2. MİKROSKOP VE KULLANIMI Mikroorganizmalar, gözle

2. MİKROSKOP VE KULLANIMI
Mikroorganizmalar, gözle göremeyecek kadar küçük varlıklardır. İnsan gözü, çapı 200-250
µm’den (mikron) büyük varlıkları görebilir. Dolayısıyla boyutları 0.1-10 µm olan
mikroorganizmaları çıplak gözle görmek imkansızdır.
Mikrooganizmaları görme ve incelemede mikroskop denilen özel büyütücü sistemler
kullanılır. Çeşitli amaçlara yönelik mikroskoplar geliştirilmiştir:
1.
2.
3.
4.
5.
Basit ışık mikroskobu
Karanlık saha mikroskobu
Faz-kontrast mikroskobu
Fluoressant mikroskobu
Elektron mikroskobu
2.1. Basit Işık Mikroskobu
Bu gün en çok kullanılan en basit mikroskop, ışık mikroskobudur. Genel olarak 2 kısımdan
oluşur:
1. Mekanik kısım
 Ayak
 Kol
 Tabla
 Tüp
2. Optik kısım
 Esas optik kısım (objektif ve oküler)
 Aydınlatma sistemi ve bununla ilgili kısımlar (ışık kaynağı, ayna, kondensör,
diyafram)
Mekanik kısım:
Tüp: genellikle 160 mm uzunluğundadır. Üzerinde oküler ve objektifleri taşır. Tüpün üst
kısmında oküler, alt kısmında ise bir döndürme mekanizması (rovelver) üzerinde objektifler
bulunmaktadır.
Kol: Mikroskobu tutmaya yarar. Kolun alt kısmında görüntünün bulunmasına ve
netleştirilmesine yarayan makrovida (kaba ayar vidası) ve mikrovida (ince ayar vidası) vardır.
Tabla: Üzerine preparatın konulduğu kısımdır. Yuvarlak veya dörtgen şeklinde olabilir.
Üzerinde preparatın sabitlendiği kıskaçlar bulunur. Tablanın ortasında, aydınlatma
sisteminden gelen ışığın geçmesini sağlayan bir delik vardır.
Ayak: Mikroskobun üzerine oturduğu, at nalı şeklinde metalden yapılmış kısımdır.
Makrovida-Mikrovida: Tüpü objeye yaklaştıran ya da uzaklaştıran vidalardır.
1
MİKROSKOBUN YAPISI VE BÖLÜMLERİ
2
Optik Kısım:
Oküler: Tüpün üst kısmında bulunan mercek sistemidir. Üzerinde büyütme oranını gösteren
(5x, 10x, 15x gibi) numaralar vardır. Monoküler ve binoküler olmak üzere 2 tipi vardır.
Objektif: İncelenecek preparatın hemen üstünde yer alan ve rovelver ile dönebilen mercekler
sistemidir. Üzerinde büyütme kapasitesini gösteren numaralar mevcuttur. Ayrıca her
objektifte açıklık sayısını (N.A.) ifade eden 0.30, 0.75 gibi rakamlar da vardır. Açıklık sayısı,
mikroskobun ayırma (resolüsyon) gücünün bir ölçüsüdür ve merceğin geçirebildiği ışık
demetinin çapını ifade eder. Açıklık sayısı ne kadar büyükse resolüsyon kuvveti de o derece
artar. Açıklık sayısı büyük olan objektifler (1.0, 1.2, 1.3 gibi) immersiyon yağı ile
kullanılırlar.
İmmersiyon yağı ile kullanılan objektiflere immersiyon objektifi de denir. İmmersiyon
objektifinde alt taraf çok küçük olup objeden gelen ışınlar yeteri kadar bu objektife geçemez.
Bunu sağlamak için immersiyon yağı kullanılır. İmmersiyon yağının kırılma indisi camın
kırılma indisine çok yakın olup bu yağ sayesinde gelen ışınlar kırılmadan merceğe girebilir.
Objektif, kendi odak uzaklığının altında bulunan bir cismin görüntüsünü okülere hakiki, ters
ve büyük olarak aktarır. Bu görüntü okülerde daha da büyütülerek göze iletilir.
Büyütme = Objektif büyütmesi x Oküler büyütmesi
Kondensör: Tablanın hemen altında yer alır. Gelen ışığı mikroskop sahasına toplar. Vida ile
aşağı yukarı hareket ettirilerek ışık şiddeti ayarlanabilir.
Diyafram: Yan tarafta bulunan bir kol ile açılıp kapanmak suretiyle aynadan gelen ışığın
şiddetini ayarlayan yapıdır. İmmersiyon çalışmalarında diyafram genellikle tam açılır.
2.2. Mikroskobun Kullanılması ve Dikkat Edilecek Hususlar
Mikroskoptan iyi bir görüntü alabilmek için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
 Mikroskop kullanılmadığı durumlarda özel kutusu ve kılıfı içerisinde muhafaza
edilmelidir.
 Mikroskop bir yerden diğer bir yere taşınırken çarpma ve darbelerden uzak tutulmalı
ve iki elden destek vererek taşınmalıdır.
 Mikroskobn mercekleri (objektif, oküler ve kondensör) her kullanımdan evvel ve
sonra ince bir mercek kâğıdı veya yumuşak bir tülbent ile temizlenmelidir. Bu amaçla
mendil veya önlük kullanılmamalıdır. Eğer immersiyon yağı kullanılmışsa, temizleme
işlemi hemen yapılmalıdır. Eğer gerek duyulursa 7:3 eter-etil alkol karışımı temizlik
için kullanılabilir.
 Mikroskop hiçbir zaman ıslak bırakılmamalıdır.
 Çalışılacak objektif belirlenir ve rovelver çevrilerek, bu objektifin görüş hattında
olacak şekilde yuvaya oturması sağlanır.
3
 Işık kaynağı devreye sokulur. Işık kaynağı elektrik ise aynanın çukur tarafı lambaya
yöneltilir. Aynaya gelen ışık kondensöre yansıtılır.
 Diyafram sonuna kadar açılır. Kondensör hareketli ise vidasıyla oynanarak en
yukarıya kaldırılır.
 Tablanın kenarından bakılarak kondensöre yeterli ışığın gelip gelmediği kontrol edilir.
Daha sonra bu kontrol işlemi okülerden bakılarak yapılır. Işık kaynağı ve aynada ayar
yapılarak yeterli ışığın gelmesi sağlanır.
 Preparat tablanın ortasına konulur, lamın uçları kıskaçla sıkıştırılır. Tablanın ayar
vidaları ile incelenecek kısmın görüş hattının hizasına gelecek şekilde preparat hareket
ettirilir. Yandan bakılarak objektif tamamen aşağı indirilir. İmmersiyon objektifi ile
çalışılmıyorsa okülerden bakılarak makrovida ile görüntü bulununcaya kadar objektif
yavaş yavaş yukarı kaldırılır. Görüntü bulununca mikrometre ile netleştirilir.
İmmersiyon objektifi ile çalışılıyorsa preparat üzerine bir damla immersiyon yağı
damlatılır. Preparat tablaya yerleştirilerek immersiyon yağı damlatılan incelenecek
kısım görüş hattının hizasına getirilir. Tablanın kenarından bakılarak, makrovida
yardımıyla immersiyon objektifinin yağa yavaşça dalması sağlanır. Makrovida
yumuşak bir hareketle çevrilerek merceğin preparata teması sağlanır. Daha sonra gözle
okülerden bakılır ve makrovida aksi istikamette yavaşça çevrilerek görüntü alınmaya
çalışılır. Görüntü alınınca mikrovidaya geçilir ve ince ayar yapılarak görüntü
netleştirilir. İmmersiyon objektifi ile çalışırken objektifin hiçbir şekilde yağ
damlasından ayrılmasına izin verilmemelidir.
 Preparat tablaya daima üst yüzü (örnek konulan ve boyama yapılan yüzü) objektife
bakacak şekilde yerleştirilmelidir.
 Mikroskopta ilk ayarlanan görüş sahasıyla yetinilmemelidir. İlk görüş sahası,
mikroorganizmaların yayılmadığı boş bir bölgeye ait olursa görüntü alınamaz. Bu
nedenle tablanın ayar vidalarıyla oynanarak uygun birkaç görüntü sahası bulunmalıdır.
 İnceleme sürdürülürken göz okülerde, bir el daima mikrovidada, diğer el ise tablanın
ayar vidalarında olacak şekilde hareket edilmelidir.
 İnceleme bittikten sonra mikroskop usulüne uygun olarak temizlenir, kurulanır ve
kılıfı geçirilerek ya da kutusu içerisinde muhafaza edilir.
4