boşaltım sistemi

11. SINIF KONU
ANLATIMI
57
BOŞALTIM SİSTEMİ 1
BOŞALTIM SİSTEMİ
Metabolizma olayları sonucu meydana gelen, canlı için zararlı ve ihtiyaç duyulmayan
maddelerin organizmalar tarafından dışarı verilmesine boşaltım, boşaltımda görev alan
organların oluşturduğu sisteme boşaltım sistemi denir.
Boşaltım sistemi;
✔ Kanın pH’ını düzenler.
✔ Kan bileşimini sabit tutar.
✔ Salgılanan hormonlarla kan şekeri ve diğer metabolik olayları düzenler.
✔ Hücrelerin normal yaşamlarını sürdürebilmeleri için kanda ve vücut
sıvısında bulunan su ve tuz dengesinin sağlanması ve organizma için kararlı iç denge
(homeostasi) oluşturur.
✔ Boşaltım maddelerini uzaklaştırır.
Boşaltım Maddeleri
1) Su ve Karbondioksit
Karbonhidrat, yağ ve protein monomerlerinin oksidasyonu (solunumla yakılması) sonucu
oluşur.
BOŞALTIM SİSTEMİ
2) Azotlu Maddeler
✔ En önemli boşaltım maddesi aminoasitlerin solunumla yıkılması sonucu oluşan amonyaktır.
Çok zehirli bir maddedir. Bol su ile seyreltilerek vücuttan uzaklaştırılır.
✔ Su bulma problemi olmayan canlılarda; tek hücreliler, sünger, balık ve kurbağa larvalarında
amonyak halinde atılır.
✔ Amonyak çalıların çoğunda üre ve ürik asite dönüştürülerek atılır. Böylece boşaltım sırasında
daha az su atılmış olur.
✔ Suya bağımlılık azaldıkça boşaltım maddeleri katılaşmaya başlar. Amonyak, üre, ürik asit, su
azalır.
✔ Amonyak, karaciğerde üreye dönüştürülür. Amonyağa göre suda daha az çözündüğünden
zehirlilik derecesi azdır. Memelilerde, amonyak karaciğerin kupfer hücrelerinde ornitin devri ile
üreye çevrilir.
3) Diğer Maddeler
Birçok yoldan vücuda girmiş ve vücut tarafından kullanılmış ilaç, zehir ve tuz gibi maddeler
boşaltım atıklarıdır. Ayrıca; Na, K, Ca, Cl gibi iyonlar, metabolizma sonucu oluşan HSO4, HCO3, H+,
fosforik asit, kreatin ve kreatinin de boşaltım maddeleridir.
İNSANDA BOŞALTIM SİSTEMİ
İnsanda boşaltım sistemi böbrek, üreter, idrar kesesi (mesane) ve üretradan oluşur.
İdrar kesesi içi boş, düz kastan yapılmış bir kesedir. İdrarın keseye geldiği bölgelerde
idrarın geri dönmesini engelleyen kapakçıklar bulunur. Mesane dolduğunda gerilen
duvarların yapısında bulunan sinir uçları beyne impulslar gönderir ve kesinin kasılmasını
sağlar. Üretranın etrafı çizgili kaslarla çevrilidir. Bu nedenle kontrol edilebilir.
BÖBREK
✔ Böbreklerin çukur bölgesinden kan, lenf damarları, sinirler ve idrar kanalları
girer.
✔ Her böbreğin üstünde bir böbrek üstü bez bulunur. Böbrekle bez arasında
yağlı bir doku vardır.
✔ Böbreğin yapısında dıştan içe doğru korteks, medulla ve havuzcuk (pelvis)
olmak üzere üç farklı bölge görülür.
Korteks (Kabuk) : Süzme birimleri (nefron) vardır.
Medulla (öz) : Nefronların uzantıları uzanır.
Havuzcuk (pelvis) : Böbreğin tam ortasında bulunan huni şeklinde yapıdır.
Süzülme ile oluşan idrar burada toplanarak üretere aktarılır.
Böbreklerde, kandan üre ve atık maddelerin süzülmesini sağlayan birimlere
nefron denir. Her böbrekte yaklaşık bir milyon civarında nefron bulunur.