ilkel topluluk ve düşünüş

ESKİ YUNANDA SİYASAL VE
TOPLUMSAL GELİŞMELER
Siyasi Düşünceler Tarihi
HOMEROS DESTANLARI
 Gezgin ozanlarca gittikleri yerlerde atalarının yaptığı savaşları ve




kahramanlıkları sazlı ve sözlü anlatılan destanlardır.
İlyada ve Odysseia en meşhur destanlardır.
İlyada: Dorlardan önce topraklarda hakim olan Akhalar’ınTroya
(İlyon) savaşını anlatan destandır.
Odysseia: Akha soylularından Odysseus’un 10 yıl süren Troya
savaşından sonra evine geri dönüş macerasını anlatıldığı bir
destandır.
Her iki destanda da hayal ürünü ve mitolojik unsurlar bulunmasına
rağmen dönemin toplumu üzerine önemli mesajlar vardır (devlet
yapısı, kadın erkek ilişkileri, ekonomik yapı, dini hayat vb.) iki
eser de daha sonra yazılan birçok esere ilham kaynağı olmuştur.
KENT DEVLETLERİN OLUŞUMU
 “Polis”lerYunan toplumunun siyasal düzenine ve düşününe damgasını
vurmuş olan en önemli örgütlenme biçimidir.
 “Polis”ler sıradan bir şehir yapılanması değildir. Meclisiyle, yönetimiyle,
vatandaşlarıyla hatta tanrılarıyla her birisi bağımsız yapılardır.
 Dönemin en önemli kent devletleri Sparta ve Atina
 Sparta birbirlerine eşit bir aristokrat sınıf ile ele geçirilen toprakların yerlileri
olan helotlardan oluşan katmanlı bir sosyal yapı bulunmakta.
 Katman içi eşitlikçi bir düzen var tüm Spartalıların temel amacı bir savaşçı
olarak yetişmeleri dolayısıyla ne düşünür ve filozof yetişti toplumda ne de
dışarıdan bu nitelikte insanlar beslendi.
 O nedenle Yunan düşün hayatında Sparta’nın ciddi bir katkısı bulunmamakta
daha çok savaşçı bir toplum olarak görülmüşlerdir.,
KENT DEVLETLERİN OLUŞUMU
 Atina
 Yunan düşünüşünün en önemli merkezi olmuştur.
 M.Ö 8 yy doğru kentin siyasal yapısında “arkhon” adı verilen ve aristokratların kendi
aralarından her yıl seçtikleri üç yüksek memurdan oluşan feodal bir yönetim tarzı
görülmektedir.
 Yaygın tarımdan yoğun tarıma geçiş (üzüm ve zeytin vb.) ancak bu tarıma geçiş için
gerekli paranın borç yoluyla alınmasından dolayı topraklarını yitiren “borç köleleri” ortaya
çıkmıştır.
 Topraklarına bu şekilde aristokratlar tarafından el konulan halkın sayısında önemli artışlar
olması üzerine sınıf çatışmaları ve iç çatışmalar baş göstermiştir.
 Başlayan ayaklanmayı bastırmak üzere zora başvuran aristokratlar Drakon’a bir ceza yasası
hazırlattılar. Aristokratların mal ve canlarını korumak amacıyla hazırlanan Oldukça ağır ve
orantısız müeyyideler içeren ceza yasasında hemen tüm suçlara idam cezası
öngörülmüştür. Günümüzde halen bu tür yasalara “Drakon yasaları veya Drakonca yasalar”
adı verilmektedir.
 Ancak aristokratlar dışında yer alan varlıklı kesiminde halkın yanında yer almasıyla
çıkarılan bu kanunlar çok işe yaramadı
SOLON REFORMLARI
 Drakon yasalarının işe yaramadığını gören aristokratların imdadına Solon
yetişiyor.
 Olağanüstü yetkilerle donatılmış bir “arkhon” olan Solon yasa koyucu olarak
atanarak toplumda arabuluculuk görevi veriliyor.
 İlk icraat ‘borç köleliği’ olayını iptal ediyor ayrıca kentdaşların kendileri,
eşleri ve çocuklarını rehin gösterme olayını yasaklıyor.
 Borçlar karşılığı el konulan topraklar sahiplerine geri veriliyor ve
aristokratların sınırsız toprak edinimini yasaklayıp sınırlar getiriyor
 Toplumsal tabaka sitemini değiştiriyor aileye dayalı sistemden zenginliğe
dayalı sisteme geçiliyor (500, 300, 150 kilelikler ve alttakiler)
 İlk üç sınıf askerlik, seçme ve seçilme hakkına sahip. Siyasal haklar sadece bu dört
sınıfa tanınmış köleler ve Atina’lı olmayanlar ve kadınlara tanınmamıştı.
HALKÇI TİRANLIK YÖNETİMİ
 Solon reformları da istenilen sonucu vermedi halkın toprakları dağıtılmadığı
için işsiz ve huzursuz devrimci bir kesim oluşturdular. Bu durumu fırsata
çevirmek isteyen Peisistratos bir darbeyle yönetime al koyuyor.
 Aristokratların topraklarına el koyup köylülere dağıttı. Geliştirdiği sistemle
Atina dışından gelen işsiz halka ödeme karşılığı iş imkanları sağladı.
 Bir savaş filosu oluşturarak Atina emperyalizmine gidecek en önemli adımı
attı.
 Ölümünden sonra yönetime geçen oğlu aristokratlar tarafından öldürülünce
tüm aile Atina’dan sürüldü.
 Tarih aristokratlar tarafından yazıldığı için halkı yanına alarak darbe
gerçekleştiren Peisistrator “halk düşmanı bir tiran” olarak gösterildi
DEMOKRATİK REFORMLAR
 Tiran ailesini sürerek yönetime el koyan aristokratlardan birisi olan
Kelisthenes yönetime gelince aristokratları karşısına alarak Atina siyasal
hayatında ilk demokrasinin temelini atacak siyasal reformlar
gerçekleştiriyor.
 Aristokratların yönetimde etkin olmasını sağlayan kan bağı/ aile sistemini
değiştirerek daha çok temsili bir örgütlenme sağlayacak olan “adrese dayalı” “deme”
sistemini kuruyor. Günümüzdeki “demokrasi” kavramının da buradan geldiği ileri
sürülmektedir.
 Oluşturulan yeni sistemde mahalleler oluşturularak her mahallede aritokratların
azınlıkta kalacakları şekilde sınırlar çizildi
 Atina yönetiminin en önemli kurumu olan “Beşyüzler kurultayı” oluşturulan bu
mahallelerden seçilen temsilcilerden oluşuyordu
DEMOKRATİK REFORMLAR
 Atina 10 farklı mahalleye ayrılmış ve bu mahallelerin her birisinden ellişer kişi seçilerek
oluşturulan “Beşyüzler kurultayı” şehrin en önemli siyasal kurumudur.
 Yılın 36 günü toplanan kurultaya her toplantı günü katılımcılardan birisi kura ile başkan
seçiliyordu.
 Başkomutan, tüm Atina halkı tarafından seçiliyordu kendisine her mahalleden bir toplam 10
komutan yardımcı seçiliyordu. Diğer siyasi kurumlardan farklı olarak başkomutan tekrar
seçilme şansına sahipti.
 Başkomutanlar zamanla içi politikada etkili olmaya başlayınca aristokratlar kendilerini
seçtirebilmek için çalışmalar başlatmışlardır. Dolayısıyla zamanla başkomutanlar hem politik
hem askeri gücü elinde bulundurarak günümüzdeki devlet başkanlarına benzer bir konuma
yükselmişlerdir.
 Ostrakismos (Çanak Çömlek Mahkemesi): Eski Yunan’ da ki en ilginç siyasi
kurumlardan birisidir. Zamanla aristokratların tiranlaşmasını önlemek amacıyla yılın belli bir
tarihinde tüm kentdaşların sivrilip tiranlaşmasından korktukları aristokratın ismini çömlek
parçalarına yazıp küplere atmaları istenirdi. Bir kimsenin adı 6.000 kişi tarafından yazılmışsa
o kişi 10 yıllığına Atina’dan sürülürdü.
 Zamanla bu sistem muhalifleri diskalifiye etmek için suiistimal edilmeye başlanmıştır.
SAVAŞLAR
 Pers Savaşları: Persler İyonya ile yaptığı savaşta Yunan’lıların sembolik yapmış oldukları
destek bahane edilerek Yunana karşı savaş başlatmıştır. Atina hazırlamış olduğu donanmayla
Pers donanmasını yakınca Atina’nın yıldızı parlamaya başlıyor.
 Peloponnesos Savaşları: Atina kent devleti ile Spartalılar arasında yaklaşık 30 yıl süren
savaşlardır. Sonucunda Atina’kent devletinin yıkılmasıyla sonuçlanmıştır. Savaş daha sonra
gelecek Yunan düşünürlerinin fikirlerinde önemli etkiler meydana getirmiştir.
 Yunan iç savaşları: Bu büyük kent devletler dışında tüm Yunan coğrafyasındaki kent devletleri
arasında da savaşlar çok sık görülmüştür. Çatışmalar devam ederken Makedon krallığı
tarafından bütün Yunan toprakları ele geçirilmiş ve “Helen Birliği” adlı siyasal bir örgütlenme
kurulmuştur.
 Yunanistan’da ki sosyal yapı açısından risk oluşturan topraksız, işsiz güçsüzlerde bu birlik
altında oluşturulan orduya dahil edilerek doğu seferleri düzenlemiştir.
 Büyük İskender’in (M.Ö. 323) doğu fetihleri sonrası Yunan topraklarında yeniden iç savaşlar
baş göstermiş ve sonunda da Roma İmparatorluğu tarafından işgal edilerek Atina kent
devletlerinin varlığı sona erdirilmiştir. (M.Ö.86)
Atina
Yetişkin erkekler
ve kadınlar
çocuklar
Köleler
Özgürler
Siyasal Hakkı
olanlar
Siyasal hakkı
olmayanlar
Halk –demos-
Aristokratlar
Zenginler
Atinalıların eşleri
Yoksullar işçiler
köylüler
Atinalı olmayanlar
ve eşleri
SİYASAL DÜŞÜNÜŞ
 Mitolojik düşünüşten felsefi düşünüşe geçiş.
 Mitolojik düşünce???? Felsefi düşünce????
 Ortaya çıkan erken burjuvazi ve bu sınıfın ihtiyaç duyduğu düşünsel bir alt yapı.
 Mitolojik düşünce tarzı aristokratlara doğal yönetim şansı veriyordu yeni sınıf bunu
kabullenemezdi. Mitolojik ve dinsel düşünüş terk edilip yerine yersel açıklamalar geliştirildi.
 İyonya kentlerinden Miletos’da (bugün ki Aydın Balat ilçesi sınırlarında) bu yeni sınıf
aristokratları yenerek yönetimi ele geçiriyor tabi bu arada aristokratların çoluk çocuk komple
kılıçtan geçiriliyor. Karşı devrimle aristokratlar yönetimi ele geçirince de bu sefer halk canlı
canlı yakılarak intikam alınıyor. Bu büyük kaosun sonucunda doğal olarak ortada ne mitoloji
ne de o düşünüşün baş aktörleri tanrılar kalıyor.
 Dolayısıyla mitolojiler bir tarafa bırakılarak (birazda ortamı gergin siyasal havasından dolayı)
doğa olaylarının, evrenin nasıl meydana geldiği, değişimlere neyin sebep olduğu gibi konulara
açıklama getirmeyi amaçlayan bir düşünce tarzı gelişiyor “İyonya doğa felsefesi”.
 Hemen aynı sıralarda Egenin karşı kıyısında Güney İtalya Kroton’ da da aristokratik bir
düşünüş olan “din felsefesi” gelişmeye başlıyor. Bu iki felsefi akım Yunan felsefesinin temelini
oluşturacaktır.
İYONYA DOĞA FELSEFESİ
 Doğrudan toplumsal ve siyasal sorunlarla uğraşmak yerine evrendeki olayların
nasıl olduğu ve evrenin aslı ana maddesi nedir sorularına yoğunlaşıldı.
 Ör: Bu filozofların bazısı için evrenin ana maddesi “su”, bazısı için “ateş”, “hava”
olmuştur mitoslardan ziyade maddeyle açıklamalar getirilmeye çalışılmıştır.
 Efesli Herakleitos: Doğada her şey /toplum dahil) değişim halindedir. Bunu en
önemli sebebi herşeyin aslının “ateş” olmasıdır herşey insan dahil sürekli bir
yanış içerisindedir. Bir tür doğuş varoluş değişim ve yok oluş sürecini
anlatmak istemiştir.
 “Aynı nehre iki defa giremezsiniz..” deyişi onundur.
 Evrendeki değişimin zıtlıkların (ör:sıcak ve soğuk) bir savaşı olduğunu ileri
sürmektedir. Bu anlamda “diyalektik” düşünce tarzının ilk örneği olarak kabul
edilmektedir. Diyalektik düşünüş Herakeitos’dan Hegel’e onun kanalıyla da
Marx’a kadar uzanacaktır.
İYONYA DOĞA FELSEFESİ
 Bununla birlikte Herakleitos her zıtlığın arkasında bir birlik her değişmezin
arkasında da bir değişmez olduğunu dile getirerek buna “Logos” adını verir akıl
söz anlamına gelmektedir. Bu nedenle Herakleitos’un diyalektiği “diyalektik
materyalizm” den çok “diyalektik idealizm” olduğu söylenebilir.
 Herakleitos’a göre logos herşeyi idare eden güçtür. İnsan aklı da bu logostan
verilmiş bir paydır.
 Her insana bu akıldan bir hisse verilmiştir. Kiminin hissesi fazla kiminin hissesi
azdır. Buradan yola çıkarak (kendisi de bir aristokrat olduğundan) toplumu bu
akıldan daha fazla hisse almış olan aristokratların yönetmesi gerektiğini söyler..
Ancak bu yönetimi gerçekleştirirken evrendeki değişime göz kapamamaları ve
toplumu akıllıca yönetmeleri gerektiğini söyler.
İYONYA DOĞA FELSEFESİ
 Demokritos (M.Ö. 460: Günümüzdeki İskece şehri sınırlarında bulunan Abdera




kentinde yetişmiş bir düşünürdür).
Ona göre evrenin ana maddesi “atom” (bölünemeyendir). Varlıklar atomların
birleşmesinden, olaylar ise bu atomların devinimlerinden oluşur.
Demokritos’a göre toplumun temeli insanların gereksinimlerini karşılamak için
karşılıklı olarak kurdukları işbirliği ve iş bölümüdür “toplum ve tarih öğretisi”.
İnsanda atomlardan (maddeden) oluşur. Madde dışında maddesiz (ruh vb.) diye
bir şey yoktur. İnsanın duyguları, istek ve düşünceleri bedenindeki ateş
atomlarının deviniminden oluşur (durgun ise mutlu, kızışık ise mutsuzdur)
Toplum düşüncesi: “herşey için eşitlik doğrudur. İfrat ve tefrit yanlıştır.”
Toplum açısından da ne çok zenginlerin olması iyidir ne de çok yoksulların
bunların ikisinin de denge halinde bulunduğu toplumlar en iyi toplumlardır. Bu
tür toplumlar daha çok demokratik toplumlardır.
 “bir demokrasideki yoksulluk, aristokrasideki sözde bahtlılığa özgürlüğün köleliğe
üstün olduğu kadar yeğlenmelidir”.
KROTON DİN FELSEFESİ
 İyonya’nın aksine Pythagoras’ın (pisagor) çevresinde toplanan aristokratların
etkin olduğu bir felsefi düşünüş ortamı
 Pythagoras (M. Ö. 6 yy) şimdiki Samos adasında yaşamış bir düşünür.
 Evrenin ana ilkesi nedir? Sorusuna verdiği cevap İyonyalıların düşündüğü gibi
herhangi bir madde değil “sayı” dır. Sayı bir madde olmayıp bir düşünce bir idea
olduğuna göre “idealist” felsefenin temelini atmış sayılmaktadır.
 Pisagorculara göre gerçek varlıklar sayılardır. Evrende sayısal bir düzen ve
düzenlilik vardır. 1 (Tanrı) den başlayarak her sayının bir karşılığı bir anlamı
vardır.
 Toplumsal olarak değerlendirildiğinde: Evrende bir düzenlilik bir uyum vardır.
Toplumda da bir düzen ve uyum olmalıdır. Toplumda uyum sağlayacak sayı “kare
sayı” dedikleri şeydir. Kenarları açıları birbirine eşit olduğuna göre kare yetkin
bir uyumu temsil etmektedir.
KROTON DİN FELSEFESİ
 Kare sayı “adalettir”. Adalet toplumun temelidir. Tıpkı toplumda olduğu
gibi toplumu oluşturan kesimler birbirine eşitse uyum ve adalet vardır
yoksa yoktur.
 Ancak bu eşitlik herkesin birbirine eşit olması anlamında anlaşılmamalı.
 Pisagorculara göre toplumun kesinleri 1) akıl, 2) ruh 3) istek öğelerine
göre oluşur. Aklın egemen olduğu insanlar bilge, ruhun egemen olduğu
kimseler savaşçı (asker), isteğin egemen olduğu kimseler de üretim
işiyle ilgilenen avam yaradılışlı kimselerdir.
 Dolayısıyla toplumda adaletin ve uyumun olabilmesi için insanların
toplumda yaradılışlarına uygun olan yerlere yerleştirilmelerinin uygun
olacağını ileri sürmüşlerdir.Yani toplumu yönetmesi gerekenler aklın
egem olduğu bilgelerdir. Bu düşüncenin Sokrates kanalıyla Platon’a da
geçtiği görülecektir.
ESKİ YUNAN’DA FELSEFE OKULLARI
 Sofistler: Aristokratların mitoloji yaklaşımını benimsemeyeceklerine göre yeni
oluşan sınıf olan demokratlara bir felsefi alt yapı lazım. Bu boşluğu doldurmaya Sofistler
aday olurlar.
 Sofi= Bilgi, Sofist= Bilgili, bilgin ve öğretmen anlamlarında kullanılmıştır.
 Belirli bir felsefi okuldan bahsedilemez daha çok fikirlerin sergilendiği ve sunulduğu bir
açık Pazar gibi düşünülebilir.
 Geçimini sofistlikten elde eden bir “serbest düşün emekçileri” gelişmiştir.
 Ortada birçok düşünce ve değerin tartışıldığı bir Pazar olunca hangisinin
doğru ve geçerli olduğuna, kaynağının ne olduğuna dair de bir felsefi akım
doğmuştur: Epistemoloji.
 Bilgi satılabilir dolayısıyla öğrenilebilir de. Bu nedenle konumları gereği
bilginin, erdemin siyasal bilgi vb. Bilgiler aristokratların tapulu malı değil ilgi
duyan herkesin öğrenebileceği bilgilerdir.
ESKİ YUNAN’DA FELSEFE OKULLARI
 Protagoras: (M.Ö. 5 yy) Teos (İzmir Seferihisar) da doğmuş geçimini
kazanmak için Atina’ya gitmiş bir sofist.
 İnsan (akıl) her şeyin ölçüsüdür sözü meşhurdur bu söz karşılığında aristokrat
bir ozan olan Pindoras’ın “Yasalar herşeyin kralıdır” sözünü koyduğunuzda
aristokratik düşünüşle sofist düşünüş arasındaki temel farkı görebiliyoruz.
 Protagoras Mitosu
 Devlet bilgisinin belirli bir sınıfta değil tüm kentdaşlarda bulunması gerektiğini
belirterek demokratik bir politika anlayışını dile getirmiştir.
 Aralarında aristokratik düşünceleri de savunanlar olsa da sofistlerin büyük
çoğunluğu demokratik ve eşitlikçi bir toplum yapısını dile getirmişlerdir.
SOKRATES
 Düşünceleri itibariyle başlangıçta sofistlerle beraber olan Sokrates (M:Ö 449-
399) daha sonra sofistlerin birden çok gerçek olabilir ya da hiçbir gerçeğin
olmadığı gibi fikriler nedeniyle onlardan ayrılmıştır.
 Rivayete göre Apollon kahinine “dünyanın en bilge kişisi kimdir” diye
sorduklarında Sokrates’ tir dediğini kendisine ilettiklerinde kendisinden daha
bilgeler olduğunu ispatlamak için Atina sokaklarında herkesle görüşüp sorular
sormuş sonradan bu kişilerin çoğunun bildiğini zannettikleri şeyleri bile
bilmediklerini anlayarak Kahine hak vermiş ve “ben bir şey bilmiyorum ama hiç
değilse bir şey bilmediğimi biliyorum” demiştir.
 Oldukça sivri dilli birisi olarak Atina’nın ileri gelen aristokratları dahil herkesi
mat ettiğinden epey düşman kazanmış ve sonunda “gençlerin ahlakını bozmak
ve Atina tanrılarına saygısızlık etmek suçlamasıyla” idam edilmiştir.
 Yaşayış itibariyle halkça ve demokratça bir yaşama rağmen Sokrates’in
düşünceleri aristokratçaydı. Devletin bilgeler tarafından yönetilmesi gerektiği
fikri en önemli takipçisi olan Platon tarafından “filozofların yönetimine
“çevrilmiştir.
SOKRATES
 Sokrates ne Atina’nın mevcut yöneticilerinin ne de halk tarafından yönetilme
düşüncesini beğenmiyordu. Ona göre herkes kendi kişisel çıkarları peşinde
koşmakta ve kimse kamunun çıkarlarını düşünmüyordu. Zaten yöneticilik
yapanlar bile kamu işlerini yapacak bilgi ve görüşten yoksunlardır.
 Toplumda eksik olan şey “erdem” dir.Yani iyiyi kötüden ayırabilme yeteneği. Bu
nedenle herkesin erdemli insan olarak yetişmesini ister toplumu yönetenlerinde
de herkesten daha fazla erdemli insanlar olması beklenir.
 Demokratik yönetime karşıydı çünkü herhangi birisini yönetime gelme şansı
vardı “Atinalılar gemilerine kura ile kaptan seçmiyor bu işi en iyisine vermeye
çalışıyorlar, günlük ilerini en iyilerine yaptırmaya çalışıyorlar devlet yönetimi
gibi bir işinde herhangi birisine verilmesi uygun mu” demektedir.
 Aristokrasiden temel farkı bu yönetim hakkına sahip olması gerekenlerin bu
hakkı soyluluklarından değil bilgeliklerinden dolayı sahip olması gerektiğini
savunmaktadır. Aristokrat bile olsalar onların da bilgeleri yönetmeli
KYNİKLER
 Sokrates’in eşitlikçi yönünü benimseyip geliştirenlerin kurmuş olduğu bir
felsefi ekoldür.
 Kynik eski Yunancada köpek anlamına gelmektedir, ilkel ve paspal bir yaşam
tarzını seçtiklerinden dolayı aristokratlar tarafından onara verilen bir isimdir bu
(ilkel, paspal, bayağı)
 Mevcut düzeni yıkma değiştirmeden ziyade bu toplumu terketme şeklinde bir
yaklaşımı benimsemişlerdir.
 Onlar için özgür ve mutlu olmanın yolu tutkusuz olmaktı (Sokrates).
 Bilge kişiler politikadan uzak durmalıdır.
 Tüm toplumsal sınıfları (kentli-yabancı, köle-özgür, zengin yoksul vb.)
reddetmişlerdir. Hatta kendilerini “kozmopolit” evrenkentli saymışlardır. Bu
anlayışın tüm ayrımları ortadan kaldıracağına inanmışlardır.
 En önemli temsilcileri:
 Antisthenes, Diogenes
BU HAFTALIK BU KADAR

22