İşletim Sistemleri

İşletim Sistemleri
Okutman Murat KARA
İşletim Sistemi
• Bilgisayar donanımının doğrudan denetimi ve
yönetiminden, temel sistem işlemlerinden ve
uygulama yazılımlarını çalıştırmaktan sorumlu
olan sistem yazılımıdır.
• İşletim sistemi, bütün diğer yazılımların
belleğe, girdi/çıktı aygıtlarına ve kütük
sistemine erişimini sağlar.
Donanım <-> Çekirdek <-> Kabuk <-> Uygulamalar
İşletim Sistemi Tanımı
• Bir bilgisayar sisteminde
kullanıcı ile iletişim kurarak,
donanım ve yazılım nitelikli
kaynakların kullanıcılar
arasında adil bir biçimde
paylaştırılmasını ve donanım
ile yazılım birimlerinin etkin
bir biçimde kullanılmalarını
sağlayan sistem programları
topluluğuna denir.
İşletim Sistemleri
•
•
•
•
•
•
•
Unix
Linux
Windows
FreeBSD
MacOS
NetWare
IBM OS
Kullanıcı
Uygulamalar
İşletim sistemi
BIOS
Aygıt Sürücüleri
Donanım
Görevleri
• Donanımın denetimi
– Donanım kaynaklarına ihtiyaç duyan uygulama
programlarına işletme imkanı verir.
• Uygulama programlarının yönetimi
– Program çağrıldığında RAM’e yüklenmesi ve kaynak
tahsisi.
• Dosya ve klasör yönetimi
– Dosya veya klasörlerin disk üzerinde yerleşimleri
• Yerleşik yardımcı program desteği
– Bakım ve tamir işlemleri için kayıp veya bozuk
dosyaların bulunmasında yardımcı olurlar.
Bileşenleri
• Kullanıcı arayüzü (user interface)
Kullanıcının işletim sistemiyle etkileşimini sağlayan grafik
kısımdır. (Graphical User Interface-GUI)
• Çekirdek (Kernel)
İşletim sisteminin merkezidir. BIOS’un programların ve
işlevlerin yürütülmesini, giriş-çıkış işlemlerinin yönetilmesini
sağlar.
• Dosya sistemi (file manager)
Dosyaları düzenlemek ve yönetmek için kullanılan kısımdır.
Hiyerarşik bir düzende klasörler içerisinde tutulmalarını sağlar.
İşletim Sisteminin Kriterleri
Güvenlik
(Kullanıcı adı/parolaşifreleme)
Sağlamlık
(İş yükü dengelemesi,
fazlalık)
Ölçeklenebilirlik
(Büyüme için hazır)
Performans
Yönetilebilirlik
(Baskı altında
tutarlılık)
(Sistem Yönetimi)
Nitelikleri
• Çok kullanıcılı (multiuser)
– Bir çok kullanıcı aynı anda program çalıştırabilir
• Çok görevli (multitasking)
– Bilgisayar aynı anda birçok uygulamayı çalıştırabilir.
• Çoklu işleme (multiprocessing)
– Çift veya daha fazla işlemci desteği.
• Çoklu kullanımlı (multithreading)
– Program, işletim sistemi tarafından ihtiyaç duyuldukça
yüklenebilecek küçük parçalara bölünebilir. Farklı
programlar çok görevli çalışabilir.
Özellikleri
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
İşlem Yönetimi (Process Management)
Bellek Yönetimi (Memory Management)
İkincil Depolama Yönetimi (Secondary Storage Management)
Giriş/Çıkış Sistemi (I/O System)
Dosya Yönetimi (File Management)
Koruma Sistemi (Protection System)
Ağ Üzerinde Çalışma (Networking)
Time-Sharing Systems (Zaman Paylaşımı)
Multiprogramming (Çok İş Düzeni)
Multitasking (Çok Görevlilik)
Multiuser systems (Çok Kullanıcılı Sistemler)
Unix
• 1969’da Ken Thompson tarafından AT&T Bell
Laboratuvarları’nda geliştirildi. DennisRitchie
katıldı.
• Geliştirme süreci sonunda UNIX adını aldı
• MULTICS’in versiyonu olan PDP-7 mini
bilgisayarı üzerinde UNICS’i yazdı.
• DEC PDP-7’lerde8K word bellekler ile
çalıştırıldı
• İlk olarak Assembly dilinde yazıldı.
Unix
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
BSD Unix
Solaris
OpenSolaris
Linux
HP-UX
AIX
Minix
SCO Unix
Sun OS
DigitalUnix / Tru64 Unix
Ms-Dos
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
PC DOS 1.10
MS-DOS 1.25
MS-DOS 2.0
PC DOS 2.1
MS-DOS 2.11
MS-DOS 3.0
MS-DOS 3.1
MS-DOS 3.2
PC DOS 3.3
MS-DOS 3.3
MS-DOS 4.0
PC DOS 4.0
•
•
MS-DOS 4.01
MS-DOS 5.0
•
MS-DOS 6.0
•
•
•
•
•
•
•
MS-DOS 6.2
MS-DOS 6.21
PC DOS 6.3
MS-DOS 6.22
PC DOS 7.0
MS-DOS 7.0
MS-DOS 7.1
•
MS-DOS 8.0
•
PC DOS 2000
Mayıs, 1982
Mayıs, 1982
Mayıs 1983
Ekim, 1983
Mart, 1984
Ağustos, 1984
Kasım, 1984
Ocak, 1986
Nisan, 1987
Ağustos, 1987
Haziran, 1988
Temmuz, 1988
_
IBM uyumlu olmayan donanımlar için ilk sürüm
Unix özellikleri eklendi. Sabit Disk ve 360KB Floppy Disk desteği eklendi.
_
_
1.2MB Floppy Disk ve daha büyük Sabit Disk desteği eklendi.
_
2 tane 32MB'a kadar Sabit Disk partition desteği eklendi.
_
Multiple Logical Drive desteği eklendi.
IBM kodları temel alındı.
DOS Shell, grafiksel menü seçici, & Compaq DOS 3.31'deki formatları kullanan 32MB sabit disk desteği
eklendi. Bu sürümdeki hatalar ve daha az boş bellek kullanımı nedeniyle başarısız bulundu.
Kasım, 1988
Bug fix sürümü.
Haziran, 1991 DR-DOS 5.0'a cevap olarak, memory management, full-screen editor, QBasic programming language,
online help, eklendi ve DOS Shell'e task switcher eklendi.
Mart, 1993
DR-DOS 6.0'a cevap olarak, DoubleSpace disk compression (Stacker'dan kopyalandı) ve diğer özellikler
eklendi.
Kasım, 1993
Bug fix sürümü
Şubat, 1994
DoubleSpace disk compression özelliği çıkarıldı.
Nisan, 1994
_
Haziran, 1994 Son stand-alone sürümü. DoubleSpace, DriveSpace ile değiştirildi.
Nisan,1995
DriveSpace yerine Stacker kullanıldı.
Ağustos, 1995 Windows 95 içinde. large disk (LBA) ve Long File Name (LFN) desteği eklendi.
Ağustos, 1996 Explorer USB Desteği FAT32 Desteği DMA Desteği
Windows 95 Retail 4.00.950 1995 Windows 95B (OSR2) (ve Haziran 1998'de , Windows 98). FAT32 file system eklendi.
Eylül, 2000
Windows ME içinde. MS-DOS son sürümü. SYS komutu ve komut satırına boot edilebilme özelliği
kaldırıldı.
_
2000 uyumlu sürümü
Windows İşletim Sistemleri
Microsoft Management Console (MMC)
Event Manager
Linux İşletim Sistemi
• GNU/Linux, Linux çekirdeği kullanan Unix
benzeri işletim sistemlerini çağrıştıran genel
kullanım şeklidir.
• Linux, işletim sisteminin çekirdeğidir.
Linux
• 1970 yılında AT&T şirketi
UNIX işletim sistemini geliştiriyor..
• Unix ~ fiyatı 1300-1850$..
• Minix, küçültülmüş Unix denilebilir ve Andy
Tanenbaum tarafından oluşturulmuş..
• Helsinki Üniversitesi’nde 23 yaşındaki Finlandiyalı
bir öğrenci olan Linus Torvalds Minix’ten
esinlenerek Linux işletim sistemini
oluşturmuştur..
• 5 Ekim 1991 – Linux 0.02 internet
ve haber gruplarında yer alıyor..
• GNU-GPL Lisansı ile dağılıyor..
Minix
GNU - GPL
• Richard M. Stallman yazılımların koşullalarını
kabullenmek istemiyor..
• 1984 GNU projesini başlatıyor..
• GNU = GNU is Not Unix
• 1985'de Free Software Foundation kuruluyor..
• 1991'de General Public Licence (Genel Kamu
Lisansı)
• Özgür ve açık kaynak kodlu..
• Kaynak kodlar üzerinde herkes istediği
değişikliği yapabilir, dağıtabilir, satabilir.
• Yapılan değişikliğinde kodları paylaşılmalı..
Linux Çekirdeği
•
•
•
•
•
•
•
•
Multitasking
Virtual Memory
Protected Mode (Korumalı Mod)
Hızlı TCP/IP
Çoklu kullanıcı ortamı
Modüler Yapı
İstenilen şekilde yapılandırma yeteneği
Modern bir işletim sistemi
çekirdeğinden beklenecek pek çok
özellik ve daha da fazlası
GUI – KDE – Gnome
• GUI ; (Graphical User Interface)
• Grafiksel Kullanıcı Arayüzü, bilgisayar ile
etkileşimi görsel mecazlar kullanarak
sağlayan yöntemler bütünüdür.
• KDE ; K Desktop Environment
• Matthias Ettrich adlı bir öğrenci tarafından
1996 yılında Unix’i için daha iyi bir
masaüstü yaratma fikriyle başlatıldı..
• GNU Network Object Modelling
Environment
KDE
Gnome
Linux Dağıtımı
• Dağıtım, bir GNU/Linux sistemini kurmayı ve
yönetmeyi kolaylaştırmayı amaçlayan yazılımlar
bütünüdür.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Slackware,
Debian,
Gentoo,
Fedora (Red Hat),
openSuSE(Novell),
Mandriva (Mandrake),
Ubuntu,
KNOPPIX,
Pardus...
Dağıtımlar
Debian
Fedora
Gentoo
openSUSE
Slackware
Ubuntu
Puppy
SLAX
Mint
Mandriva
Sabayon
PcLinuxOS
Türkiye’de Linux
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Red Hat 5 tabanlı Turkuaz Dağıtımı
Gelecek Linux 1,2,3
Yerelleştirme Çalıştırmaları
Türkçe en yüksek çeviri oranlarından
birine sahip
Linux Kullanıcıları Derneği (LKD)
E-posta listeleri
LinuxNet Dergisi
Turkix gibi Live CD'ler(Çalışan CD’ler)...
Ulusal İşletim Sistemimiz : Pardus
Pardus / Uludağ
• Bir Linux dağıtımıdır.
• Adını Anadolu Pars'ının Latince’sinden
aldı(Panthera pardus tulliana).
• TÜBİTAK – UEKAE tarafından
2003'ten beri geliştiriliyor..
• ÇOMAR, TASMA, YALI, PİSİ gibi kendi
geliştiricilerimizin elinden çıkmış,
dağıtıma özel araçlar..
• Uludağ; Ulusal Dağıtım
Pardus Bileşenleri / Projeleri
• YALI (Yet Another Linux Installer)
Kurulum Yazılımı, Pardus’un, paketlerin kurulumu için..
• ÇOMAR (COnfiguration MAnageR)
Yapılandırma Yöneticisi, Yazılımların birbiri ile uyumlu çalışması için..
• PİSİ
(Packages Installed Successfully as Intended)
Paket Yönetim Sistemi, Paketlerin sisteme kurulması/çıkarılması için..
• Zemberek-Pardus
Türkçe
•
yazım
denetimi
ve
gramer
kontrolü için..
Diğer Projeler (KDE Masaüstü ortamı, OpenOffice.org
çözümü..)
Pardus – Dosya Yöneticisi
• Dosya Yöneticisi ;
Konqueror
Dosya Sistemi Yapısı
Linux – Dosya / Dizin Yapısı
/root (Kök)
/bin: Temel komutları, uygulamaları içerir.
/boot: Çekirdek ve açılışta kullanılan dosyaları içerir.
/dev: Donanım, aygıt dosyalarını içerir.
/etc: Sistem ayarları, yapılandırma bilgisini içerir.
/home: Kullanıcıların verilerini içerir.
/lib: Çekirdek modülleri ve paylaşılan kod kütüphanelerini içerir.
/mnt: Çeşitli dosya sistemi/aygıtlarını içerir.
/proc: Süreçler ve donanım yapılandırmaları için bilgi merkezidir.
/root: Sistem yöneticisinin (yani “root” kullanıcısının) ev dizinidir.
/usr: Tüm kullanıcılarca paylaşılan verileri içeren dizindir.
/tmp: Geçici dosyaları içerir.
/local: Yerel uygulama ve bileşenleri içerir.
/var: Değişken veriler, kuyruk ve log dosyalarını içerir.
Windows Programların Pardus (Linux)
Karşılıkları
İnternet Uygulamaları
Windows Programların Pardus (Linux)
Karşılıkları
Çoklu ortam (Medya) Uygulamaları
Windows Programların Pardus (Linux)
Karşılıkları
Grafik Uygulamaları
Windows Programların Pardus (Linux)
Karşılıkları
Ofis ve Düzenleyici Uygulamalar
Windows Programların Pardus (Linux)
Karşılıkları
Diğer Uygulamalar
Linux Konsolu ve Komutları
• Konsol kavramı Linux’a Unix’ten kalan bir
mirastır.
• Komutların yazıldığı metin ekranlı arabirimdir.
• Komut satırı arayüzüdür.
Linux Servisleri
• Servisler
– Konsol
– Servis Yönetimi (GUI)
– Kurulum
•
•
•
•
Apache
MySQL
Php
Dns, Ftp, Dhcp