Türkçe - Egitimfakultesi.org
advertisement
Türkçe Ses Bilgisi Ses Bilgisi Ses bilgisi, dil bilgisinin bir bölümüdür; bir dilin seslerini ve ses değişikliklerini inceler. Ses : Ağzımızdan bir çırpıda çıkan; hece ve sözcük yapmaya yarayan dilin en küçük birimine “ ses ” denir. Harf : Seslerin yazıdaki karşılıklarına “ harf” denir. Alfabe : Bir dildeki harflerin tümünü birden gösteren harfler topluluğuna “ alfabe” denir. Türkçede Sesli Harfler Türk dilinde her ses bir harfle gösterilir. Türk alfabesinde 29 harf vardır. Bu harfler , gösterdiği seslerin ağızdan çıkışına göre ünlü ( sesli ) ve ünsüz ( sessiz ) harfler olmak üzere iki şekilde incelenir. Türkçede Sesli Harfler Ünlüler ( sesliler ) Ses yolunda hiçbir engele uğramadan çıkan, tek başına okunup, hece oluşturabilen harflere ünlü harfler ( sesli harfler ) denir. Türkçede sekiz ( 8 ) ünlü ( sesli ) harf vardır. a,e,ı,i o,ö,u,ü Türkçede Sesli Harfler Türkçede sesli ( ünlü ) harfler söyleyiş özelliğine göre üç şekilde incelenir : Kalınlık – incelik uyumu Düzlük – yuvarlaklık uyumu Genişlik – darlık uyumu Dilin durumuna göre ünlüler Büyük dilin ağızda geriye doğru çekilmesiyle kalın; ileri itilerek dişlere değdirilmesiyle ince ünlüler ortaya çıkar. Kalın ünlüler a ı o u İnce ünlüler e i ö ü Çenenin durumuna göre ünlüler Alt çenenin çok çalışmasıyla geniş ; az çalışmasıyla dar ünlüler ortaya çıkar. Geniş ünlüler a e o Dar ünlüler ı i u ö ü Dudakların durumuna göre ünlüler Dudakların düz şekilde açılmasıyla düz ünlüler , yuvarlaklaşmasıyla yuvarlak ünlüler çıkar. Düz ünlüler Yuvarlak ünlüler a e o ö ı i u ü Düz ünlüler Yuvarlak ünlüler Geniş Dar Geniş Dar Kalın ünlüler a ı o u İnce ünlüler e i ö ü Ses Bilgisi Ünlü uyumları Büyük Ünlü ( Sesli ) Uyumu Türkçe bir sözcüğün ilk ünlüsü kalınsa sonraki ünlüleri de kalın , ilk ünlüsü ince ise sonraki ünlüleri de ince olur. Bu uyuma büyük ünlü ( sesli ) uyumu adı verilir. Bu uyuma “ kalınlık – incelik ” uyumu da denir. İlk hece sonraki heceler kalın ( a , ı , o , u ) (a,ı,o,u) ince ( e , i , ö , ü ) (e,i,ö,ü) sessizlik -------------- e – i – i çiçekçi -------------önlem ------------görmek ------------üzülmek ------------görüşmek ---------- i–e–i ö–e ö–e ü–ü–e ö–ü–e Yukarıdaki sözcüklerde ince seslilerden sonra ince sesliler gelmiştir. Büyük ünlü uyumuna uygunluk görülmektedir. ayrılık uyum aldığımız azalmak bırakmak oyuncak -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- a–ı–ı u–u a–ı–ı–ı a–a–a ı–a–a o–u–a Yukarıdaki sözcüklerde de kalın ünlüden sonra kalın ünlü kalın ünlü gelmiştir. Uyarılar Aslında Türkçe asıllı olan bazı sözcükler İstanbul ağzında değişikliğe uğrayarak büyük ünlü uyumuna aykırı hale gelmişlerdir. Bu sözcüklerin asıl biçimleri bu kurala uyar : hangi ------------- hangi anne ------------- ana elma ------------- alma kardeş ------------- karındaş Sözcüklerin sonlarına gelen ekler genellikle bu kurala uyum sağlar. Ancak aşağıdaki ekler bu kurala uymaz : --- yor --- ken --- leyin --- ki bekliyor koşarken akşamleyin --- daş --- gil ( - i )mtırak meslektaş dayımgil ekşimtırak yarınki Birleşik sözcüklerde kalınlık – incelik uyumu kuralı aranmaz. Bu sözcüklerde birleşik sözcüğü oluşturan sözcüklerde ayrı ayrı bu uyum aranmalıdır. Çanak + kale bilgi + sayar Çanakkale bilgisayar Bakır + köy Bakırköy gece + kondu gecekondu Büyük ünlü uyumu dilimize özgü bir kuraldır. Bu uyum dilimizde bulunan yabancı kökenli sözcüklerde aranmaz. pardon çaresiz kitap hikaye meydan metot istikbal adalet insan televizyon gazete radyo Soru / 1993 - AÖL Aşağıdaki sözcüklerden hangisinde büyük sesli uyumu kuralına uygunluk aranır? A ) Eskişehir B ) Kabadayı C ) Tramvay D ) Gözlüklü CEVAP : D / Eskişehir ve Kabadayı ---- Birleşik sözcüktür. Tramvay ise yabancı asıllıdır. Küçük ünlü ( sesli ) uyumu Türkçe sözcüklerdeki ünlülerin düzlük – yuvarlaklık bakımından gösterdiği duruma küçük ünlü uyumu denir. Küçük ünlü uyumu kuralı iki şekilde incelenir : Türkçe sözcüklerde düz ünlülerden ( a , e , ı , i ) sonra yine düz ünlüler gelir. Bu takip sırasında kalınlık – incelik uyumu da dikkate alınır. gemici ----- ( e – i – i ) pencere ---- ( e – e – e ) tanıdık ----- ( a – ı – ı ) arkadaş ----- ( a – a – a ) Bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak ünlü bulunuyorsa ( o , ö , u , ü ) diğer heceler ya düz – geniş ( a , e ) ya da dar – yuvarlak ( u , ü ) ünlülerinden biri olur. ilk hece / düz - geniş : a–e o,ö,u,ü İlk hece / dar – yuvarlak : u - ü Dikkat ! Burada da kalınlık – incelik uyumu dikkate alınır. yolcular --- ( o,u,a ) susamak --- ( u,a,a ) uyanış --- ( u,a,ı ) yükseliş --- ( ü,e,i ) oda --- ( o,a ) öksüz --- ( ö,ü ) oğul --- ( o,u ) korku --- ( o,u ) Uyarılar “ Kitap , anne , mavi , insan” gibi sözcüklerde ünlülerin tümü olmasına rağmen kalınlık – incelik uyumu yoktur. Öyleyse bunlar küçük ünlü uyumuna aykırıdır. “ Alkol , terör , ekol ve melodi” gibi sözcüklerde düz ünlülerden sonra düz ünlü gelmesi gerekirken yuvarlak ünlü gelmiştir. Bunlar, küçük ses uyumuna aykırıdır ve Türkçe değildir. “ --- yor” eki, büyük ünlü uyumuna da küçük ünlü uyumuna da uymaz. geliyor veriyor seviyor Yabancı kökenli sözcüklerde ve birleşik sözcüklerde küçük ünlü uyumu kuralı aranmaz. istasyon camgöz doktor çörekotu televizyon Kuşadası Türkçe sözlerin ilk hecesi dışında ( o , ö ) sesleri bulunmaz. Bu özellikte olmayan sözcükler yabancı kökenlidir : boya = çocuk = yuva = tampon = kordon = banyo = Türkçe Türkçe Türkçe yabancı yabancı yabancı Türkçe olduğu halde küçük ünlü uyumuna aykırı olan sözcükler de vardır. Bunların sayıları çok azdır. çamur havuç çavuş yağmur tavuk kavurma Uyarı Küçük ünlü uyumu hecelerin birbiriyle uyumudur. İkiden fazla heceli sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranırken ; birinci hece ile ikinci heceyi , ikinci hece ile üçüncü heceyi… birbirlerine bağlayarak ünlülerin uyumuna bakmak gerekir. koyunları 1. hece ko 2. hece yun 3. hece 4. hece la rı 1+2 2+3 3+4 Örnek : öğ – ret – men – lik so – run – la – rı - mız uykusuzlar 1 + 2 2+ 3 1.hece 2. hece uy ku 3+ 4 3. hece suz 4. hece luk Türkçe Ünsüz ( Sessiz ) Harfler Ünsüz ( sessiz ) harfler ve özellikleri Tek başına söylenemeyen ; ancak bir ünlünün yardımıyla söylenebilen seslere “ ünsüz” denir. Dilimizde 21 ünsüz ( sessiz ) harf vardır : b,c,ç,d,f,g,ğ,h,j,k,l,m,n,p,r,s,ş t,v,y,z Türk alfabesinde her ünsüz bir harfle yazılır , ancak bir ünlü yardımıyla okunur. Bu ünsüz ( sessiz ) harflerin 8’i sert , 13’ü yumuşak ünsüzdür. Bu ünsüzler ayrıca sürekli ve süreksiz olmak üzere iki şekilde incelenir. Sert ünsüzler p,ç,t,k f,h,s,ş Yumuşak ünsüzler b, c, d , g , ğ , j , l , m , n , r, v, y, z, Ünsüzler, süreksiz ve sürekli ünsüzler olarak iki şekilde incelenir. Tabloda inceleme yapalım. Süreksiz Ünsüz b , c , d , g / p, ç , t , k Sürekli Ünsüz f, h , s , ş , ğ , j , m , n , r, v, y, z Aşağıdaki tabloyu dikkatlice inceleyip ünsüzlerin özelliklerini tekrar edelim. Süreksiz Sürekli Ünsüz Sert ünsüz p,ç,t,k f,h,s,ş Yumuşak ünsüz b,c,d,g ğ , j , m , n , r, v, y , z Ünsüz ( sessiz ) harflerin özellikleri Ünsüzler, ses yolunda engellere uğrayarak çıkarlar. Türkçede sözcüklerin başında iki ünsüz yan yana gelmez. Bu türdeki sözcükler yabancı kökenlidir. spor trafik grafik stadyum Türkçe bir sözcüğün sonunda “ b , c , d , g ” ünsüzleri bulunmaz. Bu ünsüzlerin sertleri olan “ p , ç , t , k ” bulunur. kitab çiçeg Ahmed derd kitap çiçek Ahmet dert Türkçe sözcük kökünde aynı iki ünsüz yan yana bulunmaz. Böyle sözcükler de yabancı kökenlidir. dikkat kuvvet cennet illet Hece ve hece yapısı Hece : Ağzımızın bir hareketiyle çıkan ses ya da ses topluluğuna “ hece” denir. Cümlenin küçük birimi sözcük , sözcüğün küçük birimi ise hecedir. Her hecede bir ünlü bulunur. Ünlü olmadan hece olmaz. Dilimizde altı ( 6 ) çeşit hece vardır : Hece Çeşitleri Aşağıdaki tabloyu dikkatlice inceleyiniz. ünlü a - ğaç ünsüz + ünlü ka – lem / de – mir ünlü + ünsüz aç , al , ev , iş , öz ünsüz + ünlü + ünsüz göz – lük / sız – lan - mak ünlü + ünsüz + ünlü üst / ilk / ört ünsüz +ünlü +ünsüz + ünlü Türk / kırk / kork / dört Ses Bilgisi Ses Olayları Ünsüz Uyumları Sert Ünsüzlerin Yumuşaması ( Ünsüz Değişimi ) Kural : “ p , ç , t , k” süreksiz sert ünsüzle biten sözcükler ünlü ile başlayan bir ek alırsa ; p ------- b’ ye dönüşür : kitap ----------- kitabı ç ------ c’ ye dönüşür : ağaç ---------- ağacı / ağaca t ------- d’ ye dönüşür : kanat --------- kanadı k ------- g / ğ’ ye dönüşür : renk --- rengi / sokak-- sokağı Uyarılar Özel isimlerde sözcüğün sonundaki sert ünsüz yazım sırasında yumuşamaz : Atatürk’ü / Ahmet’ e / Gaziantep’ e / Zonguldak’ a Çift ünsüzle biten tek heceli sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz : üst ---------- üstü çark ---------- çarkı halk ---------- halka Tek heceli sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz : süt ------- sütü top ------ topu ot ------- otu saç ------ saçı sap ------- sapı ip ------ ipi Yabancı sözcüklerin birçoğunda ünsüz yumuşaması olmaz : hukuk --- hukuku millet --- millete bank --- bankı cumhuriyet - cumhuriyete start --- startı hürriyet ---- hürriyeti Sert Ünsüzlerin Benzeşmesi ( Ünsüz Sertleşmesi / Sertleşme ) Kural : Sert ünsüzle ( ç , f , h , k , p , s, ş , t ) biten bir sözcük “ c , d , g ” ünsüzleriyle başlayan bir ek alırsa ; c --- ç’ ye dönüşür : d --- t’ ye dönüşür : taş - taşçı / simit - simitçi sokak – sokakta g --- k’ ye dönüşür : seç – seçkin / çalış - çalışkan Uyarılar “ de , da ” bağlacı, sert ünsüzlerin benzeşmesi kuralından etkilenmez : Ahmet te aramızda olacak. Yanlış Ahmet de aramızda olacak. Doğru Ek olan “ – de / - da” , kendisinden önce gelen sözcükten etkilenerek “ – te / - ta” olur : DOĞRU YANLIŞ 1983 + de 1983’te 1983’de 1954 + de 1954’te 1954’de ses süt sesten sütçü sesden sütcü ağaçta ağaçda + den + cü ağaç + da Ses Türemeleri Ünlü Türemesi ( Ses Artması ) “ Bir , dar , az , genç” gibi bazı tek heceli sözcükler “ cik” ekini aldığında araya bir ünlünün girdiği görülür : bir dar az genç bir + cik dar + cık az + cık genç + cik biricik daracık azıcık gencecik Ünlü Türemesi ( Ses Artması ) Kural : Pekiştirilmiş sözcüklerin bazılarında ünlü türemesi görülür : sağlam yalnız gündüz çevre düz sapsağlam yapyalnız güpgündüz çepçevre düpdüz sapasağlam yapayalnız güpegündüz çepeçevre düpedüz sır – sıklam Sır – ıl - sıklam sırılsıklam çıplak Çır –ıl - çıplak çırılçıplak Ünsüz Türemeleri ( Ses Artması ) Kural : Arapça ve Farsça kökenli bazı sözcükler “ etmek , olmak” yardımcı fiilleriyle birleşik fiil oluşturduklarında bu sözcüklerin sonundaki ünsüzler ikiz ünsüze dönüşür. Bu ses olayına “ ikizleşme” adı da verilir. af ---- af etmek hal ---- hal etmek zan ----- zan etmek affetmek halletmek zannetmek Ünsüz Türemesi hal --- hal olmak red --- red etmek hallolmak reddetmek his --- his etmek hissetmek his + i red + i af + ı hissi reddi affı Türkçe kökenli sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmadığından bazı alıntı sözcüklerde ünlüler arasında “ y ” sesi türemiştir. fiat fiyat faide fayda zaif zayıf Ses Düşmeleri Ünlü Düşmesi ( Hece Düşmesi – Orta Hece Düşmesi) Kural : İkinci hecesinde dar ünlü ( ı, i, u , ü ) bulunan bazı sözcükler, ünlü ile başlayan bir ek alırsa, ikinci hecedeki ünlü düşer . ( Organ adlarına dikkat ediniz. ) ağız boyun oğul karın burun bağır + + + + + + ı u u ı u ı ağzı boynu oğlu karnı burnu bağrı Ünlü Düşmesi ( Hece Düşmesi ) Kural : Ünlü düşmesi olayı yabancı sözcüklerde de görülür: fikir akıl -------- fikri -------- aklı asıl vakıf gönül asır resim ------------------ hüküm ----zihin ----nehir ------ gönlü asrı resmi ----------- aslı vakfı hükmü zihni nehri Ünlü Düşmesi ( Hece Düşmesi ) Kural : İsimlerden “ – ar , - er ” ve “ – la , - le ” eki ile fiil türetilirken ünlü düşmesi görülür : sarı + ar yeşil + er sarar ( mak ) yeşer ( mek ) sızı kızıl ileri koku sızla ( mak ) kızar ( mak ) ilerle ( mek ) kokla ( mak ) + la + ar + le + la Ünlü Düşmesi ( Hece Düşmesi ) Kural : Fiillerden “ – ıl , - il” ekiyle fiil türetirken ünlü düşmesi devirgörülür + il : devril ( mek ) sıyır kıvır ayır + ıl + ıl + ıl sıyrıl ( mak ) kıvrıl ( mak ) ayrıl ( mak ) Ünlü Düşmesi ( Hece Düşmesi ) Kural : Fiillerden isim türetirken ünlü düşmesi olur : ayır + ık sıyır + ık çevir + e kavuş + ak uyu + ku yanıl + ış ayrık sıyrık çevre kavşak uyku yanlış Ünlü Düşmesi ( Hece Düşmesi ) Kural : • Arapçadan dilimize girmiş bazı sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek ya da sözcük ( yardımcı sözcük ) getirildiğinde , aynı ses olayı ortaya çıkmaktadır sabır + ın sabrın şükür + et şükretmek zikir + i zikri fikir + i fetih + i fikri fethi Ünlü Düşmesi ( Hece Düşmesi ) Kural : Birleşik sözcük oluşumu sırasında da ünlü düşmeleri görülür : ne + için niçin Ne + asıl nasıl kayın + ana kaynana kayın + ata kaynata kahve + altı kahvaltı biri + biri sütlü + aş / sütlaş birbiri Sütlaç Ses Düşmesi Ünsüz Düşmesi Kural : Sonu “ k ” ile biten bazı sözcükler küçültme eki ( - cik , - cek ) aldıklarında “ k” sesi düşer. küçük + cük ufak + cık minik + cik sıcak + cık alçak + cık çabuk + cak yumuşak + cık küçücük ufacık minicik sıcacık alçacık çabucak yumuşacık Ünsüz Düşmesi Kural : Aynı durum “ – l , – el ” ekiyle fiil oluştururken de görülür : alçak + l yüksek + l alçalmak yükselmek ufak + l ufalmak küçük + l küçülmek Ünsüz Düşmesi Kural : “ ast , üst” sözcükleriyle kurulan bazı birleşik sözcüklerde “ t ” sesi düşer : ast + teğmen asteğmen üst + teğmen üsteğmen ast + subay assubay Ünlü Daralması ( darlaşma ) Ünlü Daralması Kural : Tabanında düz – geniş ( a – e ) bulunan fiiller “ – yor” şimdiki zaman eki aldıklarında , tabanlarındaki düz – geniş ( a – e ) ünlüler daralarak “ ı , i , u , ü” ye dönüşür. Bu ses olayına “ ünlü daralması” ya da “ daralma” adı verilir. İnceleme iste – yor başla - yor istiyor başlıyor bekle – yor bekliyor anla - yor dinle – yor anlıyor dinliyor Uyarı “ – ma ( - me ) olumsuzluk eki alan fiillerin şimdiki zamanlı çekimlerinde mutlak bir ünlü daralması vardır. gidiyor geliyor koşuyor soruyor bakıyor git – me - yor gel – me – yor koş – ma – yor sor – ma – yor bak – ma – yor git – mi – yor gel – mi – yor koş – mu – yor sor – mu – yor bak mı - yor Dikkat!.. “ de ” ve “ ye” eylemlerinde de daralma görülür. de – yor ye – yor ---------- diyor ----------- yiyor Ünlü Daralması Kural 2 : “ y ” kaynaştırma ünsüzünün darlaştırma etkisi Düz – geniş ( a – e ) ünlülerle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde, iki ünlü arasında kullanılan “ y ” kaynaştırma ünsüzünün kendinden önce gelen “ a ” ve “ e ” ünlüleri üstünde bir darlaştırma baskısı var ise de bu yazıda kesinlikle uygulanmaz. İnceleme Doğru Yanlış gelme – y - en Gelmeyen gelmiyen anlama – y – an sorma – y - acak oyna – y - alım söyle – y - en bilme – y - en anlamayan sormayacak oynayalım söyleyen bilmeyen anlamıyan sormuyacak oynıyalım söyliyen bilmiyen Uyarı “ de” ve “ ye” fiillerine gelen “ y” kaynaştırma ünsüzü “ a, e” ünlülerini daraltır. de – y – en -------------- di – y – en ye – y – en -------------- yi – y – en Bu darlaşma kalıplaşmıştır ve yazıda da gösterilir. Kaynaştırma ( Kaynaşma ) Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. Kural : Ünlü ile biten bir sözcük ünlüyle başlayan bir ek alırsa ( iki ünlü yan yana gelemeyeceğinden ) iki ünlü arasına “ n , s , ş , y ” ünsüzlerinden biri girer. Bu dört ünsüze “ kaynaştırma ünsüzü” ( yardımcı ses ) denir. Bu olaya da “ kaynaşma , kaynaştırma” adı verilir. İnceleme Kaynaştırma Harfleri ( Yardımcı Sesler ) n Ayşe – n – in / ev – i – n – i o–n -a / bu – n – u s teyze – s – i / anne – s – i ş boya – s – ı iki – ş – er yedi – ş – er Ebru – y – a / / kapı – s – ı altı – ş – ar / kapı – y – ı oda – y – a / oku – y – an y Uyarılar Uyarı 1 “ n ” ve “ y ” kaynaştırma ünsüzleri, ünlüyle biten bir sözcüğü ünsüzle başlayan bir ekle de kaynaştırır. Bu iki kaynaştırma ünsüzüne “ koruyucu ünsüz” de denmektedir. n bu –n – da / bu – n – ca / şu – n - da öteki – n – de / seninki – n - de y kardeşi – y – le arabası – y – la / evi – y – le / ailesi – y – le Uyarı Uyarı 2 2. kişi iyelik eki “ n ” ile kaynaştırma ünsüzü olan “ n ” karıştırılmamalıdır. Bunu anlamak için sözcüğün başına “ senin” sözcüğü getirilmelidir. ( senin ) Evi – n - de parti varmış. 2. kişi iyelik eki Evi – n – i güzel döşemiş. kaynaştırma harfi Uyarı Saat şiir şair aile koordinat kooperatif faaliyet gibi sözcüklerde iki ünlünün yan yana geldiği görülmektedir. Bunlar yabancı kökenli sözcüklerdir. Türkçe sözcük değildir. Dudak ünsüzleri benzeşmesi Kural : Dilimizde “ b ” ünsüzü kendinden önce gelen “ n ” ünsüzünü kendisi gibi dudak ünsüzü olan “m ” ye dönüştürür. Buna “n – m ” değişmesi denir. Doğru Yanlış ambar anbar pembe penbe çarşamba tembel bomba çarşanba tenbel bonba Ulama Kural : Ünsüzle biten bir sözcüğün son sesinin ünlüyle başlayan bir sözcüğün ilk hecesiyle bitiştirilerek okunmasına “ ulama ” denir. Örnekler Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak Dün akşam üç ekmek aldım. Uyarı Ulama yapılan sözcüklerin okunuşunda farklılık meydana gelir. Yazılışı ağaç altında art arda tat almak mecbur olmak Okunuşu ağa – caltında ar – darda ta – dalmak mecbu - rolmak Uyarı Aralarında virgül ( , ) bulunan sözcükler arasında ulama yapılmaz. Sen ve ben ve mavi deni z , o beldede birlikteyiz. Ulama yapılamaz! Kökte Ses Değişimi Türkçe sözcük köklerine ek getirilince sözcük kökündeki ünlülerde herhangi bir değişiklik olmaz. Kural : Sadece “ ben” ve “ sen” sözcüklerinde ünlü değişimi görülür. Bu değişime Sözcük kökünde anlam değişimi Kökte ses değişimi Kökte ünlü değişimi gibi adlar verilir. I. Tekil şahıs ben 2. tekil şahıs sen 1. Tekil şahıs 2. Tekil şahıs ben - a sen – a bana sana Vurgu Sözcük Vurgusu Cümle Vurgusu Sözcükte Vurgu Sözcükte vurgu : Bir hecenin diğerlerine göre daha kuvvetli söylenmesine “ sözcükte vurgu” denir. Sözcükte Vurgu Türkçe sözcüklerde genellikle vurgu çi çek mini cik yana gece cak nin Son hecededir İki heceli yer adlarında vurgu Ço rum Bo lu Bur sa Yoz gat Si vas Ri BAŞTA İlk hece ze yer alır. Yer adları üç heceli ise vurgu ortada kapalı hecededir. An tal İs ya tan bul Te kir Po dağ lat lı Çok heceli yer adlarında ; İlk hece kapalı ikinci hece açık ise vurgu ilk hecededir. An ka Bah ra çe Hay li ma na Çan kı Kas rı ta mo nu Çok heceli yer adlarında ilk ve son heceler kapalı ise Vurgu BİRİNCİ KAPALI HECE ÜZERİNDEDİR. Er zin can Er zu rum Ar da Ak han sa ray “ise , idi , ile , iken , imiş” gibi bağlaçlar ve bağ fiiller kelimelerin sonuna “-se , - di , -le , - ken , - miş ” durumunda gelirse vurguyu kendilerinden önceki heceye aktarırlar. ve re se cek miş gel ka ti lem ya bur le zar ken day mış “ –im , - sin , - dir , - iz , - siniz ,” gibi diğer ek fiillerde vurgu yoktur. Bu ekler, vurguyu kendinden önceki heceye aktarırlar. tem bel dir as ker iz ren ci yim reh ber sin öğ Bitişik yazılan “ – de” ve “ – ki” eklerinde vurgu vardır. ma so sal da ki tap ba da kö şe ta ki de ki Olumsuzluk eki olan “ – ma ( - me )” eki vurguyu üzerine almaz. Bu ek, vurguyu kendinden önceki heceye kaydırır. sev mi yor kal ma dı gel me miş Pekiştirilmiş sözcüklerde vurgu “İLK HECE” de yer alır. sim si yem yah ye mas şil ma vi DİKKAT!.. Tek heceli sözcüklerde vurgu olmaz. Cümlede Vurgu Cümle Vurgusu : Cümlede , amacımız açısından önemli olan kelimenin veya kelime grubunun diğerlerinden daha baskılı söylenmesine “ cümle vurgusu ” denir. Dikkat !.. “ Fiil cümleleri”nde vurgu , yükleme en yakın sözcük veya sözcük grubu üzerindedir. Burcu bu yaz Ankara’ya Vurgu Dolaylı Tümleç gidecek. Fiil Cümlesi Dikkat !.. İsim cümlelerinde vurgu ; YÜKLEM üzerindedir. En güzel duygu sevmektir. İsim cümlesi Rüyalarımdaki kişi annemdi. İsim cümlesi Dikkat!.. Soru cümlelerinde vurgu SORU sözcüğündedir. Neden beni anlamıyorsun? Vurgu Bugün hangi Vurgu eczane nöbetçidir? Türkçenin Ses Yapısıyla İlgili Genel Özellikleri Türkçede uzun sesli yoktur. “Âdeta, ebedî , şikâyet ”sözcüklerinde olduğu gibi uzun sesler dilimize Arapça ve Farsçadan girmiştir. Türkçede sözcük sonlarında “ b , c , d , g ” sesleri bulunmaz. Bu, yabancı asıllı sözcüklerde görülür. Türkçede bu sesler “ p , ç , t , k ” biçiminde okunur. “ r ” sesi Türkçede sözcük başında hiç bulunmaz. Türkçe sözcüklerde “ j ” sesi yoktur. “ Jandarma , Jale , jelatin , jeton , jimnastik ” gibi ancak yabancı kökenli sözcüklerde rastlanır . Türkçe sözcüklerin başında iki ünsüz yan yana bulunmaz. Böyle sözcükler yabancı kökenlidir; “ tren , spor , gram , plân , kral , kraliçe , prens…” Türkçe sözcüklerin başında “ c , f , h , l , m , n , r , v , z ” ünsüzleri bulunmaz. Bu harflerle başlayan sözcükler genellikle Türkçe değildir : “ cinayet , fikir , hâkim , lâkin , müstakil , rıza, vakıf zarif…”
