIŞMA
YÖNTEMLERİ:Etüt kapsamında yapılmış olan arazi,
laboratuar ve büro çalışma yöntemlerinin ve ekipmanlarının anlatılması
ve gerekçelerinin verilmesi gerekmektedir.
İNCELEME ALANININ MEVCUT PLAN , YAPILAŞMA
DURUMU VE DİĞER ÇALIŞMALAR:
Mevcut Plan Durumu ve Yapılaşma:Bu kapsamda, inceleme
alanına ait, varsa ve elde edilebiliyorsa, her tür ve ölçekte mevcut
plan/planlar hakkında genel bilgi verilmeli ve varsa mevcut yapılaşmaya
yönelik (yapı tipi, kat yüksekliği, ayrık/bitişik vb.) genel bilgiler
verilmelidir.
Mevcut Plana Esas Yerbilimsel Etütler, Sakıncalı Alanlar –
Afete Maruz Bölgeler:İnceleme alanı ile ilgili olarak tüm kurum ve
kuruluşların daha önceki plana esas yerbilimsel etüt çalışmaları ve bu
çalışmalarına göre “yapı ve yerleşme için yasaklanmış bölge” ve/veya
“afete maruz bölge” kararlarının olup olmadığı hakkında genel bilgi
verilmelidir.
Taşkın Sahaları, Sit Alanları, Koruma Bölgeleri:İnceleme alanı
içinde ilgili kurumlar tarafından, taşkın sahaları, sit alanları ve özel statülü
koruma alanlarına yönelik alınmış kararların olup olmadığı hakkında genel
bilgi verilmelidir.
Değişik Amaçlı Etütler:İnceleme alanı içinde diğer kurum ve kuruluşlar
tarafından çeşitli amaçlar için yapılan ve elde edilebilen çalışmalar varsa bu
çalışmaların, amaçları, verileri, sonuçları hakkında bilgi verilmelidir.
JEOMORFOLOJİ:
İnceleme alanının genel morfolojik özellikleri,
topoğrafik durumu, drenaj ağları, topoğrafik eğimler ve topoğrafik anomaliler
bu kısımda özetlenmelidir.
JEOLOJİ
Genel Jeoloji:İnceleme alanını çevreleyen yeterli büyüklükte bir bölgenin
genel jeolojisi anlatılmalı ve alanın 1/25,000’ lik genel jeoloji haritası
verilmelidir .
Stratigrafi:İnceleme alanını çevreleyen yeterli büyüklükteki bir sahanın
genel stratigrafisi anlatılmalı, genel stratigrafik kesiti verilmelidir.
Yapısal Jeoloji:Bölgede etkin jeodinamik süreçler (kıvrımlar, fay ve kırık
sistemleri, genel kütle hareketleri vb) belirtilir.
İnceleme Alanının Jeolojisi:İnceleme alanının, genel jeoloji başlığı
altında anlatılan stratigrafik kesitin neresinde olduğu, inceleme alanı içindeki
yapı ve temel zeminleri (litolojiler) ve bunların jeolojik özellikleri detaylı
olarak verilmelidir. İnceleme alanının 1/5000 ölçeğinde jeoloji haritası
hazırlanmalı ve sunulmalıdır.
JEOTEKNİK AMAÇLI ARAŞTIRMA ÇUKURLARI, SONDAJ
ÇALIŞMALARI VE ARAZİ DENEYLERİ
Araştırma (Gözlem) Çukurları:Gözlem çukurları geçici olarak desteksiz
durabilen zeminlerde, çoğunlukla bir hidrolik kepçe aracılığıyla kazılır.
Numune alınmasına ve saha deneyleri yapılmasına izin veren gözlem
çukurları, yatay ve dikey olarak zemin koşullarının daha detaylı
incelenmesini sağladığı gibi, zeminlerdeki süreksizlerin belirlenmesi için de
etkili ve ekonomik bir yöntemdir.
Sondajlar: İnceleme alanındaki birimlerin fiziksel ve mekanik
özellikleri ile davranış karakteristiklerini ortaya çıkarmakta esas
alınacak veriler sağlamak, yanal ve düşey yöndeki litolojik
değişimleri ortaya koymak, kayma yüzeyi derinliğini belirlemek,
yeraltı su seviyesini belirlemek, jeoteknik parametrelerin
belirlenmesi ve tehlike analizlerinde kullanılacak tüm verilerin
belirlenmesi amacıyla yapılacak laboratuvar deneyleri için
gerekli örselenmiş / örselenmemiş örnekler almak, SPT yapmak
vb amaçlarla yeterli sayıda sığ ve derin sondajlar yapılmalıdır.
Sondajlar sonucu elde edilen veriler tablolar halinde ve
yorumlanarak verilmelidir.
Arazi Deneyleri: Kaya ve zeminlerin mühendislik özelliklerinin
yerinde belirlenebilmesi amacıyla yapılan deneylerdir.
JEOTEKNİK AMAÇLI LABORATUVAR DENEYLERİ
Jeoteknik saha çalışmalarında elde edilen verilerin yanı sıra, mühendislik
sınıflaması ve tasarım amacıyla toprak ve kaya zeminlerin,
a) indeks özellikleri,
b) dayanım,
c) permeabilite,( geçirgenlik)
d) deformasyon,
e) sıkışabilirlik-konsolidasyon ve
f) kırılma dayanımı
gibi özelliklerinin tayini için laboratuar deneyleri yapılır.
Kaya Mekaniği Deneyleri:Kayaçların jeomekanik özelliklerinin tayini
amacıyla yapılan; birim hacim ağırlık deneyleri, görünür gözeneklilik
(porozite) ve boşluk oranı tayini, tek eksenli sıkışma dayanımı deneyi, üç
eksenli sıkışma deneyi, nokta yükü dayanım indeksi ,doğrudan
makaslama deneyi vb. Deneylerinden elde edilen sonuçlar bu başlık
altında açıklanabilir.
JEOFİZİK YÖNTEMLER
Jeofizik yöntemlerin genel amacı yeryüzünde veya kuyu içersinde yapılan
aletsel ölçümlerle yeraltının yapısını ve fiziksel özelliklerini belirlemektir.
Sismik Kırılma:Kullanılan sismik ölçü tekniği (aynı hat, yanal gibi) ve enerji
kaynağını türü (patlatma, çekiç,kütle düşürme gibi) belirtilmelidir.
Sismik Yansıma:Yeraltı yapılarının haritalanması ve özelliklerinin
belirlenmesi, 2 veya 3 boyutlu jeolojik modellerinin çıkarılması, gömülü
faylar, anakaya derinliği ve topoğrafyası, yeraltı boşlukları saptanması için
kullanılabilir.
Elektrik Yöntemlerin Kullanımı:Elektrik yöntemler aşağıdaki özellikleri
değerlendirmek için kullanılabilir:
- Yeraltı jeolojik yapısı, taban kaya derinliği ve özellikleri
- Hidrojeofizik özellikler; yeraltı suyu seviyesi ve kirliliği
-Potansiyel heyelan ve sıvılaşma analizleri
-Gömülü fayların araştırılması ve yer altı boşluklarının tayini
Mikrotremor Çalışmaları (çok küçük yer sarsıntıları ):Mikrotremor yöntemi,
aşağıda belirtilen amaçlar için kullanılabilir:
-Depreme dayanıklı bina yapımı için sismik faktörlerin saptanabilmesi
-Zemin hakim periyodunun ve zemin büyütme katsayısının belirlenmesi
-Rüzgar, dalga ve kültürel gürültülerin tespiti ve analizi
-Bölgelerin deprem duyarlılıklarına göre sınıflandırılması
-Sarsıntı sırasında zemin ve yapı davranışlarının saptanması
Jeoradar: Bu yöntem başlıca jeolojik yapıların, hidrojeofizik özelliklerin ve
yeraltı anormal koşullarının yüksek çözünürlüklü kesitlerini elde etmede ve
zemin iyileştirme testinde kullanılabilir.
Kuyu İçi Sismiği:Aşağıda belirtilen özellikleri saptamak için kullanılabilir:
-Kuyular arasındaki jeolojik korelasyonu artırmak
-İnce ve kalın katmanların kalınlık ve derinlikleri saptamak
- Formasyonların gözenekliliği ve geçirgen seviyeleri sa ptamak
-Gerçek sismik hız ve özdirenç değerlerini saptamak
- Yeraltı jeolojik kesitleri saptamak
ZEMİN VE KAYA TÜRLERİNİN JEOTEKNİK ÖZELLİKLERİ
Yerel Zemin Sınıflandırması:Zemin sınıflandırmasında, Deprem Bölgelerinde
Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik yaklaşımı esas alınmalıdır.
ZEMİN GRUPLARI
YEREL ZEMİN SINIFLARI
Mühendislik Zonları ve Zemin Profilleri:Yapılan tüm arazi ve
laboratuar çalışmalarından elde edilen veriler ışığında inceleme alanının
amaca yönelik zonlamalarının yapılması ve zemin profillerinin çıkarılması
gerekmektedir.
Şişme-Oturma Analizleri:Çalışma alanı içinde üstteki mühendislik
yapısına zarar verebilecek oranda şişme özelliği olabilecek killi malzemelerin
deney–analiz sonuçlarına göre yorumu yapılmalı, gerekiyorsa uygun önlem
yöntemleri ve öneriler genel olarak verilmelidir.
Taşıma Gücü Analizleri:Çalışma alanı içindeki zemin ve kaya türlerinde
deney ve analiz sonuçlarına göre yorumu yapılmalı, gerekiyorsa uygun
önlem yöntemleri ve öneriler genel olarak verilmelidir.
Dinamik Kayma Modülü:Deprem veya benzer olayların meydana
getireceği makaslama kuvvetine karşı zeminin dayanımı belirlenmelidir.
Karstlaşma:İnceleme alanı içerisinde, karstlaşma ve karstik boşluk özelliği
gösteren birimlerin varlığının araştırılması ve özelliklerinin belirlenmesi
gereklidir.
HİDROJEOLOJİK ARAŞTIRMALAR
İnceleme alanında yer altı suyu düzeyi, hidrolik eğim, birimlerin hidrojeolojik
özellikleri (akifer, iletim katsayısı), suyun kimyasal ve fizikokimyasal
özelliklerinin belirlenmesi (pH, elektirik iletkenlik, sıcaklık, asite ve alkanite
değerleri), yeraltı suyunun yapı temellerine etkisine yönelik hidrojeolojik
çalışmalar yürütülür.
DOĞAL AFET TEHLİKELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Bu bölümde raporun önceki bölümlerinde verilen tüm arazi ve laboratuar
çalışmaları ile analiz, literatür tarama vb. çalışmalar sonucunda, çalışma
alanının doğal afet tehlikeleri açısından değerlendirilmesi yapılmalıdır.
İNCELEME
ALANININ
DEĞERLENDİRMESİ
YERLEŞİME
UYGUNLUK
Bu bölümde etüt raporlarının önceki kısımlarında yapılan tüm çalışmalar ve
ulaşılan sonuçların birlikte değerlendirilmesi ile çalışma alanının yerleşime
uygunluk durumu belirlenmelidir.
Uygun
Alanlar:Çalışma alanı içinde, deprem
koşulları hariç, hiçbir doğal afet tehlikesi potansiyeli
taşımayan, jeolojik-jeoteknik özellikler açısından
yerleşime uyguluğu etkileyebilecek hiçbir mühendislik
problemi bulunmayan, herhangi bir önlem alınmasına
gerek olmadan yapılaşmaya gidilebilecek alanlar
olarak düşünülmeli ve söz konusu nedenler detaylı
olarak verilmelidir. Rapor içerisinde ve Yerleşime
Uygunluk
Paftalarında
“UA”
simgesiyle
gösterilmelidir.
Önlemli Alanlar: Çalışma alanı içinde, doğal afet
tehlikeleri ve/veya jeolojik-jeoteknik özellikleri
nedeniyle yerleşime uygunluğu etkileyebilecek, belirli
önlemleri yapılaşma öncesi ve/veya esnasında
almak şartıyla planlamaya ve yapılaşmaya
gidilebilecek alanlar olarak düşünülmeli, önlem
alınması gereken konular, nedenleri ve alınması
önerilen önlemler alt başlıklarda verilmelidir. Rapor
içerisinde ve Yerleşime Uygunluk Paftalarında “ÖA”
simgesiyle gösterilmelidir.
Ayrıntılı Jeoteknik Etüt Gerektiren Alanlar:Yapılan
jeolojik etütler sonucunda, jeoteknik çalışmalar
(sondaj, laboratuar deneyleri, tehlike analizleri, vb.)
yapılmadan yerleşime uygunluk değerlendirilmesinin
sağlıklı olarak yapılamayacağı öngörülen alanlar
olarak düşünülmelidir. Daha sonra yapılacak jeolojik–
jeofizik-jeoteknik etüt esnasında üzerinde durulması
gereken konular vurgulanmalıdır. Rapor içerisinde ve
Yerleşime Uygunluk Paftalarında “AJE JEGA”
simgesiyle gösterilmelidir.
Uygun Olmayan Alanlar: Çalışma alanı içinde doğal
afet tehlikeleri ve/veya jeoteknik problemler, diğer
kanunlar vb. nedenler veya teknik ve ekonomik olarak
önlem alınması uygun bulunmamış alanlar olması
nedeniyle, planlanmaması ve herhangi bir sebepten
ötürü yapılaşmaya gidilmemesi gereken alanlar olarak
düşünülmelidir. Rapor içerisinde ve Yerleşime
Uygunluk
Paftalarında
“UOA”
simgesiyle
gösterilmelidir. UOA olarak belirlenen alanlar
nedenleri ile birlikte açık olarak alt başlıklarda
verilmelidir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Rapor içerisinde verilen tüm başlıkların genel bir
sıralaması verilerek, varılan sonuçlar ile yapılan
öneriler açık bir şekilde verilmelidir. Bu kısım
raporun genel bir özeti olarak düşünülmelidir.
ZEMİN ETÜDÜ NEDİR? NASIL YAPILIR?
Yer altı tabakalarının durumlarını, konumlarını,
hangi tür jeolojik yapıdan müteşekkil olduklarını,
derinliklerini, kalınlıklarını, yoğunluklarını, elektrik
özdirençlerini, sismik hızlarını, ivmesini, yeraltı
suyu derinliğini ve bu tabakaların diğer dinamik
parametrelerini,
deprem
karşısında
gösterecekleri
davranışları,
tespit
etmek
amacıyla yapılan etütlere zemin etütleri denir.
Zemin etüdü, zeminin cinsine ve aranacak şeye
göre çeşitli yöntemlerle yapılır. Bu yöntemlerin
en önemlileri: Sismik, Elektrik, Manyetik,
Elektromanyetik, Gravite, Radyoaktivite başlığı
altında toplanabilir.
ZEMİN ETÜDÜNDE,SAPTANMASI GEREKEN
PARAMETRELER
- Sismik kayma dalgası, (Vs) ve sıkışma dalgası, (Vp),
(Zemin Hakim periyodunu, katman sıklığını, elastik
parametreleri, katman konumlarını ve zeminin deprem
şiddeti arttırma özelliklerini saptamak için)
- Zemin ivme spektrum katsayıları (Tb-Ta) (Deprem yükü
azaltma katsayısı saptanması için.)
- Zemin Hakim Periyodu (Zemin hakim periyodu ile bina
öz periyodunun rezonansa girmemesi için.)
- Olası bir depremde inşaat zemininde oluşabilecek
deprem ivmesi.
- Zemin emniyet gerilmesi. (Zemin deformasyonunu önlemek
ve deprem yatay yükünü optimum seviyede tutmak için.)
- Yer altı suyu seviyesi. (Deprem şiddetini arttırır, zemin
emniyet gerilmesi indirgenmesi ve sıvılaşma potansiyeli
irdelemesi için.)
- Dinamik Elastik Parametreler. (Kayma ve Elastisite Modülleri,
Poisson Oranı) (Zeminin makaslanma, katılık, gözeneklilik,
suya doygunluk ve dinamik deformasyona, oturmaya karşı
direncinin tespiti için.)
- Yerel zemin sınıflaması.
İmara yeni açılacak bölgeler ile geniş
alanların sismik mikro bölgelendirme
haritalarının hazırlanması (Yer seçimi)
Yapılacak Zemin etüdlerinde,yukarıda
sıralanan şıkların yerine getirilmesi
deprem bölgelerinde hasarın en aza
inmesi açısından şarttır.