Doku Yenilenmesi

DOKU YENİLENMESİ VE
ONARIM
DR. ESİN KAYMAZ
BEÜTF PATOLOJİ AD
Normal hücre çoğalması
 Kök hücre
 Doku yenilenmesi ve iyileşme
 Derideki yara iyileşmesi

Hücresel yapı; hücre
çoğalması,farklılaşması ve ölümü
arasındaki denge ile düzenlenir
 Fizyolojik- patolojik uyarılar ile çoğalma
 Uyarıcı veya baskılayıcı sinyaller ile kontrol

G1: Sentez öncesi
 S: DNA sentezi
 G2: Mitoz öncesi
 M: Mitoz
 G0: Durağan/ sessiz hücreler


Sürekli bölünen (labil) hücreler:Yaşam
boyunca çoğalarak yıkılan hücrelerin
yerini alan hücrelerdir
Deri, sindirim kanalı gibi yüzeyleri döşeyici
epitel, kemik iliği hücreleri

Durağan (stabil) hücreler: G0’ da bekler,
uyarana yanıt olarak hızla bölünür
Karaciğer, böbrek, düz kas

Bölünmeyen (kalıcı) hücreler:
Nöronlar, iskelet kası, kalp kası
Kök hücreler; yenilenme kapasitesi uzamış
olan hücreler
 Bölünmeyle oluşan iki hücreden biri; olgun,
diğeri; kök hücre
 Embriyonik kök hücreler; her türlü dokuya
farklılaşma kapasitesine sahip
 Erişkin kök hücreler; her dokuya özgün özel
oluklarda yerleşmiş hücreler(rezerv)

◦ Farklılaşma kapasitesi sınırlı
◦ Daha geniş farklılaşma kapasitesine sahip hücreler
(hematopoetik kök hücreler)
Büyüme Faktörleri
Hücre çoğalmasını uyarır
 Yara iyileşmesindeki süreçleri etkiler






Epidermal büyüme faktörü (EGF) ve transforme
edici büyüme faktör alfa (TGF- alfa); epitel
hücreler, karaciğer ve fibroblastlar
Hepatosit büyüme faktörü (HGF): Fibroblastlar
Vaskuler endotelyal büyüme faktörü (VEGF):Yeni
kan damarı gelişimi
Trombosit kökenli büyüme faktörü (PDGF):
Fibroblast, monosit, düz kas
Fibroblast büyüme faktörü (FGF):Yeni kan damarı
gelişimi,yara iyileşmesi, doku gelişimi ve kan yapımı
Hücreler arası sinyal iletimi;
 Otokrin: Hücreler kendi ürettikleri sinyal
maddelerine yanıt verir
 Parakrin: Hücre kendisine çok yakın
mesafedeki hedef hücreleri etkileyen
maddeler üretir
 Endokrin: Hücrelerin ürettiği
hormonlarkanda dolaşarak uzak hedefler
üzerinde etkili olur

Hücre Döngüsünün Düzenlenmesi
 Siklinler ve siklin bağımlı kinazlar: Hücre
döngüsünü düzenleyen ve döngünün
devamını sağlayan proteinler
 Hücre döngüsünü denetleyen kontrol
noktaları: p53
DOKU YENİLENMESİ VE ONARIM
MEKANİZMALARI
Hasara karşı yanıt;
 Hasarı sınırlandırma
 Hasara yol açan etkenleri ortadan
kaldırmaya çalışma
 Sağlam kalan hücrelerin çoğalması
Yenilenme; yıpranan veya kaybolan
yapıların yerini alan hücre veya doku
gelişimi
 Aynı hücre tipinin çoğalması ile
 Bağ dokusu yapısı sağlam olmalı
 Hipeplazi ve hipertrofi şeklinde
 Yenilenme yetersizliği hızlı bağ doku
artışına (skar ve fibrozis) bağlıdır.

İyileşme; yenilenme ile bağ dokusubirikimi
birlikteliğinden oluşan onarım
Dokular yenilenme yeteneğinden yoksunsa
Bağ dokusunda yapısal bzoukluk varsa
Yoğun iltihap varsa
SKAR DOKUSU
Skar: İşlevsel dokunun yerini bağ
dokusunun alması!!
Hücre dışı matriks;
Fibröz yapısal proteinler (kollojen)
+proteoglikan+ adeziv glikoproteinler

Kollojen; gerilme gücü
◦
◦
◦
◦
◦
◦

Tip1; deri ve kemik
Tip2; kıkırdak
Tip3; derin dokular
Tip5: yumuşak dokular ve kan damarları
Tip11; kıkırdak ve göz
Tip4 ; bazal membran
Adeziv glikoproteinler;
◦ Kaderin, integrin, selektin
◦ Hücrelerin hücreler ve hücre dışı matrikse tutulması

Hyaluronan; direnç ve basınca dayanma
İyileşme, Skar ve Fibrozis ile Onarım
İyileşme sürecinin izlediği aşamalar:
1. İltihap hücreleri, ilk uyaranı ve hasara uğrattığı
dokuyu ortadan kaldırmaya çalışır ve hücre dışı matriks
birikimini başlatır
2. Parankim ve bağ dokusu hücreleri çoğalır ve hasar
bölgesine göç eder.
3. Yeni kan damarları ve iltihabi granülasyon dokusu
oluşur.
4. Hücre dışı matriks proteinleri (örneğin, kollajen ve
elastin) sentezlenir.
5. Doku yeniden biçimlendirilmeye başlanır
6. Yara büzüşmeye ve yara yerinde dayanıklılık artmaya
başlar.
Onarım; erken dönemde
 24 saat sonra fibroblastlar ve damar
endotel hücreleri çoğalarak granülasyon
dokusunu oluşturmaya başlar
Skar;
 Fibroblast göçü ve çoğalması
 Hücre dışı matriks birikimi ve skar
oluşumu
◦ Kollojenden bol

Dokunun yeniden biçimlendirilmesi
DERİDE YARA İYİLEŞMESİ
Yüzeyel yara; epitel büyük oranda yeniden
yapılır
 Derin yara; yenilenme olmaz ve bağ
dokusu skarı
 Birincil- ikincil yara iyileşmesi
 Birincil iyileşme kenarları karşı karşıya
gelen temiz cerrahi yaralar

◦ Bazal membran bütünlüğünün bozulması,
hücre ölümü ve doku kaybı en az
0 saat: Kesi alanı pıhtılaşmış kanla dolar.
 3-24 saat: Nötrofiller pıhtılaşmış kanın içine girer.
 24-48 saat:Yüzeydeki kabuğun altında epitel hücreleri yara kenarlarında
çoğalır, ince bir tabaka halinde karşı kenara doğru ilerler ve yüzey örtülür.
 3. gün: Nötrofillerin yerini makrofajlar alır. Granülasyon dokusu ve kesi
alanının kenarlarında kollajen fibrilleri ortaya çıkmaya başlar.
 5. gün: Kesi alanı granülasyon dokusu ile dolar, damarlanma en üst
düzeydedir
ve kollajen kesi alanında karşıdan karşıya ilerler. Epitel normal kalınlığına
gelir.
 2. hafta: İltihap, ödem ve damarlar azalmıştır. Fibroblast çoğalması ve
kollajen
birikimi sürer.Yara yerinde, azalan damar oluşumu ve artan kollajen
nedeniyle
beyaz görünüm oluşur
 1. ay sonunda: Üzeri sağlam epidermis ile örtülü iltihap içermeyen bağ
dokusundan skar dokusu oluşur. Hasara uğrayan alanda deri ekleri
izlenmez.
 En üst dayanıklılığa erişim aylar alır.

İkincil iyileşme; doku kaybı daha fazla
iltihap daha fazla
daha çok granülasyon
dokusu
daha yoğun skar dokusu
Myofibroblast birikimi, yara
kontraksiyonu

Yara iyileşmesini etkileyen faktörler:
 Yara boyutu, yeri ve tipi
 Enfeksiyonlar iyileşmeyi geciktiren en önemli faktördür
 Mekanik faktörler (yara alan›ının erken dönemde hareket ettirilmesi)
geciktiri
 Yara alanında kalan yabancı cisimler (örneğin gereksiz cerrahi dikiş
materyali) iyileşmeyi olumsuz etkiler.
 Beslenme durumu: Protein ve vitamin C eksikliği kollajen sentezinin
azalmasına ve iyileşmenin gecikmesine yol açar.
 Metabolik durum: Diyabette görülen yapısal damar bozuklukları
iyileşmeyi geciktirir.
 Dolaşım bozukluğu: Örneğin, atardamarlarda görülen damar sertliği
(arterioskleroz)
 ve toplardamarlarda genifşleme (varis) yetersiz kan akımına neden
olarak iyileşmeyi zorlaştırır.
 Böbreküstü bezinden salgılanan veya ilaç olarak dışardan alınan
glukokortikoidler iltihabı azalttığı gibi kollajen yapımını da azaltarak
iyileşmeyi onarımını geciktirir.
Yara iyileşmesinde komplikasyonlar;
 Granülasyon ve skar dokusunun yetersiz
olması yara açılması ve ülser
 Aşırı granülasyon dokusu
 Aşırı kollejen birikimi yara yerinden daha
geniş alana yayılırsa keloid
 Fibroblast ve diğer bağ dokusu
bileşenlerinin aşırı çoğalması; fibromatoz
 Yara kontraksiyonunun fazla olması
Fibrozis;
 Zedelenmeye neden olan etkenin devam
etmesi
 Bir taraftan doku hasarı olurken eş
zamanlı olarak onarım gelişmesi
 Hücreden daha zengin bu bağ dokusu
birikimi