Hukuk ve Edebiyat Dersi-Deneyim ve Bazı Gözlemler
advertisement
A. Aslı Şimşek, Eski Köye Yeni Adet: Hukuk ve Edebiyat Çalışmaları, Hukuk Kuramı, C. 1, S. 4, Temmuz-Ağustos 2014, ss. 11-15. ESKİ KÖYE YENİ ADET: HUKUK VE EDEBİYAT ÇALIŞMALARI A. Aslı Şimşek* * Öğr.Gör.., Atılım Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Genel Kamu Hukuku ABD, [email protected]. Şimşek/ Eski Köye Yeni Adet: Hukuk ve Edebiyat Çalışmaları Öncelikle başlıkta geçen “eski köye yeni adet”in ne Ülkemizde hukuk fakültelerinin sayısının her geçen gün olduğundan bahsetmek uygun olacaktır. Hukuk; hem artmasıyla birlikte, hukuk akademisyenlerinin hukuku bir kurallar sistemi olarak kadim zamanlardan, hem de sadece ülkemiz özelinde toplumsal düzeni biçimlendirici bir sıyrılarak eleştirel ve yenilikçi yaklaşımlar getirmeleri mekanizma olarak Türk modernleşmesinin başından ihtiyacı beri kullanılan bir argüman olmuştur. Hukukun eski Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Felsefesi ve köy olması bir parça buradan gelmektedir. Sosyolojisi dersinde yürüttüğü atölye çalışmalarıyla hukukla açıklama doğmuştur. Bu muhafazakarlığından çalışmalara ise Ankara Prof. Dr. Gülriz Uygur öncülük etmiştir. Konumuz itibariyle, hukuk eğitimine ilişkin tartışmaya açılmış birçok unsurun ise eski köyün sakinleri olduğu Atılım görülmektedir. Bunların başında hukuku hukukla çalışmalardan feyz alınarak 2011 yılında Hukuk ve açıklama, pozitif hukuk metinleri üzerinden dersleri Sanat Topluluğu2 kurulmuştur. Topluluğa üye olan yürütme hangi öğrencilerle edebiyatın yanında fotoğraf, sinema, drama toplumsallığa işaret ettiğine değinmeme gibi teknik ve ve müzik ile hukuk ilişkisi üzerine de atölye çalışmaları pozitivist olması yürütülmektedir. Hukuk ve Edebiyat ise 2013 yılında 2. gelmektedir. Bunlara derslerin kalabalık amfilerde sınıflar için seçimlik bir ders olarak lisans ders konferans şeklinde işlenmesi, ders programlarının müfredatına dahil olmuştur. İki dönemdir yürütülen yenilenmemesi, derslerin üzerine kurulu olduğu pozitif Hukuk ve Edebiyat dersi kapsamında hukukun tanımı hukuk metinleri ve onları açıklayan ders kitapları yerine ve içeriği meselesi, hukuki pozitivizm, adalet kavramı, öğrencinin sadece satın aldığı fotokopilerden çalışarak hukuk ve toplumsal cinsiyet, hukukun, yargının ve dersi geçme notu almaya yönelmesi eklemlenmektedir. 1 toplumsal düzenin cinsiyeti olup olmadığı meselesi, Böylece diğer disiplinlere ve sosyal bilimlere kendini ütopya – karşı ütopya kavramları ışığında siyasi iktidar büyük – birey ilişkisi, hukuk devleti kavramı, adil yargılanma ve fakat bir ölçüde o hukuk yöntemin kapatan kuralının benimsenmiş hukuk eğitimi Üniversitesi muhafazakarlaşmakta ve adeta böyle gelmiş böyle hakkı, suçsuzluk giden bir eski köy düzeni sürmektedir. cezalandırmanın Hukuk karinesi, amacı, Fakültesi’nde ceza yargının de bu müeyyidesi, tarafsızlığı ve bağımsızlığı, yargılama sisteminde etik, hak sahibi olan Bu eski köye yeni adet olarak nitelendirilebilecek bireyin güç sahibi olan devlete karşı konumu, hürriyet Hukuk ve Edebiyat çalışmaları ise, gelişmiş ülkelerin kavramı, suç ve ceza kavramları, toplum – adalet – hukuk fakültelerinin müfredatlarında uzun yıllardır var cezalandırma ilişkisi, eşitlik ilkesi, ayrımcılık yasağı, olmakla birlikte; Türkiye gibi gelişmekte olan bir ülke teşkilatlanmamış müeyyideler: hürriyetlerin direnme için henüz çok yeni sayılabilecek bir disiplin ve yaratı yoluyla korunması, sivil itaatsizlik, direnme hakkı, alanıdır. Türkiye’de hukuk ve edebiyat dersleri hukuk demokrasi fakültelerinin müfredatına girmeden önce; pek çok kültürü konuları ders içeriğine dahil edilmiştir. edebiyatçının hukuka seslendiği, hukuk sisteminin eleştirisini yaptığı gözlemlenmektedir. Özellikle askeri Bu konular bağlamında Franz Kafka – Dava ve Ceza darbe yıllarının getirdiği baskı ve sansür dönemlerinde Sömürgesi ve Hukuk Öyküleri, Pınar Kür - Asılacak edebiyat cephesinden eleştirel sesler yükselmiştir. Kadın, George Orwell - 1984 ve Hayvan Çiftliği, Haldun Taner - Eşeğin Gölgesi, Orhan Kemal - Murtaza, Fyodor Mihayloviç Dostoyevski - Suç ve Ceza, Albert Camus Yabancı, Harper Lee - Bülbülü Öldürmek, Sophokles - Hukuk eğitiminin hali pür melali konusunda aydınlatıcı bir yazı için bkz. Ertuğrul Uzun, “Hukuk Eğitiminde Sorunu Doğru Teşhis Etmek”, E.T. 13.08.2014. http://yenihukuk.blogspot.com.tr/2014/05/hukukegitiminde-sorunu-dogru-teshis.html?spref=fb 1 Hukuk ve Sanat Topluluğu çalışmaları Öğr. Gör. A. Aslı Şimşek ve Ar. Gör. Damla G. Songur tarafından yürütülmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. http://hukukvesanat.atilim.edu.tr/ 2 12 Hukuk Kuramı, C. 1, S. 3, Mayıs-Haziran 2014 Antigone, Jose Saramago - Körlük, Aldous Huxley - köyde yeni bir adet olarak karşılaştığı zorluklara işaret Cesur Yeni Dünya eserleri irdelenmiştir. etmektedir. Bu konular, dersi seçen öğrenciler arasında 5-10 kişilik Bir de bu yeni dersi öğrencilere benimsetme meselesi gruplar oluşturularak paylaştırılmıştır. Her bir grubun söz konusudur. Hukukun ciddiyetini, ülkemizde hobi kendi konusuyla bağlantılı edebi eser ve teorik olarak görülen edebiyat gibi bir alanla karşılaştırma ve kaynaklarla güncel haberler ve mahkeme kararları bunun bir güzel okuma yazma dersi olmadığını arasında bağlantı kurması sağlanmıştır. Gruplar bu gösterebilme kaygısı mevcuttur. Bu kaygıyı bertaraf şekilde hazırladıkları ödevlerini sınıfta bir sunumla etmek tartışmaya açmışlardır. Sunuma hazırlık safhasında karşılaşılan en temel sorun öğrencilerin okumayı dersi yürüten hoca tarafından gruplara amaç, yöntem, sevmemeleri olmuştur. Kitap okumak sadece sınav kapsamla ilgili bilgilendirmeler yapılmıştır. Sunum zamanı şekli konusunda öğrenciler serbest bırakılmış; bazı algılanmakta, eğitim hayatının herhangi bir safhasında sunumlarda çalışmaları araştırma yapmamış öğrenci için hem ders kitabı yapmışlar, bazı sunumlarda renkli kartonlar, resim ve dışında bir şeyler okumak hem de kütüphaneye gidip fotoğraflar veya saydam gösterisi kullanarak tartışmayı araştırma yapmak zor gelmektedir. Bu nedenlerle dersi daha ilgi çekici hale getirmişledir. seçen öğrenci sayısı ikinci yıl, birinci yıla göre öğrenciler yaratıcı drama Devlet Teorileri, Ceza Hukuku, olmasa yerine da, getirilen öğrenciler bir cephesinden yükümlülük olarak düşmüştür. Aslına bakılırsa seçilen konular Hukuk Başlangıcı, Genel zor Kamu Öte yandan Hukuk ve Sanat Topluluğu bünyesinde, Hürriyetleri, Hukuk Felsefesi gibi derslerde işlenen derste olduğu gibi zorunlu değil de, gönüllü olarak konulardır. Ancak hukukun temel ilkelerini oluşturan hukuk bu ve benzeri konuların mevzuat ağırlıklı diğer kamu öğrencilerin okumaya ve araştırmaya gerekli vakti hukuku ve özel hukuk dersleriyle olan bağlantısı ne ayırdığı, hatta ders dışı saatlerde yapılan atölye yazık ki kurulamamaktadır. İşte Hukuk ve Edebiyat çalışmalarına kendi iradeleriyle aksatmadan katıldığı dersinin teori ile pratik arasında bir köprü olma, hukuk gözlemlenmiştir. nosyonu denilen ruhu yakalama, ağır ders yükü ve Topluluk nedeniyle o derslerde tartışılamayanı masaya yatırma edebiyat çalışmalarından Fakültesi’nde gibi pratik kaygıları da söz konusudur. atölye yürütülen çalışmalarına cesaret alarak “Hukuk katılan Hukuk Kavramlarının İçselleştirilmesinde Sanatın Rolü: Ayrımcılık Yasağı Kavramı Dikkat edilecek olursa amfilerde konferans verilmesi Üzerine Bir Bilinç Yaratma Çalışması” başlıklı Lisans şeklindeki ders işleme yönteminden tamamen farklı bir Araştırma Projesi’nde (LAP)3 yer alan 15 öğrenci ile yol izlenmektedir. Bu da eski köye yeni bir adet eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı üzerine hukuk ve demektir. Dilimizde eski köye yeni adet deyiminin edebiyat atölye çalışmaları düzenlenmiştir. Bülbülü olumsuz bir anlamı vardır. Oysa bu yazıda Hukuk ve Öldürmek eseri üzerinden yürütülen çalışmalarda Edebiyata ayrımcılık bir olumsuzlama yapmaya niyet yasağı kapsamında korunan hukuki edilmemiştir. Ancak başta da ifade edildiği gibi hukuk menfaatler incelenmiştir. Demokratik bir toplumun eğitimi kendi içine kapalı ve değişim konusunda tutucu temel ilkelerinden olan eşitlik ilkesinin ayrılmaz parçası bir tavra sahiptir. Dolayısıyla Hukuk ve Edebiyat çalışmalarının ülkemizde çok kısa bir geçmişe sahip Adı geçen LAP, Öğr. Gör. A. Aslı Şimşek ve Ar. Gör. Damla G. Songur tarafından 2013-2014 akademik yılında yürütülmüştür. 3 olması, bir anabilim dalı düzeyinde kabul görmüş olmaması, şu anki çalışmaların edebiyatta hukuk ile Atılım Üniversitesi tarafından desteklenen Lisans Araştırma Projeleri konusunda daha ayrıntılı bilgi için bkz. http://argeda.atilim.edu.tr/atilim-universitesi-destekprogramlari sınırlı olması ve edebiyat olarak hukuk çalışmalarının yeni yeni gündeme gelmesi de bu yeni alanın eski 13 Şimşek/ Eski Köye Yeni Adet: Hukuk ve Edebiyat Çalışmaları olan ayrımcılık yasağı konusunda; önyargı, tolerans, ardından Hukuk ve Sanat ve Hukuk ve Edebiyat değer-değer yargısı meseleleri bağlamında yargılama çalışmalarının kendilerine ne kazandırdığı konusunda sürecinde değerlendirme sorunu ele alınmıştır. Projenin şu şekilde görüş bildirmişlerdir: başında eşitlik ilkesi katılımcılar için sadece Anayasanın 10. maddesinde düzenlenmiş bir ilke iken, bir yılın meslek ardından şu şekilde görüş bildirmişlerdir: önemli kavramları içi boş bir şekilde olduğunu öğrendim. (Katılımcı 1) öğreniyoruz. İşte sanat burada devreye giriyor. Çalışmalarda ayrımcılık yapan kişi rolüne Adalet, kavramların hakkaniyet, içini hak gibi dolduruyoruz, hayatımızda bir yer edinmesini sağlıyoruz. Onları hem tanımlıyor hem de çeşitli yöntemlerle pratiğe döküyoruz. (Katılımcı İnsanlara sadece insan olarak bakabilmeyi 4) Herkes Anayasa md. 10’u açarak normun Bazen empati kurmanın bile yetersiz olduğunu lafzından anladım. (Katılımcı 4) çalışabilir ancak pozitif hukuk, hukukun Bilmenin yetmediğini, hissetmenin de gerekli yalnızca küçük bir parçasıdır. Alabildiğine olduğunu öğrendim. (Katılımcı 5) soyut ve tek bir tanımı yapılamayacak Sanat dallarının ayrımcılığı topluma işlemekte ne hakim kadar belli anlamlar çıkarmaya türden kavramların başında gelen eşitliğin olan ve ayrımcılık yasağının anlaşılabilmesi için başarılı etkili bir araç gereklidir. Sanat da duyguları olduğunu öğrendim. (Katılımcı 6) karşımıza olduğunu ve bakmakla görmek arasında fark öğrendim. (Katılımcı 3) evresinde hukuk çıkacak ve bizim yolumuzu çizecek çok ile ilgili bana fikir verdi. (Katılımcı 2) her kaplayacak Aslında ne kadar fazla ayrımcılık kategorisi bu da o insanlara nasıl yaklaşmamız gerektiği hayatımızı yaşantısının büründüm ve ruh hallerini anlamaya çalıştım, Aslında okuduğumuz bölümün ve ileride ve aklı aktarmak açısından en etkili Ayrımcılığın insan aracılığıyla var olduğunu ve çalışmaları bizlere sunan yegane şeydir. insanlara Hukukun öğretiminde kavramları içselleştirebilmesi sonrada aşılanan farkındalık oluşturularak olduğu için değer bu yapının, ve insana insan verilmesiyle yok sanat gerektiği nasıl tartışmalar, aktörlerinin bir yargılama tutumunun nasıl tıpkı oluşturulmuştur ve bilindiği zaman ve mekandaki toplumsal yaşantının yargının ve kaynağı üzere ayrımcılık gibi hukuki kavramlar her Özellikle sürecinde olduğu işlenerek yaklaşmaları çerçevesinde somutlaştırılmıştır. de tarafından birçok toplumsal referans içine hakikatte nasıl karşılarına çıktığı, hukukun buna olarak eserlerinin ayrımcılık gibi insandır. Her eser, sahibi kodladıkları eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı; artık hukukçu açısından birisi sanat eserlerini incelemektir, zira Görüldüğü üzere katılımcıların soyut bir ilke olarak ve belli kullanabileceği en efektif yöntemlerden edilebileceğini öğrendim. (Katılımcı 7) yaklaşımı kişinin içinde genişçe yer alır. Bu nedenle hukuk olması öğrencisi, gerektiği bağlamında aydınlatıcı olmuştur. hukukçu olabilmek adına hukukun üzerinde durduğu kavramların Bundan başka katılımcıların proje başlangıcında Hukuk ne olduğunu, sanatı kullanarak diğer ve Edebiyat çalışmaları konusunda sadece bir edebi yöntemlere metnin okunacağını bildikleri, fakat çalışmanın ne gibi kavrayabilir bir sonucu olacağı konusunda tam bir fikir sahibi Dolayısyla hukuk ve sanat çalışmaları, olmadıkları gözlemlenmiştir. kişiye hukuki bir bilgiyi öğretirken sanat Bir yıllık çalışmanın 14 nazaran ve onları daha rahat içselleştirebilir. Hukuk Kuramı, C. 1, S. 3, Mayıs-Haziran 2014 eserine konu edilmiş somut durumu Edebiyat çalışmalarının, hukukta verili bilgiyi kabulden göstererek ve duygularına etki ederek daha öteye geçmek ve düşünme ve sorgulamanın önünü etkin ve kalıcı bir öğretim metodu sunuyor. açmak (Katılımcı 6) düşünülmektedir. Örneğin hukuk eğitimi alırken kanunun yaratılma aşamasından uygulanma alanına kadar her türlü bilgi, öğrencilere verilmektedir. Kanunlar genel ve soyut bir şekilde oluşturulmaktadır. Adaleti sağlama amacı güden bu soyut kanunun gerçekte ne çeşit adaletsizlikler yarattığını, bir romanı okuyarak gözlemleyip anlayabiliyoruz. (Katılımcı 7) Hukukçuyu mevcut kuralların ağzı olan mekanik bir forma dönüşmekten alıkoyma potansiyeli olan Hukuk ve Edebiyat; hem bir akademik araştırma alanı olarak hem de bir lisans programı olarak hukuka; sosyoloji, siyaset, ekonomi, tarih, felsefe, edebiyat gibi sosyal bilimlerle ve hümaniter disiplinlerle karşılaşma ve eleştirel düşünme şansı sunmaktadır. Böylece hukuk; gündelik yaşama, sokağa inip, hakikate dokunup insanileşecektir. Bunun yanında öğrenciler sadece hukuk metinlerinin ezbere öğrenilmesinin kendilerine katkısı olmadığını ve ağır çalışma temposunu daha da sıkıcı hale getirdiğini belirtmişlerdir. Hukuk ve edebiyat çalışmalarının fotoğraf, sinema, drama, müzik gibi farklı sanat dallarıyla desteklenmesinin de daha yaratıcı bir zihinsel süreç oluşturduğunu ifade etmişlerdir. Projeye katılan öğrenciler 2., 3. ve 4. sınıftan olduklarından; dersi alan 2. sınıf öğrencilerine göre birbirleriyle bilgi birikimlerini paylaşmak ve konuları daha derinlemesine tartışmak bakımından daha verimli bir grup çalışması ortaya çıkardıkları gözlemlenmiştir. Atılım Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde hem ders olarak hem proje çalışmalarıyla hem de topluluk etkinlikleriyle çalışmaları; desteklenen daha önce Hukuk ve hukukçular Edebiyat tarafından tartışmaya açılmamış tabu alanları tartışmaya açmakta, evrensel ve bölgesel toplumsal meselelere farklı açılardan bakabilmeyi amaç edinmektedir. Her ne kadar eski köyün sakinleri direnç gösterse de; Hukuk ve 15 bakımından bir dönüm noktası olduğu
