şeker pancarı

ŞEKER PANCARI





İnsanların temel gıda maddelerinden biri olan şeker,
şekerpancarından ve şeker kamışından, fabrikasyon yoluyla
elde edilmektedir.
Şekerpancarının toprak altındaki etli kök gövdesinde, % 12-18
oranında şeker bulunmaktadır.
Şekerpancarından elde edilen şeker, insanlar için önemli bir
enerji kaynağıdır. Bu nedenle; her yaştaki insanlar tarafından
zevkle tüketilmektedir.
Ayrıca; şeker sanayinde, şekerli mamüllerin üretilmesinde ham
madde olarak kullanılmaktadır.
Şekerpancarının gövdesi de haşlanarak doğrudan insanlar
tarafından yenilmektedir



Şekerpancarından, şeker elde edilmesi sırasında ortaya çıkan
melas, önemli bir alkol hammaddesi olup, ispirto sanayinin
temelini oluşturmaktadır.
Şeker çıkarıldıktan sonra arta kalan küspesi ise kıymetli bir
hayvan yemidir.
Şekerpancarının, hasadı sırasında ortaya çıkan yapraklar ve
baş artıkları da değerli bir hayvan yemidir. Bu kısımlar, pancar
üretiminin % 30-40'ını oluşturmaktadır.




Şekerpancarı, bir çapa bitkisi olduğu için, kendinden sonra
ekilecek bitkiye, temiz ve havalanmış bir toprak
bırakmaktadır.
Şekerpancarı yetiştirildiği toprakların fiziksel yapılarını
iyileştirmekte ve toprağın biyolojik aktivitelerini artırmaktadır.
Şekerpancarı yerine ekilen bitkilerde, önemli verim artışları
sağlanmıştır. Özellikle; şeker pancarından sonra ekilen
tahıllarda %20 verim artışı sağladığı araştırmalarla
saptanmıştır.
Şekerpancarı, üretim bölgelerinde, zorunlu dört yıllık ekim
nöbeti uygulaması yapılmaktadır. Aynı arazide, değişik
bitkiler birbiri ardınca ekildiği için, toprağın verimliliği uzun
süre devam etmektedir.
Dünyada ve Türkiye’de Şekerpancarı Üretimi
- Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri dışındaki
beş bölgede yapılmaktadır.
- Pancar yetiştirilen bölgelerin %94’ü deniz
seviyesinden en az 700 m yüksekliktedir.
-Ülkemizde 64 ilde her yıl ortalama 260.000 çiftçi
tarafından üretilmekte,
-Dört yılda bir ekilerek ekim nöbetine girmektedir.
TÜRKİYE VE AB’DE ŞEKER PANCARI ÜRETİM KOTALARI (BİN TON)
ÜLKELER
Avusturya
Almanya
Belçika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Hollanda
İngiltere
İspanya
İtalya
İsveç
Portekiz
Yunanistan
Çek Cum.
Macaristan
Polonya
Slovenya
Slovakya
Türkiye(*)
Türkiye'nin Yeri
2003/04
2.485
23.716
6.256
2.758
892
22.004
6.480
9.167
6.400
7.137
2.465
412
1.984
3.350
1.763
11.800
202
1.214
12.758
(3)
2004/05
2.902
27.159
6.403
2.778
1.015
24.144
6.477
9.420
7.104
8.471
2.336
532
2.075
3.488
3.459
12.600
282
1.591
13.753
(3)
2005/06
3.133
25.285
5.800
2.636
1.181
23.500
6.047
7.912
7.172
14.039
2.356
506
2.780
3.431
3.441
12.150
259
1.749
15.181
(3)
Kaynak: CIBE
STATISTIC 2007/08
2006/07
2.493
20.647
5.586
2.360
952
20.980
5.589
7.055
7.174
4.829
2.168
203
1.697
2.993
2.344
11.422
262
1.335
14.452
(3)
2007/08
2.437
25.139
5.516
2.245
673
21.298
5.264
6.660
4.568
4.630
2.097
108
828
2.415
1.633
12.848
n.a
863
12.415
(4)
DÜNYANIN EN BÜYÜK 10 ŞEKER (SAKAROZ)
ÜRETİCİSİ (2013/14)
(Milyon Ton, Beyaz Değer)
Ülke
Üretim
BREZİLYA
36,9
HİNDİSTAN
24,4
AB
15,2
ÇİN
13,1
TAYLAND
10,4
ABD
7,3
MEKSİKA
6,0
RUSYA
4,2
AVUSTRALYA
4,0
Kaynak: ISO World Sugar Balances, February 2014
Dünyada 2013/14 pazarlama yılı itibariyle şekerin % 82’ si
kamıştan, % 18’ i pancardan üretilmiştir.
Kamış ve pancardan elde edilen şekerler arasında kalite
bakımından bir farklılık bulunmamaktadır. Ancak, sadece
tropik ve alt tropik bölgelerde yetiştirilebilen şeker
kamışının şeker pancarına kıyasla daha düşük maliyetle
üretilmesi, işleme maliyetlerinin düşüklüğü gibi nedenlerle
pancar şekeri maliyetine göre kamıştan elde edilen şekerin
maliyeti daha düşük olmaktadır.
ülkemizde, AB., Rusya, Ukrayna şekeri pancardan;
ABD, Japonya, Çin hem pancardan hem kamıştan;
Brezilya, Hindistan, Meksika, Pakistan, Tayland, Avustralya
kamıştan üretmektedir
Dünyada Şeker Üretimi ve Tüketimi
Dünya’da 120 ülkede şeker üretimi yapılmaktadır.
- 43 Ülkede Şekerpancarından,
- 71 Ülkede Şekerkamışından,
- 6 Ülkede ise her ikisinden üretilmektedir.
Dünya Beyaz Şeker Üretimi
2008
2013/14
- Kamış Şekeri
134.482.000 Ton %79,3
%82
- Pancar Şekeri
35.139.000 Ton %20,7
%18
Toplam
169.621.000 Ton
Uluslararası Şeker Örgütünün Şubat ayı raporuna göre;
2013/14 dönemi tüketiminin önceki yıla göre %2,3 oranında
artarak ham değer cinsinden 177 milyon 134 bin ton olarak
gerçekleşmesi beklenmektedir.
EN BÜYÜK ŞEKER TÜKETİCİSİ ÜLKELER ve TÜRKİYE,
2013/2014 (BŞE)
Ülkeler
Tüketim (MilyonTon) Kişi BaşınaTüketim
(Kg/yıl)
Hindistan
23,7
19
AB
18,8
34
Çin
15,0
11
Brezilya
12,5
57
ABD
10,0
31
Endonezya
5,5
22
Rusya
5,4
39
Meksika
4,7
38
Pakistan
4,7
22
Mısır
3,0
36
Türkiye*
2,3
25
Kaynak: F.O. Licht 1. World Sugar Balances, February 2014
*Ülkemizde kişi başı tüketim, yurtiçi satış miktarı üzerinden




SİSTEMATİĞİ
Şekerpancarı; Centrospermae (merkezi
çiçekliler) takımından,
Chenopodiaceae familyasından,
Beta cinsinden, B. vulgaris saccharifera' dır.




ŞEKER PANCARININ BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ
Şekerpancan, iki yıllık bir bitkidir. Birinci yılda, toprak
üzerinde rozet yaprakları ile toprak altında şeker elde
edilmesinde yararlanılan etli kök gövdesini oluşturur.
Birinci yıl sonunda, hasat edilmez, tarlada bırakılacak
olur ise, ikinci yılda, baş kısımında bulunan sürgünlerin
sürmesi ile sap, çiçek, meyve ve tohumu oluşturur.
Şekerpancarının bitkisel özellikleri; toprak altı ve toprak
üstü organları olarak iki kısımda incelenmektedir.



Şekerpancarının Toprak
Altı Organları
Şekerpancannın toprak altı
organları; kök ve kök
gövdesinden oluşmaktadır.
Şekerpancannın toprak
altında bulunan ve şeker
elde edilen kısmına, kök
gövdesi denir. Kökler, bu
gövde üzerinde
bulunmaktadır.

Şekerpancarının toprak
altında bulunan kök
gövdesi, başlıca dört
kısımda incelenmektedir:
Bunlar; baş, boyun, gövde
ve kuyruk kısmıdır



Şekerpancarında, şeker oranı, en fazla
merkezde (% 20.8) bulunur.
Yanlara, yukarıya ve kuyruk kısmına doğru
şeker oranı azalır.
Şekerpancarında genel olarak; şeker oranı
gövde büyüdükçe azalmakta, gövde
küçüldükçe de artmaktadır.




Şeker Pancarının Toprak Üstü Organları
Şekerpancarı bitkisi; iki yıllık olup, birinci
yılda kök gövdesini, ikinci yılda ise sap, çiçek,
ve tohum oluşturarak hayat devresini
tamamlar.
Birinci vejetasyon yılında meydana gelen rozet
yapraklar, bir yaprak sapı ile pancarın baş
kısmına bağlanırlar; ve taze yeşil renklidir.
Şekerpancarı bitkisi, birinci yılda hasat
edilmeyip, ikinci yıla bakılacak olur ise,
meydana gelen saplar üzerinde küçük ve dar,
çok sayıda yapraklar meydana gelmektedir.



Sap: genellikle 2. gelişme
yılında, ekolojik şartlara
göre; Haziran- Temmuz
aylarında oluşur.
Çiçek: brakte yaprak
koltuklarından çıkan çiçek
sürgünleri üzerinde salkım
şeklinde bulunur. Birden
fazla çiçek bir arada küme
halinde bulunur. Bunların
sayısı 1-6 arasında değişir.
Yeni ıslah edilen hibrid
çeşitlerde, çiçekler teklidir.

Her çiçeğin küçük bir tablası vardır.
Bu tabla üzerinde, uçları içeriye
doğru kıvrık, 5 adet açık sarı renkli
perigon yaprağı bulunur. İç kısmında
ise: 5 adet erkek organ ve bir dişi
organ bulunur.


Şekerpancarı yabancı
döllenir. Döllenme rüzgarla
veya böceklerle olmaktadır.
Tohum: Döllendikten sonra
25-30 gün içerisinde tohum
olgunlaşır. Küme de
bulunan çiçek sayısı kadar
tohum bir arada yapışık
olarak gelişir ve olgunlaşır.
Bu şekilde, birden fazla
tohumun bir arada yapışık
olarak bulunmasına,
multigerm pancar tohumu
denilmektedir.

Yeni ıslah edilmiş hibrid
çeşitlerde; tohumlar küme
halinde değilde, ayrı ayrı
oluşurlar. Bunlara
monogerm pancar tohumu
denir.




Şeker Pancarı Tarımı
Şekerpancarının yetişme süresi boyunca, topraktan fazla
miktarda bitki besin elementlerini kaldırması, hastalık ve
zararlılardan fazla etkilenmesi nedeniyle, aynı tarlaya her yıl
üst üste ekimi yapılmaz.
Şekerpancarı tarımında, zorunlu olarak dört yıllık ekim nöbeti
sistemi uygulanmaktadır.
Aynı tarlaya, ancak 4 yılda bir, şekerpancarı ekimi
yapılmaktadır. Özellikle; nematod, şekerpancarında ekim
nöbetini zorunlu hale getirmektedir.





Şekerpancan ekimi için, toprak sıcaklığının min. 67°C'yi bulması gerekmektedir.
Deniz ikliminin etkisinde kalan bölgelerde 15 Şubat,
kara ve geçit iklim bölgelerinde 15 Mart,
yayla iklim bölgelerinde ise 15 Nisan'dır.
Normal vejetasyon süresi 170 gün olmalıdır.
Şekerpancarı için normal hasat zamanı, Eylül-Ekim
aylarıdır. Ancak, fabrikaların kampanya sürelerini
uzatabilmek için, erken devrede söküm
yapılmaktadır. Bu zaman genellikle; 15 Ağustostan
sonra başlar.
Türkiye Şeker Sektörü
Şeker fabrikaları kurma çalışmaları, Büyük Önder
ATATÜRK'ÜN sağladığı destekle Cumhuriyet
döneminde başlamıştır.
Bu yöndeki ilk çalışma Uşak’lı Molla Ömeroğlu Nuri
(Şeker)’in öncülüğünde başlatılmıştır.
06.11.1925 tarihinde ilk Şeker Fabrikasının
temeli Uşak’ta atılarak, 17.12.1926 tarihinde işletmeye
açılmıştır. Alpullu Şeker Fabrikası 26.11.1926 tarihinde
ilk Türk şekerini üretmiştir.
Türkiye Şeker Sektörü
1930’lu yılların başına kadar bu iki fabrika ülke
gereksinimini kısmen karşılamıştır. Eskişehir ve Turhal
Şeker Fabrikaları bu dönemde kurulmuştur.
1953–1956 yıllarında kurulan 11 fabrika şeker sanayine
kazandırılmış, fabrika sayısı 15’e ulaşmıştır.
1962 yılından 2001 yılına kadar, ülkemizin artan
şeker ihtiyacını karşılamak amacıyla 15 fabrika daha
işletmeye alınarak sayıları 30’a ulaşmıştır.
2004 yılında ise en yeni teknolojiler kullanılarak
üretime başlayan ve sermayesinin tamamı çiftçiye ait
olan Çumra Şeker Fabrikası kurulmuştur.
Özel sektör tarafından kurulan Aksaray Şeker Fabrikası
2005 yılında, yine pancar üreticisinin sermayesiyle
kurulan Boğazlıyan Şeker Fabrikasının ise 2006 yılında
faaliyete geçmesiyle,ülkemizde Kamu, Kooperatif ve
Özel Sektör olmak üzere şeker fabrikası sayısı 33’e
ulaşmıştır.
Türkiye’de Şeker Sektörünün Sorunları
- Şekerpancarı üretiminde işletme büyüklüğü ve üretim
maliyeti,
- Şeker üretim maliyeti ve fabrikaların verimliliği,
- Tohum çeşit ıslahı ve tohumluk üretimi,
- Nişasta Esaslı Şeker (NEŞ) üretiminin olumsuz
etkileri,
- Kaçak ve kayıtdışı şeker tüketimi,
- Kimyasal tatlandırıcı kullanımı,
- Kamu şeker fabrikalarının özelleştirilmesidir.
Şeker endüstrisi ve pazarı, hızlı özelleştirme sürecinin
başlatılması için uygun koşullara ve altyapı olanaklarına
sahip değildir.
Öncelikle kırsal alanda sanayileşmenin itici gücü olarak
görülen şeker fabrikalarının özelleştirilmesine; şeker
pancarı üreticileri, çalışanlar ve hatta yöre halkının
katılımı için uygun ekonomik ortam oluşturulmalıdır.
24
Şeker fabrikalarının özelleştirmesinin bir bütün olarak
düşünülmesi gereklidir. Çünkü Kamu Şeker
Fabrikalarından Batı ve Orta Anadolu’da yer alanlara yerli
ve yabancı girişimciler talip olacaktır.
Çoğu sosyal amaçlı kurulan diğer fabrikalara ise, arazileri
için talipliler olacak ve üretim şartı getirilmemesi
durumunda kapanma tehlikesiyle karşı karşıya kalacaktır.
Bu şartlarda endüstride verimli ve karlı olarak
çalışamayacak olan ve bölgesel kalkınma amacı ile
kurulmuş olan fabrikaların, özelleştirme sürecinde stratejik
konumu göz ardı edilmemelidir.
Bu fabrikalar ancak AB ve ABD’de olduğu gibi
kooperatiflere devredilerek işletilebilecektir.
26
ABD de Pancar Kooperatiflerinin yani, şeker pancarı
üreticilerinin şeker fabrikalarındaki payı %100’dür.
İngiltere’de British Sugar, Danimarka’da Danish Sugar
ülkelerindeki pancar şekeri üretiminde %100 paya
sahiptir.
Almanya’da yine bir çiftçi kuruluşu olan Nordzucker ve
Sudzucker ülke pancar şekeri üretiminin %75’ini
karşılamaktadırlar.
Sonuç;
Şeker pancarı ve şeker üretimi; tabana yayılmış
sermayenin tek başarılı örneği, planlı üretimin disiplinli
uygulayıcısı, köyden kente hızlı göçün en önemli
engelleyicisi olarak öne çıkmaktadır.
Çoğu yörelerimizin tek sanayi kuruluşu olması
özelliğiyle kırsal kesimin sanayiye entegrasyonu
sağlayan şeker fabrikaları, aynı zamanda Doğu
Bölgelerimizin de tek sıcak para kaynağıdır.