Prof.Dr.Gülnur Tokuç MÜ Ped. Hematoloji

TÜMÖR
BELİRTEÇLERİ
Prof.Dr.Gülnur Tokuç
MÜ Ped. Hematoloji-Onkoloji BD
 Tümör
belirteci (marker), tümör
dokusu tarafından dolaşıma
sekrete edilen
veya
 Hastanın dokularının tümöre
yanıt olarak salgıladığı metabolik
veya immünolojik bir üründür.
 Tm
belirteçleri vücut
sıvılarında veya tm
dokusunda bulunabilir
 Biyokimyasal
veya diğer
yöntemlerle saptanabilirler
Tümör belirteçlerinin tayin
yöntemleri
 Spektrofotometrik
 Nefelometrik
 Radyoimmünoassay
(RIA)
 Lüminesan immünoassay (LIA)
 Enzim immünoassay (EIA)
TÜMÖR BELİRTEÇLERİNİN
KULLANIM ALANLARI
tanı yapmak
 Tedavi yanıtını izlemek ,
 Cerrahi sonrası kalan hastalığı
saptamak,
 Nükslere erken tanı koymak
 Prognostik faktör olarak
.

Ayırıcı
 Bu
belirteçler pediatrik
onkolojide çok az sayıdaki
tümör için kullanılabilir.
 Genellikle spesifik ve
sensitif değillerdir
İdeal bir tm belirtecinde
aranan özellikler
Sadece tm tarafından salgılanmalı
 Vücut sıvılarında kolaylıkla
saptanabilmeli
 Benign patolojilerden ayrılabilecek
duyarlılık ve özgüllüğe sahip olmalı
 Maliyet ve tekniği kolay ve ucuz
olmalı
 Erken evrede bile saptanabilmeli

 Bu
kriterlere göre pediatrik
onkolojide kullanılan ideal
bir tümör belirteci yoktur
1-Tm kökenli belirteçler









Farklılaşma antijenleri
Onkofetal antijenler
İzoenzimler
Hormonlar
Doku özgül proteinler
Onkogenler ve ürünleri
Tm baskılayıcı genler ve ürünleri
Müsin ve diğer glikoproteinler
Glikolipidler
2-Tm’ e eşlik eden ya da
konakçı yanıt belirteçleri
Metabolik ürünler
 İmmünolojik ürünler

•
Onko-fetal proteinler
•
•
Alfa feto protein,
Karsinoembrionik antijen
normalde sadece fetal
dönemde salgılanırlar.
Enzimler
•
•
•
Nöron spesifik enaloz
Prostatik asit fosfataz
Laktik dehidrogenaz
Hormonlar
•
•
•
•
•
Koriyonik gonadotropik hormon
Katekalaminler ve metabolitleri
Kalsitonin
Plasental alkalen fosfataz
(PLAP)
Ektopik hormonlar
Karbohidrat antijenler
•
•
•
CA 125
CA 19-9
CA 15-5
Spesifik proteinler
•
•
•
•
•
Nörosekretuar proteinler
(kromogranin A,nöropeptid Y)
Ferritin
Prostat spesifik antijen (PSA)
İmmünglobulinler
GD2-disiyalogangliyosit
Genetik belirteçler
•
•
•
•
Nöroblastomda MYCN,TRK-A
Wilms tm de WT-1, WT-2
RMS de PAX-FKHR, LOH-11p15,
Ewingde t(11,22)
ALFA FETO PROTEİN (AFP)
 Normalde,
fetal hayatta 3
dokuda sentezlenir; fetal
yolk kesesi, hepatositler ve
gastrointestinal mukoza.
ALFA FETO PROTEİN (AFP)
Gebeliğin 15.haftasında 3x106 ng/ml
serum seviyesine ulaşır.
 Doğumda 2x104 ng/ml – 5x104 ng/ml
arasındadır
 Hayatın yaklaşık olarak 8.ayında
normal erişkin seviyesi olan < 10
ng/ml düzeyine iner.
 Biyolojik yarı ömrü 5-7 gündür.

Alfa fetoproteini yükselten
malign durumlar







Hepatoblastom
Hepatosellüler karsinom
Endodermal sinüs tümörü (yolk sac tm)
Embriyonel karsinom
Pankreatoblastom
GİS tümörleri (pankreas, safra yolu,
mide)
Nadiren kolorektal karsinom
Alfa fetoproteini yükselten
malign olmayan durumlar
Neonatal hepatit
 Bilier atrezi veya konjestif
hepatomegaliye bağlı hepatik hasar
 Viral hepatit
 Ataksi – telenjiektazi
 Konjenital tirozinosis

KORİONİK GONADOTROPİK
HORMON (ß HCG)
 Normal
serum yarı ömrü 24
saattir.
 Normal serum seviyesi ise 0.5 –
1 ng/ml ( 5 mIU/ml) ’dir.
KORİONİK GONADOTROPİK
HORMON (ß HCG)
Yükseldiği durumlar:






Kariokarsinom
Hepatoblastom
Embriyonel karsinom
GİS tümörleri (mide, pankreas)
Akciğer, meme, over kanseri
Nadiren lenfoproliferatif hastalıklar
KARSİNOEMBRİONİK
ANTİJEN (CEA)
 Normal
düzeyi 2.5 ng/ml’dir.
 Gestasyonun ilk 6 ayında fetal
barsak, karaciğer ve
pankreastan salgılanır.
KARSİNOEMBRİONİK
ANTİJEN (CEA)
Yükseldiği durumlar:
Erişkinlerde
adenokarsinomlarda %70
oranında yüksek bulunur.
KARSİNOEMBRİONİK
ANTİJEN (CEA)-2
Çocuklarda
 Wilms tümöründe,
 Histiositik lenfomada,
 Hepatoblastomda,
 Hepotosellüler karsinomda,
 Karaciğeri tutan nöroblastomda,
 Germ hücreli tümörlerde
 Pulmoner blastomda
 Retinoblastomda yükselebilir.
KARSİNOEMBRİONİK
ANTİJEN (CEA)-3
Ayrıca non-neoplastik bazı
durumlarda da
 Hepatik siroz,
 Hepatit,
 Inflamatuvar barsak hastalıkları
 Bronşit
artabilir.
PLESENTAL ALKALEN
FOSFATAZ-PLAP
 Alkalen
fosfatazın fetal
izoenzimi
 Erken evre seminom olgularında
%30; ileri evrede %100 yüksek
 Disgerminomlarda yüksek
NÖROSEKRETUAR
PROTEİNLER
 Kromogranin
A
 Nöropeptid Y
Nöronal farklılaşma--nöroblastom
KATEKOLAMİNLER



Adrenalin, noradrenalin ve dopamin
vücuttaki ana katekolaminler olup
fenilalanin ve tirozinden
sentezlenir.
Vanilmandelik asit , noradrenalin ve
adrenalin metabolizmasının son
ürünüdür.
Homovanilic asit ise dopamin
metabolizmasının son ürünüdür.
İdrar katekolaminlerini arttıran
durumlar;

Fizyolojik faktörler:

Patofizyolojik faktörler:
Artmış otonom sempatik sinir
aktivitesi (fiziksel stress, ağrı, soğuk,
mental stress)
Esansiyel hipertansiyon
Travma
İlaçlar (katekolamin içerenler,
sempatomimetikler)
İdrar katekolaminlerini
arttıran durumlar
 Dietle
ilgili faktörler
Muz, çikolata, vanilyalı gıdalar,
vitaminler, kahve
 Tümörler
Nöroblastom
Feokromasitoma
Karsinoid tümörler
 Nöroblastomda,
idrarda
katekolamin metabolitlerinde
artış %90
 Spot idrar VMA/kreatinin
bakılabilir
NÖRON SPESİFİK ENOLAZ (NSE )
Bir glikolitik enzimdir
 Nöronal ve nöroendokrin
hücrelerde, bazen nonnöronal
dokularda bulunur.
 Dokuda immün boyama metodlarıyla
gösterilebilir.

NSE’nin Yükseldiği durumlar:









Nöroblastom, ganglionöroblastom
Lösemi
Nonhodgkin malign lenfoma
Ewing’s sarkom ailesi
Yumuşak doku sarkomları
Hepatoblastom
İmmatür over tümörleri ve disgerminom
Medullablastom
Retinoblastom
Disialogangliosid-GD2
 Nöroblastom
hücre yüzeyinde
bulunan bir gangliosid
 Nöroblastların yüzeyinden
dökülerek dolaşıma geçebilir
 Yüksek düzey----hızlı ilerleme
ve kötü gidiş
Soluble Interlökin-2
T
hücreler
 Bazı B hücreler
 Aktive monositler
in sitoplazmik membranında
bulunur
Lenfoproliferatif hast da yükselir
ve prognostik önemi vardır
Transkobalamin 1 ve
nörotensin
 Adolesan
ve genç
erişkinlerdeki fibrolameller
tip hepatosellüler karsinomda
anlamlı
Neopterin
Makrofajların gama interferon ile
uyarılması sonrasında ortaya çıkan
bir metabolittir
 Erişkin NHL olgularının %85 inde
idrarda artar
 Viral enf. da
 Diger malign hast da yükselebilir

Doku polipeptit spesifik antijen
(TPS)
Normal epitel hücrelerinde bulunan
sitokeratin 18 in solubl bir fragmanı
 Erişkinlerde meme ve akc Ca
 Wilms
 Nöroblastom
 Enfeksiyonlar
da artabilir

Siyalik asit
9
karbonlu bir monosakkarit
 Hücre yüzeyindeki glikolipid ve
sfingolipidlerde yer alır
 Malign hücrelerden fazla salınır
 Çocuklarda lösemi ve solid tm
lerin çoğunda artar
KARBOHİDRAT ANTİJENLERİ
CA 125; Arttığı durumlar:
 Nonmusinöz ve müsinöz over Ca
 endometrium, fallop tüpleri ve meme
kanserleri
 Gebelik
 Hepatit
 Endometriosis
 pelvik enflamatuvar hastalık
 Çocuklarda
over tümörlerinin
çoğu germ hücre kaynaklı
olduğundan sadece 15 yaş
üstündeki epitel kaynaklı over
tümörlerinde yararlı olur.
KARBOHİDRAT ANTİJENLERİ-2
CA 19.9 –Yükseldiği durumlar ;
 kolorektal, gastrik ve pankreatik
kanserler
 enflamatuar barsak hastalıkları
 bilier hastalıklar
 pankreatit
 hepatit.
KARBOHİDRAT ANTİJENLERİ-3
CA 15,3 ve CA 50 Erişkinlerde meme ve diğer
karsinomlarda artar
Karbohidrat
antijenlerinin pediatrik
onkolojide tanısal
değeri yoktur.
“PROGNOSTİK FAKTÖR”
OLARAK KULLANILAN TÜMÖR
BELİRTEÇLERİ
Serum Laktik Dehidrogenaz (LDH),
 Alkalen Fosfataz (AP)
 Ferritin
Çocuklarda tümör varlığı açısından
spesifisite ve sensitiviteleri olmasa
da tümör aktivitesi ve prognozu
açısından fikir verirler.

“PROGNOSTİK FAKTÖR” OLARAK
KULLANILAN TÜMÖR BELİRTEÇLERİ-2
LDH, pirüvatın laktata dönüşümünde
kullanılan bir enzim olup, tüm
dokularda bulunur.
 Çocuklarda başta germ hücreli
tümör, Ewing’s sarkom, nöroblastom
ve non-Hodgkin malign lenfoma
olmak üzere birçok solid tümörde
yükselebilir.
“PROGNOSTİK FAKTÖR” OLARAK
KULLANILAN TÜMÖR BELİRTEÇLERİ-3
 Serum
alkalen fosfataz
osteoblastların hücre
zarından kaynaklanan bir
biyolojik belirteç .
 Osteosarkomda
tedavi yanıtını
takipte ve prognostik faktör
olarak kullanılabileceği ileri
sürülmüş ancak spesifik
olmadığından değerli
bulunmamıştır..
Karaciğer hastalığı,
 İyileşen kırıklar,
 Büyüme dönemi,
 Uzun süre parenteral beslenme,
 İlaçların etkisi,(antifungaller,
diazem, gentamisin, fenitoin,...) ile
de yükselebilir

“PROGNOSTİK FAKTÖR” OLARAK
KULLANILAN TÜMÖR BELİRTEÇLERİ-4
 Ferritin,
birçok hücrede
bulunan bir demir depo
proteinidir ve özellikle
karaciğer, dalak ve kemik
iliğinde yüksektir.








Doku hasarı,
Nekroz,
Enflamasyon
Enfeksiyon,
Karaciğer hastalığı,
Megaloblastik anemi,
Hemolitik anemi,
Demir yüklenmesi durumlarında
yükselebilir.
Ayrıca
 Hodgkin hastalığı
 Hepatoselüler karsinom
 Nöroblastom
 Germ hücreli tümörlerde de
yükselebilir.
“PROGNOSTİK FAKTÖR” OLARAK
KULLANILAN TÜMÖR BELİRTEÇLERİ-5
Beta-2 mikroglobulinlenfoproliferatif hast da yükselirnonspesifik.Evre ile paralellik
gösterebilir
 CRP-Hodgkin lenfomada artar

TÜMÖRLERE GÖRE
BELİRTEÇLER
GERM HÜCRELİ TÜMÖRLER




Germinomlarda tm belirteçleri (-)’dir.
Embriyonal karsinomda %70 oranında
AFP (+) bulunur. Bazı olgularda serum ve
BOS’da  HCG (+) bulunabilir.
Endodermal sinüs tümörlerinde %75
oranında AFP (+) olarak saptanır,  HCG
ise (-)’dir.
Koriokarsinomda  HCG (+)’dir. AFP ise
yükselmez.
HEPATOBLASTOM

Hepatik blastemden kaynaklanıp
hem epitelial hem de mezankimal
elemanlar içerebilen tümörlerdir.
%90-95 olguda AFP yükselir. %3
olguda ise  HCG (+)’dir.
HEPATOSELLÜLER KARSİNOM


%50 olguda AFP yükselir.
Fibrolameller varyantında ise
transkobalamin I yükselebilir ve
hastalığın progresyonu açısından
önemli bir tümör belirteci görevi
yapar.
NÖROBLASTOM
 İdrarda
,katekolamin
metabolitleri olan VMA %71
olguda, HVA ise %75 olguda
yükselir.
 Serumda nöron spesifik enolaz
(NSE) sıklıkla yükselir
FEOKROMASİTOMA


Çocuklarda nadir görülür ve
%10’dan azı maligndir.
Olguların %90’ında idrarda VMA
yüksek olup, idrar dopamin ve
HVA genellikle normaldir
HODGKİN HASTALIĞI-1

.
Tipik bir tümör belirleyicisi
yoktur, ancak aktif hastalığı
veya prognozu belirlemede
kullanılan bazı biyokimyasal
bulgular vardır
HODGKİN HASTALIĞI-2
 Yüksek
serum bakır seviyesi :
Hastalığın aktivitesini
göstermekle beraber
 enfeksiyonlarda
 enflamatuar durumlarda
 gebelikte
 doğum kontrol hapı alanlarda
yükselebilir
HODGKİN HASTALIĞI-3


Yüksek serum ferritini ve
düşük serum transferrini : İleri
evre Hodgkin’de görülür.
Yüksek sedimentasyon : Aktif
hastalığı düşündürür ve yüksek
kalması kötü prognoza işaret
eder.
HODGKİN HASTALIĞI-4



Yüksek fibrinojen
Yüksek haptoglobulin.
Yüksek serum alkalen fosfataz :
Hodgkin’de kemik ve karaciğer
tutulumunda görülmekle beraber
çocuklarda aktif kemik gelişimi
nedeniyle normalde de yükselebilr.
HODGKİN HASTALIĞI-5



Serum soluble Interleukin-2
reseptör seviyesi : Başlangıçtaki
yüksek seviyeler tedavi cevabının
yetersizliği ile korele gider.
Yüksek β2 makroglobülin : Tümör
evresiyle korele olup, kötü bir
prognoza işaret eder.
Yüksek CRP
YAŞAM BOYU TÜM MARKER’LARINIZIN
DÜŞÜK KALMASI DİLEĞİYLE
TESEKKURLER