Bölüm 6

Bölüm 6
OECD ÜYESİ ÜLKELERDE ÇEVREYLE İLGİLİ VERGİLER
1.
Giriş
Pek çok ülkede, çevre politikalarının oluşumunda vergi enstrümanlarının kullanım olanaklarına
artan önem verilmektedir. OECD, üye ülkelerde bulunan çevreyle ilgili vergilere dair detaylı
bilgiler ile bir veri tabanı oluşturmaktadır. Bu veri tabanı, bu tür vergilerin kullanımıyla ilgili
uluslararası karşılaştırmaları kolaylaştıracak ve yeni vergiler koymayı veya varolanları değiştirmeyi
düşünen politika yöneticileri için değerli bir bilgi kaynağı sunacaktır. Bu bölümün 3. Kısmı bazı ilk
bulguları sunmakta ve veri tabanının içeriğini tanımlamaktadır.
Veri tabanı, OECD’nin Avrupa Komisyonu, EUROSTAT VE IEA ile işbirliğiyle üye ülkelerde
çevreyle ilgili vergilerin kullanımında istatistiksel bir çerçeve geliştirdiği daha geniş bir projenin bir
parçasını oluşturuyor. (Bu vergilerden elde edilen gelirlerle ilgili ilk bulgular, aşağıda 2. Kısım’da
tanımlanmıştır.)
Bu projenin amacı, ‘çevreyle ilgili vergiler’ belirli çevresel ilgisi olduğu sanılan vergi
tabanından, genel hükümet tarafından toplanan zorunlu ve karşılıksız ödemeler olarak
tanımlanmaktadır.
Devlet tarafından vergi mükelleflerine sağlanan yararlar normalde onların ödedikleri oranda
değildir ve bu anlamda vergiler karşılıksızdır. Harçlar ve ücretler gibi işlem için harcanandan daha
az ya da daha çok oranda olan devlete karşılıklı ödemeler bu projede dikkate alınmamaktadır.
Çevre kaynaklı kirlilikle ilgili düzenlenen vergi tabanının listesi, projede önemli bir belirleme
noktasını temsil etmektedir. Bu liste aşağıda 6.2’de gösterildiği gibi, gürültü ve faaliyet atığı, doğal
su kaynakları kirliliği, boşaltılan maddelerin ozona, suya ve havaya yayılmasının tahmini ve
ölçümleri yanında enerji üretimini, taşımacılık araçlarını ve taşımacılık hizmetlerini de
kapsamaktadır.
Bu proje için seçilen tanımlamaya göre, verilen bir verginin ismi ya da amacı bir kriter değildir.
Odak, ilgili fiyat esneklikleri ile bağlantılı olarak, söz konusu olan üretici ve tüketici
fiyatlarında vergi etkileri tarafından belirlenen veri verginin potansiyel çevresel etkileridir.
Bu aşamada, proje yalnızca çevre kirliliği merkezli vergilerde yoğunlaşıyor.Bu, aşağıda
sunulan rakamların su çıkartılması ya da petrol araştırması gibi kaynak yönetimiyle ilgili vergileri
içermediğini göstermektedir.
Özet
Çevresel politika oluşumunda vergi enstrümanlarına artan bir önem verilmektedir. Böyle
vergiler, OECD’ye üye ülkelerde toplam vergi gelirlerinin %7 si civarında artmaktadır.
Bu bölüm, bütünü söz konusu olan vergilerin çevresel ve ekonomik etkilerini güçlü bir biçimde
etkileyen, vergi oranları, vergi tabanı tanımları, verilen istisnalar, farklı iade mekanizmaları vs.
hakkında bilgiler ile oluşturulan OECD veri tabanını tanımlamaktadır. Bu veri tabanı uluslararası
karşılaştırmaları kolaylaştıracağı gibi politika yapanlar ve araştırmacılar için değerli bir bilgi
kaynağı olabilir.
2.
Çevreyle ilgili gelirler
Seçilen tanım baz alınarak, 19 üye ülkede çevresel vergiler 15 Şubat 1999 dan beri
tanınmaktadır (Bütün altı çizili bilgiler belge basılmadan önce güncelleştirilmiştir). 1995 de,
oluşturulan bu vergilerden kaynaklanan gelirler, aritmetik ortalama olarak,GSYİH’nın % 2.5’i
civarında ve toplam vergi gelirlerinin %7 altındadır. Ağırlıklı ortalama olarak, ağırlık olarak
GSYİH’nın büyüklüğü kullanılarak, GSYİH’nın payı %13/4 civarındadır ve toplam vergi
gelirlerinin payı da %5.5 civarındadır.
Ancak artan gelir miktarının yalnızca çevresel vergilere ilişkin ilgili istatistiklerde
olmadığının altı çizilmiştir. Sadece çevresel görüntüsüyle ilgilenirsek, böyle vergiler, çevreye
zararlı malların ve faaliyetlerin ortadan kaldırılmasıyla sonuçlanan ve sonradan da inmiş olan
gelirleri gösteren davranış değişikliklerine neden oluyorsa arzulanabilir.
Aslında, kurşunsuz benzin, artırılan en büyük gelir miktarındaki kişisel vergi tabanıdır.
1995 de kurşunsuz benzinde bu proje kapsamındaki vergilerin bütün gelirleri neredeyse %40
oranında arttı. Kurşunlu Benzindeki vergiler gelirin %4’ü civarında arttı. Kurşunsuz benzinde gelir
kurşunlu benzinden 10 kat fazla arttı, tabii ki, bu litre başına vergi oranının kurşunsuz benzinde en
yüksek olduğunu göstermez.Bunun yerine, ekonomik ve düzenleyici önlemlerin bir kombinasyonu
yoluyla kurşunlu benzin bundan böyle bu projenin anketlerini cevaplandıran birçok ülkede daha
fazla ya da daha az ortadan kalkmıştır.
Gelirlerin arttığı dönemde, ikinci en önemli vergi tabanı motorlu araçlar kullanımıdır
(örneğin yolcu araçları kullanımında yıllık vergiler ile temsil edilenler). Bu vergi tabanında, toplam
çevreyle ilgili vergi gelirleri %21’den fazla artmıştır.
Hepsi beraber, petrol ve dizel (vergi tabanı 3. en büyük geliri sağlıyor) ve motorlu araç
kullanımı ve satışındaki vergiler, 1995’de 18 ülkede bütün çevreyle ilgili vergi gelirlerinin %91’den
fazlasını yaratmıştır. Başka bir deyişle, gelirin çok küçük bir bölümü ısınma amacıyla kullanılan
fosil yakıtlar ve özellikle endüstriyel üretimde kullanılan fosil yakıt gibi diğer kaynaklardan
artmıştır.
3.
Çevreyle ilgili vergilere ilişkin detaylı bilgiler ile oluşturulan bir veri tabanı
Çevreyle ilgili vergilerini tanımlayan ülkelerden projenin gelecek adımında, aşağıdaki her
vergi hakkında detaylı bilgi sağlamaları istenecektir.
-
Vergiyi hangi bakanlık/yetkili koyuyor?
- Vergiyi hangi bakanlık/yetkili yönetiyor?
-
Gelir en son olarak kime gidiyor?
-
Hangi vergi tabanına vergi yüklenmiş ve bu vergi tabanları uygulamada nasıl tanımlanıyor?
-
Herhangi bir vergi muafiyeti var mı?
-
Farklı vergi tabanlarına hangi vergi oranları uygulanıyor?
-
Verginin bir kısmı karşılıklı mı?
-
Vergi ödemede birinci elde kim sorumlu ve kime ödüyorlar?
-
Ödemeler hangi düzende yapılıyor?
-
Gelirin bir kısmı herhangi bir özel amaç için ayrılıyor mu ve eğer öyleyse hangi amaç için?
Bu yoldan elde edilen bilgiler, idari görevli bakanlıklar, vergi tabanları ve farklı ülkelerin
sorularına müsaade edecek bir elektronik veri tabanına konulmuştur. Örneğin; bu veri tabanının bir
kullanıcısı için, veri bir ülke için çevreyle ilgili tüm vergileri, belirli bir vergi tabanına yüklenen
tüm vergileri, tahsis edilen tüm vergileri, doğal üretim sektörleri için muafiyetlerle tüm vergileri ve
buna benzer şeyleri ortaya koymak mümkündür. Veri tabanındaki bilgilerin dikkatle
değerlendirilmesi sonucunda veri bir verginin çevresel ve ekonomik etkilerine dair önemli ipuçları
elde edilebilir. Bilgilere potansiyel kullanıcıların da ulaşabilmesi için veri tabanı internet ortamına
sunulmuştur.
Bu bölümde böyle geniş bir veri tabanının içeriğinin detaylı olarak tanımlanması mümkün
değildir. Bu bölümün amacı, veri tabanının içerdiği bilgilere genel bir bakış açısı getirmesi ve
yanıtlanması mümkün olan soruların bazılarını açıklamasıdır.
10 farklı ülkede uygulanan 77 vergiyle ilgili bilgiler bundan böyle veri tabanındadır ve diğer
bazı 50 vergiyle ilgili cevaplar veri tabanına girmek üzeredir. Bu vergilerin neredeyse tümü, aynı
zamanda, çoğu durumlarda verginin oranına ve yapısına karar veren ulusal parlamentolar
tarafından başlatılmıştır.
Tablo 6.1 söz konusu vergilerin tüm yönetiminden hangi kurumların sorumlu olduğunu
göstermektedir. Bu ‘tüm’ sorumluluk vergide mümkün değişikliklerle ilgili parlamentoya öneriler
sunulmasını da içermektedir. Vergilerin neredeyse yarısı Maliye Bakanlığı tarafından yönetiliyor
olarak görülebilir. Ancak, 2 ülke (Danimarka ve İsveç) ayrı vergilendirme bakanlıklarına sahiptir ve
bu iki ülke de vergilerin çoğu (fakat hepsi değil) bu bakanlıklar tarafından yönetilmektedir.
İrlanda’da (4 vergiden 1’i), Macaristan’da (15 vergiden 10’u) ve Finlandiya’da (10 vergiden 1’i),
Çevre Bakanlığı çevreyle ilgili vergilerin bazılarının tüm yönetiminden sorumludur.
Vergilerin 9’unda hiçbir muafiyet tanımlanmamıştır. Diğer 68 vergide ise 345’den fazla muafiyet
olduğu belirtilmiştir. Daha iyi bir görüntü geliştirmek için, bu muafiyetler her muafiyetin çevresel
ve ekonomik etkilerinin değerlendirilmesine yardımcı olmak amacıyla veri tabanında daha fazla
ayrıntı sağlayan ayrı bir alan ile 10 farklı kategoride gruplandırılmıştır. Tablo 6.2 her kategorideki
muafiyet sayısını göstermektedir.
Muafiyetlerin en büyük üç kategorisi doğal üretim ve faaliyetleri (örneğin çok düşük kükürt içeren
madeni yağlar), ekonominin doğal sektörlerini (ağır metal sanayileri gibi) ve kamu hizmetlerini
(ambulanslar, itfaiye araçları, kamu taşımacılığında kullanılan araçlar gibi) içermektedir. ‘Diğer’
kategori oldukça çeşitli ve kapsamlıdır, diğer muafiyetler arasında, birçok ülkede eğlence
parklarında kullanılan araçlar için araç kullanım vergilerinden muafiyet devardır.
Veri tabanında mevcut bilginin bir açıklaması olarak, Tablo 6.3 ve 6.4 havacılık ve denizcilikte
yararlanılan, ilgili vergilerdeki muafiyetleri göstermektedir. Bu muafiyetlerin çoğu yakıt vergisini
içermektedir, fakat aynı zamanda havacılıkta ve denizcilikte yararlanılan araçların sahiplerine ve bu
araçların böcek ilaçlama amaçlı kullanımı durumunda vergide bazı muafiyetler tanınmaktadır. Özel
havacılıkta kullanılan yakıt için muafiyet tanımayan iki ülke (Almanya, İrlanda) vardır.