Slayt 1 - BİLİMAR
advertisement
PARA Para Nasıl Ortaya Çıktı? Takas Ekonomisi İlk toplulukların ekonomisi takasa dayanmak zorundaydı. Rastlantı Sorunu Tarafların karşılıklı olarak birbirlerinin takas etmek istediği mala ihtiyaç duyması, oldukça düşük bir olasılık Takas probleminin çözümü, yaygın kullanımı olan bir metanın, tüketim için değil, başka bir metayla tekrar takas etmek için elde edilmesidir Bu şekilde elde edilen metaya PARA denir PARA, rastlantı problemini çözer PARA olarak kabul gören metanın değeri, öncekine göre (yeni bir işlev kazandığı için) bir miktar artar. Bir toplulukta birden fazla sayıda meta PARA işlevini görebilir PARA işlevini gören meta veya metalara özel isimler verilmesi, niteliklerinin sözleşmelerle belirtilmesi gerekmez Aynı topluluk farklı zamanlarda, farklı metaları PARA olarak kullanabilir PARA devlet veya bir başka otoritenin iradesi ile yaratılamaz, bir tasarımın sonucu değildir. Ekonomik faaliyeti yürüten birimlerin tercihleri ile kendiliğinden ve önceden belirlenemez bir şekilde ortaya çıkar. PARA kavramı bireyler arasında “güvene” değil, takasa, bir başka deyişle “güvensizliğe” dayanır. Piyasada kendiliğinden oluşan para(lar), doğası gereği esnektir, değeri düşer ve yükselir, yeri geldiğinde diğer paralarla ikame edilir PARA İŞBÖLÜMÜ İŞBÖLÜMÜ BÜYÜK TOPLULUKLAR İşbölümü olan büyük topluluk = dolayısıyla; PARA = MEDENİYET MEDENİYET PARA SPEKTRUMU Tam Kontrol Sıfır Kontrol Özel darphanelerde özgürce basılabilen madeni para, parayla ilgili herhangi bir kanun yok, serbest ekonomi Kısmen karşılıklı kağıt para, yarıserbest ekonomi Komuta ekonomisi, para yok veya anlamsız Değerli deniz kabukları, değerli kuş tüyleri, buğday, kahve çekirdekleri.... İnsanlığın uzun tarihi sonucunda para olmasında karar kıldığı metalar : Altın ve Gümüş Sarraflar değerli metallerin standart hale getirilmiş ünitelerini basarak bildiğimiz madeni paranın ortaya çıkmasını sağladılar. Banknotların Ortaya Çıkışı 1) Madeni paraların taşınması zor, bulundurulması riskliydi. İnsanlar bu yüzden paralarını makbuz karşılığında sarraflara (bankalara) emanet ediyorlardı. 2) İnsanlar yaptıkları alışverişlerde bu makbuzları kullanmaya başladılar 3) Nihayetinde banknot diyebileceğimiz emanet makbuzları, piyasada metalin kendisiymiş gibi dolaşmaya başladı. KISMİ KARŞILIKLI BANKACILIĞIN DOĞUŞU Zamanla sarraflar makbuz sahiplerinin nadiren gelip karşılığı olan metalleri talep ettiklerini keşfettiler. ÖYLEYSE Karşılığı olmadan da bu makbuzlardan üretebilirlerdi. BANKA YA DA SARRAFIN RİSKİ Makbuz (banknot) sahipleri aynı anda gelip karşılık talep etmemeliler (bankaya hücum) Aksi takdirde Banka iflas eder Bankaya hücum doğal olarak her zaman bankanın iflası ile sonuçlanır. Üstelik kriz diğer bankalara da yayılır, onlar da iflas ederler. Tarihte pek çok “bankaya hücum” olayı yaşanmıştır. Hollanda Lale Krizi 1637-1637, İngiltere South Sea Krizi 1717-1719, Fransız Missisipi Krizi 1717-1720, Napolyon sonrası bunalım 1815-1830, Büyük Bunalım 1929-1939, Northern Rock Bankası 2007 ............ .......... ............... İki çözüm : * Mevduat Sigortası * Merkez Bankası İLK MERKEZ BANKASI 1694 yılında İskoç asıllı bir bankacı olan William Patterson, Bank of England'ı kurararak ilk merkez bankası uygulamasını gerçekleştirir William Patterson Bank of england - 1694 •Kral bir önceki borçlarını ödeyemediğinden kendisi borç senedi çıkaramıyor. İsyanla karşılaşmamak için vergi de salamıyor. •Banka, krala ihtiyacı olan borcu, bir takım koşullar ve tavizler karşılığı sağlıyor. •Banka, kralın borç senetleri karşılığı banknotlar basarak piyasaya sürüyor. Önce Londra’da, daha sonra tüm ülkede geçerli olmak üzere, banknot basma tekeli Bank of England’a veriliyor Paranın üzerinde bu kağıdın sahibine 5 pound (altın) ödeneceği yazıyor 1716'da Fransa Merkez Bankası, 1893'de İtalya Merkez Bankası, 1876 Alman Merkez Bankası Reichsbank vs... İngiltere örneğinde güçlü bir merkezi devlet, büyük bir devlet bürokrasisi, yüksek gümrük vergileri ile korunan yerel ekonomi, ve yine İngiltere örneğinde bir merkez bankası * Zayıf bir merkezi devlet, merkeze göre güçlü eyaletler, merkez bankasız, gümrüksüz serbest ticaret * Amerikan İç Savaşı (1861 – 1865) sorunu silahla çözüyor…….. Büyük muhalefete rağmen, ilk Amerikan Merkez Bankası, İngiltere örneği ile 1791 yılında 20 yıllık yetki ile kuruluyor. Yetki 1816'da yenileniyor Bugün de ayakta olan İlk Amerikan Merkez Bankası binası Jackson “Şeytan'ın bankasını kapatıyor” 1913'te bugünkü Amerikan Merkez Bankası, yani “FED” (Federal Reserve) kanunu geçiyor ve FED doları “yasal para” olarak kabul ediliyor Amerikan Merkez Bankası : FED FED'in yönetim kurulu Başkan tarafından atanıyor. Hisseleri bankalara ait. FED'in karı büyük bölümü hazineye kalacak şekilde hissedar bankalar ile hazine arasında paylaştırılıyor. Merkez Bankaları kısmi karşılıklı bankacılık sistemine destek olarak para hacminin sürekli şişmesine yol açıyor. KISMİ KARŞILIKLI BANKACILIK SİSTEMİ : * Ahmet Bey vadesiz hesabına 1000 TL yatırıyor • Ahmet Bey'e bir çek defteri veriliyor • Banka, paranın 900 TL'sini Kemal Bey'e %9 faizle borç veriyor, ve kasasında her ihtimale karşılık 100 TL bırakıyor. • Ahmet Bey çocuğunun okul borcu için 1000 TL'lik bir çek kesiyor. • Gerçekteki 1000 TL paraya karşılık piyasada şu anda 900 TL kağıt para ve 1000 TL çek olmak üzere 1900 TL var. Para arzında %90'lık artış •Kemal Bey 900 TL'yi kendi bankasına yatırıyor. •Banka 900 TL'nin 90 TL'sini kasasında alıkoyarak 810 TL'sini Ayşe Hanım'a borç veriyor. Ayrıca Kemal Bey de hesabına karşılık borçlu olduğu Mustafa Bey'e 900 TL'lik bir çek kesiyor. Piyasadaki para arzı 810 TL daha arttı. 1900 + 810 = 2710 TL •............. • En sonda para arzı 10.000 TL’ye kadar çıkabilir Modern ekonomilerde kullanılan paranın %97'si bankalar tarafından yaratılan kaydi paradır. ABD 1774 – 2010 fiyat endeksi KONJONKTÜR DALGALANMASI •Merkez Bankasının kredi faizlerini yapay olarak düşürmesi, veya piyasaya karşılıksız para sürmesi, yatırımcılarda para bolluğu olarak algılanır. •Yatırımcılar bu sanal bolluğa aldanarak uzun vadeli yatırımlara girişirler. •Yatırımcılar doğal olarak yatırım mallarını talep ederler. •Ancak tüketiciler de aynı malları talep etmektedirler. •Yatırım mallarının fiyatları yükselir. •Yatırımcılar yükselen maliyetleri karşılayabilmek için bankalara kredi talebinde bulunurlar. •Faizler yükselir. •Artık yatırımlar karlı olmaktan çıkmıştır. Yatırımcılar iflaslarını açıklarlar. •Piyasada kriz başlar Merkez Bankalarının Sorunu : Altın Geçtiğimiz yüzyılın başına kadar merkez bankaları her ne kadar banknot basma yetkisini ellerine almışlarsa da, banknotlar karşısında altın ödeme yükümlülükleri devam etmektedir. 20 yy'in başından itibaren merkez bankalarının mücadelesi banknotlar karşılığında altın bulundurma yükümlülüğünden kurtularak karşılıksız para basabilme yönünde oluyor. %100 Altın 1914- Özel bankaların banknot karşılığı altın ödeme zorunluluğu kaldırılıyor 1923 – Kıta Avrupa'sı tamamen, İngiltere kısmen altın standardının dışına çıkıyor 1931 – İngiltere tamamen altın standardının dışına çıkıyor 1933 - ABD kendi vatandaşları için banknot karşılığı altın ödemesini durduruyor, vatandaşların altın bulundurmasını yasaklıyor 1945- Altının fiyatı sabitleniyor, ABD dolar karşılığı altın ödeme sözünde devam ediyor. Dünya paraları dolar vasıtası ile kısmen altına bağlı 1971- ABD dolar karşılığı altın ödeme sözünden vazgeçiyor, hiçbir paranın altın ile bağı kalmıyor % 0 Altın * 1973 - ........ Dalgalı Kur Dönemi Bu sistemin yürüyebilmesi için bütün hükümetlerin birbirleri ile orantılı olarak para basmaları gerekir. Aksi takdirde ülkelerin dış ticaretlerinde dengesizlikler doğar ve aynı zamanda insanlar daha istikrarlı olan paraya doğru kaçarlar. Bu yüzden merkez bankaları sürekli koordine halindedir. Bugün için merkez bankaları ve hükümetlerin hayali, bu koordinasyona da gerek bırakmayacak, bütün dünyada geçerli tek bir kağıt para sistemine geçilmesidir. Medvedev ilk “milletlerüstü para”yı halka tanıtıyor : “ G-8 zirvesinde ruble dahil yeni rezerv paraların kullanımının yanısıra milletlerüstü yeni bir paranın kullanımını da tartıştık” Medvedev, 10 Temmuz 2009 Merkez bankaları kendilerini “enflasyon savaşçıları” olarak tanıtır, ve enflasyondan dolayı halkı suçlarlar. Gerçekte ise para arzını şişirerek enflasyona yol açan kendileridir. Normal bir ekonomide üretim arttığı için fiyatlar düşer, merkez bankaları olan ekonomilerde ise para arzı üretim artışından fazla olduğu için fiyatlar yükselir. Altının paranın kağıt para ile ikamesi 1914 •Enflasyon •Ekonomide devletin payı %5'lerden %40'lara çıkıyor. 1941 •Vergiler %2-3'lerden %40'lara yükseliyor •Kamu borçları birikiyor 1971 •Klasik ekonomi unutuluyor. Bundan sonra ekonomi sosyal bir bilim değil, sadece az sayıda uzmanın anlayabileceği, kendine göre bir dili olan matematiksel / istatiksel bir bilimdir OTORİTE PARAYLA NASIL OYNAR? * darphane tekelleştirilir (özel darphaneler yasaklanır) * darphane hizmeti pahalılaştırılır * paraya ağırlığı yerine başka bir isim verilir * piyasadaki ikinci paranın değeri birinci paraya göre sabitlenir. Böylece paranın aslında belli bir ağırlıkta metal olduğu algısı değiştirilir, paraya verilen isim daha da öne çıkar. * paranın saflığı düşürülür * ikinci para piyasadan kendiliğinden silinir * kısmi karşılıklı bankacılık devreye girer * devlet bankalardan karşılıksız kağıt para borç alır * bankaların kriz zamanlarında karşılık ödeme zorunluluğu kaldırılır * banknot basma işi tekelleştirilir (merkez bankası) * özel bankalar kasalarındaki altınları, merkez bankasına devrederler * halkta altının ilkel olduğu algısı oluşturulur., altın unutturulur * halkın elindeki altın haczedilir, altın bulundurmak yasaklanır * ülkelerarası altın standardı kaldırılır * sabit kur uygulamasına geçilir. (1971-1973). İthalat izne bağlanır, yabancı paralar yasaklanır…….. 1971 Nixon altın gişesini kapatıyor İki soru : Banknotların altınla zayıf da olsa 1971'e kadar mevcut olan bağı koparıldıktan sonra; * milli paraların kullanımı neden devam ediyor? * uluslararası para dolara güven neden devam ediyor? * Enerji İhtiyacı * ABD’nin dünyanın en büyük ticari partneri olması. Petrol (silah zoru ile) yalnızca dolar ile satıldığından dolayı, dünyanın bütün ülkeleri kasalarında her daim doları hazır etmek zorundadırlar. Dolayısı ile altın gişesinin kapatılması doların konumunu değiştirmemiştir. %100 Altın 1914- Özel bankaların banknot karşılığı altın ödeme zorunluluğu kaldırılıyor 1923 – Kıta Avrupa'sında bazı ülkeler tamamen, İngiltere kısmen altın standardının dışına çıkıyor 1931 – Avrupa tamamen altın standardının dışına çıkıyor 1933 - ABD kendi vatandaşları için banknot karşılığı altın ödemesini durduruyor 1945- Altının fiyatı sabitleniyor, ABD dolar karşılığı altın ödeme sözünde devam ediyor. Dünya paraları dolar vasıtası ile kısmen altına bağlı 1971- ABD dolar karşılığı altın ödeme sözünden vazgeçiyor, hiçbir paranın altın ile bağı kalmıyor % 0 Altın 1973 petrol krizi 1975 ABD’de altın serbest bırakılıyor “ milli paraların kullanımı neden devam ediyor?” * Devletin kasasında altın yerine dolar bulundurması * Devletin ekonomideki payının %50’lere ulaşması * Kağıt para alternatiflerinin yokedilmesi * Kağıt paradaki erimenin (enflasyonun) %10'un altında tutarak dikkatin alternatiflere yönelmesinin engellenmesi Dünyayı büyük bir köy gibi düşündüğümüzde, ülke sınırları içinde paramızı nasıl merkez bankamız basıyorsa, dünya çapında da ABD basar ABD banknotlarını kullanmaya devam etmemiz için şunlar önemlidir; * ABD doları çok değer kaybetmemeli ve dikkatimiz dolar alternatiflerine yönelmemeli * Petrolun dolarla satılması ve petrole olan bağımlılığımızın devam etmesi * ABD ekonomisinin (dünya ticaretindeki payının) nispi büyüklüğünün devam etmesi REZERV PARA BİRİMLERİ 95 US dollar 59.0% 97 99 01 03 05 07 65.2% 70.9% 70.7% 65.8% 66.4% 64.1% 62.2% 17.9% 19.8% 25.3% 24.3% 26.3% 27.3% Euro 09 Pound sterling 2.1% 2.6% 2.9% 2.7% 2.6% 3.6% 4.7% 4.3% Japanes e yen 6.8% 5.8% 6.4% 5.2% 4.1% 3.7% 2.9% 3.0% German mark 15.8% 14.5% French franc 2.4% 1.4% Swiss franc 0.3% 0.4% 0.2% 0.3% 0.2% 0.1% 0.2% 0.1% Other 13.6% 10.2% 1.6% 1.2% 1.9% 1.9% 1.8% 3.1% SÖMÜRGELER ABD bütçe açıkları Ticaret fazlası dolar ALMANYA ABD devlet tahvilleri CİN $$$ JAPONYA S ARABİST. v.d. ABD halkı İthalat için dolar ödemesi KÜRESEL SERMAYE ? Müttefik Ülkeler KÜMÜLATİF CARİ AÇIK (TOPLAM CARİ AÇIK) KUMULATİF CARİ AÇIK LİGİ ABD 7335 İSPANYA 773 İNGİLTERE 695 AVUSTRALYA 529 MEKSİKA 263 İTALYA 262 YUNANİSTAN 249 BREZİLYA 220 TÜRKİYE 192 PORTEKİZ 187 POLONYA 182 ABD HANGİ ÜLKELERE BORÇLU ? (MİLYAR DOLAR) ÇİN JAPONYA İNGİLTERE PETROL İHR. OFF-SHORE BANK. 847 821 374 223 150 (Her Çin köylüsü ABD'ye 1000 dolar borç vermiş) KİŞİBAŞI CARİ AÇIK AMERİKAN ASKERİ ÜSLERİ Toplam : Resmi olarak 120 ülkede 720'den fazla üs. 325.000 askerin 75.000'i Almanya'da, 40.000'i Japonya'da, 40.000'i Kore'de SORUN * ABD açıkları büyüyor, ABD sürekli para basıyor * ABD dolara bağımlı, dolar çökerse ABD ekonomisi de çöker SORULAR • Son 20 yılda merkez bankalarının özerkleşmelerinin sebebi nedir? • Ortak bir dünya parası? Bunun ABD'ye etkileri? • Ortak para, ortak – tek bir dünya devleti anlamına gelir mi? • ABD daha ne kadar dolar basacak? • Petrol yerine hangi enerji ikame edilecek, ve bu enerjinin kontrolü yine ABD'de olacak mı? • Küresel ısınma iddiasının ABD hakimiyeti ile ilgisi var mı? • Petrolun bittiği iddiasının ABD hakimiyeti ile ilgisi var mı? • Devletlerin birbirleri ile ticaretlerinde dolar yerine kendi para birimlerini kullanmak için yaptıkları anlaşmaların ne gibi sonuçları olabilir? GSMH içinde faiz ödemelerinin payı MS 1000 BURAYA NASIL GELİNDİ ? Krallar ve Soylular arasındaki mücadele MERKEZİLEŞME 13-14. yy. İngiltere, Fransa merkezi devletleri 15. yy. İspanya birleşiyor 17 yy. Mutlak monarşiler, merkezi bürokrasi, 1848-1871 İsviçre birliği, İtalyan birliği, Alman birliği 1861-1933 1992 – ABD merkezi devleti Avrupa Birliği, tek para, tek devlet 2007 – Merkez bankaları arasındaki görüşmeler, tek para birimi, tek dünya devleti ? MERKEZİ DEVLET MERKEZİ KANUN MERKEZİ PARA Parlamento: Kağıt Kanun Merkez Bankası Kağıt Para MERKEZİ EĞİTİM Üniversite finansı, devlet okulları Asker bedava, savaş masraflarını halk ödüyor SAVAŞ DEMOKRATİKLEŞME Halkın katılımı yerine, 4 senede bir göstermelik olarak “onayının” alınması Savaş sırasında alınan önlemler MERKEZİLEŞME BATININ GERİLEMESİ * Birey yerine toplum, bireysel irade yerine kolektivizm * Kağıt para, enflasyonla belirli kesimlerin soyulması * Savaş dönemi dışında da devlet borçlu * Devlet milli gelirin büyük bölümüne el koyuyor (%3'ten %50'ye) * Vergi oranları yükseliyor (%5'lerden %50'lere) * Doğrudan vergiler * Devlet hayatın her alanına giriyor, akla gelebilecek her konuda düzenlemeler yapıyor. * Uzun vade yerine kısa vade tercih ediliyor * Aile geriliyor * Çocuklar kolektif hale geliyor (SSK; devlet okulları vs.) * Doğum oranı düşüyor * Suç artıyor, suçlular cezalandırılmıyor * Zorunlu askerlik * Savunma harcamaları iki katına çıkıyor * Devlet-vatandaş ilişkisi sözleşmeye dayanan bir ilişki yerine baba-çocuk ilişkisine dönüşüyor, kişilerin yerine devlet karar veriyor * Özgürlükler kısıtlanıyor
