izmir ili, seferihisar ilçesi teos kazı projesi (2010
advertisement
İZMİR İLİ, SEFERİHİSAR İLÇESİ TEOS KAZI PROJESİ (2010-2019) ÖNGÖRÜLEN ÇALIŞMA PLANI İzmir İli, Seferihisar İlçesi, Sığacık Mahallesi’nde yer alan Teos antik kentinde yürütülmesi planlanan kazı çalışmaları ile ilgili ayrıntılı açıklamalar, Genel Müdürlüğünüzün B.16.0.AMG.0.10.00.02/710.1 sayılı genelgesinde istendiği şekilde 5’er yıllık iki dönem halinde aşağıda belirtilmiştir. Resim 1: Teos Antik Kenti Yapıları A. 2010-2014 ÇALIŞMALARI 1960’lı yıllarda Y. Boysal ve B. Öğün, 1980’li yıllarda D.M. Uz, 1990’lı yıllarda N. Tuna ve son olarak Y. Ersoy’un Teos antik kenti ve çevresinde yapmış oldukları kazı ve araştırmalardan dolayı antik kentte başlangıçta ayrı bir yüzey araştırması düşünülmemektedir. Antik kentteki kamu binaları, akropol ve nekropolisin genel hatları önceki çalışmalardan bilinmektedir. Ancak dijital kent 1 planının oluşturulmasında tüm Isthmos yarımadasındaki yapılar ile nekropolis yeniden değerlendirilecektir. İlk beş yıllık dönemde özellikle antik kentin Hellenistik ve Roma Dönemi yapıları ile kentsel gelişimi üzerine yoğunlaşılacaktır. Teos antik kentinde yürütülmesi planlanan arkeolojik çalışmaları sekiz ana başlık altında toplamak ve değerlendirmek doğru olacaktır. Bu çalışmalar sırası ile 1) Mevcut Bekçi Kulübesi-Kazı Evi Deposu Tamiratı 2) Jeofizik Araştırmaları 3) Belgeleme Çalışmaları 4) Kazı Çalışmaları 5) Mimari Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları 6) Kamulaştırma 7) Modern tatil siteleri tarafından çevrelenen antik kente ait nekropolis ve sur dışında kalan alanların arkeolojik sit derecelerinin yeniden belirlenmesi için çalışmalar başlatarak antik kente modern yapılaşmanın daha fazla yaklaşmasını engellemek. 8) Çevre Düzenlemesi ve Turizme Yönelik Düzenlemeler 1- Mevcut Bekçi Kulübesi-Kazı Evi Deposu Tamiratı İlk dönem çalışmalarının hedeflerinden birisi de halen antik kent içerisinde mülkiyeti T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ait olan bekçi kulübesi-kazı evi deposu olarak işlev gören binanın tadilatını gerçekleştirerek söz konusu binanın işlevinin devamı sağlanacaktır. Ayrıca kalıcı anlamda bir kazı evi ile depo yapılarının inşa edilmesine yönelik çalışmalarda bu ilk dönem hedeflerimiz arasında yer almaktadır. Bu amaç doğrultusunda ilk etapta uygun bir arazinin tespit edilerek bu arazinin kazı ekibine tahsisi ve bunları takiben de inşaat faaliyetlerine başlanılacaktır. Kazı evi ve depo binalarının inşası için gerekli kaynağın sağlanmasında, İzmir İl Özel İdaresi, Seferihisar Belediyesi, İzmir Ticaret Odası, İzmir Büyük Şehir Belediyesi ve İzmir’de yerleşik büyük holdinglere (Yaşar Eğtim ve Kültür Vakfı vb.) bir proje hazırlanıp sunulacaktır. 2 2. Jeofizik Araştırmaları Son yıllarda gelişen teknoloji ve bu teknolojiye bağlı olarak jeofizik araç ve gereçlerinin yaygınlaşması ve bu alanda üniversitelerimizde Jeofizik Mühendisliği Anabilim Dalları’nın kurulması ile yetişmiş işgücü ortaya çıkmıştır. Jeofizik araştırmaları özellikle son yıllarda arkeoloji alanında oldukça başarılı sonuçlar vermekte ve çok yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Teos kazıları kapsamında da bu tür uygulamalar büyük bir potansiyele sahiptir. Antik kentte birçok kez kısa süreli kazılar yapılmış olmasına rağmen hiçbir kamu binası tümüyle gün yüzüne çıkarılamamış ve söz konusu kamu binalarının kentteki cadde-sokak sitemi ile ilişkisi kurulamamıştır. Ayrıca M.Ö. 7. yüzyılın sonundan itibaren çok zengin bir liman kenti olarak ortaya çıkan antik kentte sadece yüzeyde görülebilen çok az sayıdaki yapı kısmen bilinmektedir. Bu bağlamda antik kentteki bilinmeyen birçok kamu binasının ve özel konutların varlığı jeofizik çalışmaları sonucunda kısa sürede ortaya konabilecektir. Öncelikle kazısı yarım kalmış olan Dionysos Tapınağı ve temenos stoları ile çevresinde, odeion ve tiyatronun önündeki (güneydoğu) boş ve düz alanlarda ve ayrıca tüm yapıların bulunduğu antik kent merkezinde jeofizik çalışmaları gerçekleştirilecek ve söz konusu jeofizik çalışmalarından elde edilen sonuçlara göre kazı alanları belirlenecektir. Ayrıca bu jeofizik çalışmaları kentin dışındaki nekropol alanında da uygulanacaktır. Bu sayede gerek yerleşim alanının sınırlarının belirlenmesini gerekse modern yapılaşma ile ortaya çıkmakta olan tahribata karşı önlem alınmasını hedeflemekteyiz. Jeofizik çalışmalarının yanı sıra bölgede yürütülecek olan jeomorfolojik araştırmalar ile tarihsel süreç boyunca bölgenin geçirdiği değişimlerin ortaya konulması ve kazılarla elde edilecek olan arkeolojik verilerle eşleştirilmesi planlanmaktadır. 3. Belgeleme Çalışmaları Belgeleme çalışmaları kapsamında antik kette bu zamana kadar yapılmış kazı ve yüzey araştırmalarında bulunmuş ya da ortaya çıkarılmış olan eserlerin bir 3 kataloğu yapılacaktır. Bu bağlamda sit alanı içerisinde yer alan bekçi evi-kazı deposunda saklanmakta olan tüm eserler ile İzmir Arkeoloji Müzesi deposundaki eserlerin bir kataloğu oluşturulacaktır. Ayrıca Türkiye ve yurtdışındaki diğer müzelere dağılmış olan Teos kökenli eserler araştırılacak ve bu eserlerin kentteki yapılar ile ilişkileri kurulacaktır. Kent çapında belgeleme çalışmaları ise öncelikle mevcut görünen yapıların oluşturulacak olan dijital kent planına işlenmesiyle başlanacaktır. Sur içini ve sur dışını kapsayacak dijital kent planı, Jeodezi-GPS ve hassas Total Station ölçüm aletleri ile çıkarılacaktır. Söz konusu genel kent planının çıkarılmasından sonra yüzeyde görülebilen tüm yapı ve yapı bölümlere dijital plana işlenecektir. Ayrıca yapıların restitüsyonuna yönelik mimari blok envanteri öncelikli olarak yapılacaktır. Kazılar başlamadan önce tüm kent ve kent yapılarının ayrıntılı hava fotoğrafları çekilecektir. 4. Kazı Çalışmaları Öncelikli alanların belirlenmesi ve bu alanlarda jeofizik çalışmalarının yapılmasından sonra kentteki problemlerin çözümüne yönelik kazı çalışmalarının gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Söz konusu bu çalışmalar aşağıdaki sıra ile gerçekleştirilecektir: Seferihisar Belediyesi’nden antik kent sınırları içerisinde kalan parselasyonu gösteren dijital kent planı sağlanacaktır. Bu plan üzerine antik yapıların oturtulabilmesi için öncelikli olarak kadastronun kullanmış olduğu nirengi ve poligonların değerleri söz konusu birimlerden sağlanacak ve sayısal değerler kullanılarak antik kentin hassas poligon ağı kurulacaktır. Söz konusu poligon ağı jeodezi GPS’i ile kurulduktan sonra, antik kentte halen görülebilen tüm yapılar total station ile ölçülerek planları çıkarılacak ve kent planına eklenecektir. Bu işlemler sonucunda elde edilecek olan dijital kent planı ile jeofizik ölçümleri birbiriyle eşleştirilerek yeni kazı alanları belirlenecektir. Şu an görünürde olan Dionysos Tapınağı ile temenosunu çevreleyen stoaları, odeion, tiyatro ve gymnasion’un monografik yayınları ne yazık ki günümüze değin eksik kalmıştır. Özellikle Dionysos Tapınağı ve Temenos alanının belgeleme 4 çalışmalarının yanı sıra Hellenistik Dönem Tapınağı (M.Ö. 3. yüzyılın son çeyreği), Augustus Dönemi Tapınağı (M.Ö. 27-M.S.14) ve Hadrian Dönemi Tapınağı’na (M.Ö. 117-138) ait yapı elemanlarının ayrıştırılmasına ve söz konusu yapı evrelerinin teyidine yönelik kazı çalışmaları gerçekleştirilecektir. Ayrıca M.Ö. 6. yüzyılda Eski Mısır ile ticari ilişkilerde bulunan ve M.Ö. 496 yılındaki Lade Deniz Savaşına 17 gemiyle destek veren, Attika-Delos Deniz Birliği’ne 6 talent gibi yüksek vergi ödeyen bu önemli ve zengin kentin M.Ö. 6. ve 5. yüzyıl yapı evrelerinin araştırılmasına yönelik kazı çalışmaları sürdürülecektir. Mimar Hermogenes tarafından Hellenistik Dönem’de inşa edilen Dionysos Tapınağı’nın erken dönemine ilişkin hiçbir tarihi ve arkeolojik veri bulunmaktadır. Tapınak alanında sürdürülecek olan çalışmalar Arkaik ve Klasik Dönem kenti hakkında bilgiler ortaya koyacaktır. Cavea’sı iyi korunmuş olan odeion binasının orkestrası ve hemen güneyinde sürdürülecek olan kazı ve belgeleme çalışmaları ile yapının temel planı tamamlanabilecek ve kısa sürede yapı ile ilgili bir monografi yayınlanabilecektir. Cavea’sı çok kötü korunmuş olan antik tiyatronun sahne binasına ait temellerin ve scaenae frons’unu oluşturan mimari elemanların iyi korunmuş olması, sahne binası çevresinde yapılacak olan kazılarla scaenae frons ve pulpitum cephesinin restitüsyonlarını mümkün kılacaktır. Böylece tüm yapıyı içeren yeni veriler elde edilecek ve tiyatro ile ilgili bir monografi hazırlanacaktır. Anadolu’da Demeter ve Kore tapınakları çok az sayıdadır. 2009 yılında Teos’a yapmış olduğum turistik bir gezi sırasında yüzeyde görmüş olduğum Demeter ve Kore Tapınağı’na ilişkin bir arşitrav üzerindeki inşa yazıtı kentte bir Demeter ve Kore Tapınağı’nın olduğuna işaret etmektedir. Söz konusu arşitrav bloğunun bulunduğu alan tapınak alanı olabilir. Burada yapılacak olan jeofizik çalışmalarından sonra burada kazı çalışmaları gerçekleştirilecektir. Yukarıda bahsi geçen mimari yapıların araştırılması, kazılması, belgelenmesi ve yayınlanması dışında M.Ö. 1200’lerde Batı Anadolu’ya olan göçler çerçevesinde (İlk Kolonizasyon) Teos yerleşiminin mahiyeti ve M.Ö. 1. bin yıl boyunca olan kültürel ve etnik değişimin araştırılması, tarafımdan yürütülecek olan kazı 5 çalışmalarının ağırlık noktasını oluşturacaktır. Bununla beraber, arkeoloji biliminin doğası gereği, yapılacak kazılarla ortaya çıkacak sonuçlar ve yeni problemler çalışmalarımızın yönünü belirleyici olacaktır. Ayrıca antik kentte disiplinler arası çalışmalar yürütülerek kentin bilim dünyasına hak ettiği ölçüde tanıtılması sağlanacaktır. Bu bağlamda kaynakça kısmında görüleceği üzere, yerli ve yabancı birçok bilim insanının kentte bulunan yazıtlar üzerine yazmış oldukları 40’ın üzerindeki epigrafik makale kentin önemini açıkça ortaya koymaktadır. 5) Mimari Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Kazı çalışmalarına paralel olarak yürütülecek olan mimari restorasyon ve konservasyon çalışmaları doğrultusunda antik kentteki tüm taşınmaz kültür varlıklarının koruma altına alınması ve sergilenmesine yönelik çalışmalar öncelikli hedeflerimiz olacaktır. Resim 2: Tiyatro’nun üst caveası’nı taşıyan tonozlu galeriler 6 Bu bağlamda öncelikle antik kentte ihtiyaç duyulan konservasyon çalışmalarına önem verilecektir. Özellikle yıkılma tehlikesi arz eden antik tiyatronun üst cavea’sını taşıyan tonozlu galerinin sağlamlaştırma çalışmaları öncelikli olarak yapılacaktır (Resim 2). İzmir Koruma Bölge Kurulu’ndan alınacak izinler ile Dionyos Tapınağı ve Temenos’unda mimari restorasyon çalışmalarının gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. İlk beş yıllık kazı diliminde tapınağa ait mimari öğelerle kısmi anastylosis çalışmasına gidilecektir. Ayrıca bu kısmi anastylosis’in tiyatronun scaenae fronsun’da da uygulanması planlanmaktadır. Bu bağlamda mimari öğelerin parça restorasyonu öncelikle tamamlanacaktır. Kazılarda ele geçen seramik, cam, metal gibi küçük buluntulara yönelik konservasyon ve restorasyon çalışmaları kazı çalışmaları ile paralel yürütülecektir. 6) Kamulaştırma Çalışmaları Antik kent içerisindeki kamulaştırılmış alanları öncelikli olarak belirlenerek, bu yerlerde tarım yapılmasının asgariye indirilmesi sağlanacak ve böylelikle antik kentin sahipsiz olmadığı yöre halkına aktarılacaktır. Bu durum zamanla kamulaştırılmış alanların yöre halkı tarafından terkini doğuracak ve yeni alanların kamulaştırılmasını rahatlatacaktır. Bu bağlamda Seferihisar Belediyesi’nin antik kentteki kamulaştırmalar için 250.000,00.-TL’lik bir ödenek ayırdığı ve kamulaştırma çalışmalarına öncelik verdiği Belediye Başkanı Sayın Tunç Soyer tarafından tarafıma bildirilmiştir. Antik kette başlayacak olan kazı çalışmalarının antik kentteki kamulaştırma çalışmalarını hızlandıracağı şüphesizdir. 7) Sit Alanının Yeniden Belirlenmesi Çalışmaları Modern tatil siteleri tarafından çevrelenen antik kente ait nekropol ve sur dışında kalan alanların arkeolojik sit derecelerinin yeniden ele alınarak değerlendirilecektir. İzmir Koruma Bölge Kurulu için bir öneri/destek niteliği taşıyacak olan ve tarafımızdan hazırlanacak arkeolojik değerlendirme, sit alanı 7 sınırlarının değiştirilmesi ya da olduğu gibi bırakılması konusunda antik kentin geleceğini de belirlemiş olacaktır. 8) Çevre Düzenlemesi ve Turizme Yönelik Çalışmalar Günümüze iyi korunarak gelmiş olan antik kentin yapıları doğa içerisinde zengin bir görsellik sunmaktadır. Kazı çalışmaları ve bu çalışmalara paralel olarak yürütülecek olan restorasyon-konservasyon çalışmaları ile antik kentin ziyaretçilere yönelik düzenlemesi ve gezi güzergahlarının oluşturulması öncelikli hedeflerimiz arasında yer almaktadır. Bu doğrultuda antik kenti ziyaret edenleri bilgilendirecek ayrıntılı tanıtım panoları yerleştirilecek ve gezi güzergâhları saptanacak ve yapıları gösteren yön levhaları yapılacaktır. Tüm bunlar ve oluşturulacak dinlenme noktaları ile turizm potansiyeli açısından da önemli bir kazanç sağlanabilecektir. B. 2015-2019 ÇALIŞMALARI Özellikle ikinci beş yıllık dönemde Arkaik ve Klasik Dönem Kent Gelişimi ve Yapıları üzerine yoğunlaşılacaktır. Yine bu dönemin ana kapsamını, ilk beş yılda tüm kent ve yapılar bazında elde edilen sonuçların monografik olarak yayınlanması, koruma ve düzenleme çalışmaları oluşturacaktır. Ayrıca elde edilen sonuçların teyidi ve ortaya çıkan birimsel problemlerin çözümüne yönelik kazı ve restorasyon çalışmalarını sürdürmek ve tüm antik kenti bir açık hava müzesine dönüştürerek Türkiye turizmine kazandırılması asıl hedeflerimiz arasında yer almaktadır. İlk beş yıllık dilimde öngörülen jeofizik çalışmalarının devam ettirilmesi ve antik kentin tümünü içeren jeofizik haritaları ile antik kent haritasının oluşturulması da amaçlanmaktadır. Bu çalışma diliminde belirli problemlerin çözümüne yönelik yürütülecek olan kazı çalışmaları, M.Ö. 2. Binyıl sonundan günümüze değin Teos antik kentinin tüm karakterini ortaya koymaya çalışacaktır. Bu bağlamda antik kentteki Arkaik Dönem ve öncesi yerleşim yerinin tespit edilmesine çalışılacaktır. Teos antik kentinin ilk ve ikinci kolonizasyondan sonraki gelişimi araştırılacaktır. Doç. Dr. Musa KADIOĞLU 8
