INTRO SB.indd

Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sa¤l›¤›
Anahtar Kavramlar
fiziksel sindirim
kimyasal sindirim
enzim
emilim
P›nar ifltahla sandviçinden kocaman bir parça
›s›rd›. Öyle anlafl›l›yor ki P›nar’›n en sevdi¤i yiyecek
sandviç. Peki, sizin en sevdi¤iniz yiyecek hangisi?
Acaba niçin yemek yeriz? Sadece ac›kt›¤›m›z için mi?
3
14. s.
Bir yiyecek yenildikten sonra vücudumuzda ne gibi değişikliklere uğrar? Peki,
vücudumuz yiyecekleri kullanabilecek hâle nas›l getirir?
Sindirim sistemimizi oluşturan organlar›n neler oldu¤unu biliyor musunuz? Sindirim
sistemi ile ilgili bildiğimiz sa¤l›k sorunlar›na örnekler verelim. Sindirim sistemimizin
sağlığını korumam›z için neler yapmam›z gerekti¤ini söyleyebilir misiniz?
‹flte bu konuda sindirim sistemimizi oluşturan yapı ve organların görevlerini ve
sindirim sistemimizin sağlığını olumlu ve olumsuz etkileyecek etkenlerin neler olduğunu
öğreneceğiz.
16
Is›rd›¤›m›z bir parça bisküvi vücudumuzda nas›l bir de¤iflimden geçer? Gelin bu
de¤iflimlerin neler oldu¤unu afla¤›daki etkinli¤i yaparak bulmaya çal›flal›m.
1.
Etkinlik
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
4
15. s.
Yediğimiz Besinlere Ne Olur?
Bunlar› Yapal›m
rr
ereç
raççle
rele
• Üçer ya da beşer kişilik gruplar oluşturalım.
veGGe
ArAaç
• Etkinliğimizi, sıramızın kirlenmesini önlemek için geniflçe
♦ üç-dört adet
bir kab›n içinde yapalım.
bisküvi
♦ bir bardak su
• Aşağıda verilen her bir basamaktaki işlemleri
gerçekleştirelim. Bu işlemleri gerçekleştirirken yaptığımız
♦ plastik torba
gözlemlere dayalı aç›klamalar›m›z› Çalışma Kitabı’mızdaki
♦ makas
4. etkinlikte yer alan çizelgelere kaydedelim.
♦ kâğıt havlu
1. Bisküvileri, plastik torbaya koyalım ve ellerimizle ezelim.
♦ çorap
2. Aynı plastik torbaya su ekleyelim.
♦ geniflçe bir kap
3. Torbanın içindeki havayı boşaltarak torbanın ağzını
♦ plastik eldiven
kapatalım. Torbayı, ellerimizle befl dakika boyunca
ovuşturalım.
4. Leğenin üzerinde, plastik torbanın alt köflelerinden birini makasla
keserek torbada küçük bir delik açal›m. Kesilen kısmın ağzına çorabı
geçirelim. Plastik torbayı sıkarak içindekileri çoraba boflaltal›m.
5. Çorabı alt kısmından keselim. Çorabın etrafını kâğıt havlu ile saralım.
6. Çorab› s›karak içindekileri leğene boşaltalım.
Sonuca Varal›m
• Çalışma Kitabı’mızdaki 4. etkinlikte yer alan çizelgeden
yararlanarak yediğimiz besinlerin vücudumuzda nas›l bir
de¤iflim geçirdi¤ini açıklayalım.
• Bu etkinlikteki gözlemlerimize dayanarak
yediğimiz besinlerin bu şekilde değişime
uğramasının sebebini açıklayalım.
Vücudumuz besin maddelerini yediğimiz şekilde kullanabilir mi? Yedi¤imiz bir
bisküvinin yaklafl›k 12 saat sonra vücudumuz taraf›ndan kullan›lacak hâle geldi¤ini biliyor
muydunuz? Besinlerin vücudumuza yararlı hâle gelebilmesi için değişime uğraması
gerekir. Besinler sindirim sistemimizde nas›l bir de¤iflim geçirir?
Besin maddelerinin içeriklerine göre karbonhidrat, ya¤, protein, vitamin, su ve
mineraller olarak grupland›r›ld›¤›n› biliyoruz. Besin içerikleri büyük moleküllerdir. Büyük
moleküllü besin içeriklerinin hücrelerimizin kullanabilece¤i kadar küçük moleküllere
parçalanmas› gerekir. Yedi¤imiz besinler hücrelerimize geçebilecek duruma sindirim
ifllemi sonucunda gelir. Öyleyse vücudumuzda sindirim nas›l gerçekleflir?
Sindirim çi¤nemeyle bafllar. Besinlerin, çi¤neme ve kas hareketleriyle küçük parçalara
ayr›lmas› fiziksel (mekanik) sindirimdir. Besinlerin, enzim ad› verilen baz› salg›lar
yard›m›yla parçalanmas›na ise kimyasal sindirim denir. Sindirim büyük moleküllü besin
içeriklerinin hücrelerimizin kullanabileceği kadar küçük moleküllere dönüştürülmesidir.
17
Sindirim Sistemimizi Oluşturan Yapı ve Organlar
Afla¤›daki flekli inceleyerek, sindirim sistemimizi oluşturan yapı ve organların neler
olduğunu ve bunlar›n görevlerini belirleyelim. fiekildeki oklar› takip ederek yedi¤imiz
besinlerin sindirim sistemimizde izledi¤i yolu belirtelim.
Ağız
Besinlerin fiziksel sindirimi
çiğneme ile bafllar. Karbonhidratların kimyasal sindirimi tükürük içerisinde bulunan enzimler sayesinde
gerçekleflir.
Yemek Borusu
Besinleri yapısında bulunan
kaslar yardımıyla mideye
iletir.
‹nce Bağırsak
‹nce bağırsak, sindirim
sistemimizin en uzun
bölümüdür. Yağların kimyasal sindirimi burada
başlar. Karbonhidratların
ve proteinlerin sindirimi
tamamlanır. Besinler ince
bağırsakta kana geçebilecek kadar küçük moleküllere parçalanır. Bu moleküller ince bağırsaktan
emilim ile kana geçer.
5
16. s.
‹nce ba¤›rsaklarda yer alan
villus ad› verilen yap›lar,
besinlerin emilim ile kana
geçmesini sa¤lar.
Yutak
Besinlerin ağızdan yemek
borusuna iletilmesini sağlar.
Mide
Besinlerin fiziksel sindirimi,
midenin kasılıp gevşeme
hareketi ile devam eder.
Kimyasal sindirim ise mide
öz suyu içinde bulunan mide
asidi ve enzimler tarafından
gerçekleştirilir. Böylece,
besinler parçalanarak küçük
moleküller hâline getirilmiş
olur. Proteinlerin kimyasal
sindirimi midede başlar.
Kalın Bağırsak
Besinler içerisinde kalan
su ve mineraller kalın
bağırsakta emilir. Atık
maddeler ise sindirim
sisteminin son bölümü
olan anüse gönderilir.
Anüs
Besin maddelerinin vücudumuz tarafından kullanılamayan bölümü, anüs
yoluyla atık madde olarak
vücuttan uzaklaştırılır.
Peki, besinlerin sindirimde görevli hangi organlarda fiziksel, hangi organlarda kimyasal
sindirime u¤rad›¤›n› söyleyebilir misiniz?
18
Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sa¤l›¤›
Vücudumuzda Sistemler
Sindirime Yardımcı Organlar
Afla¤›daki flekilden yararlanarak karaci¤er ve pankreas›n sindirim sistemindeki
görevlerinin neler oldu¤unu belirleyelim.
Karaciğer
Safra adı verilen bir salgı üretir.
Safra s›v›s› büyük ya¤ damlalar›n›
daha küçük parçalara ay›rarak
yağların sindirimine yard›mc› olur.
6
16. s.
Pankreas
Pankreas öz suyunu salgılar. Pankreas öz suyu;
proteinlerin, karbonhidratların ve yağların sindirimini
gerçekleştiren enzimler
içerir.
Karaci¤er ve pankreas sindirime yard›mc› organlard›r. Bu organlar ürettikleri safra
salgısı ve pankreas öz suyunu besin içeriklerinin sindirimini tamamlamak üzere birer
kanalla ince bağırsağa aktar›r.
Sindirimde Enzimlerin Besin ‹çeriklerine Etkisi
Afla¤›daki flemay› inceleyerek enzimlerin kimyasal sindirimdeki ifllevini aç›klayabilir
misiniz?
Besinlerin kimyasal
olarak sindirildi¤i yer
7
17. s.
19
Enzimler, büyük moleküllü besin
içeriklerini küçük moleküllere dönüfltürmekle
görevlidir. Yandaki flemada sindirim
sistemimizde besin içeriklerinin kimyasal
sindirim s›ras›nda geçirdikleri de¤iflim
görülmektedir.
fiemay› inceleyerek afla¤›daki sorular›
cevaplayal›m.
1. Besin içeriklerinin her biri, sindirim
s›ras›nda nas›l bir de¤iflime u¤rar?
2. Besin içerikleri hangi organlardan kana
geçer?
3. Kana geçen besin içeriklerine ne olur?
4. Sindirilmeyen besinler niçin kana
geçemez?
Sindirilen Besin ‹çeriklerine Ne Olur?
Afla¤›daki flemada sindirime u¤rayan
besinlerin emilim ile ba¤›rsaklardan
kana, kandan vücut hücrelerine geçifli
görülmektedir. Besin içeriklerinin hangilerinin
ince ba¤›rsak, hangilerinin kal›n ba¤›rsaktan
kana geçti¤ini söyleyebilir misiniz?
8
18. s.
20
Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sa¤l›¤›
Vücudumuzda Sistemler
Peki, hücrelerimize kadar tafl›nan bu besin içeriklerinin vücudumuzda hangi olaylar için
kullan›ld›¤›n› biliyor musunuz? Afla¤›daki karikatürleri inceleyerek bu soruyu cevaplayal›m.
n
Enerji sağlamak içi
dir.
kli
re
ge
lar
at
dr
hi
karbon
Yağlar, vücudumuzu sıcak tutmak,
darbelerden korumak ve enerji
sağlamak için gereklidir.
Büyüme, yarala
rın onarımı
ve hastalıklara
karşı savaş
için proteinler ge
reklidir.
Sindirim Sistemimizin Sağlığını Korumak
Sindirim sistemimizin sa¤l›¤›n› korumak, büyümemiz ve geliflmemiz için çok önemlidir.
Peki, sindirim sistemimizin sa¤l›¤›n› korumak için neler yapmam›z gerekir?
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m
9
19. s.
Dedektif Gastro’nun stresli bir hayatı vardır. Kahvaltıda
simit yemeyi tercih eden dedektifimiz, öğlenleri açlığını
bastırmak için ayaküstü bir şeyler atıştırır. Akşamları ise
sindirimi zor olan ağır ve yağlı yiyecekleri tercih ettiği için
televizyonun karşısında uyuyakalır. ‹ş arkadaşları onu spor
yapmaya çağırdıklarında, hemen bir mazeret uydurur.
Elinden hiç düşürmediği bir fincan kahvesini de unutmamak
gerekir.
Dedektif Gastro son zamanlarda artan mide ağrıları
ve hazımsızlık sebebiyle hastaneye gitmeye karar verir.
Bu sorununu çözmek için sorgulayıcı ve araflt›r›c› özelliğini kullanarak aşağıdaki
sorulara cevap aramaya başlar.
- Rahatsızlığım ne olabilir?
- Rahatsızlığım için hastanenin hangi bölümüne gitmeliyim?
- Rahatsızlanmama, beslenme alışkanlıklarımdaki ve yaşam tarzımdaki hangi
özellikler yol açmış olabilir?
- Bu şekilde yaşamaya devam edersem ileride ne tür rahatsızlıklarla karşılaşabilirim?
- Sağlığımı korumak için hayatımda neleri değiştirmeliyim?
Dedektif Gastro’ya, bu soruların cevaplarını bulabilmesi için yardım edelim.
Dedektifimizin sizin için aşağıya bıraktığı ipucunda, sindirim sistemi hastalıklarının
isimleri saklıdır. ‹pucu içinde gizlenmiş hastalık isimlerini bulalım. Gruplar oluşturarak
bu hastalıklardan iki tanesini seçelim. Seçtiğimiz hastalığın özellikleri hakkında
araştırma yapalım. Araştırma sonuçlarımızı arkadaşlarımıza sunalım.
Şifre: AECGASTR‹TCDGAZŞ‹ŞK‹NL‹Ğ‹FVLHIÇKIRIKKDR‹SHALÜYKABIZLIKGÜZD
KARINAĞRISIZGRKUSMALFBKM‹DEYANMASIMSTÖFREFLÜKBRASAFRAK
ESES‹Ş‹KÂYETLER‹NHLSNR
21
Doğru Beslenmeyi Öğrenmek
Dengeli ve yeterli beslenmemiz gerekti¤ini uzmanlardan ve büyüklerimizden s›kça
duyar›z. Peki, dengeli ve yeterli beslenmek niçin bu kadar önemlidir?
Vücudumuzun günlük enerji gereksinimini karfl›layabilmemiz, büyümemiz ve
geliflmemizin sa¤l›kl› olabilmesi için dengeli ve yeterli beslenmemiz gerekir. Yemek yemek
temel ihtiyaçlarımızdandır. Ancak vücudumuz besinlerin ihtiyacımızdan fazla olan kısmını
harcayamaz ve bunları yağa dönüştürerek depolar.
Depolanan yağlar ise zamanla şişmanlığa sebep olur.
Dengeli ve yeterli beslenme; besin içerikleri
olan protein, karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral
ve suyun, ihtiyacımızı karşılayacak oranda ve
birlikte tüketilmesidir. Stres ile dengesiz
ve yetersiz beslenme, sindirim sistemi
sağlığını olumsuz yönde etkileyen
faktörlerdendir. Kabak, lahana gibi
lifli besinleri tüketmek ve dengeli
ve yeterli beslenmek ise
sindirim sisteminin sağlığını
olumlu yönde etkiler.
Sindirim sistemimizin sağlığını korumak için:
• Çok sıcak ve çok soğuk şeyler yiyip
içmemeliyiz.
• Lokmaları iyice çiğnemeli ve yavaş
yemeliyiz.
• Sofradan sindirim sistemimizi yoracak
kadar çok yemeden kalkmal›y›z.
10
20. s.
22
•
•
•
•
Yemek sırasında ve yemekten hemen
sonra fazla miktarda su içmemeliyiz.
Yemekten sonra bir saat kadar istirahat
etmeliyiz.
Yemeğe çiğ salata veya taze meyve ile
başlamalıyız.
Kafeinli ve asitli içeceklerden uzak
durmalıyız.
Alkolden ve Sigaradan Uzak Durmak: Alkol, midenin iç yüzeyini örten tabakayı tahriş
ederek gastrite ve kusmaya yol açabilir. Midenin üst bölümüyle yemek borusunun alt
bölümünde küçük yırtıklara sebep olabilir. Alkolün uzun süre kullanılması özellikle B
vitaminlerinin ve diğer besinlerin emilimini engelleyebilir. Ayrıca yüksek miktarda tüketilen
alkol, karaciğer için önemli bir tehdit oluşturur. Sigara içme alışkanlığı da benzer sorunlara
yol açar.
Sindirim sistemimiz, yediğimiz besinlerin sindirilmesini ve bu besinlerin ince bağırsak
tarafından emilerek kanımıza geçmesini sağlar. Sindirim sonucu oluşan küçük moleküller,
dolaşım sistemimiz aracılığıyla hücrelerimize kadar taşınır. Vücudumuz besinlerin içeri¤ini
enerji üretmek, yapım ve onarımını gerçekleştirmek ve faaliyetlerini düzenlemek için kullanır.
Vücudumuz, bu önemli görevlerini gerçekleştirmek için ihtiyaç duyduğu besin içeriklerini,
besin gruplarından sağlar.
Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sa¤l›¤›
Vücudumuzda Sistemler
Kendimizi De¤erlendirelim
Aşağıdaki soruların cevaplar›n› defterimize yazal›m.
b
a
c
ç
d
e
g
f
h
1. Şekilde, ok ile gösterilen yapı ve organların isimleri nelerdir?
2. Şekildeki organlardan hangilerinde fiziksel, hangilerinde kimyasal sindirim
gerçekleşir? Bu organlardaki sindirimin farklı şekilde gerçekleşmesinin sebebi
nedir?
3. Sindirim sistemimizin çalışması niçin gereklidir? Sindirim sistemimiz çalışmasaydı
ne olurdu?
4. Mide ve pankreas öz suyu ile tükürük içinde yer alan sindirim enzimlerinin
karbonhidrat, yağ ve proteinler üzerinde nas›l bir etkisi vard›r? Bir şema çizerek
aç›klayal›m.
5. Sindirime yardımcı organlar hangileridir? Bu organların sindirimdeki görevleri
nelerdir?
6. Sindirime uğrayan besin içeriklerinin kana geçişi, hangi organlarda ve nasıl
gerçekleşir?
7. Sindirim sisteminin sağlığını etkileyen olumlu ve olumsuz faktörler nelerdir?
23