PowerPoint Sunusu - files.eba.gov.tr
advertisement
Kuvvetin itme ve çekme olduğunu, öğrenmiştiniz. Varlıkları hareket ettirmek için mutlaka bir kuvvet uygulanması gerekmektedir. Bu kuvvetler de temas eden ve temas gerektirmeyen kuvvetler olarak sınıflandırılır. Bir arabayı kaldıramazsınız ama çantanızı sırtınıza kaldırıp asarak rahatlıkla yürüyebilirsiniz. Kuvvet, cisimler üzerine etki eder. Duran cisimleri hareket ettirebilir. Hareket eden cisimleri durdurabilir. Hareketli cisimleri yavaşlatabilir, hızlandırabilir ya da farklı bir yöne döndürebilir. Kuvvet, cisimlerin şeklini değiştirebilir. Bu kadar becerikli olan kuvveti nasıl ölçebilirsiniz? Bir arabayı kaldıramazsınız ama çantanızı sırtınıza kaldırıp asarak rahatlıkla yürüyebilirsiniz. Arada nasıl fark vardır? Arabayı kaldırmak için daha fazla kuvvet gerekmektedir. Çantaya uyguladığınız kuvvet onu kaldırmaya yetecektir. Peki, çantaya ne kadar kuvvet uguladığınızda onu kaldırabilirsiniz? Size, bir arkadaşınız boyunun 10 saniye uzunluğunda olduğunu söylese herhâlde ona gülersiniz. Çünkü saniye denildiğinde, zamandan bahsedildiğini anlarsınız. Her ölçümünüz için farklı araçlar ve birimler kullanılmaktadır. Örneğin uzunluk cetvelle ölçülür. Uzunluk ölçüsü olarak metre, santimetre, milimetre gibi benzer birimler kullanılır. Zamanı kronometre ile ölçmek için saat, saniye ya da dakika birimlerini kullanabilirsiniz. Kuvvetin ise dinamometre ile ölçüldüğünü geçen sene öğrenmiştiniz. Kuvvet birimi olarak Newton kullanılır. Dinamometre, maddelerin esneklik özelliklerinden yararlanılarak yapılmıştır. Dinamometrede esnek madde olarak bir yay kullanılmıştır. Dinamometrenin ucundan çekildiğinde içindeki yay, üzerine uygulanan kuvvet kadar uzar. Bu uzama miktarı dinamometrenin üzerinden okunabilir. Bu değer Newton birimiyle söylendiğinde uygulanan kuvvet ölçülmüş olur. Dinamometreye uygulanan kuvvet kaldırıldığında, yay eski hâline gelerek tekrar sıfır değerini gösterir. Daha önce gölge oluşumunu, aslında var olmayan ama çizim yaparken kullandığınız ışınlarla göstermiştiniz. ışınlar Işık kaynağı Saydam olmayan cisim perde Kuvvetin de cisimler üzerindeki etkilerini gösterirken ışınlara benzer oklar kullanılacaktır. Bu oklar yardımıyla uygulanan kuvvetlerin büyüklükleri, yönleri ve doğrultuları kolayca anlaşılacaktır. Kuvvetin cisme etki edebilmesi için bir noktadan uygulanmış olmalısı gerekir. Bu noktaya uygulama noktası denir. Kuvvetin uygulama noktasına göre bulunduğu hizaya doğrultu denir. Kuvvet, bulunduğu doğrultuda bir yönü göstermelidir. Örneğin, aşağıdaki şekilde verilen kuvvet, doğu-batı hizasında iken yönü doğuya doğrudur. Şekildeki gibi dinamometreye bir cisim astığınızda, cismin aşağıya doğru yayı uzattığı gözlenir. Bu durumda, uygulanan kuvvetin yönünün aşağıya, doğrultusunun ise Kuzey-Güney doğrultusunda olduğu söylenir. Dinamometre, bir kutuya şekildeki gibi takılarak çekildiğinde dinamometre uygulanan kuvvetin büyüklüğünü gösterir. Kuvvetin yönünün doğuya doğru, doğrultusunun ise doğu batı doğrultusunda olduğu söylenir. Doğrultuları aynı olan kuvvetlerin yönlerinin farklı olabileceğini kavrayabilmek için aşağıdaki etkinliği yapınız. Yandaki fotoğrafta uçağı birden fazla kişinin itmesinin nedeni ne olabilir? Bu uçağı bir kişi hareket ettiremez mi? Bir kılavuz geminin önden diğer kılavuz geminin arkadan çektiğini düşününüz. Bu durumda büyük gemiyi hareket ettirebilirler mi? Limana yanaşmak isteyen büyük gemilere kılavuz gemiler yardımcı olur. Büyük gemiyi, kılavuz gemiler çekerek limana yanaştırır. Bir cisme, birden fazla kuvvet etki edebilir. Bu yöndeyse cisim Uygulanan toplam kuvvet hangi kuvvetler farklı oyönlerde uygulanmış yönde hareket eder.olabilir. Bu şekilde iki ya da daha fazla kuvvetin yaptığı etkiyi, tek başına yapabilen net kuvvet Uygulanan kuvvetler, kaçkuvvete tane olursa olsun (bileşke kuvvet) denir.hareket eder ya da hiç cisim ya bir yönde hareket edemez. Bu durum aslında uygulanan kuvvetlerin toplamından bir kuvvetin ortaya çıktığını gösterir. Cisim üzerine uygulanan kuvvetler, aynı doğrultulu fakat zıt yönlü ise bileşke kuvveti, ikisinin farkı olarak gösterilir. Bileşke kuvvetin yönü, büyük olan kuvvetin yönündedir. Bazen birden fazla kuvvet uygulandığında kuvvetler birbirinin etkisini yok eder. Cisim duruyorken birbirinin etkisini yok eden kuvvetler etkisinde kalırsa o cisim hareket etmez. Bu durumda kuvvetlerin bileşkesi sıfırdır. Bu şekilde bileşkesi sıfır olan kuvvetlere, dengelenmiş kuvvetler denir. Bileşke kuvvet, sıfır değilse bu kuvvetlere, dengelenmemiş kuvvetler denir. Dengelenmemiş kuvvetler, cismin süratinde ya da hareket yönünde değişiklik yapabilir. Kuvvetler, aynı doğrultuda aynı yönde olabileceği gibi aynı doğrultuda ters yönde de olabilir. Dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetleri aşağıdaki örnekler üzerinde inceleyiniz. Bir cisme, zıt yönlü kuvvetler uygulandığında, kuvvetler birbirlerinin etkisini azaltır. Zıt yönlü kuvvetlerin net kuvvetini bulmak için çıkartma işlemi yapılır. Kuvvetler, farklı değerdeyse net kuvvet sıfırdan farklıdır. Bu durumda cisim, büyük kuvvetin yönünde ve net kuvvetle hareket eder. Bir cisme, aynı yönde kuvvetler uygulandığında, kuvvetler birbirlerinin etkisini arttırır. Bu nedenle aynı yönlü kuvvetler için net kuvvet toplama yapılarak bulunur. Bir cisme, zıt yönlü ve eşit büyüklükte kuvvetler uygulandığında kuvvetler, birbirlerinin etkisini yok eder. Bu nedenle net kuvvet sıfır olur. Net kuvvet sıfır iken durmakta olan bir cisim hareket etmez. Bu cisme etki eden kuvvetler, dengelenmiş kuvvetlerdir.
