“baba annenin gösterdiği yerdedir.” jacques lacan
advertisement
Rehberlik Veli Bülteni Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Servisi Bülten No: 3 Rehber Öğretmen Bianka Mamigonyan Aralık 2012 ÇOCUK GELİŞİMİNDE BABANIN ROLÜ “Şimdi her şeyi yitirdiğim bi anda, gücünden dolayı değil, tam tersine otoritesinden dolayı bana biri yol göstersin, beni azarlasın, övsün istediğimde babamı arıyorum.” Albert Camus Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü ÇOCUKLARIN YAŞAMINDA BABALAR NE KADAR ÖNEMLİDİR? Unutmamak gerekir ki; çocuğun bütün olarak gelişim süreci içinde, başarılı bir sosyal etkileşim, yeterli özgüven ve kendi kendini disipline etme gibi özelliklerin kazanılmasında, baba modeliyle kurulan özdeşimin önemi büyüktür. Bebeklikten itibaren çocuk kendini özdeş tutacağı model olarak anne ve babasını alır. Çocuk anne ve babasının özelliklerini ve değer yargılarını örnek alarak benimser; onların hareket, tutum, konuşma vb. davranışlarını taklit etmeye çalışır. Bir başka deyişle çocuk, dış dünyayı anne ve babasının gözü ile görür. Bu noktada geleneksel bir düşünce olan “anneler, babalardan daha önemlidir” görüşünün geçersizliği araştırmalarca kanıtlanmıştır. Çocuğun yaşantısında anne ve babanın aynı düzeyde önemli olduğu görülmektedir. Son zamanlarda gelişim psikolojisi alanında yapılan araştırmalara göre, çocuğun duygusal ve sosyal gelişiminin sağlıklı olması açısından babanın çocuğun gelişim süreçlerinde yer alması gerekmektedir. Baba kaybı olan çocuklarda ise; baba modeli yerine geçebilecek bir figürün çocuğun hayatında yer alması çocuğun gelişimi açısından önem taşımaktadır. Bir sevgi nesnesi ve özdeşim modeli olan baba, çocuğu anne bağımlılığından koparıp onun “dünyaya açılmasını” sağlayan, sosyal gelişiminde ve özgüveninin sağlanmasında etkili olan kişidir. Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GÖRE BABA ÇOCUK İLİŞKİSİNİN ÜÇ DÖNEMİ l.Dönem (0-3 Yaş Arası) Doğumdan bir yaşına kadar olan sürede çocuğun ihtiyaçlarının doyurulması büyük ölçüde anneye bağlıdır. Doğumdan sonra tıpkı annede olduğu gibi babanın da çocukla duygusal ilişki kurabilmesi için onunla fiziksel temasa (beslenme, oyun, kucaklama, vb.) ihtiyacı vardır. 9. – 12. aydan itibaren çocuk bağımsız hareket edebilme yetilerini kazanmaya başladıkça anne-baba-çocuk arasındaki asıl üçgen ilişkisinin temelleri atılır. Anneden kopma sürecinde baba, çocuğa önemli bir destek vermektedir. Baba ile ilişki kuramadığı takdirde çocuğun anneye aşırı bağımlılık gösterdiği görülmektedir. ll. Dönem (4-11 Yaş Arası) Anneden bağımsızlaştıktan sonra, çocuk yabancı olduğu çevreye uyum sağlamak ve bunun getirdiği zorluklarla baş etmek zorunda kalır. Çocuk bağımsızlaşmanın verdiği zorlukla baş edebilmesi için korunmaya ve rehberliğe ihtiyaç duyar. Babanın bu dönemde çocuğun ihtiyaçlarını görebilmesi ve uygun şekilde desteklemesi önemlidir. Çocuk ile kurulan birlikteliğin sürekliliği, çocuğun diğerleriyle de güven ilişkisi kurmasını kolaylaştırmaktadır. Küçük yaş çocukları ebeveynleri ile çok zaman geçirmelerini ve onlar tarafından ilgi görmelerini “sevildikleri” şeklinde Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü yorumlamaktadırlar. Çocuk deyişiyle “kim benimle ilgileniyorsa; beni seviyor, kim benimle ilgilenmiyorsa; beni sevmiyor.” şeklinde ifade edilebilir. lll. Dönem (12-16 Yaş Arası) Bu dönemde ergen kimlik arayışı içindedir. Ergen, bir yandan hızla gelişen fiziksel ve fizyolojik değişimi ile baş etmeye çalışırken bir yandan da “ben kimim”, “kim olacağım” sorularını yanıtlamaya çalışır. Ailede gördüklerinin, gencin kişilik yapısını biçimlendirmesine derin bir etkisi vardır. Baba ile genç arasındaki ilişkide, otoritenin tutumu, gencin otoriteye karşı algılayışını da belirler. Baskı ve yasaklara dayanamayan bir disiplin anlayışı bu evrenin en az çatışma ile atlatılmasına yardımcı olmaktadır. BABA ÇOCUK İLİŞKİSİNDE ANNENİN ÖNEMİ Özellikle son otuz yıl içerisinde görülen değişiklikler babayı ailede sadece maddi ihtiyaçları karşılayan kişi olmaktan çıkarıp, çocuğu ile duygusal ilişki kurabilen kişi olarak da ön plana çıkarmaktadır. Bu noktada babaların karşısına çıkan iki zorluk alanı görmekteyiz. Birincisi, baba çocuğu ile zaman geçirmek, onun eğitim ve gelişim süreçlerine dahil olmak isterken yoğun çalışma temposu karşısına engel olarak çıkabilmektedir. Buna rağmen onun duygusal ihtiyaçlarına yönelik zaman ayırması, çocuğun özgüvenli ve uyumlu bir birey olarak gelişimi için gereklidir. Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü İkincisi de, bazen annelerin çocuğun hayatında çok fazla ön plana çıkması sebebiyle babalık rollerini ortaya koyamama durumu görülebilmektedir. Oysa ki başarılı bir anne-çocuk ilişkisinin ardında bile, doğrudan ve dolaylı olarak baba desteği önemlidir. Babalık işlevi zorunludur. Baba, anne-çocuk ilişkisinin dışında “üçüncü kişi” rolünü üstlenir. Çocuk ile anne arasında iç içe geçmiş bir ilişki vardır. Baba, çocuk ve anne arasına girerek gerekli mesafeyi sağlar. Bu mesafe sayesinde çocuk, erkek ve kız olma kimliğini sağlıklı olarak edinir. Baba, çocuk ve anne arasında ayırıcı bir rol oynar. Fakat baba, ancak annenin kabul etmesi durumunda bu rolü üstlenebilir. Tüm yaşam bu üçgendeki roller üstüne kurulmuştur. Çocuğun zihinsel, fiziksel ve sosyal gelişimi, büyümesi, gelecekteki yaşamı, aile yapısı, kişisel ilişkileri hepsi anne-baba-çocuk ilişkisinin sonucudur. Çocuğun gelişimi, anne baba arasındaki incelikli iletişime bağlıdır. Lacan “Üzerinde düşünmemiz gereken şey sadece annenin babanın şahsıyla nasıl alışverişte bulunduğu değildir; asıl ilgilenmemiz gereken husus, annenin, açıkça söyleyelim, babanın sözüne, otoritesine ya da yasanın öne çıkartılmasında babanın adına bahşettiği yerle ilgilidir.” der. “BABA ANNENİN GÖSTERDİĞİ YERDEDİR.” JACQUES LACAN Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü Bir çocuğun hayatında annenin ve babanın rolü farklıdır. Hiçbir ebeveyn diğerinin rolünü de taşıyabilecek güçte değildir. Her ebeveyn kendi sınırı içinde çocuğun benlik algısını ve özgüvenini oluşturmasında destek verir. Baba çocuk ilişkisine annenin de destek ve izin vermesi önemlidir. Babanın kullandığı iletişim yöntemleri, sınır koyma davranışları, tutumları, anne tarafından kabullenildiği ve beğenildiği sürece çocuk tarafında da dikkate alınacak ve babanın söyledikleri değer bulacaktır. Babanın küçük çocuk ile olan ilişkisinde becerememek ve yapamamakla suçlamaması, onla yalnız başına kalamayacak durumda olduğunu hissettirmemesi bunun yerine bu beraberliği desteklemesi, baba çocuk ilişkisinin küçük yaşlardan itibaren gelişmesi açısından gereklidir. Erkek çocuk annesini sever fakat annesi babasına aşık olduğu için babasına benzemek ister. Babası gibi davranarak annesinin ilgisini çekmek onun için önemlidir. Kız çocuk ise babasını sever fakat babası annesine aşık olduğu için annesine benzemek ister. Bu rol model olmanın geçerli olabilmesi için anne ve babanın sevgi, ilgi içeren ilişkilerinin çocuk tarafından fark ediliyor olması gerekmektedir. Aksi durumda ise erkek çocuk babasının yerini alır, annesine eş olur. Bu da onun kurallara uyamama, sorunlara sağlıklı çözümler getirememesine neden olabilir. BABALAR ÇOCUĞUN HAYATINDA SORUMLULUK ALABİLİRLER? NE KADAR Ülkemizde yapılan araştırmalarda babaların çocukları ile çok az iletişim kurdukları daha çok çocukla ileriye yönelik kararların alınmasında sorumluluk taşıdıkları saptanmıştır. Babaların en çok önemsedikleri rol maddi bakımdan çocuğa bakabilmek, sevgi ve şefkat göstermektir. En az önemsedikleri rol ise; çocukla oynamak ve çocuğun günlük ihtiyaçlarını karşılamaktır. Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü Oysa bir babanın erkek modeli olarak çocukla oynayışı annenin oynayışından çok farklı olduğundan sağladığı katkı da oldukça farklıdır. Bedensel itiş kakışlı oyunlar, anneye göre çocuğun bir yanına bir şey olacak dedirtecek kadar sert ama yararlıdır. Bir başka deyişle babanın çocuğun hayatının her noktasında anne kadar etkin olması babanın çocuğa verebileceği en büyük katkıdır. Çocuğun aile içinde ya da dışında yaşadığı sıkıntıları paylaşabileceği, karşılaştığı sorunlarla ilgili çözümler sorabileceği, yardımını ve desteğini koşulsuz hissettiği bir ebeveyni olması çocuğun özgüvenini geliştirir. Sadece eleştiren veya cezalandıran, korkulan bir baba figürü, çocuğun babadan onay almadan büyümesine ve kendinde yetersizlik duygusu geliştirerek bunun yetişkinlik hayatına da yansımasına neden olur. ZEKA GELİŞİMİNDE BABANIN ÖNEMİ Çocuğun hayatının ilk dönemlerinde babanın davranışlarının niteliği, daha sonraki dönemde çocuğun zihinsel işlevlerini etkilemektedir. Babanın aile içindeki varlığı ve etkin katılımcı tutumu çocukların, özellikle de erkek çocukların zihinsel gelişimindeki çözümleme becerisine, zeka seviyesine, dil zekasına ve akademik başarısına olumlu yönde etki etmektedir. Baba çocuğun bağımsız davranmasını, çevreyi keşfetmesini cesaretlendirici bir tutum içinde olduğundan, çocuğun zekasını olumlu yönde yönlendirmektedir. Kısıtlayıcı bir babanın çocuğun zeka gelişimine etkisi ise olumsuz yöndedir. Yapılan araştırmalarda, baba-çocuk ilişkisinin çocuğun okul başarısına büyük ölçüde etki ettiği vurgulanmakta, babasıyla yakın ilişkisi olan çocukların okul başarıları ile zihinsel gelişimlerinin olumlu açıdan etkilendiği belirtilmektedir. Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü CİNSEL KİMLİĞİN KAZANILMASINDA BABANIN ROLÜ Babanın en önemli rollerinden biri de çocuğun cinsel gelişimi üzerindeki etkisidir. Kız ve erkek çocuk doğuştan getirdiği kendi cinsiyet rolüne ait özellikleri ancak sağlıklı modelin izlenmesi ve taklit edilmesi rolüyle geliştirebilmektedir. Erkek çocuğun taklit edebileceği ya da yakın ilişki kurarak özdeşleşebileceği bir modele ihtiyacı vardır. Babanın aile içindeki tavrı, fonksiyonu, çocuğuyla kurduğu yakın, açık ve güveli bir ilişki, özellikle erkek çocuğun babasıyla özdeşleşmesini kolaylaştırmaktadır. Böylece buda onun erkek olarak kimliğini belirlemede ve kızlarla ilişkisinde nasıl davranacağını öğrenmesinde etkili olacaktır. Babayla yeterince birlikte olmayan, dolayısıyla “özdeşleşme” sürecini yeterince yaşamayan çocukların “cinsel kimlik” geliştirirken baba modelinden mahrum büyümeleri bu konuda olumsuz bir etken yaratacaktır. Böyle durumlarda, nadiren erkek çocuğun “özdeşim modeli” olarak anneyi almasından dolayı “cinsel kimlik sapması” yaşadığı, kendisini annesiyle özdeşleştirerek onun davranışlarını taklit ettiğini gösteren örnekler bulunmaktadır. Aynı şekilde kız çocukları için de babanın rolü karşı cinsi anlaması, kendine güven geliştirmesi açısından önem taşımaktadır. O da, babasıyla iletişimde bulunarak erkeklerle nasıl ilişki kurup tepkide bulunacağını öğrenmektedir. ROL MODEL OLARAK BABA Yapılan araştırmalar erkek çocukların sosyal olmaları ile babalarıyla olan ilişkileri arasında önemli bir ilişki olduğunu göstermektedir. Kız çocuklarının ise, babalarıyla iyi bir ilişkide olmaları onların özgüvenlerini olduğu kadar kişilik gelişimlerini ve kimlik algılarını da yakından etkiler. Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü Babalar ve Kızları Kızların babalarına ne kadar düşkün olduğu herkes tarafından bilinir. Aynı şekilde erkek çocukların da anneleriyle daha yakın olmaları normaldir. Çocuklar, ergenliğe kadar kız ya da erkek olarak dünyaya gelmenin farklılıklarını araştırırlar. Cinsel kişiliklerini oluştururken, en çok anne ve babalardan yardım alırlar. Erkek çocuklar için baba, nasıl bir erkek olması gerektiğinin örneği olurken kızlar ise; karşı cinsle ilk yakınlaşmalarını babayla yaşarlar. Kızlar, babayla daha çok vakit geçirerek erkeği izlerler. Çocukluk döneminde anne-babayla kurulan ilişkiler, çocuğun yetişkinlik çağında karşı cinsle kuracağı ilişkilerde belirleyici olur. Dolayısıyla, anne ya da babaya bağımlı olan çocuklar, duygusal ilişki kurdukları kişilerde anne ya da babalarını arayabilirler. Bu nedenle baba olarak, kızınızla kurduğunuz ilişkide, kendinizi en şahane erkek olarak sunmak yerine, her zaman onun yanında olduğunuz ve sorunlarını dinlemeye her an hazır olduğunuz mesajını vermelisiniz. Babalar ve Oğulları Çocukların babalarını yaşamın ilk yıllarında annelerini ellerinden alacak kadar güçlü ve tehlikeli bir rakip gibi görmeleriyle başlayan ilişkileri, ilkokul çağında hayranlığa, ergenlik döneminde ise çatışmalara dönüşebilir. Babaların oğullarıyla iyi bir iletişim kuramları için dikkat etmesi gereken bazı noktalar vardır. Oğlunuzun büyümesine izin verin: Bazı ailelerin erkek çocuklarına sorumluluk vermemesi gelecekteki yaşamlarında sorunlara yol açmaktadır. Mesela, oğulları evde tek kaldığında kapıyı kilitlemeyi unutacağı gerekçesiyle izin vermemeleri gibi. Oysa burada baba, evde tek kaldığında ne gibi sorumlulukları olacağını anlatmalı, bunu yerine getirdiği taktirde evde tek başına kalabileceğini belirterek izin vermelidir. Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü Kendinizle kıyaslamayın: Oğlunuza sürekli “ben senin yaşındayken…” şeklinde başlayan cümleler kurup kıyaslamalar yapmayın. Oğlunuzun farklı bir birey olduğunu kabul edin. Gelişmesine katkıda bulunun: Kıyaslanmak gencin kendisini yetersiz ve mutsuz hissetmesine neden olur. Bunun yerine oğlunuzdaki farklılıkları görüp, bu yönlerin gelişmesine katkıda bulunmaya çalışın. Arkadaşça yaklaşan baba olun: Oğlunuzla arkadaş olmayın, arkadaşça davranın. Ailelerin günümüzde en çok “çağdaş aileyiz” tanımlamasıyla yaptıkları yanlışların başında anne baba kimliklerinden sıyrılıp arkadaş gibi davranmaları geliyor. Bunun yerine, babası olduğunuzu ve daima ona destek vereceğizi hissettirin. Erkek çocuğun güçlü ve kucaklayan kendisi ile rekabet edebilmesine izin veren ama rekabet etmeyen bir babaya ihtiyacı vardır. Oğlunuza idol olmayın: Kendinizi ulaşılmaz göstermeyin. Kendinizi ulaşılmaz göstermek yerine, hatalarınızı da mizahi bir dille anlatarak sizin de hatalar yapan bir insan olduğunuzu gösterin. Yeterli zaman ayırın, dinleyin: Oğlunuzla her dönemde iletişimi bırakmayın. Arkadaşlarını küçümseyip ‘o çocuk tembel’ gibi cümleler kurarak yaklaşmayın. Bu tür yaklaşımların çocuğunuzu sizden uzaklaştıracak davranışlar olduğunu unutmayın. ÖNERİLER Çocuğunuzla iletişim kurmak için onun büyümesi beklemeyin. Onu kucağınıza aldığınızdan itibaren çocuğunuzla iletişiminiz başlamıştır. Çocukların gelişim dönemlerini bilmeniz, çocuğunuzla iletişiminizi kolaylaştıracaktır. Çocuğunuza sevgi, ilgi gösterip ona zaman ayırın. Çocuğa gösterilen sevgi, ilgi sonucunda çocuk kendisine değer verildiğini hisseder ve mutlu olur. Çocuğunuzu aktif dinleyin. Çocuğunuzu olduğu gibi kabul edin ve başkalarıyla kıyaslamayın. Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü Çocuğunuza verdiğiniz sözleri tutmaya çalışın ve tutamayacağınız sözleri vermeyin. Çocuğunuzun çabasını ve olumlu davranışlarını destekleyin, başarısızlıkları karşısında sabırlı ve sakin olun. Çocuğunuzu her koşulda sevdiğinizi ona hissettirin. Söyledikleriniz ve davranışlarınız arasında tutarlılık olmasına dikkat edin. Anne ile ortak sorumluluk almanın ve tutarlı hareket etmenin çocuğun kişilik gelişiminin olumlu yönde etkileyeceğini unutmayın. Baba olmanın formülü olmadığını, yaşayarak ve deneyim kazanarak öğrenildiğini, bu süreçte sabırlı olmak gerektiğini unutmayın. Baba-çocuk ilişkisinin bebeklikten itibaren oluşan bir bağ olduğunu ve yarına ertelenmemesi gerektiğini unutmayın. KİTAP ÖNERİSİ Emre Kongar, “Babanın çocuğun yaşamındaki yeri” konusunu, öğretici örnekler, sıcak ve akıcı bir anlatımla “Kızlarıma Mektuplar” adlı kitabında işlemiştir. Babalar için bir başucu kitabı niteliğinde hazırlanmış olan bu eserde Prof. Kongar, duygularını, “Sonsuzlukta birey olarak bir hiç, ama sizlerin babası olarak bir evren kadar zengin olan babanız,” cümlesiyle dile getirmektedir. Çocuk Gelişiminde Babanın Rolü
