ilaç - SABİS
advertisement
İLAÇ UYGULAMALARI Doç.Dr.Yurdanur DİKMEN Hemşirelik Esasları AD. • İlaç uygulamaları teknik beceriler içeren temel hemşirelik işlevidir. İlaç Verme Sorumluluğu Kimyasal madde verme ve verilen bu maddelerin etkilerini, yan etkileri ve ilaç etkileşimlerini bilme HEMŞİRENİN SORUMLULUĞUDUR. ilaçları uygulama becerisi ilaç hakkında yeterli bilgi İlaç uygulamaları neden yapılır??? Hastalıkları önlemek Hastalıkları tedavi etmek Hastalık, yaralanma ya da cerrahi girişim sonrası ortaya çıkan ağrı ve diğer semptomları ortadan kaldırmak İLAÇ NEDİR? Hastalıklardan korunmak veya hastalıkları tedavi etmek amacıyla kullanılan, bitkilerden, hayvanlardan doğal olarak veya laboratuarlarda hazırlanma (sentetik) yöntemi ile elde edilen maddelere ilaç adı verilir. İlaç Bilgisi İlaçları dört ana kaynaktan elde edebiliriz hayvansal bitkisel mineral sentetik Doğal Kaynaklar Sentetik kaynaklar İlaçlar birden fazla isme sahip olabilirler. İLAÇLARIN ADLANDIRILMASI KİMYASAL AD: İlacın kimyasal bileşimini gösterir. GENERİK AD: (soy, kütük adı): İlacı ilk defa üreten fabrikanın verdiği addır. RESMİ AD: Resmi yayınlar içinde ilacı belgeleyen addır. TİCARİ AD: İlacı yapma iznini alan ve satan firmanın verdiği addır. İLAÇLARIN SINIFLANDIRILMASI İlaçlar etki ettikleri vücut sistemlerine göre veya ortadan kaldırdıkları semptomlara göre sınıflandırılırlar. Örn; solunum sistemine etki eden ilaçlar, ağrıyı gideren ilaçlar....gibi. İlaçların Sınıflandırılması • Benzer özellikli ilaçlar yaptıkları işlevlere göre sınıflandırılmaktadır. • Sınıflandırmada esas vücutta semptomların iyileşmesi ve istenilen etkinin sağlanmasıdır. • Semptomların ortadan kaldırılmasına göre sınıflandırma (Ağrı, bulantı, kusma, ateş gibi) • Sistemlere etki etmesine göre sınıflandırma • MSS (merkezi sinir) etki eden ilaçlar • Solunum sistemine etki eden ilaçlar • Kardiyovasküler sisteme etki eden ilaçlar • Endokrin sisteme etki eden ilaçlar • Bulaşıcı hastalıklarda kullanılan ilaçlar v.s. İnsan vücudunda ilaç metabolizması 4 temel aşamada tamamlanır: EMİLİM İlaçların vücuda girdiği bölgeden kan dolaşımına katılma sürecine “EMİLİM” denir. Lokal etki gösteren ilaçlar dışında tüm ilaçların etki edeceği bölgeye ulaşmaları için kan dolaşımına katılmaları gerekir. Uygulanan dokunun fiziksel yapısına bağlı olarak ilaçların emilimi etkilenir. Emilim alanının genişliği ve kan damarlarından zengin olması emilimi artırır. Bölgelere göre ilaçların emilim hızı1 Oral yol ile alınan ilaçlar sindirim kanalını geçmek zorunda olduklarından, emilim hızları ve miktarları diğer yollara göre daha düşüktür. Deriye ilaç uygulamasında deri altı yağ tabakası deriden kimyasal maddelerin geçişini sınırladığından, emilim çok az olur. Bölgelere göre ilaçların emilim hızı-2 Mukozaya uygulanan ilaçlar, bu bölgede yüzeysel ve bol olan kılcal damarlar tarafından hızla emilirler. Parenteral ilaç uygulamalarında emilim hızlıdır. İntravenöz yol (damar içi), en hızlı etki sağlayan yoldur!!!!!! Bölgelere göre ilaçların emilim hızı-3 İntramüsküler (kas içi) enjeksiyonda emilim, bölgeye göre değişir ve oral ilaçlara göre daha hızlıdır. Subkütan (deri altı) enjeksiyon emilim ise, intramüsküler enjeksiyona göre daha yavaştır. DAĞILIM Emilen ya da doğrudan doğruya kan dolaşımına verilen ilaçlar, bu yolla tüm vücuda dağılır ve etkilerini göstermek için belli dokularda birikirler. Yağ dokuları ve kas dokuları ilaçların depo alanlarıdır. İlaçların vücutta dağılımı: İlaçların kan dolaşımına girmesi, İlaçların hücrelerarası sıvıya geçmesi, İlaçların hücre içine girmesi, İlaçların hücre zarına ya da hücresel yapılara bağlanması. İlaç uygulamalarında amaç; güvenli bir tedavi edici sınıra ulaşan sürekli bir kan düzeyi elde edebilmektir. İlacın bir kısmı bir yandan sürekli atılmakta olduğundan, devamlı bir kan düzeyi elde edebilmek için dozların belli aralıklarla tekrarlanmaları gerekir. Parçalanma Bu süreç genellikle karaciğerde ve bazı enzimlerin etkisiyle gerçekleşir. Burada ilaçlar daha az etkin ve vücuttan daha kolay atılabilen şekillerine indirgenirler. İlaçlar karaciğerde detoksifikiye edilirler. Akciğerler, plazma, böbrekler ve bağırsak mukozası da ilaçların parçalanması görevini ikinci derecede üstlenirler. Atılım İlaçlar değişikliğe uğramadıkça veya vücuttan atılmadıkça etkilerini sürdürürler. Alkol ve anestezik maddeler gibi gaz halindeki maddelerin ana atılım organı akciğerlerdir. Uçucu olmayan diğer maddeler büyük oranda böbreklerden atılırlar. Bazı ilaçların son yıkım ürünleri bağırsaklar yoluyla atılır. Bazı ilaçlar da süt bezleri, gözyaşı, ter bezleri, ve tükürük bezleriyle atılır. İLAÇLARIN ETKİLERİ Hemşireler ilaçların etkilerini bilmeli ve uygularken de dikkatli olmalıdır. İLAÇLARIN ETKİLERİ İSTENEN ETKİ: İlacın istenen ya da beklenen tedavi edici etkisidir. YAN ETKİLER: İlaçlar bazen özel etkileri dışında yan etki gösterebilirler. Hafif ya da ciddi boyutta olabilir. TOKSİK (İSTENMEYEN) ETKİLER: Yüksek dozda ilacın uzun süre alınması ya da yetersiz metabolizma ve yetersiz atılım nedeniyle kanda birikmesi sonucu toksik etkiler ortaya çıkabilir. İDYOSENKRATİK REAKSİYONLAR: İlaçlar bazen açıklanamayan reaksiyonların ortaya çıkmasına neden olurlar. ALERJİK REAKSİYONLAR: Tüm ilaç reaksiyonlarının % 5- 10’unu kapsar. Allerjik semptomlar, ilaca ve bireye bağlı olarak değişiklik gösterir. Deride kızarıklık, döküntü, kaşıntı, ödem, göz kızarıklığı, ateş, ishal, bulantı ve kusma alerjik belirtilerdir. Hastanın bir ürüne alerjisi tespit edildiğinde, ilaç uygulama kayıtları ve hastanın alerji etiketini kaydederek tüm personeli uyarmak hemşirenin önemli sorumluluğudur. Hastanın ilaç alerjisine yönelik sağlık ekibini uyarmak için uygun ve onaylanmış bir bileklik takılmalıdır. Alerjik reaksiyonlar hemen ortaya çıkabileceği gibi saatler ya da günler sonrada ortaya çıkabilir. İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ: İki ya da daha fazla ilaç bir arada kullanıldığında, tek tek kullanıldıklarından daha az etkili (antagonistik etki) ya da tek tek kullanıldıkları durumdan daha etkili (sinerjistik-sinerjik etki) olabilirler. İlaçların veriliş yolları Enteral yol: Oral yol (ağız yolu) Parenteral yol: İM (kas içi), İV (damar içi), İD (deri içi), SC (deri altı) ve lokal ilaç uygulamaları (deriye, kulağa, buruna,solunum yollarına, vajinaya, rektuma, kolona…vb) İlaçların Uygulama Yerleri ve Bu Yerlere Özgü Farmasötik Şekiller- 1 (Lokal) Lokal Uygulama Yeri Farmasötik Şekil (İlaç Şekli) Epidermal (cilt üzeri, deriye) Merhem, pomad, krem, losyon, pudra, solüsyon, Konjonktiva kesesi (göz) Göz damlaları ve merhemler İntranazal (burun) Nazal (burun) damla ve spreyi İntravajinal (vajinaya) Vajinal ovül (süpozituvar, tablet, merhem, jel, köpük) Bukkal (yanak içine) Pastil, solüsyon, Rektal Merhem, süpozituvar, enema Kolon Lavman uyg. Dış kulak yolu Otik (kulak) damlası (solüsyon, süspansiyon) İlaçların Uygulama Yerleri ve Bu Yerlere Özgü Farmasötik Şekiller- 2 (Sistemik) Sistemik Uygulama Yeri Farmasötik Şekil Oral (ağızdan) Katı Şekiller : tablet, draje, kapsül, film kaplı tablet, barsakta açılan (enterik) tablet, çiğneme tb, efervesan tb, kaşe, granül, pilül (hap) Sıvı Şekiller : Şurup, eliksir, solüsyon, süspansiyon, damla (konsantre solüsyon), emülsiyon Parenteral (sc, im, iv) İnjeksiyonluk solüsyon veya süspansiyon, emülsiyon (ampul, flakon, sulandırılacak toz), implantasyon peleti İnhalasyon (solunum yollarına) Gaz, buhar, aerosol, inhalatör, nebülizör, disk, Transdermal (yapıştırma) Flasterler. İlaçlar, her biri özel içeriğe sahip olan farklı formlara (şekillere) sahiptir. İLAÇLARIN ŞEKİLLERİ TABLET: Sıkıştırılarak sert, disk veya silindir haline getirilmiş pudra şeklinde ilaç maddesidir. İLAÇLARIN ŞEKİLLERİ DRAJE Tadı acı olan tabletlerin alınmasını kolaylaştırmak amacıyla, üzerleri koruyucu renkli bir şeker tabakasıyla kaplanarak elde edilen ilaç şeklidir. Bu tabaka kaygan olduğu için ilacın kolay yutulmasını sağlar. İLAÇLARIN ŞEKİLLERİ KAPSÜL: - Ağızdan almak üzere hazırlanmış jelatin kapsüllerdir. - İçinde pudra sıvı yağ ya da jöle halinde ilaç maddesi bulunur. İLAÇLARIN ŞEKİLLERİ PASTİL: - Yassı yuvarlak biçimde ilaç olup, kokulandırıcı, tatlandırıcı ve yapıştırıcı katılmıştır. - Emilme sırasında ağız içinde çözünerek ilaç maddesi açığa çıkar. İLAÇLARIN ŞEKİLLERİ ENTERİK KILIFLI TABLETLER: Midede çözülmeyen madde ile sarılmış olup, ilaç maddesi ancak bağırsakta çözülür. İLAÇLARIN ŞEKİLLERİ DAMLA: Etki maddesi çözelti ve ya süspansiyon şeklinde ufak hacimli şişelerde hazırlanmış ilaçlardır. Göz, burun, kulak damlaları gibi. İLAÇLARIN ŞEKİLLERİ ŞURUP: İlaç maddesi yoğun şekerli su solüsyonu içinde eritilmiştir. İLAÇLARIN ŞEKİLLERİ TOZ İLAÇLAR: Etkili maddesi toz haline getirilmiş, bazen kutularda bazen de kağıt paketlerde hazırlanmış ilaçlardır. İLAÇLARIN ŞEKİLLERİ SÜSPANSİYON: Bir sıvı ortamda asılı kalmış ve erimemiş, çok küçük, katı ilaç parçacıkları içeren ve genellikle ağızdan alınmak üzere hazırlanmış ilaçlardır. İLAÇLARIN ŞEKİLLERİ SOLÜSYON (eriyik) : Ağızdan, parenteral veya yerel kullanım için hazırlanmış olup, su içinde bir veya daha fazla ilaç maddesi eritilmiştir. Lokal yolla verilen ilaç şekilleri GLİSERİT: Dıştan kullanmak üzere hazırlanmış en az %50 gliserin içeren ilaç solüsyonudur. LOSYON: Deriyi korumak için dıştan sürülmek üzere hazırlanmış sıvı süspansiyondur POMAT (merhem): Dışarıdan kullanmak üzere hazırlanmış, genellikle bir ya da birkaç ilaç maddesi içeren yarı katı ilaçtır. Yağ ya da pudra eklenerek yapışkan hale getirilmiştir. PASTE (lapa, yakı, flaster): Merhemden daha koyu ve katı, merheme göre deriden çok daha yavaş emilen ilaçtır. SÜPOZİTUVAR (FİTİL): Rektum vajina gibi boşluklara yerleştirilmek üzere jelatin maddesiyle katılaştırılmış, mermi şeklinde ilaçtır. Parenteral yolla verilen ilaç şekilleri AMPÜL: Steril olarak hazırlanmış tek dozluk cam ampullerde korunan ilaçlardır. FLAKON Tek ve ya birkaç dozluk ilacı içeren küçük şişelerdir. Bazı flakonlarda etkili madde toz halinde bulunur. Bu ilaçların sulandırılması gerekir. İNTRAVENÖZ ERİYİKLER (serumlar) İzotonik, hipotonik, hipertonik eriyiklerdir. İçeriklerinde, tuz, glikoz veya protein olabilir. İNTRAVENÖZ ERİYİKLER (serumlar) İnhalasyon yoluyla verilen ilaçlar: Solunum sistemi yoluyla verilen gaz veya buhar formundaki ilaçlardır. İLAÇLARIN UYGULANMASI İÇİN HAZIRLIK İlaç uygulamalarından önce yapılacak hazırlık, güvenli ve başarılı bir uygulama için gereklidir. Her sağlık kurumu, hekim tarafından ilaç isteminin yazıldığı özel formlara sahiptir. İLAÇLARIN UYGULANMASI İÇİN HAZIRLIK REÇETE: Hekimin ilaç tedavisi planını yazdığı formdur. İLAÇ İSTEMİ (ORDER) Hekimin istemi olmaksızın hiçbir hastaya ilaç uygulanmamalıdır. Hekim ilaç ilaç tedavisi planını “istem”e veya “ reçete”ye yazarak hemşireye iletir. Hemşire güvenli bir uygulama yapabilmek için mutlaka yazılı istem almalıdır. İLAÇ İSTEMİ Hekim tarafından yazılmış istem hatalı, eksik ya da anlaşılmaz olabilir. Bu durumda hekim uyarılmalı ya da istemin tekrar yazılması istenmelidir. Uygun değil Açık değil HEKİM İSTEMİ Eksik HEKİMLE TEKRAR GÖRÜŞÜN DİKKAT!!!!!! Acil servis gibi özel bölümlerde, hekim tarafından yetkili hemşireye sözlü istem verilebilir. Bu alanlarda, hemşire hekimden sözlü olarak istem almamalıdır. Herhangi bir yazılı istem olmadan, ilaç uygulama yasal olarak yasaktır. Ancak özel birimler için belirlenmiş kurum politikası uygulanır. ACİL DURUMLARDA ZORUNLU OLARAK YERİNE GETİRİLEN İSTEMLER BİRAN ÖNCE YAZILI HALE GETİRİLİP HEKİME İMZALATILMALIDIR. İlaç İstemi Tipleri “Düzenli İstem”: standart olarak yeni bir ilaç istemi yazılana kadar ya da istenen gün/doz sayısı kadar uygulanan istemdir. “Lüzum halinde”: gerekirse ya da ihtiyaç duyulunca alınması önerilen ilaçlardır. “Tek Doz”: Hekim tarafından istenen özel bir zamanda yalnızca bir kez uygulanan ilaçlar için geçerlidir. “Acil istem”: daima tek doz istemdir, fakat hemen uygulanması gereken istemdir. İLAÇ İSTEMİNİN BÖLÜMLERİ Bir ilaç istemi yedi bölümden oluşur. 1. Hastanın Adı ve Soyadı 2. İlaç isteminin yazıldığı tarih ve zaman 3. Uygulanacak ilacın ismi 4. İlacın dozu 5. İlacın uygulama yolu 6. İlacın uygulama sıklığı 7. İstem yazan kişinin imzası İLAÇ İSTEMİNİN BÖLÜMLERİ 1. Hastanın Adı ve Soyadı Hastanın tam ismi kullanılmalıdır. Bazı kurumlarda, hastanın tam ismi, kimlik numarası, hekimin ismi, hastanın dosyasındaki tüm alanlara otomatik olarak basılır. İLAÇ İSTEMİNİN BÖLÜMLERİ 2. İlaç isteminin yazıldığı tarih ve zaman İlaç isteminin yazılma tarihi: gün, ay, yıl, olarak belirtilmelidir. 3. Uygulanacak İlacın İsmi Hekim istemlerinde uygulanacak ilacın marka isi ya da jenerik ismi belirtilir. Marka ismi iyi bilinir ancak jenerik isminin de belirtilmesi uygulamanın güvenliği açısından önemlidir. İLAÇ İSTEMİNİN BÖLÜMLERİ 4. İlacın dozu: İlaç dozlarında uluslar arası kabul görmüş metrik sistem kullanılır. Hemşire birimleri ve birim dönüşümlerini bilmelidir. İlaç hataları hekim el yazısının okunaksız olması ya da kullanılan malzemenin metrik sisteme uygun olmaması nedeni ile oluşabilir. İLAÇ İSTEMİNİN BÖLÜMLERİ 5. İlacın Uygulama Yolu: İlaçların uygulama yolu açıkça belirtilmelidir. Çünkü bazı ilaçlar birden fazla yolla verilebilir. İlacın uygulama yolu, ilacın özelliğine, beklenen etkisine ve hastanın durumuna göre hekim tarafından belirlenir. Hemşire hekim istemine göre ilacı uygularken ilaç formunun istenen yol ile uygunluğu mutlaka kontrol edilmelidir!!!!!! İLAÇ İSTEMİNİN BÖLÜMLERİ 6. İlacın Uygulama Sıklığı: İlacın uygulama sıklığı ve zamanı hekimin ilaç isteğinde standart kısaltmalarla belirtilir. Zaman ve sıklığın belirtilmesi için yaygın kısaltmalar kullanılır. İlaç istemlerinde mutlaka sıklık belirtilmelidir. Uygulama sıklığı 3x1 olan bir ilaç, kurum politikasına göre belirlenen farklı zamanlarda uygulanabilir. İLAÇ İSTEMİNİN BÖLÜMLERİ 7. İstem yazan kişinin imzası: İstem yazıldıktan sonra mutlaka yazan kişinin imzasının /parafının ya da kaşesinin istem kağıdı üzerinde olması gerekir. İmza, yasal durumlarda çok önemlidir. İlaç İstem Örneği • • • Prt. No:1234 Oda No:6 Bn. Ayşe Ak 12.03.2014 Aspirin tab. 3x1/oral (tok) Dr. A. Kara İlaçların Hazırlanması ve Uygulanmasında Güvenlik Hemşirenin bilmesi gerekenler 5 doğru ilkesi ; 1-Doğru ilaç 2-Doğru doz 3-Doğru uygulama yolu 4-Doğru zaman 5-Doğru hasta 6-Doğru ilaç hazırlığı (ilaç şekli, istem kartı kontrolü) 7-Doğru kayıt 8-Doğru yanıt DOĞRU HASTA DOĞRU UYG.YOLU DOĞRU KAYIT DOĞRU İLAÇ DOĞRU DOZ DOĞRU İLAÇ HAZIRL. DOĞRU ZAMAN DOĞRU YANIT İlaç Uygulamalarında EN SON 10 doğru ilkesi 1. Doğru ilaç 2. Doğru doz 3. Doğru hasta 4. Doğru zaman 5. Doğru uygulama yolu 6. Doğru hasta eğitimi 7. Doğru kayıt 8. Reddi doğrulama 9. Doğru ilaç hazırlığı (şekli) 10. Doğru yanıt İstemin Hemşire Tarafından Alınması • Hastane politikasına göre ilaç, hekim isteminden hemşirenin kendi kayıt sistemine geçirilmelidir. • Kayıt için hemşire gözlem kağıdı ya da ilaç kartı kullanır. • Her sabah ilaç istemleri hemşire kayıtları ile karşılaştırılır ve ilaçlarda olan değişiklikler kontrol edilir. • İstemle ilgili herhangi bir şüphe varsa MUTLAKA hekimle görüşmek gerekir. • Sağlık kuruluşlarının politikasına göre hekim tarafından yazılan ilaçlar, ilaç defteri veya her hastaya ait dosyada ilaçları gösteren kağıtlara yazılır. • İlaç uygulamasından sonra, uygulayan kişi saatin üzerine kırmızı kalemle adının ve soyadının baş harflerini yazarak imzalar. • Hasta ilacı alamıyor ya da reddediyorsa bu durum tedavi defterinde belirtilir ve hekime bildirilir. İlaç Saatlerinin Ayarlanması Düzenli saat aralıkları Yemek saatlerine (AÇ-TOK) göre Tek dozluk ilaçlar ilaç etkisine göre (Örneğin, idrar söktürücü veriliyorsa mümkünse gündüz saatlerinde, mide şikayetlerine neden oluyorsa, ağrı, bulantı veya kusmayı önlemek için genellikle yemeklerle birlikte uygulanmalıdır. Bazı ilaçlar, besin emilimini engellediği için yemek arasında verilmelidir. Bazı santral sinir sistemi ve hipertansiyona yönelik (antihipertansif) ilaçlar ise uyuşukluğa yol açabileceği için yatmadan önce uygulanır). 500 mg 5 mg 1 tablet ½ tablet İlaç Dozu 3x1 Günde verilecek Sıklık (defa) Bir seferde verilecek miktar İLAÇ KARTLARI İlaç istemleri hekim tarafından yazıldıktan sonra kurum politikasına göre, ilaç istemleri; -Tedavi defterine -Hasta dosyasına -İlaç kartlarına -ya da özel formlara kaydedilir. İLAÇ KARTLARI İlaç kartları günlük olarak, her ilaç için ayrı bir kart biçiminde hazırlanır. Tüm kartlar saatlere bölünmüş özel kutulara ya da dolaba yerleştirilir. İlaç kartları küçük ebatlarda (genellikle 5x5cm) kesilmiş kartonlardır. İlaç kartı üzerinde; tarih, yatak no, hasta adı soyadı, uygulanacak ilacın ismi,dozu, biçimi, sıklığı, uygulama saatleri, uygulama yolu ve hazırlayan kişinin isminin baş harflerinden oluşan bilgiler yer alır. (Kart üzerine bu bilgiler yazılmalıdır) İlaç Kartında Olması Gereken Bilgiler Tarih: Yatak no: Hasta Adı Soyadı: İlaç adı: Veriliş Yolu: İlacın dozu: İlacın veriliş saati: Hazırlayanın İmzası Örnek İlaç Kartı: Oda/ Yatak No: 319/2 Hastanın Adı Soyadı: Ahmet Gül İlacın Adı-Dozu-Yolu: Novalgine Amp. 2 x 500 mg/I.M. Uygulama Zamanı: 10.00 – 22.00 İstemin Verildiği Tarih ve Saat: 11.02.2013/08:00 İlaç Kartı Örnekleri Kemal Poyraz Oda No: 201 Coraspin tablet 1 x 300 mg 201 03.02.2014 By. Kemal Poyraz Coraspin tabl. (Oral) 1 x 300 mg St: 08.00 Y.D. İlaç Kartı Örnekleri (uygulama yapın) Bn Habibe Yaşar Oda No:123 14.02.2014 Norvasc tablet 1x 5 mg (oral) Duocid tablet 3x1 (oral) İlaç Kartı Örnekleri (uygulama yapın) Bn. Zekiye İnan Oda No:5 15.02.2013 Monoket tablet 2x20 mg (oral) Ampisid flakon 2x1 gr. (IV) Bazı sağlık kuruluşlarında ilaç kartları renklidir. • Beyaz: Her gün devam eden ilaçlar için • Pembe-Kırmızı: Günde bir defa verilecek ilaçlar için • Sarı: Lüzum halinde verilecek ilaçlar için • Yeşil: Sadece bir kez verilecek ilaçlar için kullanılır. İLAÇ HAZIRLAMA VE GÜVENLİK Güvenlik hem ilaçları hazırlarken hem de uygularken çok önemlidir. İlaçlar hazırlanırken “3 kontrol ilkesi” ve “10 doğru ilkesi” uygulanmalıdır. İlaçların bulunduğu ve hazırlandığı bölümde ilaçlar hazırlanırken 3 kez kontrol edilmelidir: İlaç, kontrollü bir madde çekmece, buzdolabı ya da dolaptan çıkarılırken ilaç bilgi sistemi ile kontrol edilmeli. İlaç; hazırlama, dökme, kap dışına alınan doz, IV set hazırlama esnasında hastaya uygulamadan önce kontrol edilmeli. İlaç tekrar yerine yerleştirilirken kontrol edilmeli. DİKKAT!!!! Etiketi okunmayan ya da etiketsiz ilaçlar asla uygulanmamalıdır. İlaç uygulama süreci temel olarak 4 evreden oluşur: (a) ilacın reçetelenmesi veya istemin verilmesi (b) istemin hemşire tarafından alınması (c) ilacın hazırlanması ve hasta bireye ulaştırılması (d) ilacın uygulanması İLAÇ HATALARI (a) ilacın reçetelenmesi veya istemin verilmesi (b) istemin hemşire tarafından alınması (c) ilacın hazırlanması ve hasta bireye ulaştırılması (d) ilacın uygulanması İLAÇ UYGULAMA HATASI Bu hatalar hekim kaynaklı, hemşire kaynaklı veya hasta kaynaklı olabilir. Hekim kaynaklı hataların hemen hemen tamamı istem ya da reçeteleme aşamasında olmaktadır. Önlenmesi için hekimin istem ya da reçeteyi daha dikkatli hazırlaması gerekir. Hasta kaynaklı hatalar, hasta ilaca ulaştıktan sonra gerçekleşir. Hasta, kendine verilen ilacı kullanmaz ya da yanlış kullanır. Bazı durumlarda ise kendine verilmeyen bir ilacı kullanabilir. Önlenmesi için hastanın eğitimi yanında ilaçlar hakkında yeterli bilgi verilmesi şarttır. Hastaya ilacın etkileri ve yan etkileri doğru olarak anlatılmalıdır. Hemşire kaynaklı hatalar, çoğunlukla ilacın hastaya uygulanması sırasında gerçekleşir. Bu hataların önlenmesi için, hemşirenin 10 doğru ilkesine, yani doğru hasta, doğru ilaç, doğru doz, doğru zaman, doğru uygulama yolu, doğru ilaç hazırlığı, doğru kayıt ve doğru yanıt gibi ilkelere dikkat etmesi gerekir. Hemşirelerin, ilaç hatalarını kayıt etmesi ve bildirmesi hemşire eğitimi için de büyük yarar sağlar. Hemşireden kaynaklanan en çok görülen ilaç hataları: Yasal olmayan isteme göre ilacın verilmesi, Hekim istemi olmadan ilacın verilmesi, İlacın okunuş ve görünüş benzerliği sonucunda yanlış ilacın verilmesi, ilaç dozunun yanlış hesaplanması Yanlış dozda ilaç verilmesi, İlaç kutusu veya paketi üzerindeki bilgilere dikkat etmeme ve ilaç uygulamasının unutulmasıdır İLAÇ DOZUNUN HESAPLANMASI İlaç tedavisinde doğru dozda ilacın verilebilmesi için öncelikle ölçü sistemlerinin iyi bilinmesi gereklidir. İlaç ölçümünde metrik sistem kullanılır. Metrik sistemde uzunluk birimi olarak metre, volüm birimi ve ağırlık birimi olarak gram kullanılır. İLAÇ DOZUNUN HESAPLANMASI 1 miligram (mg)= 1000 mikrogram 1 gram (gr)= 1000 miligram 1 kilogram (kg)= 1000 gram (gr) Volüm birimi olarak; 1 litre= 1000 mililitre 1 ml. = 1 cc= 1 cm3 = 10 dizyem = 20 damla İlaç Uygulamalarında kullanılan Ölçütler 1ml = 20 damla (Kan transfüzyonunda 15 damla) 4-5 ml= 1 tatlı kaşığı 15 ml = 1 yemek kaşığı 250 ml = 1 su bardağı 100 ml = 1 çay bardağı İlaç Dozunun Hesaplanması İlaçların verilmesi sırasında dikkat edilecek önemli bir nokta ilaç dozunun doğru olarak hesaplanmasıdır. !!!!!!!!!!!!!!!!! Aksi takdirde ilaç az bir doz verilirse, hastalık üzerinde etki etmez, fazla dozda verilirse ilça intoksikasyonlarına (zehirlenme) neden olabilir. İlaç dozunu hesaplamada kullanılan bazı yöntemler vardır. Bunlardan en çok kullanılan orantı kurmadır. İlaç Dozunun Hesaplanması Formülle İstenen miktar (x) = İstenen doz x Eldeki miktar Eldeki doz Örnek 1: Bir defada 500 mg. Prednol ampul İ.M. (kas içine) olarak istem edilmiştir. Elimizde 5 ml. ile sulandırılarak verilen 750 mg.’lık Prednol ampul bulunmaktadır. Hastaya bir defada kaç ml. Prednol verilmelidir? 5 ml.‘ de 750 mg.Prednol varsa x 500 mg. _______________________________ x = 5 x 500 = 3,3 ml=cc yapılmalıdır. 750 Örnek 2. Bir defada 1500 mg. Cefazin flakon İ.V. (damar içine) olarak istem edilmiştir. Elimizde 3 ml. ile sulandırılarak verilen 750 mg.’lık Cefazin flakon bulunmaktadır. Hastaya bir defada kaç ml. Cefazin verilmelidir? ÇÖZÜM 3 ml. Ampul’ de 750 mg. Cefazin varsa x 1500 mg _______________________________ x = 3 x 1500 = 6 ml.cefazin verilmelidir. 750 Örnek 3 (siz yapın) Amoxilin 625 mg. oral yoldan (ağız) verilmesi istenmektedir. Bu ilacın 5 mlt’sinde 250 mg. İlaç içeriği vardır. Hastaya kaç mlt. ilaç verilmelidir? Hesaplayınız. çözüm 5 mlt. 250 mg.ise X 650 mg.dır? X=650.5/250= 12,5 mlt. ilaç verilmelidir. Örnek 4 1 tableti 60 mg. olan Aldactone adlı ilaçtan 30 mg. oral yoldan verilmesi istenmiştir. Hastaya kaç tablet ilaç verilmelidir? 60mg 1 tab 30mg X X= ½ tablet Örnek 5 (siz yapın) 1 tableti 30 mg. olan Phenabarbitol ilacından 60 mg. oral yoldan verilmesi istenirse hemşire hastaya kaç tablet ilaç vermelidir? Hesaplayınız. Çözüm 30 mg. 60 mg. 1 tablet ise X tablettir. X=60.1/30= 2 tablet vermelidir. İLAÇLARIN EMİLİM HIZI İlaçların emilim hızı ilacın veriliş yöntemiyle ilgilidir. Damar içine ilaç uygulandığında ilacın kana karışması çok hızlıdır. İlaçların Alındıkları Yollar ve Emilim Hızları Alındıktan Sonra Etkisinin Ortaya Çıktığı Zamana Kadar Geçen Süre Alındığı Yol Deriden Ağızdan Rektal Cilt Altı Kas içi Dil altı- Tablet İnhalasyon-Solunum Endotrakeal Damar yolu Değişken-ilaca göre 30-90 dak. 5-30 dak. 15-30 dak. 10-20 dak. 3-5 dak. 3 dak. 3 dak. 1 dak. (30-60 saniye) İlaç Uygulamalarında Bazı Özel Terimler Absorbsiyon: Emilim Aspirasyon: Yutulan gıdaların ve sıvıların trakeaya kaçması Endikasyon (kullanılması önerilen durum): İlacın hastaya tedavi için uygulanabilirliğini tanımlar Kontrendikasyon (Kullanılması önerilmeyen durumlar): Olumsuz etkilerin görüldüğü durumlar. İçinde bulunulan durumun ilacın tedavi amacıyla kullanılmasını engelleyen olasılıklarını tanımlar. İLAÇ UYGULAMALARININ TEMEL PRENSİPLERİ Hastaya yapılacak işlem ve uygulanan ilaçlar hakkında bilgi verilmelidir. Hastanın bir ilaca ya da herhangi bir yiyeceğe karşı allerjisi olup olmadığı belirlenmelidir. Tüm uygulamalar öncesi eller yıkanmalıdır. Kullanılacak malzemeler bir tepsi içinde tam olarak hasta yanına götürülmelidir. Hasta uygulanan tüm işlemlerin öncesi, sırası ve sonrası gözlenerek ilaca karşı herhangi bir reaksiyon gelişip gelişmediği ve işlemin uygulanmasına engel herhangi bir durum olup olmadığı belirlenmelidir. Birden fazla ilaç alan hastalar, ilaç-ilaç, ilaç-besin etkileşimi açısından değerlendirilmelidir. İlaç kartı ve ilaç istekleri karşılaştırılarak kontrol edilmelidir. İlaç uygulamalarında 10 doğru ilkesi dikkate alınmalıdır. İlaçlar uygulandıktan sonra uygun şekilde kaydedilmelidir. İlaç Uygulamalarında Dikkat Edilecekler-1 • İlaç hazırlarken dikkat dağıtacak işlere uğraşılmama • İlaç hazırlama ortamı aydınlık olmalı • İlaç tepsisi düzenli olmalı, ilaç kartları karışmamalı • İlaç hazırladıktan sonra ilaçlar dağıtılıncaya kadar güvenli bir yerde saklanmalı Doğruluk Sağlamak İçin: Üç kez ilaç kontrolü 1-Şişeyi yerinden alırken 2-İlacı kadehe koyarken 3-İlaç şişesini yerine koyarken İlaç Uygulamalarında Dikkat Edilecekler-2 • İlaçlar hastalara bizzat hazırlayan kişi tarafından verilmeli • İlaçların görünümleri hazırlama sırasında kontrol edilmeli • İlaçların verileceği zaman ve uygulama özellikleri bilinmeli • İlaç uygulaması yapıldıktan sonra imza atılmalı İlaç Uygulamalarında Dikkat Edilecekler-3 • İlaç uygularken hasta kimliği kontrol edilmeli • Oral ilaçlarda hasta ilacı yutana kadar beklenmeli • Hasta ilacı belirtilen saatte bir nedenden dolayı alınamadıysa mümkün olan en kısa zamanda verilmeli Günde bir defa sabah verilen bir ilacın verilmediği fark edilirse, bu ilaç öğleden sonra verilebilir. Eğer durum ertesi gün fark edilirse, o gün çift doz verilemez. Ağız yoluyla yapılan uygulamalarda, hasta ilacı yutana kadar hemşire odada kalmalıdır. Eğer ilaç enjeksiyon yoluyla verildiyse, hemşire akut bir ilaç reaksiyonu açısından bir süre hastayı gözledikten sonra odadan ayrılmalıdır. Bazen bir ilaç özellikle verilmez. Hemşire hastanın alerjik reaksiyon gösterdiğini düşünüyorsa, ilacı vermez ve durumu bildirir. Hemşire hastanın aldığı ilaca karşı göstereceği doğru yanıtın ne olduğunu bilmeli, istenmeyen bir yanıt gözlediğinde bunu kaydetmeli ve bildirmelidir. Eğer hasta ilacı almak istemiyorsa, bunun nedenini öğrenmeye ve hastayı ikna etmeye çalışmalıdır. rağmen hasta almamakta ısrar ediyorsa, ilacı almaya zorlamak ya da ona kızmak yanlıştır. Bu durumda, nedeniyle birlikte hastanın ilacı almadığı kaydedilmeli ve bildirilmelidir. Buna İlaç Uygulamalarıyla İlgili Kazalar İlaç uygulamalarına ilişkin bir kaza meydana gelmemesi için tüm önlemler alınmalıdır. Bir kaza olmuşsa, ilk düşünülecek nokta hastanın sağlığı ve güvenliğidir. Durum derhal hastanın hekimine bildirilir ve gerekli önlemler alınarak hastanın en az zararla kurtulması sağlanmaya çalışılır. Hasta ve Ailesinin İlaçlar Konusunda Eğitimi Hastaya; İlacın hangi amaçla verildiği, En uygun kullanımının nasıl olduğu, Etkileri ve yan etkilerinin neler olabileceği, Alınması ihmal edildiğinde ne gibi sonuçlar doğabileceği anlatılmalıdır. Kendi kendine her gün enjeksiyon yapmak zorunda olan hastalara hemşire tarafından bu işlem öğretilmelidir. Bu öğretim; asepsi, doz hesabı, ve enjeksiyon tekniğini içermelidir. Bazen hastanın ilacını alacak, enjeksiyonunu yapacak gücü ya da yeteneği olmayabilir. Bu nedenle yalnız hasta değil, ailesi içinde uygun bireyler de bu eğitimin kapsamına alınmalıdır. Ayrıca ilaçların meydana getirebileceği istenmeyen etkilerle öncelikle hasta yakını karşılaşacağından, bunları tanıyabilmesi önemlidir. • İlaçların içerikleri ve etkileri bilinmiyorsa MUTLAKA prospeküsten okunmalı sonra ilaç verilmemeli. • İlaç İndeksi, Vademecum incelenmeli Narkotik ilaçlar mutlaka çift kilitli dolaplarda saklanmalıdır. Bunlar kullanıldığında, kesinlikle rapor tutmak gerekir. Bu rapora hastanın adı, narkotik ilacın miktarı, istemi veren hekimin adı, uygulayan hemşirenin adı, tarih ve saat kaydedilir. !!!!!!!!Narkotiğin ampul içinde artan bir dozu varsa, bunun da yok edildiğini belirtir bir not düşülür. !!!!!!!!!Bu işlemi gözleyen bir hemşirenin de tanık olarak imza atması uygun olur. !!!!!!!!!Hemşireler nöbet değişimleri sırasında narkotik ilaçları kesinlikle sayarak teslim alıp teslim vermelidirler. ilaçlar çocukların ulaşamayacağı yüksek ve kilitli dolaplara konmalıdır. Evlerde İLAÇLARIN UYGULANMA YOLLARI ENTERAL (AĞIZ- ORAL) UYGULAMA PARENTERAL (AĞIZ DIŞI) UYGULAMA ENTERAL UYGULAMA AĞIZ YOLU Hasta ilacı yutar. Oral uygulama PARENTERAL UYGULAMA Solunum yolu Enjeksiyon yolu LokalYerel yol ENJEKSİYON YOLLARI Deri altı dokusu Subkutan yol Kas dokusu İntramüsküler yol Deri içi İntrakutan yol (intradermal) Ven İntravenöz yol Arter İntraarteriyel yol Kalp dokusu İntrakardiyal yol Periton boşluğu İntraperitoneal yol Spinal kanal İntraspinal yol Kemik İntraosseus yol İLAÇLARIN AĞIZDAN (ORAL) VERİLMESİ • Yutulan İlaçlar: mideden ve ince barsaklardan emilerek kana karışır. Kapsül, tablet, draje şeklindedir. • Dilaltı İlaçlar: Lokal ve sistemik etki göstermek üzere dilaltına yerleştirilen ilaçlardır. Ağızda tükürük salgısı ile eritilirler, lokal ve genel etki gösterirler. • Çiğnenen ilaçlar: Hem ağız mukozasından ve yutulduktan sonra mideden emilerek lokal ve genel etki gösterirler. Oral uygulamanın en önemli dezavantajları, * ilaçların karaciğerden geçerken bazen önemli ölçüde yıkılmaları, * tamamen emilememeleri, * sindirim enzimleri veya mide asitleri tarafından yıkılmaları, * besinlerle emilimlerinin azalması, * bilinci açık olmayan ve sedasyonda olan hastalara verilememeleridir. İLAÇLARIN ORAL YOLLA UYGULANMASI Araç gereç: İlaç kartları İlaç kadehleri Verilecek ilaçlar İlaç tepsisi istemiyle ilaç kartları karşılaştırılarak Hekim kontrol edilir. Hemşire uygulayacağı ilaçların etki ve yan etkileri ile ilgili bilgi edinir. Eller yıkanır, böylece yayılımı engellenir. mikroorganizmaların Hekim İstemi Kontrolü İlaç Adı Kontrolü Sıvı İlaçları Göz Hizasında Ölçme İlaç hazırlamaya başlamadan önce odanın sakin ve aydınlık olmasına dikkat edilir. İlaç kartları ilaç dolabının önüne hastaların isimlerine göre ayrılarak yerleştirilir. İlaç dolabının kilidi açılır. Uygun ilaç raftan alınır ve kartla karşılaştırılır. Bu birinci güvenlik önlemidir. İlaçlar ele değdirilmeden temiz bir kadeh (kutu) içine bırakılır. Sıvı ilaçların şişeleri etiketli tarafından tutularak ölçekli bir ilaç kadehi içine etiketsiz tarafından boşaltılır. Kadeh göz hizasında tutulur ve ilaç miktarını ayarlamak için baş parmağın tırnağı, ilacın doldurulmak istendiği noktaya konur. İlaç şişesinin ağzı kağıt mendille silinir ve kapağı kapatılır. İlaç kadehe konduktan sonra ilaç şişesi, kart, ve hazırlanan ilaç tekrar kontrol edilir. Bu ikinci güvenlik önlemidir. Bir hastanın tüm ilaçları hazırlandığında, ilaç şişeleri tekrar kontrol edilerek yerine kaldırılır. Bundan sonra diğer hastanın ilacı hazırlanır. Bir hastanın ilaçlarının hazırlığı bitmeden diğer hastaya geçilmez. Bu üçüncü güvenlik önlemidir. İlaç tepsisi hastanın yatağının başına dikkatlice taşınır ve tepsi daima gözaltında bulundurulur. Hastanın ilacı doğru zaman dilimi içinde verilir. Hastane politikasına göre bu süre ilaç saatinden 30 dakika önce başlayabilir ya da ilaç saatinde başlayarak bu saati 30 dakika geçebilir. İlacı vermeden önce doğru hasta belirlenir. Hastayı belirlemek, kazaların önlenmesi açısından hemşirenin önemli sorumluluklarındandır. Hastaya her bir ilacın veriliş amacı ve etkisi açıklanır. Bu hastanın tedavisine katılımı açısından önemlidir. Hastanın doğrulmasına yada yan tarafa dönmesine yardım edilir. Uygun pozisyon ilacın yutulmasını kolaylaştırır ve aspirasyonu (boğulma) önler. Hastaya ilacı eline mi almak istediği yoksa kadehten mi içmek istediği, tek tek yahut hepsini birden mi yutmak istediği sorulur. Eğer ilaç yere düşerse atılır ve hastaya yeni bir ilaç verilir. Katı yada bazı sıvı ilaçları alırken hastaya su ya da uygun bir sıvı verilir. Sıvılar ilaçların yutulmasını kolaylaştırır. Ancak farenjeal bölgeye tutunması istenen sıvı ilaçlarla beraber su verilmemelidir. Dişlere ve müköz membrana zararlı olan sıvı ilaçlar hastaya pipetle içirilir. Eğer hastanın bilinç durumu değişmişse ya da hasta yutma güçlüğü çekiyorsa ilacın uygun olan başka bir yola verilmesi için hekim uyarılır. Hasta ilaçlarını yutana kadar yanında kalınır ve gözlenir. Kayıtlar yasal açıdan önem taşır. Hekim istemi olmadıkça ilaçlar hasta yanında bırakılmaz. İlaç kartları yeniden kart kutusuna yerleştirilir. Atılacak gereçler atılır, temizlenecek olanlar temizlenir. İlaca karşı yanıtını değerlendirmek için ilacı verdikten 30 dk içinde hasta kontrol edilir. Hastanın Kimliğini Kontrol Hasta İlacı İçene Kadar Bekleme İmza Atma BUKKAL İLAÇ UYGULAMA Bukkal ilaç uygulamalarında tablet ya da kapsül, ağız içinde diş eti ve yanak arasına yerleştirilir. Hastaya diliyle ilacı hareket ettirmemesi söylenmelidir, aksi takdirde ilaç dilaltına gidebilir ve burada daha hızlı emilebilir ya da yutulabilir. Bukkal mukoza çoğu ilaç için dil altı (sublingual alana) göre daha az geçirgen olduğu ve yavaş emilim sağladığı için dilaltı uygulamasından daha fazla tercih edilir. DİL ALTINA (SUBLİNGUAL) UYGULAMA Dilaltı uygulamalarında ilaç, dilaltına yerleştirilir ve yavaş yavaş çözünmesi beklenir. Bölge kan damarları kaynağından zengin olduğu için dilaltı yol ile verilen ilaçlarda etki hızlıdır. Dilaltı ilaç şekilleri, en çok hızlı parçalanan ve içi su dolu sert jelâtin kapsüllerden oluşur. Birden çok ilaç order edildiğinde oral ilaçlar yutulduktan sonra, dilaltı ilaç uygulama hazırlığı yapılmalıdır. Hastaya ilaç çözünene kadar bir şey yiyip içmemesi konusunda bilgi verilir TEŞEKKÜRLER
