Ses İletimi

GÜRÜLTÜNÜN SAĞLIK
ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Kulak hangi fiziksel özellikleri algılar
Fiziksel Boyut
Hissedilen Boyut
Sesin Yoğunluğu
Ses yüksekliği
Sesin Frekansı
Ses perdesi
Sesin Karmaşıklığı
Ses tınısı
Saf ton:
Basit periyodik,
düzenli
frekanstaki ses
Müzik tonu:
Ana frekans
üzerine birçok
harmonik ses
Gürültü:
Karakteristik bir
frekansı olmayan,
periyodik olmayan ses
Sesin Fiziksel Özellikleri
Graphics: Rossing, Moore & Wheeler, The Science of Sound, 3rd Ed.
Ses İletimi
•
Kulak dış ortamdaki ses dalgalarını işitme sinirlerindeki aksiyon potansiyellerine
dönüştürür
•
Ses dalgaları kulak zarı ve kulak kemikçikleri tarafından üzenginin taban parçasının
hareketleri haline çevrilmektedir
•
Bu hareketler iç kulak sıvısında dalgalanmalar yapar
•
Dalgaların Korti organı üzerine olan etkisi sınır liflerinde aksiyon potansiyelleri
doğurur
Ses İletimi
•
Kulak zarının dış yüzü üzerinde ses dalgalarının yaptığı basınç değişikliklerine
yanıt olarak zar içe ve dışarı doğru hareket eder
•
Bundan dolayı zar ses kaynağının titreşimlerini taklit eden bir rezonatör gibi görev
yapar
•
Ses dalgası durduğu zaman kulak zarının titreşmeside hemen derhal durur, yani
kulak zarı hemen anında devreye giren kritik bir söndürme gücü’ne sahiptir
•
Kulak zarının hareketleri çekicin uzun koluna iletilir
Ses İletimi
•
Çekiç kemiği, uzun ve kısa kollarının birleştiği yerden geçen bir eksen etrafında
salındığından kısa kol böylece çekicin titreşmelerini örse iletir
•
Örs, bu titreşmeleri özenginin başına iletecek şekilde hareket eder
•
•
Özengi başının hareketleri, oval pencerenin arka kenarına içe ve dışa hareket edecek
şekilde menteşelenmiş bir kapıya benzeyen taban parçasını ileri-geri sallar.
Özengi kemiğinin taban parçasının hareketleri ilerleyen bir dalga serisini başlatır
•
Bu dalga kohleaya tırmanırken boyu bir doruğa yükselip daha sonra hızla düşer
Ses İletimi
•
Korti organı bazal membran üzerine
yerleşmiş ve işitme reseptörleri olan tüy
hücrelerini içeren bir yapıdır
•
Kohlea, apeksten tabana doğru
uzanmasının bir sonucu olarak spiral bir
şekil gösterir
•
Bu tüy hücreleri 4 sıra halinde dizilmiş
olup dış tüy hücrelerinin yaptığı 3 sıra
Korti çubukları tarafından oluşturulmuş
tünelin lateralinde, iç tüy hücreleri
tarafından yapılmış bir sıra da bu tünelin
medialinde yer alır
•
Her insan kohleasında 20 000 dış tüy
hücresi ile 3500 iç tüy hücresi vardır
7
Gürültü
Hoşa gitmeyen, istenmeyen, rahatsız edici ses olarak
tanımlanabilir.
Ses, ölçülebilir ve varlığı kişiye bağlı olarak değişmeyen nesnel bir
kavramdır.
Gürültü ise öznel bir kavramdır. Bir sesin gürültü olarak nitelenip
nitelenmemesi kişilere bağlı olarak değişebilir. Kimilerinin severek
ve eğlenerek dinlediği müzik diğerlerini rahatsız edebilir.
8
Gürültü
Gürültü
Geçici
İmpuls silah atışı,
patlama
İmpakt matbaa
makineleri
Endüstriyel çalışma koşullarında en sık; sabit
Sürekli (en az 0,2 sn)
Sabit
Dalgalanan
sürekli gürültü üzerine eklenen
impakt geçici gürültüye rastlanmaktadır.
Sadece impakt gürültü, sürekli+impakt gürültüden daha zararlıdır!
9
Gürültünün olumsuz etkileri
Fiziksel  Geçici veya kalıcı işitme bozuklukları
Fizyolojik  Kan basıncının artması, dolaşım bozuklukları,
solunumda hızlanma, kalp atışlarında yavaşlama
Psikolojik Etkileri Davranış bozuklukları, aşırı sinirlilik ve
stres
Performans Üzerine Olan Etkileri İş veriminin düşmesi,
konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin yavaşlaması
10
Gürültünün olumsuz etkileri
GÜRÜLTÜNÜN
SEBEP
OLDUĞU
İŞİTME KAYBI
TİPLERİ
• 1- İLETİM TİPİ İŞİTME KAYBI
• İletim tipi işitme kaybı, kulak
zarında ve orta kulak kemiklerinde
meydana gelen kayıplardır.
• 2 - ALGI TİPİ İŞİTME KAYBI
• Algı tipi işitme kaybı iç kulakta
duyma hücrelerinde meydana
gelen kayıplardır.
Gürültüye bağlı işitme kaybı
Geçici eşik kayması
Kalıcı eşik kayması
Akustik travma
12
1-Geçici eşik kayması
Kısa süre ile gürültüye maruz kalma nedeniyle ortaya çıkan
geçici işitsel yorgunluk tablosudur.
Kalıcı değildir.
Dış tüylü hücrelerin mekanoelektrik transdüksiyon kanallarının
geçici olarak kapanması nedeniyle Korti organının mekanik
duyarlılığının azalması sonucu ortaya çıkar.
13
1-Geçici eşik kayması
DARBE
Geçici İşitme Kayıpları:
Birkaç saat boyunca veya ani olarak şiddetli gürültüye maruz kalan
kişilerde geçiçi işitme kayıpları oluşmaktadır.
Bu işitme kaybının ne kadar süre sonra normale döneceği ise kişinin;
Fizyolojik özelliklerine,
Yaşına,
Gürültüye maruz kalma süresine,
Nasıl bir gürültüye maruz kaldığına
bağlı olarak dakika, saat ve hatta gün boyu sürebilir. Sonra normale döner.
2-Kalıcı eşik kayması
Uzun süre gürültüye maruziyet sonucunda ortaya çıkan
tablodur.
Kalıcıdır.
Koklear yapılarda doğrudan mekanik hasar ve aşırı
stimülasyona bağlı olarak metabolik değişiklikler nedeniyle
ortaya çıkar.
15
2-Kalıcı eşik kayması
KÜMÜLATİF- TİNNİTUS
Uzun Süreli Maruz Kalma Sonucu Oluşan Kayıplar:
Gürültülü ortamda uzun süre çalışan kişilerde
Kulak çınlaması,
Sinirlilik,
Kan basıncının yükselmesi,
Algılama zorluğu,
Kalıcı olarak da işitme kayıpları oluşur.
2-Kalıcı eşik kayması
KÜMÜLATİF - TİNNİTUS
Uzun süreli gürültüye maruz kalma sonucu
etkilenme yüksek frekanslardaki seslerin
duyulmaması ile başlamakta, maruz kalma
süresi arttıkça daha düşük frekanslı seslere
doğru işitme kayıpları oluşmaktadır.
2-Kalıcı eşik kayması
KALICI SAĞIRLIK EVRELERİ
1.EVRE: Kulaktaki işitme kaybının farkında olunmadığı devredir. Ancak
odiometrik inceleme ile tanısı konur.
Günlük konuşma frekansı 500-2000 HZ dir. Bozukluk ise 4000 -4500
arasındadır.
2.EVRE: Kalıcı sağırlık ilerledikçe bozukluğun frekans yayılımı genişler.
Fısıltılı güçlükle duyulur.
3.EVRE: Bozukluğun frekans yayılımı çok genişlemiştir. Normal konuşmalar
duyulmaz olur. Normal hayat içinde sağır bir insan oluşmuştur.
Gürültünün koklear etkileri
KALICI İŞİTME KAYBINI
HİÇ BİR ŞEKİLDE TEDAVİS
MÜMKÜN DEĞİLDİR.
Sağlıklı bir kulağın iç yapısı
Duyma yetisini kaymetmiş
bir kulağın iç yapısı
19
Gürültünün koklear etkileri
KALICI İŞİTME KAYBINI
HİÇ BİR ŞEKİLDE TEDAVİS
MÜMKÜN DEĞİLDİR.
Sağlıklı bir kulağın iç yapısı
Duyma yetisini kaymetmiş
bir kulağın iç yapısı
20
3-Akustik travma
Baş ve kulağa direkt gelen,
bazen patlama ile birlikte
olan şiddetli bir gürültüyü
izleyen işitme kaybı,
tinnitus ve başdönmesi
21
İŞİTME KAYBINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER
SŞ - Sesin Şiddetine,
SF - Ses Frekans dağılımına,
ES - Etkilenme süresine,
KY - Kişinin yaşına,
KD - Kişisel duyarlılığına,
KC - Kişinin cinsiyetine.
İşitme kaybı –
farklı şiddet sabit frekansa göre
İşitme kaybı –
sabit şiddet farklı frekanslara göre
Fizyolojik Etkiler
2. Fizyolojik Etkiler:
Taşikardi ve ekstrasistol (90dB üstü),
kan basıncının artması,
dolaşım bozuklukları,
solunumda hızlanma,
Hipertansiyon(70dB üstü),
GİS (Gastro İntestinal Sistem) motilitesinde
düşme (ülser),
kalp atışlarında artma veya yavaşlama ve ani
refleksler,
stres hormonlarında artış,
kan lipitlerinde artış,
elektrolit bozuklukları şeklinde sıralanabilir.
Derinin elektriksel dayanıklılığında azalma,
Sinir sisteminde etkilenim; Baş dönmesi,
reflekslerde canlılık, nistagmus, midriazis,
adrenal bez hiperaktivasyonu
Psikolojik Etkiler
• Kaygı
3. PSİKOLOJİK ETKİLER
• Depresyon
• Aktiflik
• Pasiflik
Belirli bir gürültü seviyesinin üzerindeki gürültüye
maruz kalan kişiler rahatsız, tedirgin ve sinirli
olmakta, tedirginlik ve sinirlilik hali gürültünün etkisi
kalktıktan sonra da devam edebilmektedir.
• Saldırganlık
• Grup Etkileşiminde Bozukluklar
• Yardımlaşmada İsteksizlik
• Sinir Bozukluğu
Zihinsel Fonksiyonlarda Bozulma Belirli düzeylerin
aşıldığı durumlarda yorgunluk ve zihinsel
etkinliklerde yavaslama gözlenmektedir.
• Korku
• Rahatsızlık
• Baş donmesi
• Tedirginlik
Ani olarak yükselen gürültü düzeyleri insanlarda
korku yaratabilmekte, ancak belirli bir sure içinde
tekrar normale dönülebilmektedir.
• Yorgunluk
• Zihinsel Fonksiyonlarda Bozulma
Performans Etkileri
4. Performans Etkileri
• İş veriminin düşmesi, konsantrasyon
bozukluğu, hareketlerin engellenmesi gibi etki
şeklindedir.
• Etkisinde kalınan gürültü nedeniyle belli bir
frekans aralığında oluşan kalıcı işitme kaybı
diğer frekanslardaki seslerin duyulmasını ve
algılanmasını engellemez, ancak bir takım
fonksiyonların engellenmesine neden olabilir.
- Erken cocuklukta, okumada
gecikme, motivasyonda
azalma
- Doğrudan etkiler (iletişim
bozukluğu, konsantrasyon
bozukluğu)
- Dolaylı etkiler (verimlilikte
azalma, sinirlilik, stres)
- Uykusuzluk
Gürültü Yönetmeliğinin Uygulaması
En yüksek maruziyet eylem değeri:
LEX, 8h=85 dB(A)
En düşük maruziyet eylem değeri:
LEX, 8h =80 dB(A)
Maruziyet sınır değeri:
LEX,8h=87 dB(A)
• İşçinin kullandığı kişisel kulak koruyucularının koruyucu etkisi dikkate
alınarak maruziyet sınır değer uygulanır. [msd = 87 dB(A)]
• Maruziyet etkin değerlerinde ise kulak koruyucularının etkisi dikkate
alınmaz.[med=85 dB(A) ve 80 dB(A)]
Endüstride Meslek Hastalıkları
Grupları
A - Kimyasal maddelerle ortaya çıkan meslek hastalıkları
B - Mesleki Cilt Hastalıkları
C - Pnömokonyozlar ve diğer solunum sistemi hastalıkları
D – Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar
E - Fiziksel etkenlerle olan meslek hastalıkları
GÜRÜLTÜNÜN SEBEP OLDUĞU İŞİTME KAYIPLARI DA FİZİKSEL ETKENLERLE
OLAN MESLEK HASTALIKLARI GRUBUNA GİREN BİR MESLEK HASTALIĞIDIR.
Meslek hastalığı olarak işitme yitimi
Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü,ekli liste
Etkilenme Süresi : … gürültülü işte en az 2 yıl, gürültü şiddeti sürekli olarak
85 dB’in üstünde olan işlerde en az 30 gün çalışmış olmak …
Yükümlülük Süresi : 6 ay
Meslek hastalığı olarak işitme yitimi
ve tanı süreci
Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü,ekli liste
Kesin Meslek Hastalığı Tanısı Madde 17:
* Bilateral eşik odyogramı yapılmalıdır. Değerlendirmede 40 yaşından sonraki
her yaş için yarım desibellik düşme fizyolojik azalma olarak hesaplanmalıdır.
*İşyerinde sağlığa zarar verecek düzeyde gürültü bulunduğu saptanmalıdır.
*İşe girişte ve aralıklı bakılarda çekilmiş odyogramlardan yararlanılmalıdır.
*İşitme zararına yol açan travmatik, toksik, tıbbi ve dejeneratif diğer etken ve
nedenler giderilmelidir.
Odyometre
İşitme keskinliği genelde bir odyometre ile ölçülür
Bu aygıt kulaklık aracılığı ile deneğe çeşitli frekanslarda saf
tonlar gönderir
Her frekans için saptanan eşik şiddet bir grafik üzerine
normal işitmenin yüzdesi olarak işaretlenir
Bu yolla sağırlığın derecesi nesnel olarak ölçüldüğü gibi en
fazla hasara uğramış ton ağırlığına ait bir tabloda elde edilir
Gürültü ile karşılaşma
(ses düzeyi – dBA)
Doğrudan etki
İşitme
kaybı
Dolaylı etki
Uyku bozukluğu,
konuşma ve iletişimin
etkilenmesi
Bilişsel ve duygusal
yanıt
Rahatsızlık
hissi
Stres etmeni olarak gürültüye yanıtlar
Özgül olmayan davranışsal yanıt
Otonom sistem – sempatik sinirler
Endokrin sistem (hipofiz, adrenal)
Risk etmenleri
kan basıncı
kan lipidleri
kardiyak output
kan glukozu
pıhtılaşma faktörleri
Ortaya çıkan hastalıklar
Hipertansiyon
Arterioskleroz
İskemik kalp hastalıkları
Gürültü Etkileri ve Biyolojik Yanıtlar (Babisch, 2002). World Health Organization 2009
Gürültü ve sağlık
etkilerinin farklılaşmasına
neden olan etmenler
Sesin özellikleri
ses düzeyi, frekans,
karşılaşma süresi
Uyarlama: Ising, Kruppa Noise & Health
2004
gürültüye bağlı uyku
bozukluğu ya da
Nöronal uyarı
çok gürültülü
ortamlarda çalışma
Ses algısı
Ortama bağlı özellikler
Bireye bağlı özellikler
İletişim, odaklanma vb
uyum, duyarlılık vb
Fizyolojik ve psikolojik mekanizmalar üzerinde etki
Endokrin, bilişsel, duygusal …
Sesin GÜRÜLTÜ olarak algılanması
Stres etmenleri
Risk etmenleri
Zaman baskısı, iş
stresi …
Sigara, obesite,
sedanter yaşam…
Akut etkiler
HT, rahatsızlık, stres
hormonları↑…
Perfomans↓
Kronik etkiler
Kısa süreli bellek↓ ,
odaklanma ↓
MI riski ↑, HT …