13489_b520s44

Çocuklar İçin Felsefe Eğitiminde Görsel Materyallerin Kullanımı: TRT Çocuk Örneği
Çağımızda eğitim sistemleri, öncelik olarak bireylerde düşünme becerilerini geliştirmeyi
amaçlamaktadır. Bu amaçla Türkiye’de de öğretim programları yeniden düzenlenmekte ve
öğrenen merkezli yaklaşımlar ve yöntemler programların temel felsefesini oluşturmaktadır.
Düşünme becerilerinin geliştirilebilmesi için çocukların “neyi” düşünmeleri değil “nasıl”
düşünmeleri gerektiği temel alınmalıdır. Çocukların nasıl düşünmesi gerektiğini, düşünme
süreçlerini nasıl işletebilecekleri konusunda karşımıza “Çocuklar için Felsefe” (P4C)
yaklaşımı çıkmaktadır. Çocuklar için Felsefe yaklaşımı sistematik olarak ilk kez Matthew
Lipman tarafından 1970’li yıllarda ortaya konulmuştur. Amerika’da Columbia
Üniversitesinde felsefe ve mantık dersleri veren Lipman, üniversite öğrencilerinin düşünme
becerilerinin zayıf olduğunu fark etmiş ve bu zayıflığın nedeninin çocukluk döneminde
aranması gerektiğini düşünmüştür (Lipman, 1976; Smith, 2010). Bu düşünce Lipman’ı,
çocuklara kavramsal ve akli delil getirmeye dayanan felsefi düşünmenin kazandırılıp
kazandırılamayacağını araştırmaya sevk etmiştir. Yaptığı araştırmalardan olumlu sonuçlar
elde eden Matthew Lipman, çocuklar için felsefe alanının gelişimi için 1974 yılında “Institute
for Advancement of Philosophy for Children” adlı bir enstitü kurmuştur (Karakaya, 2005).
Çocuklar için felsefe eğitimi, çocukların düşünme kapasitelerini geliştirmeyi kolaylaştırmak
için okullarda kullanılan bir eğitim yaklaşımı olarak tanımlanmaktadır (Lipman, 2003). Bu
yaklaşımda çocuklar bir yetişkin rehberliğinde felsefi sorular sormaya ve bu sorulara cevap
vermeye yönlendirilirler. Çocuklar için felsefe eğitiminde çocuklar, mutluluk, doğru, yanlış,
hak, adalet, eşitlik, özgürlük gibi felsefi kavramları günlük yaşam deneyimleri veya
yaşamlarıyla ilişkili hikayeler yoluyla karşılıklı olarak tartışırlar. Çocuklar düşündürücü
sorular yoluyla akıl yürüterek bu kavramları tanımlar, kavramlar ve kavramlarla günlük
yaşam arasında ilişki kurarlar (Akkocaoğlu, 2015). Direk’e (2008) göre ise çocuklar için
felsefe uygun bir metinden, bir öyküden, bir gazete haberinden ya da günlük yaşam
deneyimlerinden yola çıkarak çocukların diyalog kurmaları ve tartışmaları yoluyla kavramları
inşa etmesi, okuduklarıyla kendi deneyimlerini birleştirerek değerlendirme yapmasıdır. Bu
süreçte öğretmenin rolü, çocukları farklı seçeneklere yönlendirmek ve görüşlerini gerekçeli
olarak açıklamaları konusunda onlara destek olmaktır (Lipman, Sharp ve Oscanyan, 1980).
Çocuklar için felsefe yaklaşımı Türkiye’de az tanınmakla birlikte alanyazında yapılan
çalışmalar onun edebi eserlerle ve daha çok çocuk edebiyatıyla olan ilişkisi üzerinedir
(Akdağ, 2011; Akkocaoğlu ve Celepoğlu, 2013; Karakaya, 2006; Önal, 2011; Günay, 2011).
Bu çalışmalarda edebi metinlerin çocuklarla felsefe eğitiminde nasıl kullanılabileceğine
yönelik öneriler getirilmiştir. Ayrıca çocuklar için felsefe eğitimine yönelik olarak yazılmış
edebi eserlerde bulunmaktadır (Sharp ve Reed, 1992; Wartenberg, 2009; Direk, 2011; White,
2001). Bu çalışmaların yanı sıra Türkiye’de uygulamalı çalışmalar da gerçekleştirilmiştir
(Çayır ve Akkoyunlu, 2016; 2011; Okur, 2008). Ancak bu çalışmalarda da edebi metinler
uygulama aşamasında kullanılmıştır. Etrafımızın görsellerle kuşatıldığı bu görsel çağda
çocuklar için felsefe eğitiminin sadece edebi metinlerle ilişkilendirilmesi ve sınırlandırılması
onun “dijital yerli” olan günümüz çocuklarına yeterince ulaşmasını engelleyen bir durum
olarak düşünülebilir. Çağımızın görsel uyarıcıları ile yetişen çocukların görsel algılarına da
cevap verebilecek nitelikte görsel materyallerin tasarlanması bakımından bu araştırma önemli
görülmektedir. Bu bağlamda bu araştırmanın amacı çocuklar için felsefe eğitiminde
kullanılabilecek görsel materyalleri ortaya çıkarmak ve bu materyaller için kılavuzlar
hazırlamaktır.
Yöntem
Bu araştırma kapsamında ilkokul düzeyindeki çocuklara yönelik olarak hazırlanmış çizgi film
serilerine içerik analizi yapılarak çocuklar için felsefe eğitiminde kullanıma hazır hale
getirilecektir. İçerik analizinde özne, röportajlardan haberlere, televizyon ve radyo
programlarından çizgi filmlere, kişilerarası konuşmalardan reklam mesajlarına, müzik
parçalarından afiş ve posterlere dek tüm iletişim biçimleri olabilmektedir. Bu bağlamda içerik
analizi, malzemenin salt görünen içeriğini değil, arka planını da inceleme konusu yapmakta;
diğer bir ifadeyle metnin tema ve içeriğini birincil okumayla ele alırken, bağlam dokusunu da
ikincil okumayla incelemektedir (Bilgin, 2006; Gökçe, 2006). Çocuklar için felsefe
eğitiminde kullanılan edebi metinler de metnin tema ve içeriği birincil okuma ile ele alınırken,
çocuklar için felsefe eğitiminde önemli olan nokta metnin bağlam dokusunu yakalamak,
anlam katmanlarını ortaya çıkarmak ve üzerinde tartışma açmaktır.
Bu araştırma kapsamında Türkiye’de yayın yapan TRT Çocuk kanalında yayınlanan çizgi
filmlere odaklanılması düşünülmektedir. Araştırmada TRT Çocuk kanalında yer alan çizgi
filmlerin seçilme nedeni olarak, kültürümüze ait ögelerin sıkça vurgulanması, reklam
yayınının olmaması ve yapılan araştırmalarda bu kanalda yayınlanan çizgi filmlerin evrensel
ve yerel değerlerin aktarımında olumlu özelliklere sahip olduğu sonuçlarına varılması
gösterilebilir (Akıncı ve Güven, 2014; İnan, 2016). TRT Çocuk kanalında yayınlanan çizgi
filmlerin bu olumlu özelliklere sahip olması çocukların çocuk medyasında yer alan popüler
kültürün olumsuz etkilerinden etkilenmemesi için önemli görülmektedir.
Bu anlamda içerik analizi yöntemiyle incelenecek çizgi film serilerinde de bağlam dokuları
ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. İçerik analizi yapılırken araştırmacılar tarafından oluşturulan
kontrol listeleri kullanılacaktır. Kontrol listelerinde çocuklar için felsefe eğitiminde sıkça yer
alan mutluluk, özgürlük, adalet, eşitlik, iyi-kötü, etik, gerçek-hayal, bilgi, varlık-yokluk gibi
kavramlar yer alacaktır. Kontrol listelerinden elde edilecek verilerle geçerlik ve güvenirlik
çalışmaları yapılacaktır.
Sonuç
Bu araştırma sonucunda, düşünme becerilerinin geliştirilmesinde önemli bir yere sahip olan
çocuklar için felsefe eğitiminde kullanılmak üzere TRT Çocuk kanalında yayınlanan çizgi
filmlerin ortaya çıkarılması beklenmektedir. İçerik analizi yoluyla tespit edilecek çizgi filmler
ve onlara ait kılavuzlar çocuklar için felsefe eğitiminde çizgi filmlerin kullanılabilirliğini
ortaya koyacaktır. Bu materyaller yoluyla çocuklar için felsefe eğitimi için ilgi çekici,
eğlenceli ve etkileşimli bir öğrenme ortamı oluşturulacağı düşünülmektedir. Hazırlanacak
çizgi filmler ve kılavuzları ile görsel materyallerin çocukların düşünme becerilerine katkı
sağlayacağı beklenmektedir. Böylece söz konusu kılavuzlar öğretmenlere derslerinde
kullanmaları için yol gösterici olacaktır. Araştırma sonunda çocuklar için felsefe eğitiminde
kullanılabilecek olan olan çizgi filmler ve kılavuzlarının ileride gerçekleştirilecek uygulamalı
araştırmalara da yön vermesi araştırmanın olası sonuçlarındandır.
Kaynakça
Akdağ, S. (2011). Felsefe öğretimi edebiyat yoluyla yapılabilir mi? Samed bahrengi örneği.
Özne, 14, 225-230.
Akıncı, A. & Güven, G. (2014). Okul öncesi döneme yönelik çizgi filmlerde yer alan
değerlere ait sözel ifadelerin sunumu: TRT Çocuk kanalı örneği. Uluslararası
Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi 5 (16), 429-445
Akkocaoğlu, N. (2015). Çocuklar için felsefe. Cito Eğitim: Kuram ve Uygulama, 27, 17-28
Akkocaoğlu, N. & Celepoğlu, A. (2014). Views of primary school teachers on philosophy
books prepared for children. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 116, 24982503. doi:10.1016/j.sbspro.2014.01.600
Bilgin, N. (2006). Sosyal bilimlerde içerik analizi. Ankara:Siyasal Kitabevi
Çayır, N. A., & Akkoyunlu, B. (2016). Qualitative Study on Education of Philosophy for
Children. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 7(2), 97-133
Direk, N. (2011). Çocuklarla felsefe. İstanbul: Pan Yayıncılık
Direk, N. (2008). Filozof çocuk. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Gökçe, O. (2006). İçerik analizi: Kuramsal ve pratik bilgiler. Ankara: Siyasal Kitabevi
Günay, M. (2011). Felsefe eğitiminde edebiyatın yeri. Özne, 14, 215-224.
İnan, T. (2016). Çizgi filmlerin okulöncesi çocuklarının problem davranışlarına
etkisi. Journal of International Social Research, 9(43).
Karakaya, Z. (2006). Günümüz çocuk edebiyatından seçilmiş çocuk felsefesi örnekleri.
Turkish Studies,1 (2), 21-39
Lipman, M. (1976). “Philosophy for Children.” Metaphilosophy 7:1
Lipman, M. (2003). Thinking in education. New York: Cambridge University Pres.
Lipman, M., Sharp, M. A. & Oscanyan, F.S. (1980). Philosophy for children. Philadelphia:
Temple University Press.
Okur, M. (2008). Çocuklar için felsefe eğitim programının altı yaş grubu çocuklarının
atılganlık, işbirliği ve kendini kontrol sosyal becerileri üzerindeki etkisi.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Önal, B. (2011). Çocuklarla felsefe nasıl yapılabilir ya da yazın yoluyla çocuklara felsefe
nasıl öğretilir?. Özne, 15, 196-200.
Sharp, A. M. & Reed, R.F. (1992). Studies in philosophy for children: Harry Stottlemeier’s
discovery. Temple University Press:Philadelphia
Smith, J. (2010). Talk, thinking and philosophy in the primary classroom. Learning Matters.
Wartenberg, T. E. (2009). Big ideas for little kids. Lanham: The Rowman & Littlefield
Publishing Group.
White, D.A. (2001). Philosophy for kids. Prufrock Press Inc