nadir element - İstanbul Üniversitesi | Mühendislik Fakültesi
advertisement
DÜNYA ÇiN’iN YENi VE TEHLiKELi SiLAHI Ebru Çolak Çin dünyadaki “nadir element” talebinin yüzde 95’ini karşılıyor. Özellikle ileri teknoloji ürün üretiminin kritik girdilerinden olan bu elementlerin ihracına dönük kısıtlama çalışmalarına karşı ABD ve Batılı ülkeler çözüm arayışında T eknoloji çağının önemli ürünlerinin var olmasını sağlayan nadir toprak elementlerinin rezervini elinde bulunduran Çin, ileri teknoloji ürünlerini üreten ülkeleri kaygılandırıyor. Sanayiinin pek çok dalından yüksek teknoloji ürünlerine kadar birçok karmaşık ve gelişmiş ürünün üretiminde kullanılan bu metallerin dünya ticaretinde stratejik bir önemi bulunuyor. Dünya genelinde elektrikli otomobillerden akıllı telefonlara, lazer ışıklı aletlerden bilgisayarlara kadar sayısız ileri teknoloji ürünlerinde kullanılan elementler piyasalarda element savaşlarının kızışmasına sebep oluyor. Dünya’daki nadir element talebinin yüzde 95’ini karşılayan Çin, ihraca- 132 - DERİN EKONOMİ - TEMMUZ 2016 ta kısıtlama getirerek ABD ve Batılı ülkeleri sıkıntıya sokuyor. Çin, özellikle ABD’nin en büyük nadir metal üreticisi Molycorp’un 2002 yılında üretimlerine son vermesi ile zaman içerisinde sahip olduğu yüzde 95’lik pay ile nadir toprak elementleri üzerinde adeta bir süper güç haline geldi. Bununla beraber ABD tarafından da stratejik malzemeler arasında en üst sıralarda yer alan bu elementlerin arzında tek bir ülkenin bu pozisyonda olması teknolojik ürünler pazarında söz sahibi olan ABD ve Japonya gibi diğer ülkeleri çeşitli önlemler alma çabası içerisine girmelerine neden olmuş. Petrol üretiminde, petrol ihraç eden ülkelere bağlı olan gelişmiş ülkeler teknoloji üretiminde kullanılan nadir elementlerin tedarikinde de Çin’e bağımlı. Zira üretimi Çin’in tekelinde olan bu nadir toprak elementleri, ileri teknoloji alanında üretim yapan sanayi şirketleri için vazgeçilmez nitelikte ve Çin dışında üretim yapan şirketler yüksek maliyetler nedeniyle üretimlerini Çin’e kaydırmak zorunda kalabilir. Neredeyse tüm ileri teknoloji aletlerinde kullanılan nadir toprak elementleri 17 elementten oluşan bir metal grubu olarak adlandırılıyor. 80’li yılların sonuna doğru ABD’nin hâkimi- yetinde olan element çıkarma işlemi 90’lı yıllardan itibaren Çin’in hâkimiyetine girerek 2009’da ABD’de sessiz kriz olarak nitelenen bir dönemin yaşanmasına sebep olmuş. Çin’e olan element bağımlılığını istemeden de olsa sürdüren ABD, nadir elementler için özel çalışmalar yapmış ancak elde edilen metaller Çin’in elindeki gibi ağır metaller değil kullanım alanları oldukça kısıtlı olan hafif metallerdi. ÇİN NASIL TEKEL OLDU Sektör üzerinde daha sıkı kontrol sağlamaya çalışan Pekin yönetimi, geçtiğimiz yıl Dünya Ticaret Örgütü’nün hakem kararına uyarak ileri teknoloji çağının vazgeçilmez hammaddelewww.derinekonomi.com deki Moğolistan özerk bölgesinde bulunan Baogdang Çelik ve Nadir Elementler Kompleksi’nde bu elementlerin çıkarılması sırasında zehirli yan ürünlerin ortaya çıkmasına sebep oluyor. Aslında Çin’in hâkimiyeti bu elementlerin fazla bulunmasından değil, bunların üretiminde çevreye verilen zararı göze almasından kaynaklanıyor. Pekin yönetiminin 2006’dan itibaren bu elementlerin ihracını yarı yarıya indirmesi Çin'in bu elementleri kendisi için kullanarak teknoloji alanında büyük bir meydan okumaya hazırlandığı iddalar arasında. İşin ilginç tarafı çok satan video oyunlarında Black Ops 2 nadir elementleri için ABD ve Çin’in gelecekte soğuk bir savaş halinde olduğu geçiyor. Belki de petrol savaşları yerine nadir toprak elementleri için savaşların çıktığı bir gelecek bizleri bekliyor. Prof. Dr. İlgin Kurşun İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Stratejik madenlerin kontrolü ülke politikalarında belirleyici olacak Nadir toprak elementlerinin stratejik kaynaklar olduğu artık yadsınamaz bir gerçek. Enerji mutlaka ayrı boyutta ele alınması gereken bir konu ancak bu gibi stratejik metallerin kontrolü de artık ülke politikalarında belirleyici konuma gelmeye başladı ve ben bu durumun giderek artacağı düşüncesindeyim. Türkiye’de mevcut bir nadir toprak elementleri üretimi söz konusu olmamakla birlikte başta Eskişehir Beylikahır kompleks cevher yatağı olmak üzere önemli NTE rezervleri bulunuyor. AR-GE açısından da belirli noktalara getirilmiş bu rezervlerin bir an önce üretime alınması Türkiye madenciliği açısından çok büyük önem arz ediyor. NADİR TOPRAK ELEMENTLERİNİN KULLANIM ALANLARI SEMBOL İSİM Sc Scandium KULLANIM ALANLARI Havacılık bileşenlerini, Mercury-buhar lambalari. Y Yttrium Lazerler, mikrodalga filtreleri La Lanthanum Kamera lensleri, pil electrodları Ce Cerium Petrol rafineleri için akışkan katalitik çatlama katalizörü Pr Praseodymum Mıknatıslar, Lazerler, Karbon ark aydınlatma Nd Neodymium Mıknatıslar, Lazerler, Seramik kapasitorlar Pm Promethium Nükleer pil Sm Samarium Mıknatıslar, Lazerler, Nötron yakalama, Maserler Eu Europium Fosfor, Lazerler, NMR rahatlama üniteleri Gd Gadolinium Bilgisayar hafızaları, Mıknatıslar, Lazerler Tb Terbium Fosfor, Lazerler, Floresan lambalar Dy Dysprosium Mıknatıslar, Lazerler Ho Holmium Lazerler Er Erbium Lazerler, Vanadyum çelik Tm Thulium Portatif X-Ray makineleri Yb Ytterbium Kızılötesi lazer, kimyasal indirgenler Lu Lutetium PET tarama detektörleri, Yüksek kırılma endeksli camlar Kaynak : Konuk, A.NTE Rapor rinden olan nadir toprak elementlerindeki ihracat yasağını kaldırmıştı. Pekin yönetiminin nadir toprak elementi politikası içerisinde bulunduğu teknoloji atağıyla paralel durumda olduğunu söyleyen İstanbul Üniversitesi Maden Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlgin Kurşun, “Çin’e gösterilen bu gibi tepkilerin en büyük nedenlerinden biri de Çin’in nadir element ihracatına koyduğu kotalardır. Ancak Çin’in global pazarda devam eden teknoloji ürünleri üretim atağına bağlı olarak giderek kendi ihtiyacını karşılamakta zorlanmaya başladığı gerçeği de göz önünde bulundurulduğunda, bu kotaların yakın bir tarihte yumuşayacağı düşüncesi de fazla iyimser bir düşünce olacaktı” diyor. Nadir elementler ABD ve Çin’in dışında Hindistan ve Brezilya’da da bulunmasına rağmen Çin’de işçiliğin ucuz olması, çevre kurallarının sıkı olmaması ve ürünlerin ucuza satılması, nadir element piyasasının dünyada Çin’in tekeli haline gelmesini sağladı. Ayrıca “Çin Nadir Elementler Sanayi Birliği” kuran Çin Sanayi ve Enformasyon Teknolojileri Bakanlığı, bu elementlerle ilgili her türlü gelişmeyi destekleyeceğini açıkladı. Birlik, bir yandan iç talebi karşılarken diğer yandan da çevreye verilecek hasarı önlemeyi hedefliyor. Çin Sanayi Bakanlığı ise, birliğin sektörün sağlıklı bir biçimde gelişmesini teşvik edeceğini söyleyerek nadir elementlerin çıkarılması ve dağıtımını da koordine edecek. Çalışmalar ayrıca çevre felaketlerinin yaşanmasına da davetiye çıkarıyor zira madenlerin çıkarılma ve işlenmeleri kötü şartlar altında gerçekleştiriliyor. Nadir elementlerin elde edildiği Çin’in kuzeyin-
